Bác ơi - Tố Hữu

Bác ơi - Tố Hữu
I. Tri thức khái quát
1. Nội dung t tởng
- Bác ơi là bài thơ viết về đề tài lãnh tụ. Ngày 3/9/1969, một sự kiện lớn đã
xảy ra Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từ trần vĩnh biệt Ngời Đời tuôn nớc mắt, trời
tuôn ma nhiều nhà thơ, thậm chí cả những ngời cha từng làm thơ bao giờ cũng
làm thơ khóc Bác, trong đó có bài Bác ơi của Tố Hữu rất cảm động. Bài thơ nh
một tiếng khóc tiễn biệt, một điếu văn bi hùng bằng thơ.
- Thông qua tiếng khóc đau xót, bài thơ đã khắc hoạ hình tợng Bác Hồ. Một
con ngời sống có lí tởng cao cả, giàu tình nhân ái, ân nghĩa, sống khiêm tốn,
giản dị và quên mình. Đồng thời bài thơ còn là sự bày tỏ tình cảm của mọi ngời
Việt Nam trớc sự ra đi của Bác.
2. Hình thức nghệ thuật
Tố Hữu là nhà thơ của lẽ sống lớn, của những tình cảm lớn, là nhà thơ tiêu
biểu cho khuynh hớng trữ tình chính trị. Bài thơ Bác ơi tiêu biểu cho cảm hứng
lãng mạn cách mạng, với giọng điệu trữ tình đặc trng, ngọt ngào tha thiết của
tình thơng mến, Tố Hữu cất lên tiếng thơ bi hùng tràn đầy nỗi đau xót, tiếc thơng
vô hạn trớc sự kiện Bác Hồ qua đời nhng cũng rất tự hào. Trong niềm đau thơng
lớn, nhà thơ đã cảm nhận chính xác và thấu hiểu phẩm chất đạo đức cao cả, tuyệt
vời trong sáng của Bác Hồ. Bài thơ khép lại bằng cảm nghĩ của mọi ngời Việt
Nam trớc sự ra đi của Bác. Bài thơ có kết cấu ba phần rất rõ ràng.
Nghệ thuật biểu hiện của bài thơ đậm đà bản sắc dân tộc. Bài thơ đợc viết
theo thể thơ có tám tiếng, có nhiều hình ảnh so sánh, phép chuyển nghĩa quen
thuộc với tâm hồn ngời Việt, đồng thời những câu thơ ấy cũng đạt đến sự cô đúc,
chính xác và giản dị nh một chân lí:
. Bác ơi, tim Bác mênh mông thế.
Ôm cả non sông, mọi kiếp ngời.
. Bác sống nh trời đất của ta
. Mong mạnh áo vải hồn muôn trợng
. Bác đã lên đờng theo tổ tiên
II. Luyện tập

Câu1. Phân tích 4 khổ thơ đầu để thấy đợc nghệ thuật diễn tả nỗi đau xót lớn lao
trớc sự kiện Bác Hồ qua đời.
Gợi ý:
1. Bác Hồ là một đề tài, nguồn cảm hứng lớn trong nhiều chặng đờng sáng
tác của Tố Hữu. Bác ơi là một tác phẩm xuất sắc viết về Bác Hồ trong tập thơ
Ra trận.
Bài thơ đợc viết khi lãnh tụ của Đảng và dân tộc ta là Chủ tịch Hồ Chí Minh
vừa qua đời. Bài thơ là lời khóc Bác bằng thơ, bộc lộ nỗi đau xót, tiếc thơng tràn
đầy.
2. Nỗi đau xót: mở đầu bài thơ Tố Hữu tái hiện lại khung cảnh những ngày
Bác mất :
Suốt mấy hôm rày đau tiễn đa
Đời tuôn nớc mắt, trời tuôn ma
Khung cảnh thực nhng có ý nghĩa tợng trng. Cả dân tộc đau xót khóc Bác,
trời đất tạo vật cũng sụt sùi tiếc thơng một con ngời - tinh hoa của dân tộc, tinh
hoa của đất trời.
