Khảo sát hoạt động của các hư từ biểu thị tình thái cầu khiến trong câu tiếng Việt

DAI
HOC
QUOC
GIÀ
HA NOI
•
•
•
TRirÒN(;
DAI HOC KHOA HOC XÀ
HÓI VA
NHÀN VÀN
NGUYÉN
THI
HOÀNG CHI
KHAO SAT HOAT
DONG
CUA CÀC
HlTTÙf
m
m
BIÉU
THI
TlNH THÀI
CÀU
KHIÉN
TRONG CÀU
TIÈNG VIÉT
*
:M*
*************<**

*
LUÀN
VÀN
THAC
SI
NGÓN
NGU*
HOC
Chuyèn
nmnh
:
LY
LUÀN N(iÒN
N(iO'
Ma
so: 5 04 OS
Nguòì huóng
don
khan
hoc:
PTS.
OÀO
THANH
LAN
Ha
noi - 1998
BANG KY
HIÈU
VA
VIÈT

TÀT
(+)
duge sir dung
(-) khóng duge
sii
dung
•^ eàn
duoc kbao
sàt
MUC LUC
• •
^* ^^ ^* ^^ '^
Phàn
mòr
dàu 1
Phàn nói dung 5
Chuomg
I
Nhùng ca
sa
ly thuyét lién
quan
dén
de tài. 5
Chirong
lì Khào
sàt
cu
thè.
15

Nhóm
A
Nhóm phirong tién biéu
thj
tình
thài
càu khién co
vi
tri
15
giùa
càu.
1-
Mot so ly giài
ve chiic
nàng cùa nhóm
"hày,
dìrng,
chó"
15
2-
Vai trò cùa
iihóm
"hày, dìrng, chó" trong
viéc
rut gon 19
va tiét kiém yéu tò
ngón liéu.
3-
"Hày,

dÈmg,
chó" trong mói quan he vói vi
tu tmng
tàm.
21
4-
"Hày,
dùng,
chó" va nhóm
tu
dumg ngoài càu trùc C - V 29
5-
Tiéu két
31
Nhóm
B
Nhóm
phiromg
tién
biéu
thi tình thài càu
khién co
vi
trf
33
cuòi càu.
1-
Nhóm "di, vói, xem" 33
2-
Nhóm "dà, thòi" 59

'
3-
Nhóm "nhé, nào" 71
Chuong ni
Dành già khà nàng
két hop
càc sàc thài y nghTa cùa 86
càc
hu
tìj"
biéu
thi tình thài càu
khién
.
A- Khà nàng két hop
giùa
vi
tir
tình thài
va tiéu tu
tình thài 87
B-
Khà nàng két hop giùa càc tiéu
tu
tình thài 98
C-
Tòng thè
va bién
thè ]
05

Bang két hop giùa càc hu
tu
tình thài càu khién
106
Phàn
két
luàn 108
« PHflN MO DflU
L
Muc
dìch,
y nghla
cùa luan
àn:
Nguyén nhàn
hình
thành nén y dinh chon
de
tài này xuat
phàt tir thirc té
nghién cun ngón ngù hoc trong nhung nàm gàn day. Ngón
ngu
hoc truyén
thóng vói viec
de
cao vai trò
ciia yéu
to' hình
thiic
trong nghién

ciin
nén
ft
quan
tàm dén vàn
de
ngón ngir
diroc sir diing nhir
the nào trong qua trình giao tié'p.
Xét cà
ve
mat ly luan cung
nhir thirc
tién
sir diing
ngón
ngiì
thi
cài diroc
ngón
ngir hoc goi là
''càu"
va
moi
ngirói
còng nhàn
sir diing chinh
là co càu tò
chii'c
ma ò dò

boi
tii tàt
cà nhung quy tàc ngón
ngir
hoc. Vói
sir
xuàt hien
ciia
ngir
dung hoc (pragmatics) - mot bo mòn khoa hoc nghién
cijru ve
mói quan he
giu'a
ky hieu vói
sir
ly giài ky biéu
tire
là lién quan
dén
muc
dfch
phàt ngón
cùa
"ngirói dijng
ky
hieu"
thi
càu thirc
sir diroc
nhin nhàn ó góc dò rong hon

va diroc
tiép can mot càch da dien.
Hiróng
nghién
ciru dira
trén co so hinb
thùc
da dàn
dàn
trò nén kém hieu
qua,
ben
canh dò hiróng tiép can mói
dira
trén co so két
hop ba bình dien trong do dac biet quan tàm dén binh dien
ngiJ
nghTa -
ngCr
dung dà dat
diroc
nhung két qua khà quan.
<
De phàn chia càu tiéng Viet néu
nhir
can cir vào binh thirc thi
chi tón tal
rà't
han
che

càc
kiéu,
dang càu
diroc
phàn biet vói nhau bang
nbimg
phuong
tién chuyén biet -
diroc
coi là dàu hieu nhàn dien. Chàng han
nhu
vói
càu tran thuàt
va
càu bòi thi
co sir
phàn biet
diroc
the hien rò trén bé mat càu
trùc
nhimg
riéng vói càu càu khién thi bau
nhir chira co sir
khàng dinh rò ràng
ve mat binh thirc trong he thóng càu. Rai ràc trong mot
so
còng trinh nghién
ciin
cùa càc nhà
ngiì

phàp nhu: Dinh Vàn
Dire,
Hoàng Trong Phién. Nguyén
Anh Qué chi là
sir de
càp dén mot
so hir ti^r thiròng dirgc sir
dung trong càu
càu khién (ménh
lenh) chu chira
di sàu vào nghién
ciYu
cbùng vói tu càch là
nhùng
phirong
tien biéu thi tình thài càu khién chuyén biét. Vói tinh hinh nhu
vày,
viec nghién cùn
ve
nhùng phirong tién biéu hién va nhùng dac tnrng cùa
cbùng nhàm xày
dimg diroc
mot he thóng càc hu
ti;r làm
phtrong tién biéu hién
tình thài càu khién dóng thòi tao dang càu cho càu càu khién tiéng Viét thiét
nghT là mot viéc làm hét
siic
càn thiét.
^

Luàn àn này
diroc
thirc hien nhàm giài quyét hai vàn
de
co bàn sau:
1.
Khào sàt su boat dong cùa càc hu
tur
biéu hien tình thài càu khién
tir
boat
dòng riéng le dén boat dóng két bop trong càu trùc.
2.
Tir
két
qua
khào sàt trén, mò hinh
boa sir
boat dòng cùa càc hu tir dóng thòi
rùt ra duoc nhung chù y hét sùrc quan trong
ve
hinh
thùc
biéu hién cùa mot càu
càu khién tiéng Viet. Mò hình này
co
the coi là mó hình dac tnrng
va
dùng nò
de

phàn biet vói càc mò hình cùa càc tiéu
Ioai
càu khàc (càu
tran
thuàt, càu
bòi).
Cii thè
là viéc sir
diing
dai tir nhàn
xirng
ngòi
thii
hai dà trò thành mot tiéu
chf quan trong trong viec quyét dinh
sir
tón tai cùa mot càu càu khién. Vàn
de
này, truóc
day,
chi duge
nhàc dén nhu mot diéu tàt nhién
nhimg
trong luàn àn
này, cbùng tòi khàng djnh
dò chinh
là mot dac trung riéng cùa mot càu càu
khién trong
thè
so sành vói càu

tran
thuàt.
Vói
nhiJng
phuong tién biéu hién tinh thài
va
nhùng dac tnrng duoc xàc
dinh, mot mò hình càu càu khién duge thiét
lap.
Mong muòn cùa nhùng
ngiròi
thirc hién
de
tài này là giài quyét
duge
hai vàn
de
néu trén vói hy vong dóng
góp*
duge
nhùng diém
hiJu ich
vào nghién cùn ngòn ngu hoc nói chung.
II.
PhuoTig
phap nghién
cihi
:
1.
Phirong phàp chung:

