Đặc điểm thực vật, hóa học công dụng của cây Cúc hoa
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (153.99 KB, 13 trang )
LIÊN HIỆP CÁC HỘI KHOA HỌC
VÀ KĨ THUẬT VIỆT NAM
VIỆN KINH TẾ SINH THÁI
ỦY BAN NHÂN DÂN
THÀNH PHỐ HÀ NỘI
SỞ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ
DỰ ÁN
“Đánh giá tiềm năng và tổ chức áp dụng mô hình trồng cây dược liệu
trên địa bàn huyện Sóc Sơn”
BÁO CÁO CHUYÊN ĐỀ
Quy trình kĩ thuật trồng cây dược liệu tại địa bàn huyện Sóc
Sơn
Cây Cúc hoa
Người viết: KS. Tạ Văn Vạn
MỤC LỤC
!"#$"%"&$"'(")*
+%",$ $/0#12"34*5#*6$/-7$/
(8+%",$ $/0#12"34*9
:86$/-7$/9
;<=
!")$5.$/2>?$/=
@4$/5(2"A@572>?$/=
(8@4$/9=
:8"B$/@4$/56C$":D$/%"EF$/%"G%2G*"*"?@5#/@B1*#$"=
"A@572>?$/H
IJ22>?$/5#KL2"3,20#1MJ20N$034$/O
="B$:'$5#KL2"3,2:'$%"B$O
(8EP$/%"B$:'$9O
:8G*":'$9Q
H,2M+RK"ST$/*G*"2>?$/Q
OL2"3,22>?$/U
Q"V1W'*5#X3T$0YM?$/>3+$/U
U"Z$/2>[WB3:\$"!]
!]"^M+03B$*($""S_*`a$*($"!]
bcRddebfe!!
!"3"Sg*"!!
"^:@^$!!
TSX3T$R,$*"3hi$!
I. ĐẶC ĐIỂM THỰC VẬT
Cúc hoa dạng thân thảo sống hàng năm, thân đứng cao 60 – 100cm, phân
cành nhiều. Lá đơn mọc so le, xẻ thùy sâu, mép có răng cưa, không cuống. Cụm
hoa hình đầu ở nách lá và đầu cành, đường kính 1 – 1,5cm, cuống dài tới 2 – 3
cm, lá bắc xếp 3 – 4 hàng. Hoa tự có các hoa vòng ngoài cánh hoa phát triển
hình lưỡi xếp 2 vòng có mầu vàng sặc sỡ, các hoa vòng trong cánh hoa hình
ống, mầu vàng. Quả bế có màu lông phát tán nhờ gió.
Mùa hoa quả từ tháng 10 đến tháng 5 năm sau.
II. ĐIỀU KIỆN SINH THÁI VÀ PHÂN BỐ
Cây Cúc hoa có nguồn gốc Đông Á đưa vào Việt Nam trồng tự lâu. Cây ưa
sáng, ưa ẩm, không chịu được khô hạn. Sinh trưởng phát triển tốt trong điều
kiện nhiệt độ từ 20 – 25
o
C. Vụ xuân hè ở đồng bằng Bắc Bộ cây sinh trưởng
mạnh, vào đông xuân cây phát triển hoa quả. Vùng trồng Cúc hoa chủ yếu là
Hưng Yên, Hải Dương.
III.GIÁ TRỊ LÀM THUỐC
1. Thành phần hóa học
Hoa chứa carotenoid gồm: chrysanthemaxanthin, C
40
H
56
O
3
, có cấu trúc
tương tự flavoxanthin.
Chrysanthemin (asterin, kuromamin) là một glucosid gồm cyanidin và
glucosa dạng chlorid.
Trong hoa còn có: Các sắc tố vàng có luteolin dưới dạng glucosid; các
hydrocarbon; các axit amin, adenin, cholin…; vitamin A và tinh dầu.
Trong tinh dầu thấy có D – camphor.
2. Bộ phận dùng làm thuốc và công dụng
a) Bộ phận dùng làm thuốc:
Bộ phận dùng làm thuốc là hoa (Flos Chrysanthemii).
b) Công dụng:
Theo y học cổ truyền
Cúc hoa vàng có vị hơi ngọt, hơi đắng, tính mát, có tác dụng thanh nhiệt,
giải cảm, tán phong thấp, giảng hỏa, giải độc, làm sáng mắt.