- Nỗi đau xót đợc diễn tả bằng hình ảnh biểu thị động tác có sức gợi tả tâm
trạng: Chạy về thăm Bác, lần theo lối sỏi quen, đến bên thang gác, đứng nhìn
lên
- Nỗi đau xót đợc diễn tả bằn cách nói giảm: về thăm Bác, Bác đã đi rồi sao.
- Nỗi đau xót đợc diễn tả bằng hình ảnh thực tại trong cảm nhận của nhà
thơ:
. Ướt lạnh vờn rau mấy gốc dừa
. Chuông ôi, chuông nh còn reo nữa?
Phòng lặng, rèm buông, tắt ánh đèn!
- Nỗi đau xót thể hiện bằng liên tởng:
. Mùa thu đang đẹp , nắng xanh trời
Miền Nam đang thắng mơ ngày hội
Rớc Bác vào thăm thấy Bác cời.
. Trái bởi kia vàng ngọt với ai

3- Tâm trạng đau đớn tới thảng thốt, không tin ở cái tin sét đánh phũ phàng
kia. Dờng nh không còn Bác, cũng không nên tồn tại những gì là thơm ngọt, đẹp
đẽ. Bác ra đi đồng nghĩa với lạnh, lặng, tắt tâm trạng đau đớn đến tột cùng. Bác
ra đi, trong khi đó ở ngoài kia đang là trời đầu thu, đang là chiến thắng và hi
vọng. Khung cảnh và lòng ngời trở nên tơng phản, đối lập, gợi bao nỗi day dứt
về tính chất phi lí, không thể chấp nhận đợc của sự mất mát. Cuộc đời càng đẹp
đẽ, hấp dẫn thì sự ra đi của Bác càng gợi bao đau xót, nhức nhối tâm can.
Câu 2. Hình tợng Bác Hồ đợc Tố Hữu tái hiện trong bài thơ (6 khổ thơ giữa).
Gợi ý :
1. Viết về Bác Hồ, với Tố Hữu là xây dựng hình tợng con ngời Việt Nam
đẹp nhất, tiêu biểu nhất, kết tinh phẩm chất dân tộc qua nhiều thời đại.
2. Hình tợng Bác Hồ:
- Con ngời có lí tởng và lẽ sống cao cả: lí tởng giải phóng dân tộc, lí tởng
độc lập tự do vì thế, lẽ sống của Bác là sống bằng tình thơng, luôn lo cho dân n-
ớc:
Bác chẳng buồn đâu, Bác chỉ đau
Nỗi đau dân nớc, nỗi năm châu,
Chỉ lo muôn mối nh lòng mẹ
Cho hôm nay và cho mai sau
Cách điệp ngữ dới nhiều hình thức để chúng khắc sâu vào tâm khảm ngời
đọc, ngời nghe. Lời điệp trong thơ Tố Hữu luôn xoáy vào các nốt nhạc chủ âm
của t tởng và tâm hồn.
Hai câu trên nói về nỗi đau, nỗi đau đợc chia cho nỗi đau dân nớc, nỗi
năm châu. Hai câu sau nói về nỗi lo, nỗi lo cũng đợc chia ra, lo hôm nay và lo
mai sau. Nỗi đau, nỗi lo vừa là biểu hiện của lẽ sống, vừa là biểu hiện của tình
thơng.
- Tình thơng của Bác đợc diễn tả bằng hình ảnh thơ có chứa sức gợi lớn lao:
Bác ơi, tim Bác mênh mông thế
Ôm cả non sông , mọi kiếp ngời.
Tình thơng ấy gắn liền với tình yêu, ân nghĩa nh song sinh. Bác Hồ yêu nhân

dân bằng thứ tình cảm trong trẻo nh không khí, trời xanh, ân nghĩa nh cơm ăn,
áo mặc, ấm cúng nh máu mủ ruột rà.