Vói
miic
dfch nghién cùn cùa
mình,
cbùng tòi sé di theo huóng khào sàt
da chiéu
tire
là di tir muc dfch phàt ngòn cùa càu tói co càu
tò chii'c
hinh thùc rói
quay trò lai vói noi dung nhàm phàt hién
va
khai
tbàc
hét tàt cà càc dac tnrng
cùa hu tir biéu thi tinh thài càu khién. Hiróng khào sàt này giùp cho cbùng tòi
co
thè tiép càn dòi tugng nghién cuu cùa mình mot càch toàn dién
nbàt.
Tììi'ifìììdt'.
cbùng tòi triet
de dira
vào càc quy tàc két bop
ve
mat càu trùc cùng
nhu
ve
màt ngù nghTa cùa càc don vi ngòn ngù trong càu trùc càu.
Cbnib
vi

dira
vào càu trùc nén cbùng tòi dac biet chù y dén vi trf cùa càc don vi trong càu trùc
ma
tir do xàc dinh vai trò,
chùc
nàng
va sir
boat dóng cùa cbùng trong càu tnic
nhu
thè
nào ? Mat manh, mat yéu cùa tùng phuong tién là gì?
Sir
két hgp cùa
càc phuong tién cung
duge
giài thfch
bang
chfnh
sir
phàt hién ra
nhiJng
dac
tnrng cùa riéng tùng phuong tién trong
thè
phàn bó bo sung
ve
mat ngù nghTa
cùa mot càu trùc,
Thùjiar.
ben

canh viéc
dira
vào càu trùc de xàc dinh rò chùc nàng
cu
phàp
cùa càc phuong tién cbùng tòi
con
chù truong xàc dinh ngù nghTa - ngù dung
cùa càc phuong tién de tìm ra sgi
day
lién he dàm bào cho su tón tai cùa cbùng
trong càu trùc.
Day
cùng chfnh là phuong phàp luàn xuyén suòt qua trình làm
luàn àn,
lày
co
so
là co
che
hinh thành phàt ngòn
de
xàc dinh nén
phucmg
tién,
hình thùc cùa phàt ngòn bay
cii
the hon là dang thùc phàt ngòn. Tbù phàp su
dung de xàc dinh
ve

mat ngù nghTa - ngù dung cùa càc phirong tién
chnih
là tbù
phàp thuòc
ve
ngù dung hoc (nhu
dira
vào ngù cành) nhàm minh xàc cho vàn
de
mot càch rò ràng hon.
2.
Càc
biróc
co bàn cùa
qua
trinh làm viéc:
2.1.
Luàn àn lày tu liéu là nhùng càu cu thè
va
càc doan thoai trong càc tàc
phàm kich hién dai
va
mot so truyén ngàn hién dai. Ngoài ra
con
sir dung mot
so
tu liéu mang tfnh chat khan ngù thiròng duge
sir
dung trong dòi song
bang

ngày. So
lugng
tu liéu
d\xqc
thu thap
bang
càch tòng hgp sau dò phàn chia ra
theo tùng phuong tién. Cbùng tòi sir dung tbù phàp phàn tfch
cu
phàp truyén
thóng nhàm xàc dinh
va
tòng hgp nhùng dac tnrng
ve
màt càu trùc cùng nhu
ngù nghTa cùa
c^ic
phirong tién khi boat dòng vói tu càch là hu tu càu khién.
Trong khi tién bành di sàu vào khào sàt khà nàng boat dòng cùa càc phirong
tién trong mò binh càu trùc càu, cbùng tòi su dung nhùng tbù phàp quen thuòc
nhu: thóng
ké,
miéu
tà,
phàn tfch, so sành nhàm làm nói bàt
lén
nhùng vàn
de
ma luan àn càn làm.
2.2.

Tir viéc phàn tfch tu liéu dén tòng hgp tu liéu.
dira
ra
bue
tranh chung
ve
su boat dòng cùa càc phirong tién
(botit
dòng riéng le
va
boat dóng két hgp)
3
chung tòi co mot hình dung
cii
the
ve
mò hình mot càu càu khién tiéng Viét
day
dil va
tron ven (duge
biéu
dién
bang
so do).
^
Viéc ly giài càc hién tugng ngù phàp déu
dira
vào ly thuyét cùa ngòn
ngù hoc dai cuong
va

nhùng két qua nghién
ciJu
ngòn ngù cùa càc nhà Viét
ngù. Càch thùc làm viéc duge xàc dinh
dira
trén phuong phàp nghién cùn
va
duge
chung tòi thirc hién nhàt quàn trong timg phàn cùng nhu trong toàn bo
luàn àn.
ITI.
Bo
Clic
cùa luan
àn:
Ngoài phàn mò dàu
va
két luàn, phàn nói dung cùa luàn àn
óitac
chia
làm ba chuong chinh nhu sau:
Chuans
I : Mot so vàn de ly thuyét co lién quan dén de
tàu
1.
Ngòn ngù - dói tugng nghién cùru trén quan diém
"dóng".
2.
Tinh
tình thài

va
tình thài càu khién.
3.
Phuong tién biéu hién tfnh tình thài nói chung.
4.
Dói tugng nghién
ciin
cùa luàn àn : hu tir.
Chiton2
II: Khào
sàtphumig
tién
biéu
thi tình thài càu khién trong càu
tiéng Viét.
A. Nhóm vi
tu
tình thài
co
vj
tri
giùa càu.
B.
Nhóm tiéu tir tinh thài
co
vi trf cuòi càu.
Chuons
III:
Dành
già khà nàng két hop càc sàc thài y nghìa

cùa
càc hu
tu'
biéu thi
tình
thài
càu
khién.
A. Khà nàng két hgp giùa nhóm vi tir tinh thài (A)
va
nhóm tiéu tir (B).
B.
Khà nàng két hgp giùa ba nhóm tiéu tir vói nhau.
C. Nhàn xét tòng quan (bang
tòng
két).
• PHRN
NOI DUNG
CHirONG
I
NHONG
CO
SO
LY
THUYÉT CO LIÉN QUAN
DÉN
DE TÀI
L
Ngón nguT
- dòi tugng nghién

cùfu
trén quan diém
"dóng":
Ngòn ngù hoc vào nhùng nàm dàu
thè
ky 20 da dat duge nhùng thành
tuu hét
sue
to
lón ma
mot trong so dò là
sir
vuon tói mot càch nhin mói
ve
chfnh
dói tugng nghién
cùu
cùa mình vói phuong chàm
dira
ngòn ngù trò
ve
vói thirc
té su
diing
cùa con nguòi. Viéc nghién
cijru
ngòn ngù gàn vói thirc té dà trò
thành
miic
tiéu, huóng di cùa tàt cà càc nhà ngòn ngù hoc khi ho thira nhàn su

tón tai
va miic
dfch tón tai cùa chfnh dói tugng nghién cùn
ma
ho quan tàm. Tu
chò thira nhàn su thay dói trong khuynh hiróng nghién cùu dàn dén su thay dói
trong phuong phàp, dói tugng, huóng tiép càn càc nhà nghién cùu dà bàt tay
vào xem xét tfnh boat dóng, tfnh hành chùc cùa ngòn ngù
ben
canh viéc tim
biéu càu tnic cùa nò nhàm biéu rò hon dòi
song
cùa nò, Ioai trir su àp dat cho
nò nhùng gì khóng thuòc
ve
no. Xuàt phàt
tu
huóng di dò, càc nhà nghién
ctm
khàng dinh dói tugng nghién cùn cùa minh khóng the là mot "co
thè
nhàn tao"
boat dòng vói mot co
che
àp dat,
co
san
ma
là tàt cà càc hién tugng
lòi

nói xuàt
hién
va
duge su dung ròng rai trong dòi song
bang
ngày.
Diéu này dàn dén mot he
qua
là ranh giói giùa "ngòn ngù" va "lòi nói"
khóng
con
bi phàn biet khàt khe nhu truóc
day
F. de Saussure dà khàng dinh
trong còng trinh nghién cùn cùa minh (1. tr 43- 46). Hai
kbài
niém trén
kbòng
con
bi coi
là
hai dói tugng nghién cùu cùa hai bình dién khàc nhau vi vay
mot
quan niém ròng mò hon
ve
dòi
tirgng
nghién cùu dà
óuac de
xuàt