Cúc hoa vàng được dùng chữa các chứng cảm lạnh, sốt, hoa mắt, chóng
mặt, nhức đầu, đau mắt đỏ, chảy nhiều nước mắt, mờ mắt, huyết áp cao, đinh
độc, mụn nhọt sưng đau. Uống lâu thấy lợi khí huyết, làm trẻ lâu. Có thể dùng
riêng hoặc phối hợp với các vị thuốc khác, có thể ngâm rượi, chề ướp và dùng
ngoài để chữa mụn nhọt.
Theo một số tài liệu nước ngoài, ở Ấn Độ, Cúc hoa được coi có tác dụng
làm dễ tiêu, nhuận tràng. Ở Trung Quốc, Cúc hoa được dùng để chữa đau dây
thần kinh, nhức đầu, chóng mặt, cao huyết áp, hoặc dùng ngoài để chữa viêm
mủ da và một số bệnh ngoài da khác. Ở Nhật Bản, Cúc hoa được dùng chữa các
bệnh về mắt
Theo y học hiện đại
Tác dụng dược lý, lâm sàng:
Tác dụng hạ huyết áp trên thực nghiệm và lâm sàng. Tác dụng này có thể
theo cơ chế phản xạ vận mạch có nguồn gốc trung tâm và tác dụng ức chế
adrenalin.
Tác dụng chống viêm thực nghiệm trên chuột cống trắng.
Hoạt tính kháng khuẩn trên các vi khuẩn gram (+) như : Streplococcus
haemolyticus, Staphylocoocus aureus, Shigella shigae, S.flexineri, Bacillus, E.
coli…. Của tinh dầu Cúc hoa trắng, Cúc hoa vàng.
Trên lâm sàng, phối hợp Cúc hoa với một số vị thuốc khác có tác dụng hạ
sốt với bệnh nhân bị cảm phong nhiệt.
Một số bài thuốc có Cúc hoa và cách sử dụng:
•Chữa ho, sốt, cảm mạo sử dụng bài Tang cúc ẩm, gồm : Cúc hoa vàng 6g,
lá Dâu 6g, Liên kiểu 4g, Bạc hà 4g, Cát cánh 4g, Cam thảo 4g, nước 600ml. Sắc
còn 200ml, chia 3 lần, uống trong ngày.
•Chữa cao huyết áp ở bệnh nhân xơ vữa động mạch, chóng mặt, ù tai…;
Cúc hoa trắng 10g, sinh địa 25g, phục linh 12,5g, mẫu đơn bì 10g, sơn thù du
12,5g, sơn dược 15,5g, vỏ trai 25g, lá dâu 10g, nước 800ml, sắc còn 300ml, chia
uống trong ngày.
•Chữa viên não B Nhật Bản: Cúc hoa trắng 10g, Liên kiều 10g, Cam thảo
6g, Hoàng cầm 6g, Bạc hà 1,5g, Dành dành 5g, Cát cánh 4,5g, Thạch cao 31kg,
Kim ngâm hoa 10g, Thanh cao 6g, nước 300ml, Sắc trong 20p, uống một lần.
IV. KỸ THUẬT TRỒNG
1. Chọn vùng trồng
Hiện nay ở miền Bắc Việt Nam, Cúc hoa được trồng chủ yếu ở một số tỉnh
thuộc vùng đồng bằng Bắc Bộ ( Hải Dương, Hưng Yên…) trên đất phù sa cổ
không được bồi hàng năm.
2. Giống va thời vụ trồng
a) Giống:
Cây Cúc hoa được trồng để làm dược liệu hiện nay có 2 giống: Giống Cúc
hoa vàng và giống Cúc hoa trắng.
Phương pháp nhân giống hiện nay chủ yếu bằng cách tách chồi và giâm
cành.
b) Nhân giống vô tính bằng phương pháp tách chồi và giâm cành.
•Trước khi thu hoạch Cúc hoa, quan sát trên ruộng sản xuất chọn các cây
sinh trưởng khỏe, nhiều cành, nhiều hoa, hoa to, sạch sâu bệnh, chọn đánh dấu
để làm giống cho vụ sau.