Bác sống nh trời đất của ta
Yêu từng ngọn lúa, mỗi nhành hoa
Tự do cho mỗi đời nô lệ
Sữa để em thơ, lụa tặng già.
Bác nhớ miền Nam nỗi nhớ nhà
Miền Nam mong Bác, nỗi mong cha
Hình ảnh ví von trong thơ Tố Hữu rất tiêu biểu cho t duy thơ của ông. Ví
von không làm cho sự vật, con ngời cụ thể hơn mà là khái quát hơn, cao hơn,
trừu tợng hơn và bóng bảy hơn.
- Niềm vui của Bác gắn với niềm vui của dân tộc với những chiến công để đi
gần tới hoà bình, độc lập, tự do, gắn với niềm vui của thiên nhiên cây trái, cuộc
sống tạo vật, con ngời.
- Bác Hồ sống khiêm tốn, giản dị và hi sinh quên mình.
. Nâng niu tất cả chỉ quên mình
. Bác để tình thơng cho chúng con
Một đời thanh bạch, chẳng vàng son
Mong manh áo vải, hồn muôn trợng
Hơn tợng đồng phơi những lối mòn.
Cách lập ý biểu cảm trong những hình ảnh thơ này là phép tơng phản. Sự t-
ơng phản đều xoáy vào sự đối lập của các ý thức xã hội. Tơng phản trong đoạn
thơ không chỉ xây dựng trên sự liên tởng của các hình ảnh đối lập mà còn mang
hình thức t duy, lập luận, rõ ràng. Yếu tố lôgíc nổi lên, nằm cùng dãy với yếu tố
hình tợng làm câu thơ mang tính chất hùng biện mạnh mẽ.
+ Tơng phản thứ nhất: Nâng niu tất cả/ chỉ quên mình
là tơng phản giữa số lợng tất cả/chỉ để thể hiện sự thống nhất trong tính cách,
phẩm chất đạo đức của Bác: tình thơng là cơ sở của lẽ sống, là thớc đo phẩm giá,
đạo đức con ngời.
+ Tơng phản thứ hai: áo vải /hồn muôn trợng. Đó là tơng phản về

vật chất và tinh thần, biểu hiện của thanh và tục, cái cao cả và cái thấp hèn. Hình
ảnh thơ trên đã biểu thị cái u thế tuyệt đối của tinh thần so với vật chất. Vật chất
rất đơn sơ giản dị, tơng phản với tâm hồn cao cả bất diệt, thể hiện một chất thơ v-
ợt lên tồn tại vật chất, thể hiện sự khiêm tốn, giản dị trong vật chất, giá trị sống
của con ngời Bác Hồ.
3. Tái hiện lại hình tợng Bác Hồ, Tố Hữu đã dựng lại chân dung tinh thần
của Bác Hồ với quan niệm con ngời thiên nhiên, chân dung Bác chẳng những đ-
ợc tái hiện gắn bó làm một với cây cỏ, trời mây, sông núi Việt Nam, hơn thế Bác
còn là hiện thân cho lẽ sống tự nhiên của trời đất Việt Nam: Bác sống nh trời
đất của ta. Tâm hồn Bác mênh mông, ôm cả non sông mọi kiếp ngời. Tình
cảm của Bác là thứ tình cảm tự nhiên của cha mẹ với con cái, tình cảm gia đình.
Bác lo muôn mối nh lòng mẹ, Bác nhớ miền Nam nỗi nhớ nhà. Miền Nam
mong Bác nỗi mong cha, Bác vui nh ánh buổi bình minh
Hình tợng Bác Hồ thật vĩ đại mà gần gũi với mỗi ngời dân Việt qua tiếng thơ
Tố Hữu.