va
àp dung.
Theo quan diém này, kbài niém
ve
"càu"
va
"phàt ngòn" sé co cùng mot hiróng
di chung
va
quan niém
ve
nghTa cùng
virot
ra khói pham vi
dirgc
dat ra boi ngón
ngiì
hoc phi dung phàp. "Càu" khóng
con
chi là
mot
mò hinh thó cùng mang
nc^hTa va
"phàt ngòn" cùng khóng
pbài chi
là
sir
ngàu
hùng
theo chicli

hiriVng tir
nhién. "Càu" duge hieu là mot càu trùc (vói
day
dù càc yéu
tó,
quan he tao
thành) mang nghTa
(duge
biéu theo nhiéu càp dò) huóng tói mot muc dfch phàt
ngòn
cii thè
gàn vói chù thè cùa nò - con nguòi. Vai trò cùa nguòi nói trong
qua
trình hình thành phàt ngòn
duc^c
coi là mot nhàn
tò
hét
sue
quan trong
ma
nguòi
nghién cùu khòng the bò qua néu muòn tiép càn duge bàn
chat
ngù nghTa cùa
mot phàt ngòn. Mot phàt ngòn duge hình thành xuàt phàt
tu sir
tri nhàn
"sir
tình" (thè giói khàch quan) thóng qua

làng
kfnh chù quan cùa nguòi nói
tu
dò
nguòi nói hình thành y dinh phàt ngòn. Y dinh phàt ngòn duge biéu
là:
nguòi
nói muòn nói gì? thòng qua dò muòn gùi gàm diéu gì trong nói dung phàt
ngòn? Nguòi nói vàn
diing
nàng
lire
ngòn ngù cùa bàn thàn
de
tuyén tfnh
boa va
tình thài
boa
càc vat liéu ngòn ngù (ngòn liéu) tao nén mot phàt ngòn
boàn
chinh. Tuyén tfnh
boa
logie ngòn
tu
cho ta mot nói dung su kien dóng thòi tinh
thài
boa
chfnh noi dung ày
de
tao thành mot noi dung thòng tin toàn ven mang

tfnh thòi
sir
- tfnh thòng bào. Vày vai trò cùa
qua
trinh tình thài
boa
dòi vói viéc
hình thành mot phàt ngòn càn thiét
va
quan trong nhu thè nào? Hay tfnh tinh
thài eó vi trf nhu thè nào trong viéc càu tao mot phàt ngòn boàn chinh?
2.
Tình
tình
thài
va tình thài
càu
khién:
2.1.
Tfnh tình thài (modalité)
dxxcyc
nghién cùn
tu
ngù phàp hoc truyén thóng,
dai dién là Ch.
Bally
cho dén càc còng trình nghién cùn
ve
sau thuòc càc truòng
pbài khàc nhau (nhu ngù phàp càch xuàt phàt tir Ch. Fillmore hay ngù phàp cài

bién cùa N. Chomsky dén ngù phàp chùc nàng vói nhiéu tàc già
J.L.
Austin.
O.
Ducrot,
H.P.
Grice,
J.R.Searle)
déu nhàn manh vai trò quan trong cùa tfnh tinh
thài.
Vày tfnh tình thài là gì?
Tfnh tinh thài trong mot phàt ngòn
óucic
biéu là su
thè
hién thài dò cùa
nciròi
nói dòi vói nói dung phàt ngòn ma thòng qua nói dung phàt ngón
dò
nsiròi
nói dóng thòi thirc bién mot muc dfch giao tiép cu thè, tàc dóng dén
ìwitàì
nghe nhàm dat biéu
qua
giao tiép nhàt dinh. Tmh tình thài
tro
thành mot
phàn tàt yéu cùa phàt ngòn vi
mot
iè duong nhién: bàt

cu
phàt ngon nào cùng
déu
co
tfnh tình thài
nhà't
dinh. Tfnh tình thài cùng vói tfnh vi ngù
(duge
biéu là
"dàu hiéu ngù nghTa cùa càu") làm tién
de
cho viéc tmyén di
mot
thòng bào
tron ven (xem 14. tr 27-33).
Trong còng trình nghién cùu "Tiéng Viét - So thào ngù phàp chùc
nàng"(l.
tr 175), tàc già Cao Xuàn Hao eó trình
bay
vàn
de
tình thài khi
de
càp
dén càu trùc nghTa cùa càu
va
phàn Ioai tinh thài theo hai bình dién:
(a) Tmh thài cùa hành dòng phàt ngòn (modalité d' enonciation).
(b)
Tinh

thài cùa lòi phàt ngòn (modalité
de
enónce).
Tinh
thài cùa hành dòng phàt ngòn (a) lién quan dén già tri ngòn trung
cùa càu nói
ma
eàn eù vào nò nguòi ta phàn biet giùa
tran
thuàt, bòi
va
càu
khién, tbuòng duge ngù phàp hoà trén bé mat càu trùc (càu trùc nói).
Tinb
thài cùa lòi phàt ngòn (b) bao góm :
(bj)
Thài dò cùa nguòi nói dòi vói diéu duge nói ra (tinh thài càu).
(b2)
Su tinh do phàn Thuyét hat nhàn biéu thi (tinh thài lòi vi ngù).
2.2.
Qua viec tìm hiéu ly thuyét
ve
tình thài
va qua
trinh tiép càn dói
tiroìig
nghién cùu nhàm khào sàt phirong tién biéu hién tinh thài càu khién, cbùng tòi
thày tình thài tfnh nói chung cùa phàt ngòn déu xuàt phàt
tu
nguòi nói - chù the

cùa phàt ngòn nén
qua
trình hinh thành càc sàc thài tinh càm duge
thè
hién
trong phàt ngòn déu xuàt phàt
tu
chfnh
sir
dành già cùa bàn thàn chù the lòi nói
rói
tu
dò thòng qua phàt ngòn tàc dòng dén nguòi nghe.
De
tién làm viéc, chùng
tòi khòng di theo su phàn chia trén
ma
thóng nhàt chi tàp trung vào xàc dinh nói
dung tinh thài càu khién, he thòng phirong tién biéu hien tình thài càu khién là
hir
tir.
Nhir
vày theo chùng tòi tinh thài càu khién duge hiéu là: già tri ngòn
trung cùa càu nói, lue ngòn trung
ma
nguòi nói tàc dòng dén nguòi nghe vói nói
dung yéu càu, ra lenh (kbuyén lenh) cho nguòi nghe thirc hién mot hành dóng
nào do
ma
ngUòi nói cho là càn thiét.

Nói
dung cùa tinh thài càu khién bao
hàm:
(a) Su dành
sia
cùa nguòi nói dòi vói su tình
dirgc trii\én
dat
iroiig
càu là
nén hay khòng nén xày ra.
(b) Yéu càu, ra lenh nguòi nghe thirc hién mot hành dòng
cii thè ma
nguòi nói cho là càn thiét.
Trén co so ly thuyét
ve
tfnh tình thài -
àuge
coi là mot pham trù ngù
phàp-ngù nghTa, chùng tòi
dà
xàc dinh
duge
noi dung cùa tình thài càu khién
trong càu tiéng Viét
va
lày do làm co
so
ly thuyét cho phàn khai trién tiép theo
(chuongll).