•Sau khi thu hoạch xong Cúc hoa, từ những cây giống đã lựa chọn, cắt bỏ
cây mẹ, để lại gốc, chăm bón sau thời gian cây sẽ mọc chồi. Tưới nước giữ ẩm,
làm cỏ, chăm sóc bón phân thúc khi cây con bằng kali clorua (2kg/1 sào Bắc
Bộ) hoặc tro bếp (20kg/1 sào Bắc Bộ) để giúp chồi phát triển tốt. Khi cây cao 10
– 15 cm (1,5 – 2 tháng tuổi) là đủ tiêu chuẩn đánh cây đi trồng. Một thực
nghiệm về thời gian cắt cây cho thấy: Cắt cây ngay sau khi thu hoạch hoa Cúc tỷ
lệ nảy chồi đạt tới 93%, số chồi trên 1 cụm cây đạt 43 chồi. Cắt cây muộn sau
thu hoạch hoa 1 tháng không những tỷ lệ nảy chồi thấp (64%) mà số chồi trên 1
cụm cây cũng chỉ đạt 21 chồi. Về vị trí cắt, kết quả cũng cho thấy: Cắt sát gốc là
tốt nhất, tỷ lệ nảy chồi đạt 96% và số chồi trên cụm cũng cao 45 chồi.
•Ngoài ra, cũng có thể sử dụng cây mẹ để dùng làm hom thân giâm cành
nhân giống. Sau khi thu hoạch xong Cúc hoa, từ những cây giống đã lựa chọn
cắt thành từng đoạn để giâm cành làm giống. Trên thân cây mẹ có thể sử dụng
cả 3 đoạn thân (ngọn, giữa và gốc) để giâm. Tuy nhiên, kết quả thực nghiệm cho
thấy: Sử dụng đoạn thân làm cành giâm là tốt nhất, tỷ lệ ra rễ đạt 100%, khối
lượng khô trung bình của bộ rễ đạt 20,3mg trong lúc đó phần giữa và gốc thân tỷ
lệ ra rễ chỉ đạt 75 – 80 %, khối lượng khô trung bình của bộ rễ đạt 17 – 19g.
•Để nhân nhanh lượng cây giống Cúc hoa phục vụ sản xuất, hiện nay ở
một số phòng thí nghiệm người ta cũng đang sử dụng phương pháp nuôi cấy in
vitro cho cây giống sạch sâu bệnh và sinh trưởng khỏe. Tuy nhiên,do giá thành
cây giống cao nên trong sản xuất cần kết hợp sử dụng phương pháp này để phục
tráng giống, lưu giữ và nhân giống Cúc hoa cho sản xuất.
3. Thời vụ trồng
Thời vụ trồng Cúc hoa vàng tốt nhất từ 15/6 – 30/6 dương lịch, cho thu
hoạch vào tháng 11, 12 của năm. Không trồng muộn sang tháng 7, năng suất
phẩm chất kém do gặp mưa khi trồng và vào lúc thu hoạch.
Viện Dược liệu đã tiến hành nghiên cứu thời vụ trồng Cúc hoa trong 2 năm
(2002 – 2003) cho kết quả như sau:
Chỉ tiêu
Thời
Vụ
trồng
Tỷ
lệ
sống
(%)
Thời gian
hồi xanh
(ngày)
Tổng thời
gian sinh
trường
(ngày)
Chiều cao
cây khi
thu hoạch
(cm)
Độ rộng
tán trong
thời kỳ
ổn định
(cm)
Năng
suất thực
thu
(tấn/ha)
15/6 86,7 7 197 69,1 189,8 11,16
30/6 87,9 6 202 69,7 191,5 11,49
15/7 87,1 6,5 210 74,2 173,1 7,92
(số liệu trung bình 2 năm)
Kết quả thí nghiệm trên cho thấy, thời vụ trồng cây Cúc hoa ở vùng đồng
bằng Bắc Bộ tốt nhất là từ 15/6 đến 30/6. Trồng muộn (sang tháng 7) sẽ làm
giảm năng suất, nhưng nếu trồng sớm hơn sẽ ảnh hưởng đến cây trồng trước
trong hệ thống luân canh hai vụ ở vùng đồng bằng Bắc Bộ.
4. Đất trồng và kỹ thuật làm đất lên luống
- Chọn đất màu, tơi xốp, nhiều dinh dưỡng chủ động tưới tiêu. Các loại đất
phù sa ven sông, đất pha cát, thịt nhẹ độ pH ≈ 7 để trồng Cúc hoa vàng. Đất phải
xa khu công nghiệp, bệnh viện, nghĩa trang, xa nguồn nước thải và chất thải, xa
đường quốc lộ ít nhất 100m. Có lịch sử sạch ít nhất 2 năm trước đó, không có
gia súc, gia cầm thâm nhập.