3.
Phucmg
tién biéu hien
tinh
tình thài nói chung. Hu
tu
dùng làm
phucmg
tién biéu hién tình thài càu khién trong
càu
tiéng Viét :
3.1.
Ngòn ngù hoc càu tnic nói chung
va
ngù phàp truyén thóng nói riéng
trong nhùng nàm
tmóc day
nghién cùn ngòn ngù thién
ve
màt hình thùc
(foim)
ma
khòng gàn nò vói
qua
trinh hành chùc nén dàn dén mot he
qua
trong nghién
culi
là khòng
thè

mò tà càc phirong tién biéu hién tinh thài mot càch
day
dù,
toàn dién
va
he thóng dugc (xem 14. tr
31;
I. tr 52). Càc phirong tién biéu hién
tuy
dixgc
hinh thùc hoà trén bé nói cùa phàt ngòn
nbimg
kbòng
de
gì hiéu
dirgc
bàn chat cùa chùng néu khòng àp dung mot phirong phàp nghién cùu
linh
boat
theo nhiéu chiéu, theo nhiéu càp dò. Huóng nghién cùn di tir muc dfch phàt
ngòn dén càc hinh thùc biéu hién rói quay trò lai vói
nói
dung nhàm tim tói dén
tàn nhùng
lóp
nghTa sàu cùa chùng dà duge càc nhà nghién cùu sir
diing va
dà
dat dugc nhiéu két
qua

dàng chù y. Phirong tién biéu hién tinh thài nói chung
cùng dugc nghién cùn theo hiróng dò
va
qua nhùng còng trình nghién cùu cùa
nhiéu tàc già trong
va
ngoài
niróc
ta thày ràng he thòng càc phuong tién biéu
hién tình thài tfnh là hét
sue
phong phù
va
da
dcing.
Dirói day
là mot so két
qua
nghién
ciìru
cu
thè:
a. Vói V.Z. Panfilov, tình thài tmh dugc biéu hién bang:
a.
I.
Thùc cùa dòng tir.
a.2.
Mot so dòng tir tinh thài:
co
thè,

càn pbài.
a.3.
Ngù diéu
va
hu
tu
biéu thi tinh thài chu quan.
( xem 32. tr 39 -41)
8
b.
Hoàng Trong Phién trong còng trình nghién cùu "Ngù phàp tiéng Viét -
Càu" (14. tr 31) cho ràng: trong mòi ngòn ngù, tình thài dugc biéu hién khàc
nhau nhung thòng tbuòng thi duge biéu hien
bang:
b.l.
Ngù diéu.
b.2.
Danh xung cùa dòng
tu.
b.3,
Tràttutù.
b.4.
Tu
tinh thài.
b.5.
Thành ngù
va
quàn ngù làm chùc nàng phàn biet
va
thirc tai hoà

càu.
e. Mot so nhóm tàc già phàn chia tièu Ioai phuong tién biéu hién tình thài
bang
càch xàc dinh vi trf, khà nàng két hgp cùa chùng trong càu trùc
cu
phàp
ma
cu thè là két hgp vói vi ngù trong càu trùc càu. Tiéu biéu cho mot so tàc già
này là Hoàng Tue ("Kbài niém tình thài" - Tap chf Ngòn ngù
so
I/I9S8);
Cao
Xuàn Hao ("Tiéng Viét - So thào ngù phàp chùc nàng,
1991
).
e.
1.
Theo Hoàng Tue, phirong tién biéu hién tinh thài góm:
- Phirong tién nàm trong càu trùc doàn ngù:
pbii
tu.
- Phirong tién nàm ngoài càu trùc doàn ngù: phó tir,
ticing
tir, ngù tuong duong.
- Phirong tién thành phàn càu.
e.2.
Theo Cao Xuàn Hao
thi
phuong tién biéu hién tinh thài góm:
- Khòi ngù (ngù doan mò dàu càu) nhu "

co
le, tàt nhién".
- Càu tnic
de
- thuyét
(co
"tòi" làm chù thè vi
tu
eó nghTa "nhàn thùc").
- Hinh thài vi tir.
- Vi
tu
tinh thài
ma
bò ngù là càu trùc vi ngù hat nhàn.
- Trg
tu
tinh thài dat trong ngù doan vi
tu
hay ngoài ngù
docin,
chàng bcin
cuòi
càu.
Nhin chung, càc phirong tién biéu hién tình thài da dugc càc nha nghién
cùn xàc dinh tuong dòi day dù cà
ve
màt hinh thùc
làn
chùc nàng.

dira
trén tiéu
chf ngù nghTa -
cu
phàp.
Dira
vào thirc
té
sir dung \'à
dira
vào càc két qua nghién
cùu, ta
co
thè khàng dinh ràng: hu
tu
là mot phuong tién biéu hién tinh thài hét
sue
quan trong vi chfnh bàn thàn nò là yéu
tò
chùc nàng mang
day
dù dac tnrng
Ioai
hình ngòn ngù phàn tfch tfnh cùa tiéng Viét. Hu
tu
là mot phuong tién boat
dóng ò dién ròng
va
quan trong khòng kém gì thirc
tu

trong vàn
de
tao càu.
3.2. Hu
tu
là mot màng
tu ma
ò do tón tai nhiéu quan diém nghién cùu khòng
gióng nhau trong dò eó cà nhùng quan diém
ve
bàn chat cùng nhu
ve
quy Ioai.
Nhin chung khi xem xét vàn
de
này ta thày tón tai mot
so
diém chfnh giùa càc
nhà nghién cùu Dò Hùu Chàu, Dinh Vàn
Due,
Nguyén Minh Thuyét. Nguyén
Vàn Tu Dò là:
- Hu
tu
khòng
co
chùc nàng dinh danh.
- Hu
tu
khòng eó khà nàng dòc lap làm thành phàn càu.

- Hu tir dùng
de
biéu thi mot so quan he
cu
phàp nbàt dinh,
de
chi ra mot
so y nghTa ngù phàp khàc cùa càc
tu.
- Hu tir chàn chfnh khòng thay thè
bang
càc tir khàc trong vàn cành cu thè
dugc.
- Hu
tu
thuòc
ve
Ioai tir này góm eó: chi
tò ve
so, mao tir, chi
tò
thòi gian,
he
tu
"là", giói
tu,
lién tù (lugc trfch 37. tr
125).
Vói muc dfch nghién cùn cùa minh, chùng tòi khòng quan tàm dén viéc
quy Ioai mot so Ioai

tu
này
ma
khòng quy Ioai mot
so
Ioai tir khàc vào màng hu
tir. Diéu quan trong nhàt ò
day
là viéc xàc dinh dugc vi trf
va
chùc nàng cua
chùng trong càu tnic càu cùng vói sàc thài biéu càm cùa chùng. Chùng boat
dòng ra sao trong càu trùc càu vói tu càch là phirong tién biéu thi tinh thài nói
chung
va
biéu thi tình thài càu khién nói riéng. Khào sàt càu tiéng Viet mang
tình thài càu khién, chùng tòi thày xuàt hién hai nhóm phirong tién biéu hién hét
sire
quan trong. Hai nhóm phuong tién này eó mot so lugng tuong dói lón va
viec phàn chia chùng ra thành nhiéu nhóm nhò là càn cu trén vi trf xuàt hién cùa
chùng trong càu tnic lày vi
tu
làm trung tàm. Cu thè là:
(
1
) Nhóm vi
tu
tinh thài
co
vi trf

dirng
giùa càu.
(2) Nhóm tiéu tir tinh thài
co
vi trf dùng cuòi càu.
0
Trong nhóm (2) chùng tòi tiép
tue
phàn chia cbùng ra làm ba nhóm nhò
dua trén vj trf xuàt hién truóc / sau:
^ (2.1
) Nhóm
1 :
góm ba tièu
tu.
(2.2) Nhóm 2: góm hai tiéu
tu.
(2.3) Nhóm 3: góm hai tièu
tu.
Qua
trình khào sàt sé dugc
dira
trén su phàn chia này
de
tu dò rùt ra
duge nhùng diém dàng
lun
y
ve
màt ngù nghTa- chùc nàng cùa mòi phirong tién

khi boat dóng.
4.
t)ói
tugng cu thè cùa luan àn:
Cùng nhu bàt ky mot don vi ngòn ngù nào, "càu" là mot bé thóng
tó
chùc
co
hai màt: màt biéu dat / màt dugc biéu dat
va
hai mat này
luòn luòn
khòng
co
ti le tuong ùng vói nhau. Chfnh vi vày
de
biéu dat mot noi dung tình
thài càu khién ta eó thè dùng dén vò so càc hình thùc biéu dat khàc nhau vf
dii
nhu su
diing
phuong tién thirc
tu,
hu
tu,
ngù diéu Trong cuòn "Tiéng Viét -
So thào ngù phàp chùc nàng"
(1991),
Cao Xuàn Hao
con de

càp dén vàn
de:
"khi mot càu co hình thùc càu bòi (dén mot
mire
dò nào dò) nbimg khòng
co
yéu càu cung càp mot thòng bào nào tuong ùng vói noi dung càu hòi cà thi già
tri ngòn tmng cùa no thay dói, nò trò thành hành dòng ngòn tir khàc. J.R. Searle
(1979)
goi dò là hành dòng ngòn
tu
giàn tiép". Vf
dii
nhu vói càu hòi:
"Ong
eó
diém khòng?" nguòi nghe khòng hiéu
day
là càu hòi
ma
là lòi
de
nghi, yéu càu
dugc tbue hién duói hình thùc hòi (xem 1. tr
217).
Viéc xàc dinh dugc già tri
ngòn trung cùa càu hòi trén theo J.R.Searle là nhò su suy y chù boàn toàn
khòng pbài dugc suy ra tir chfnh hình thùc biéu hién trén bé mat càu trùc càu -
càc dàu hieu mang nghTa. Vàn
de

này cùng dugc Dò Hùu Chàu quan tàm tói khi
nghién
citu ve
hành vi ngòn ngù trong cuòn "Dai
cirong
ngòn ngù hoc". Ong
goi dò là hành vi ngòn ngù giàn tiép
va
xàc dinh nò là dòi tugng nghién cùu cua
Dung hoc (pragmatics). Vói muc dfch nghién cùu cùa mình. chùng tói chi quan
tàm dén màng phirong tien hu
tu va
di sàu vào nghién cùu chùng \ ói
tir
càch là
phuong tién bièu hién tình thài càu khién chuyén biét. Qua khào sàt chùng tòi
thày xuàt hien hai nhóm hu
tu
vói nói dung
cii
thè nhu sau:
4.1.
Nhóm vi
tu
tình thài dùng giùa càu là nhóm: "hay, dùng, chó" thirc hién
chùc nàng làm phuong tién chuyén biét bièu thi tinh thài càu khién trong càu
tiéng Viét (cà ve mat noi dung làn hình thùc). Trong luàn àn này chùng tòi xàc
dinh chùng là nhóm vi
tu
tình thài càu khién

va
goi là nhóm A. Diéu này sé
dugc ly giài rò ò phàn sau.
4.2.
Tièu
tu
là mot tièu
Ioai
hét
sue
quan trong trong màng tir Ioai hu tir
va
dugc coi là
"biét
Ioai cùa càc hu
tu";
dugc hgp nhàt lai nhu mot tu Ioai theo
chùc nàng ngù nghTa-cù phàp chung, tao cho càu hoac
tu co
sàc thài nghTa
boàc
càm xùc phu, bièu thi quan he cùa nguòi nói
de
tàch biét boàc minh xàc cho
mot thòi diém boàc mot màt nào dò trong phàt
ngòn".
Hàu hét càc nhà nghién
cùu tir
vimg
hay ngù phàp déu xép tièu tir vào màng

tu
Ioai hu tir vi càn
cu
vào
bàn chat y nghTa
ma
nò bièu thi
va sir
boat dòng cùa nò trong càu trùc càu. Cu
thè là:
(
I
)
Ve
màt
V
nghTa: càc tièu tir trong khi bièu dat y nghTa tình thài, thién
ve
dién dat càc càm xùc cùa nguòi nói trong mòi quan he vói tbue tai, do dò tình
thài ò
day
gàn chat vói
miic
dfch phàt ngòn.
(2)Vé màt ngù phàp: càc tièu
tu
tbuòng co vi trf co dinh vói càu trùc càu
(dùng dàu boàc cuòi càu) ft
chiù
ành huóng cùa viéc bién dói

tu
hoac càu trùc
(xem6.tr
188-191).
Trong màng hu tu nguòi ta phàn ra nhùng tièu Ioai nhò, mòi tiéu Ioai
biéu thi
mot
noi dung hay nhiéu noi dung tình thài khàc nhau.
Co
thè khi xét
ve
màt ngù phàp, vi trf cùa chùng tuong dòi òn dinh
va
thuàn nbàt
nhimg ve
mat y
nghTa thi dò là cà mot bàn
nbac
vói nhiéu cung bàc àm thanh khàc nhau. Tiéu
tu
vói nhùng dac tnrng cùa minh giùp ta phàn biét chùng vói càc phuong tién biéu
thi tinh thài hét
sue
dàc
lue
khàc.
Co
thè thày rò nhàt su khàc biet giùa tièu
tu
tinh thài va trg

tu
tinh thài ò chò:
( I
) Tièu tu bò sung sàc thài y nghTa cho toàn
bò càu nói (vf
dii:
tiéu
tu
"nhé" trong phàt ngón "Tói di
tt/id^).
(2)
Tio tir
ho
12
sung, nhàn manh sàc thài y nghTa cho tirng bò phàn nhàt dinh cùa càu nói - tuy
thuòc vào y dinh chù quan cùa nguòi nói (vf
dii:
trg
tu
"chfnh" trong phàt ngòn
"Chinh
anh ày là Nam"
ehi co
tàc
diing
nhàn manh cho chù ngù là "anh ày").
Trong
qua
trình tiép càn
de

tài, chùng tòi thày tièu tu là phuong tién
xuàt hién vói tàn so cao
va
tò ra là nhóm phuong tién bièu dat tình thài càu
khién vói nhung sàc dò hét
sue
phong phù
va
da dang
ma
qua dò ta tim thày
mói lién he ngàm àn
ve
nghTa giùa càc thành phàn vói nhau trong càu trùc.
Nhung mòi lién he dò dugc xày
dimg
trén nhùng nguyén tàc két hgp va chi
pbòi
làn nhau khi chùng hành chùc. Trong khuòn khò nghién cùn
ve "hu
tir" dugc su
diing de
bièu thi tình thài càu khién trong càu tiéng Viét, chùng tòi sé khào sàt
bay tièu
tu
sau: di, vói, xem, dà, thòi, nào, nhé. Càc tièu
tu
này eó vi trf khàc
nhau nhung déu
co

chùc nàng tao nén tfnh boàn
chinh
cùa càu nói cà
ve
màt
hinh thùc
va
noi dung. Chùng tòi goi nhóm tièu
tu
là nhóm B.
Nhóm tièu
tu
này sé dugc chia ra làm 3 nhóm càn
cu
vào vi trf ma
chùng eó khà nàng xuàt hién trong càu trùc.
Nhir
vày là khi khào sàt càc hu
tu
nói chung, chùng tòi vàn giù nguyén mot phuong phàp thòng nhàt là
dira
vào
mò hình càu trùc càu eó chùa càc hu
tu de
làm viéc. Diéu dò cùng
co
nghTa là
nhin nhàn su boat dòng cùa càc phirong tién trong càu tnic dugc hình thùc hoà,
ngù phàp hoà
tu

nghTa bièu thi thirc tai
va
nghTa tao lap phàt ngòn (nghTa ngù
dung).Theo hiróng này, chùng tòi sé tién hành khào sàt timg phirong tien trong
timg nhóm trén co
so
xét chùng trong mói quan he vói càc yéu
tò
khàc trong
càu trùc
ma
chùng xuàt hién
va
tón tai. Ta
co
ba nhóm vói nhùng tièu
tu
cu thè
dira
trén su tuong ùng ti le thuàn vói khoàng càch xa dàn giùa càc phuong tién
va trung tàm vi tir trong mò hinh càu trùc càu. Dò là:
- Nhóm I góm
co:
di, vói, xem.
- Nhóm 2 góm
co:
dà, thòi.
- Nhóm 3 góm
co:
nào, nhé.