- Làm đất: Cày bừa cho phẳng mặt ruộng. Lên luống rộng 2m, cao 15 – 20
cm so với mặt ruộng, rãnh rộng 40 cm (dùng cào răng gom đất 2 bên mép luống
vào giữa, tạo độ dốc vừa phải cho dễ thoát nước).
Một nghiên cứu về độ rộng luống khi trồng Cúc hoa trong 2 năm (2002 –
2003) cho kết quả:
Chỉ tiêu
Công
Thức
Đường
kính
hoa
(cm)
Khối
lượng
1000
hoa (g)
Số hoa/
dm2
(hoa)
Tỷ lệ
hoa
tươi /
hoa khô
Năng
suất lý
thuyết
(tấn/ha)
Năng
suất thực
thu
(tấn/ha)
Luống rộng 1,7m 1,55 290,8 44,5 6,2 16,6 8,95
Luống rộng 2,0m 1,68 341,0 40,0 5,8 13,7 10,90
Luống rộng 2,3m 1,73 361,2 36,6 5,6 13,1 8,95
Như vậy trồng Cúc hoa với luống rộng 2,0 m cho năng suất cao nhất.
Điều này phù hợp với sản xuất của vùng trồng Cúc hoa có kinh nghiệm.
5. Phân bón và kỹ thuật bón phân
Tuyệt đối không được dùng phân tươi và tưới nước phân tươi.
a ) Lượng phân bón :
Loại phân Tổng lượng phân bón Bón lót Bón thúc
(%) (%)
Kg/ha Kg / sào Bắc Bộ 50
Phân chuồng hoai mục 30.000 1.100 50 50
Phân hữu cơ vi sinh 600 22 50
Phân đạm 270 – 330 21 – 26 100
Phân lân 180- 220 35 – 45 100
Phân kali 180 – 220 11 – 13,5 100
•Để nâng cao hiệu quả của phân bón, cần ủ phân chuồng với phân lân
trước khi trồng 1 – 2 tháng.
•Có thể dùng dạng phân bón tổng hợp NPK hoặc dùng các dạng N, P, K
riêng rẽ đều được.
•Trong điều kiện không có phân kali có thể dùng tro bếp thay thế. Cứ 10
kg tro bếp có thể thay thế được 1 kg kali clorua.
b) Cách bón:
•Bón lót: Bón sau khi rạch hàng : 50% phân chuồng + 50% phân vi sinh +
toàn bộ phân lân.
•Bón thúc:
- Lấn 1 : Sau trồng 20 ngày, bón 15% đạm + 25% kali.
- Lần 2: Khi cây cao 30cm, bón 25% đạm + 15% kali.
- Lần 3, 4: Tính từ đầu tháng 9, cứ sau 15 đến 20 ngày bón một lần, mỗi lần
30% đạm + 30% kali + 25% phân chuồng + 25% phân hữu cơ vi sinh, vào thời
gian sau bấm ngọn đè cành của Cúc hoa vàng.
6. Mật độ, khoảng cách trồng
Cúc hoa được trồng theo hốc, mỗi hốc trồng một khóm, mỗi khóm có 15
cây, khoảng cách hốc 30 x 30 cm.
Năm 2003, Viện Dược liệu đã tiến hành nghiên cứu thí nghiệm ành hưởng
của khoảng cách trồng kết hợp với bón phân đến năng suất Cúc hoa.
Kết quả thu được như sau (xem bảng):
Trong cả 3 khoảng cách trồng : 20 x 20 cm, 30 x 30 cm, và 40 x 40 cm việc
sử dụng phân NPK tổng hợp bón cho Cúc hoa đều cho năng suất cao hơn so với
việc sử dụng NPK bón riêng lẻ và phân chuồng.
Trong điều kiện đó, khoảng cách trồng Cúc hoa 30 x 30 cm đã có tác dung
tốt thúc đẩy sự sinh trưởng phát triển của cây và đạt năng suất cao nhất.
7. Kỹ thuật trồng
- Đánh cây giống: Dùng cuốc đánh cây giống thành từng mô nhỏ. Tách tỉa
bỏ cây xấu bé, rồi bó gọn thành từng bó bằng gốc (bỏ bớt phẩn rễ giả).