13
4.3.
Hình dung
ve
mò hình càu càu khién tiéng Viét
co
chùa càc phuong tién
bièu thi tình thài:
0
Mot hình dung ban dàu
ve
mò hình càu càu khién tiéng Viet
co
sir
diing
càc hu
tu
làm phuong tien bièu hién tình thài sé bao góm
nbihig
thành phàn nhu
sau:
-
Chii
the hành
dgn}^
hi
càu khién luòn luòn ò ngòi tbù hai
so
ft,
so

nhiéu hoac ngòi gòp. O vi trf này
tu Ioai
bièu thi là dai
tu
nhàn xung ò ngòi tbù
2 so ft, so nhiéu (mày, chùng mày)
va
càc danh
tu
làm dai
tu
nhàn xung làm
thòi co y nghTa tuong duong (anh, chi, càc anh, càc chi).
Tmòng
hgp là ngòi
gòp bao góm cà ngòi thù nhàt
va
ngòi tbù hai (chùng ta, chùng minh). Tam thòi
ky hiéu là
C2,
C^.
-
Hdnili
dóni;
hi cdiu
klìien:
dugc bièu hién
bang
vi tir - viét tàt là VT;
ngoài ra

con
eó càc thành phàn khàc dùng sau bò nghTa cho vi tir trung tàm do
yéu càu cùa noi dung - viét tàt là p.
-
Cài ììir tii cdiu
kìiiéh:
góm co hai nhóm dugc phàn bó trong càu trùc -
nhóm A
va
nhóm B.
Mò hinh sé dugc bièu dién nhu sau:
C2 (Cj,)
- A - VT - B
Trén
day
là mot
so
diém quan trong
ve
ly thuyét eó lién quan dén nói
dung cùa luàn àn
ma
chùng tòi lày nò
de
dat co
so
cho phàn giài quyét \ àn
de.
14
• CHUONG II

NHXJTNG
KHÀO SÀT CU THE
A. Nhóm
phuomg
tien
biéu
thi tình thài
càu
khién
co
vj
tri giura
càu (A).
1.
Mot
sóly
giài ve chùc nàng cùa nhóm
''hày^
dìtng^
chà'':
1.1. Nhóm
"hày,
dimg, chó" là mot nhóm
tu
hu dugc xép vào tièu
Ioai phii tu
theo quan diém cùa mot so tàc già nghién cùu
ve
ngù phàp. Phu
tu dugc

hiéu là
"tu
chuyén bó sung y nghTa cho dòng (tfnh)
tu"
va co
thè trò thành "phu tó"
trong viéc càu tao ngù (vf du nhu: phu
tu
"rat" trong càu tnic tfnh ngù
"rat
tòt").
Theo quan diém này, nhóm "hày, dùng, chó" là nhóm phu
tu
luòn xuàt hién
trong càu trùc dòng ngù nhàm bó sung y nghTa cho dòng
tu
trung tàm. Nò mang
day
dù nhùng dàc trung nhu nhùng yéu tó cùng Ioai
va
khu biét vói càc yéu tò
cùng Ioai
ve
màt noi dung bièu hién. Viéc xép nhóm "hày, dimg, chó" vào tièu
lotii
phu
tu
là di theo huòng nghién cùu càc yéu tò
va
quan he ngù phàp ò bàc

doàn ngù - don vi ngòn ngù bàc duói càu. Nhu vày
thi
mot vàn
de
dàt ra là khi
nhóm
tu
này duge dat trong mot don vi lón hon là càu (phàt ngòn) thi nò co
dimg lai ò chùc nàng làm phu tó cho chfnh tó trong dòng ngù hay kbòng. Trén
ca
so
nghién cùu càc phuong tién
tu
càp dò càu - chinh thè càu trùc dugc tao
thành bòi da bình dién
va dira
vào nhùng két
qua
nghién cùu cùa nhùng còng
trình truóc, chùng tòi thày càn km y mot so diém
ve
chùc nàng
va
su boat dòng
cùa nhóm phuong tién này. Duói
day
là nhùng trinh
bay
cu thè.
1.2.

" Hay, dimg, chò" khòng chi
phii
nghTa cho dòng
tu
trong càu trùc:
Trén quan diém nhin nhàn
va
khào sàt càu theo hiróng chùc nàng
tue
là
xefn
xét càu nhu mot co càu tò chùc hinh thùc trong mói quan he tuong tàc.
thòng nhàt vói ca càu nghTa
de
thirc hién chùc nàng giao tiép chùng tói nhàn
thày pbài xem xét càc yéu tó
tcio
càu trong mói quan he
va
lién he vói tàt cà càc
yéu tó trong
cà'u
trùc. Su tón tai cùa mòi yéu tó là su tón tai
co
ly do nén mòi
khi co su hién dien cùa bàt ky yéu
tò
nào thi
tue
là

co
su dói hòi \é mal y nghTa
15
cùa tó chùc càu trùc. Vói nhóm phuong tién "hày, dimg, chó" chùng tòi chù
truong xem xét su boat dòng
va
vai trò cùa chùng trong mói lién he
va
qui dinh
làn nhau giùa chùng
va
càc yéu
tó
tao nghTa trong phàt ngòn chù khòng chi
phii
nghTa riéng cho dóng (tfnh)
tu
tmng tàm. Nhóm
tu
này da thoàt khòi vai trò làm
phu tó trong doàn ngù
va
trò thành mot phuong tién tinh thài trong càu tnic lón
hon là càu.
1.2.1.
Xét
ve
mat hình thùc:
Càn
cu

vào muc dfch phàt ngón thi càu sé dugc phàn ra làm ba Ioai
chfnh
ma
trong dò càu càu khién là
Ioai
càu khò xàc dinh
ve
màt hình thùc. Néu
coi càu là
sir
hién thirc hoà càu trùc ménh
de
(trong tiéng Viét càu trùc tuong
duong là càu trùc chù - vi hay
de
- thuyét) bao góm mot chù tir
va
mot vi tir goi
tàt là S
va
P, thi càu
tran
thuàt (ké cà khàng dinh
va
phù dinh) sé ùng vói mot
ménh
de
logie:
Vf
dii

: Nam / àn com
Tiép dén là càu hòi cùng dugc hién thirc hoà
tu
mot càu trùc ménh
de
vói su
tham
già
cùa mot so phuong tién chuyén biét:
Vf
dii:
Nam co àn com khòng? - càp
tu de
bòi " co - khòng" bién càu
tuòng thuàt thành càu hòi.
Nhu vày xét
ve
mat hình thùc thi càu tuòng thuàt
va
càu hòi sé dugc bièu là:
Càu
tìàn
tììuàt: S - P
Càu hòi: ( S - P )
+ tu de
hòi
'Tir de
hòi"
chfnh là phirong tién
de

xàc dinh dang càu
va
khu biét
ve
hình thùc giùa càu
tran
thuàt
va
càu hòi nbimg riéng vói càu càu khién thi vàn
de này khòng rò ràng (xem I. tr 224). Qua
qua
trinh khào sàt, theo quan diém
nghién
ciin
cùa minh chùng tòi thày nhóm phirong tién "hày, dimg, chó"
co
du
diéu kien
de
trò thành nhóm phirong tién chuyén biét tao dang cho càu càu
khién giùp ta phàn biet ft ra là
ve
màt hình thùc giùa càu càu khién
va
càc Ioai
càu tiéng Viét khàc. Vói vi trf xuàt hién cùa minh thi nhóm phirong tién này trò
thành càc dàu bièu nhàn dién chuyén biét biéu hien bang viéc néu thiéu \ang
chùng
thi
viéc dành dàu

ve
màt hình thùc càu càu khién khòng duoc
thue
hién
nùa. Nhóm phuong tién này chi xuàt hién trong càu trùc càu càu khién chù
khòng xuàt hién ò bàt
cu
càu trùc càu nào khàc.
So sành:
(1
) Tòi bay àn com (-) Càu
tran
thuàt
(2) Anh ày eó bay àn com khòng ? (-) Càu hòi
(3) Anh hày àn com
(-I-)
Càu càu khién
Nhu vày là càc dang càu sé dugc hình thùc hoà vói càu trùc ménh
de
nhu sau:
(l)Càu
tran
thuàt: S- P
(2) Càu
hòi: S-P
-\-tir de
hai
(3) Càu càu khién: S -
hàyldim^lchcr
- P