- Bỏ hốc trên hàng giữa luống trồng, hốc nọ cách hốc kia 30 cm. Bón phân
lót vào hốc trước khi trồng. Mỗi hốc trồng 15 cây/ 1 khóm. Chú ý: Trời nắng đất
khô cần tưới nước vào rãnh trước khi trồng. Chọn ngày râm mát hoặc trồng vào
buổi chiều (lúc 4 – 5h chiều). Khóm Cúc đặt đứng cụm tròn hay rải đều, vun đất
2 bên lấp vào gốc cao so với mặt đất 15cm. Dận chặt quanh khóm Cúc.
Trồng xong, vun đất 2 bên rãnh luống tạo thành luống thoải, dễ thoát nước.
Sau khi trồng, cần tưới nước đủ ẩm để chóng bén rễ hồi xanh.
8. Chăm sóc và quản lý đồng ruộng
Chăm sóc được chia làm 3 giai đoạn.
Thời kỳ sau trồng 45 ngày: Đảm bảo đủ ẩm, nếu 10 ngày không có mưa
cần tưới. Nguồn nước tưới sạch, không ô nhiễm.
Thời kỳ sau trồng 70 – 75 ngày khi cây cao 30 cm (cuối tháng 8): Bấm
ngọn đè cành lần thứ nhất (chú ý để chừa ngọn 10 – 15 cm trên mặt đất), rải các
nhánh cúc đều 4 phía tạo thành khóm tròn. Sau khi bấm ngọn đè cành xong, cần
tưới ẩm và bón phân thúc để cây phân nhánh nhanh, đều.
Thời kỳ sau trồng 85 – 90 ngày: Khi có gió heo may, Cúc phát triển mạnh,
đảm bảo mặt luống đủ ẩm. Thời gian này cứ sau 15 – 20 ngày phải bấm ngọn đè
cành, rắc thêm đất vào gốc cây. Kết hợp bón phân chuồng, phân hữu cơ vi sinh
và bón thúc đạm và kali.
Chú ý: Khi đè cành cần rải đều các nhánh Cúc trên mặt luống, tạo mặt
luống có độ dốc thoải dần xuống rãnh.
Đầu tháng 11 Cúc hoa bắt đầu phân nhánh 3 chạc, phân hóa mầm hoa và
xuất hiện nụ. Cây chuyển từ giai đoạn sinh trưởng, sinh dưỡng sang giai đoạn ra
hoa, cần chú ý chăm sóc tăng cường đất, phân cho cây. Hót thêm đất ở 2 bên
rãnh để cây Cúc hoa vàng có thêm dinh dưỡng và cành không sát mặt rãnh, nếu
không cây có thể bị đỗ gây ra hiện tượng giao cành díu ngọn.
9. Phòng trừ sâu bệnh
Cúc hoa vàng thường có một số sâu bệnh hại như : Sâu xám, sâu xanh,
rệp, bọ trĩ, dế, các bệnh nấm phấn trắng, thán thư…
Biện pháp phòng trừ : Thực hiện các biện pháp phong trừ tổng hợp nếu
mật độ sâu bệnh hại cao phải theo sự hướng dẫn của cán bộ kỹ thuật. Có thể
dùng một số loại thuốc sau:
- Sherpa 25 EC nồng độ 0,1 đến 0,15 %: Tập kỳ phun theo hướng dẫn trên
bao bì.
- Score 250 EC nồng độ 0,1%
Chú ý: Tuyệt đối không được dùng các loại thuốc cấm, các loại thuốc
không có trong danh mục được phép sử dụng ở Việt Nam và các loại thuốc hạn
chế sử dụng như Monitor, Vofatox, Filitoxin, Các loại thuốc không có nhãn
mác, không rõ nguồn gốc xuất xứ hoặc không do cơ sở sản xuất có tư cách pháp
nhân sản xuất.
10. Chế độ luân canh hoặc xen canh
Cây luân canh tốt nhất của cây Cúc hoa là cây họ đậu, lúa nước hoặc cây
dược liệu ngắn ngày như Hoắc hương, Ngưu tất…
Trong sản xuất hiện nay có thể trồng các công thức luân canh sau đây:
- Lúa + Cúc hoa
- Đậu tương + Cúc hoa
- Ngưu tất + Cúc hoa
- Hoắc hương + Cúc hoa
- Cúc hoa giống + Cúc hoa
- Bỏ hóa + Cúc hoa.
V. THU HOẠCH, CHẾ BIẾN VÀ BẢO QUẢN
1. Thu hoạch
Khi hoa Cúc nở từ ngoài vào đến hoa trong cùng, toàn hoa chuyển mầu
vàng thì thu hái kịp thời không để sây sát, giập nát. Hoa nở đến đâu thu ngay
đến đấy, tranh thủ thu hoạch vào ngày nắng ráo. Sau khi thu hoạch có thể xông
khói lưu huỳnh với tỷ lệ ≤ 0,5% để Cúc có mầu sắc đẹp, không ẩm mốc và dễ
bảo quản.
Thực hiện đầy đủ theo quy trình này, năng suất Cúc hoa vàng có thể đạt
được 1,77 tấn khô đến 2 tấn/ha dược liệu khô với phẩm chất an toàn và nếu bán
với giá Cúc hoa vàng chất lượng cao, an toàn là 50.000 đ/kg sẽ có giá trị thu
nhập từ 88,5 triệu đến 100 triệu đồng/ha/1 vụ Cúc hoa vàng.
Chỉ tiêu chất lượng sản phẩm:
- Hàm lượng NO
3
≤ 3g/kg dược liệu khô.
- Không có dư lượng thuốc hóa học bảo vệ thực vật.
- Hàm lượng kim loại nặng và độc tố dưới mức cho phép.
- Hạn chế tối đa các vi sinh vật và ký sinh vật gây hại cho người và gia
súc.
- Phải đảm bảo chỉ tiêu chất lượng dược liệu sạch Cúc hoa, vàng theo tiêu
chuẩn cơ sở của Viện Dược liệu ban hành.
2. Chế biến
Phương pháp bào chế:
Hoa Cúc sấy diêm sinh: Hoa sau khi thu hái (không giập nát), đem sấy
diêm sinh 3 giờ. Sau đó cho vào bao tải, buộc kín đầu bao, ép 12 giờ ( thường 1
đêm) cho chảy hết nhựa màu đen, phơi 2 – 3 nắng cho khô.
Hoa Cúc sao vàng: Sao trên lửa nhỏ cho tới khi hoa có màu hơi vàng hoặc
vàng đậm, mùi thơm.
Cúc hoa thán: Sao ở nhiệt độ 120
0
C cho tới khi hoa bị cháy sém. Tiếp tục
sao nhỏ lửa, đảo đều cho tới khi hoa có màu đen hơi cháy. Phun nước lã ( để
phong trừ hỏa độc).
3. Bảo quản, Vận chuyển
Sau khi thu hoạch, dược liệu Cúc hoa cần cho vào các sọt lớn và vận
chuyển nhẹ nhàng về khu vực chế biến tập trung, tránh giập nát, ủng nước.
Dược liệu cần phải xử lý chế biến ngay để giữ phẩm chất được tốt. Để lâu ( sau
12h) dược liệu Cúc hoa dễ bị thối, màu sắc xấu và chất lượng kém.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Đỗ Huy Bích, Đặng Quang Trung, Bùi Xuân Trường, Nguyễn Thượng Đông,
Đỗ Trung Đàm, Phạm Văn Hiệu, Vũ Ngọc Lô, Phạm Duy Mai, Phạm Kim
Mai, Đoàn Thị Nhu, Nguyễn Tập, Trần Đoàn. 1000 cây thuốc và động vật
làm thuốc ở Việt Nam, tập 1,2. NXB Khoa học & Kĩ thuật, 2006.
2. Võ Văn Chi (1997). Từ điển cây thuốc Việt Nam. NXB y học Hà Nội
3. Nguyễn Bá Hoạt, Nguyễn Duy Thuần (2006). Kỹ thuật trồng, sử dụng và chế
biến cây thuốc. NXB Nông nghiệp Hà Nội, 2005.
4. Nguyễn Bá Hoạt (2002). Nghiên cứu phát triển một số cây thuốc tham gia
chuyển đổi cơ cấu cây trồng vùng cao Sapa (Lào Cai). Luận án tiến sỹ
Nông nghiệp.
5. Nguyễn Văn Lan (1970). Kỹ thuật trồng cây dược liệu, tập 1
.
NXB Nông thôn
Hà Nội.
6. Đỗ Tất Lợi (2007). Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam. NXB Y học Hà
Nội
7. Trang web: www.vienduoclieu.org.vn/