Vi trf cùa nhóm " hày, dimg,
chó"'là
dùng giùa S
va
P
tue
là
di'mg
giùa
chù ngù
va
vi ngù trong càu. Chùng khòng thè là phu tir vi hai ly do:
- Chùng khòng xuàt hién trong tàt cà càc dang càu
de
bièu thi y nghTa ngù
phàp
ma chi
xuàt hién trong càu càu khién.
- Chùng khòng thè là
phii
tir vi khòng thè
lugc
bò dugc
ma
trò thành yéu tó co
bàn tao dang cho càu càu khién.
1.2.2.
Xét
ve
màt nghTa bièu hién:

"Hày, dimg, chó" khòng
co
nghTa bièu hién thirc tai
ma
là càc phirong
tién bièu hién
miic
dfch phàt ngòn - nghTa tinh thài. Khi lugc bò chùng thi càu
màt di già tri càu khién vi chùng cùng vói vi
tu
tmng tàm tao thành noi dung cót
lòi cùa càu.Ta eó thè biéu dién càu trùc nghià cùa càu càu khién
co
chùa nhóm
phuong tién này nhu sau:
C^ C,
-
h(7y/diùiii/(hà
- VT
Vói phàt ngòn trén thi
lue
ngòn trung dugc xàc dinh là
lue
ngón trung
co
già tri càu khién (yéu càu tàc dòng dén nguòi dói
tbocii).
Viéc xàc dinh nhóm
phuong tién này là phu
tu

(biéu hién y nghTa ngù phàp - phu cho dóng
tu
trung
tàm, bièu hién
bang
viec lugc bò khòng ành huòng dén
nói
dung nghTa cùa càu)
là
khòng thoà dàng. Theo chùng tòi nhóm phirong tién này
là .yéu
lo
ngmi
ngù
V.
17
'^wmiò-^
boat dòng ò bàc càu chù khòng dùng lai ò chùc nàng làm
pbii tò
cùa doàn ngù
dòng
tu.
Chùng tòi xàc dinh chùng là hu
tu
tình thài càu khién
va
chi boat dòng
trong càu trùc càu càu khién chùng mói thirc su thirc hién dùng vai trò cùa
mình.
1.3.

Mot
de
xuàt theo huóng chùc nàng:
Trong cuòn "Tiéng Viet - So thào ngù phàp chùc nàng"
(1991),
tàc già
Cao Xuàn Hao
co de
càp dén yéu tò "hày" vói tu càch là mot "vi
tu
tình thài vi
ngù" dugc su
diing
trong "càu ménh lenh"
de
phàn biét vói "càu
tran
thuàt thuàn
tuy" (xem 1. tr 224). Cùng trong cuòn sàch này òng dà ly giài
ve
nhùng dàc
trung bièu hién cùa càc yéu tò dugc xép vào nhóm vi
tu
tình thài. Nhóm vi
tu
này theo òng bao góm càc yéu tò:
ro,
ed)
thé\
toan,

suyt,
chi/a,
cilni^
va
mot
so
yéu tó khàc nùa
ma
ngù phàp truyén thóng cho ràng dò là nhùng phu tir chù
khòng pbài là nhùng yéu tó tình thài (vf du nhu: dà,
dans^).
Ngù phàp chùc nàng
vói viéc nghién cùn mòi lién he giùa ngù phàp
va
ngù nghTa
phiic vii
cho muc
dfch giao tiép da dua ra
nhiìng
chi dàn hùu fch
ve
viéc xàc dinh chùc nàng cùa
càc yéu tó khi hành chùc. Khi xuàt hién trong càu trùc càu càu khién, nhóm
phuong tién "hày, dimg, chó" cùng bièu hién dugc nhùng dàc
trimg
dugc coi là
kbài niém vi
tu
tình thài.
Cii

thè là:
- Dùng truóc vi
tu
tmng tàm trong càu tnic
va
khòng tón tai dòc lap vi khòng
co
y nghTa tbue
tu ma
chi co y nghTa tình thài.
- NghTa tình thài thuòc vào
ITnh virc
nghTa hoc khòng le thuòc vào ngòn cành.
- Dòi tugng tàc dòng là mot su tình (mot
qua
trình hay mot trang thài).
- Chùa
dimg
tién già dinh
va
hàm nghTa
d^c
thù.
(xem 1.
tr
52-53)
Viéc xép nhóm "hày, dimg, chó" vào nhóm vi
tu
tinh thài là
mot de

xuàt
nhàm giài quyét
va
xàc dinh cho dugc chùc nàng cùa nhóm phuong tién này khi
dà còng nhàn chùng là nhùng hu
tu
tinh thài mang già tri càu khién. Chùng tói
tàn thành quan diém cùa Cao Xuàn Hao
va
coi nhóm "hày, dimg. chó" là nhóm
vi
tu
tinh thài boat dòng vói tu càch là dàu hiéu nhàn dién càu càu
khicii
\à
tinh
18
thài càu khién. Trén
day
là nhung kién giài cùa chùng tòi
ve
nhóm phirong tién
này trong
qua
trình tiép can dòi tugng nghién cùu cùa mình. Chùng tòi coi
day
là
mot de
xuàt
va

hy vong sé ggi mò dugc
nhiing
suy nghT
va
càch giài quyét
khàc
ve
vàn
de
này ò nhung còng trình nghién cùu sau. Chùng tòi thòng nhàt
goi cbùng là nhóm phuong tién vi
tu
tình thài vói nhùng dac diém sau:
-
Co
vi
tri
dùng giùa hai thành phàn chinh cùa càu trùc : S
va
P
(tue
là thành
phàn chù ngù
va
vi ngù, ky hiéu là C
va
V).
- Dem lai cho càu mot già tri càu khién.
- Là dàu hiéu nhàn dién càu càu khién.
Viéc xàc dinh này sé trò thành co

so If
thuyét
de
giài quyét vàn
de
ò
nhùng phàn sau.
2.
Vai trò cùa nhóm
^^hdy^
dùng,
chó*^
trong viéc rùt gon
va
tiét kiém yéu
tó
ngón liéu trong càu trùc càu càu khién tiéng Viét:
Mot phàt ngòn dugc tbue hién bao giò cùng xuàt phàt
tu
nhu càu muòn
dugc giao tiép cùa mot cà nhàn cu thè. Khi nói
ben
canh viéc trinh
bay
thòng
tin nguòi nói dóng thòi thue hién luòn viéc
bay
tò y dinh, thài dò, quan diém
cùa mình. Vày
de bay

tò mong muòn, y dinh cùa minh
ve
mot vàn
de
vói
ngiròi
dòi thoai thi nguòi nói pbài thirc hién mot phàt ngòn
ma
trong dò thành phàn
chù ngòn sé dugc bièu thi bang dai
tu
nhàn xung ngòi thù nhàt "tòi" va hành
dòng cùa chù thè phàt ngòn dugc bièu thi bang dòng tir
"yéu
càu".
Nhu vày càu trùc
day
dù cùa mot càu càu khién sé dugc bièu là:
Cììu
nsid))i
-
Ddììi^j tiì '
Thành
pììcni hd)n^i7
(C,
C^
- VT-p)
Tài
Yéu
càu anh nói rò

ÌÌO'ÌÌ
e
V
B„
Dòi vói nguòi nghe - nguòi tiép nhàn phàt ngòn thi thành phàn chu ngón
va
bièu thi hành dòng cùa chù ngòn tbuòng khòng mày quan trong
vi so
di nò
dà dugc doàn biét thòng qua
mot so
nhàn tó cùa bòi canh giao tiép. Chinh
vi
vày, thành phàn này kbòng càn pbài dugc hình thùc hoà trén bé mat cua càu
19
trùc
va
thay
vi su diing
mot càu trùc
day
dù càc thành phàn nhu trén, ta
co
thè
su dung mot càu trùc don giàn
va
tiét kiém ngòn liéu hon
ma
khòng ành huòng
dén

miic
dfch phàt ngòn. Nhóm "hày, dùng, chó" cùng
vi thè ma
dugc su dung
vói tu càch là nhung phuong tién chuyén biét tao càu càu khién cùng nhu bièu
thi tình thài càu khién. Xét
ve
mat càu trùc, viéc su
diing
nhóm
tu
này dugc coi
là
sir
dành dàu
ve
mat hình thùc nhàm xàc dinh
va
phàn biét càu càu khién vói
càc tièu
Ioai
càu tiéng Viét khàc.
Khi càu trùc càu càu khién eó su
diing
nhóm
tu
"hày, dùng.
chó"
thi càu
trùc cùa nò sé dugc bièu dién là :

C2
C^
- hày - VT
-
p
dùng
chcr
So sành hai vf du sau
de
thày rò vai trò cùa nhóm phirong tién này khi
dugc sir dung trong càu vói tu càch là vi tir tinh thài càu khién:
* Tói
nìutm
anh nói rò hon.
( I
)
*Anh
hày nói rò hon. (2)
Trong phàt ngòn (2) vi tir tình thài "hày" dà thay
thè
cho mot chuòi thirc
tu ma
khòng ành huòng dén nghTa tình thài
ma
nò càn dat dén. Vói mot càu trùc
càu càu khién day dù càc thành phàn thi noi dung càu khién
chi
là dòi tugng
cùa dòng
tu

càu khién (yéu càu, ra lenh) nhung khi sir dung nhóm "hày, dimg,
chó"
thi mot phàt ngòn trò nén ngàn gon hon vói càu trùc tiét kiém hon
thi
nói
dung càu khién lai chfnh là nòng cót cùa càu trùc. noi dung chfnh cùa phàt
ngòn. Vai trò cùa chù thè phàt ngòn
va
dòng
tu
càu khién bi mò di thay vào dò
là su nhàn manh nói dung
ma
nguòi nói càu va khién nguòi nghe. Nò khàng
dinh dugc vi trf cùa minh trong he thòng càc phuong tien biéu thi tình thài càu
khién
ben Ccinb
càc phirong tién khàc trong dò
co
cà thirc tir vói nhùng
im thè
riéng. Nò chfnh là su
lira
chon phò bién nhàt tao nén càch thùc phàt ngon thóng
dung nhàt khi muòn biéu hien muc dfch càu khién.
De
càp dén ban chat cua
timg
c^w
trùc

tue
là ta dà nàng cao vai trò cùa hu
tu
(cu thè o' day là nhóm
"hày.
20
dimg,
chó")
trong viéc biéu thi tình
thài
càu
khién.
Chiing
là yéu tò'
"càn"
va
"dù''
de
tao nén mot càu càu khién thirc thu.
• De khào sàt hoat dóng cùa nhóm
"hày.
dimg.
chó"
trong mó hình càu
trùc
càu truóc hét ta phài di sàu vào khào sàt
sir
hoat dóng cùa nhóm hu
tir
này

vói vi tir trung
tàm
trong càu (phàn 3). Sau
dò
tiép
tue
khào sàt khà nàng két hop
cùa chùng vói càc thành tó khàc trong càu (phàn 4).
3.
Nhóm
'*hdy,
dimg,
chà"
trong mdi quan he vói vi tir trung tam:
Vj tir là tén goi chung cho tir
Ioai
dóng tir
va
tfnh tir. Xét khà nàng két
hc;p
cùa nhóm
"hày,
dimg.
chó"
vói vi tir trung tàm
tue
là xét khà nàng két
hgp
ve
nghTa

giiìa
chùng trong su
tuong
quan vói toàn bò nói dung ngù nghTa cùa
càu. Chùng tói sé làn
lirot
khào sàt
bang
càch chia chùng ra làm hai phàn chfnh:
Khà nàng kéì
hgp
giùa nhóm vi tir tình thài
( I
) vói dóng
tu;
(2) vói tfnh
lir.
3.1.
Mot
diém dàng
luu
y là nhóm phirong tién này khóng
co
su phàn
bici
trong su két hgp vói dóng tir nói dóng hay ngoai dòng. dòng tir don hay dóng tu
ghcp.
Truòng hgp càc thành phàn tón lai sau dòng tir. bò nghTa cho dóng tu
dugc coi là thành phàn dòng tir dòi hòi phài
co

(trong truòng hgp ngoai dòng).
hay là nói dung phàt ngòn dòi hòi phài
co
(trong
truòng
hgp nói dóng). Chùng
thuitng
khóng lién quan dén mói quan he giùa dóng
tu va
nhóm "hày. dùng,
chó"
nhung chùng thiròng xuàt hién trong càu trùc càu càu khién
de
làm hoàn
chinh
thém nói dung y nghTa cho càu. Dóng tir khi két hgp vói nhóm "hày,
dùng,
chó"
co
su
lira
chon
dira
trén càc sàc thài nghTa cùa bàn thàn nò
va
nhóm
"hày,
dimg. chó". Chùng tòi chù truong chia nhóm này làm hai phàn
dira
trén

net nghTa phù dinh
va
khàng dinh cùa chùng.
3.1.1.
"Hày" va dóng tir:
"Hày" là phirong tién biéu hién tình thài càu khién vói y khàng dinh. Khi
su
dung "hày"
de
biéu
ihi
muc dfch càu khién. nguòi nói
thè hién
th;ii do
nghicng ve su ra
lénh.
khu\én lenh.
kéii
goi. thùc giuc. de nghi nguòi
ni:hc
thuc
hién hành dòng
ma nguìii
nói cho là càn thiét.
21
Vf du:
*
Anh ai, chùng ta hày ròi bò noi này, vùrt bò tàt cà, khóng
con
hón

Trucfng
Ba, xàc hàng thit nùa.
^
(HTB. LQV.
tr32l
)
Thang do
biéu
thi tình thài càu khién cùa
"hày"thiròng co
3
mire:
- Mùc cao nhàt: ra lénh
- Mùc trung bình: thùc giuc, kéu ggi
- Mùc thap nhàt:
de
nghi
Nhung khi biéu thi su ra lénh
thi
"hày" khòng
dirng mot
mình
ma
thuòng
két hgp vói "di" - mot hu tir càu khién khàc nhàm
già
tàng sàc thài biéu hién.
Vf du:
*
Tói dà

san
sàng, bàc hày di di!
(HTB.
LQV.tr 347)
Vói dàc
trimg
biéu hien cùa mình,
mot
phàt ngòn
co
sir dung "hày" làm
vi tir tình thài càu khién thiròng eó tién già dinh hành dòng
ma
nguòi nói muòn
nguà]
nghe thuc hién
ó
thòi diém phàt ngón là chira
he
xày ra. Nhu vày là hành
dòng dò vàn nàm trong pham trù khà nàng
va co
dugc thuc hién hay khóng
thi
mot
phàn phu thuòc vào tfnh thuyét
phiic
cùa phàt ngòn. Chfnh
vi
vày. càu trùc

phàt ngòn
co
chùa "hày" thiròng
co
thành phàn phu di kèm sau dóng tu trung
tàm nhàm nhàn manh toàn bò nói dung phàt ngón chù khóng phài chi riéng
dòng tir.
Day
là
mot
dàc
trimg
quan trong cùa "hày".
Vf du:
^'
Ong hày
dira
hón cu Ty
ve
nhàp lai vào xàc nò
(HTB.
LQV.
tr
342)
Càn
cu
vào y
nehTa
cùa bàn thàn tir "hày"
va

y
n^hTa
cùa dòniz tir làm
trung tàm
ma
nò két hgp, ta
co thè
rùt ra
mot
so diém
ve
su két hgp ngù nghTa
giùa "hày"
va
dòng
tu
trung tàm.
(i) "Hày"
co
thè két hgp vói tàt ca càc dòng
lù chi
hoat dóng cùa con nguòi. Su
két
ho'p
này
duo'c
sir dune hét
sue iòne
rài khóne bi han
che

vói nói dune mone
muòn
neucìT
khàc thuc hién hành dòng .
22