III. Tham khảo văn bản cảm thụ:
* Phân tích:
Bác để tình thơng cho chúng con
Một đời thanh bạch chẳng vàng son
Mong manh áo vải hồn muôn trợng
Hơn tợng đồng phơi những lối mòn
(Bác ơi)
Chiều ngày 2/9/1969, khi nghe tin Bác mất, Tố Hữu đang điều trị ở bệnh
viện, vội trở về, tìm đến ngôi nhà sàn của Bác lặng lẽ dới ma. Trở về, Tố Hữu viết
suốt cả đêm ấy cho vơi nỗi buồn . Bác ơi đợc viết ngay sau sự kiện đau thơng
của dân tộc. Bài thơ là tiếng khóc, tiếng tiếc thơng và là bản hùng ca, ca ngợi
nhân cách, công lao, sự nghiệp của Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Bài thơ có mời ba khổ, đoạn phân tích là khổ thứ mời ca ngợi cuộc đời
trong sáng, cao đẹp của Bác Hồ.
Bác Hồ không còn nữa. Dân tộc ta mất đi một ngời Cha già, cách mạng

Việt Nam mất đi một vị lãnh tụ. Đau thơng nào lớn hơn? Tố Hữu với cái buồn
đau vô hạn ấy đã thể hiện lòng vô cùng yêu qúy Bác bằng những vần thơ khóc
thơng và ca ngợi. Suốt cuộc đời Bác, Bác dành tất cả tình thơng cho nhân dân
quên mình vì lí tởng độc lập dân tộc. Tố Hữu đã đúc kết vào trong suy nghĩ của
mình bao điều ông từng chiêm nghiệm về Ngời.
Mở đầu khổ thơ: Bác để tình th ơng cho chúng con, đó là một ý thơ đợc
lấy từ một ý trong Di chúc của Bác: cuối đời tôi để lại muôn vàn tình th ơng yêu
cho toàn thể đồng bào. Câu thơ ca ngợi tình nhân ái bao la của lãnh tụ Hồ Chí
Minh với toàn thể nhân dân. Trái tim Ngời thật mênh mông, khiến cho Ngời
không giây phút nào đợc thảnh thơi: lo dân, lo nớc, thơng nhân loại năm châu,
thơng mọi kiếp ngời nô lệ, thơng Miền Nam còn trong tay giặc. Không phải chỉ
thơng suông mà thơng đi liền với lo, lo cho tất cả lại lo riêng cho mỗi kiếp ngời
cụ thể: Sữa để em thơ, lụa tặng già . Tình thơng của Bác bao trùm cả không
gian, thời gian cho hôm nay và cho mai sau , bao trùm cả thiên nhiên cây cỏ,
chia sẻ đến từng ngọn lúa, mỗi nhành hoa . Suốt đời Bác thơng nớc, thơng đời
trong lúc thức và trong cả những cơn mơ. Nói về tình thơng của Bác, Tố Hữu nói
bằng giọng thơ thật giản dị và với cách xng hô: Bác, chúng con đã thể hiện
sự thân mật, gắn bó giữa nhân dân và lãnh tụ.
Sinh thời, tâm t tình cảm của Ngời chỉ biết dành cho tất cả, lo cho tất cả,
mà không nghĩ đến bản thân mình. Lúc ra đi vẫn bộ quần áo ka ki giản dị, không
một tấm huy chơng, huân chơng trên ngực. Đúng là một đời thanh bạch chẳng
vàng son. Câu thơ ca ngợi lối sống thanh bạch, nhân cách trong sáng của Bác.
Tác giả dùng chữ thanh bạch đối lập với chữ vàng son đặt trong câu thơ
nhằm đối lập giữa cuộc sống thật của Bác (ngời đứng đầu Đảng và Nhà nớc
XHCN) với cuộc sống xa hoa của một số bậc vua chúa phong kiến trớc đây. Bác
sống một cuộc sống thanh bạch, giản dị, từ chối mọi h danh.
Đứng trớc cái chết, ai cũng vậy dờng nh đều muốn trở thành nhà triết học.
Những lúc ấy trong đầu óc thờng nảy ra những ý nghĩ có tính chất tổng kết về
một đời ngời, một kiếp ngời. Ta hiểu vì sao trong bài Bác ơi có thể tìm thấy
những ý nghĩ khái quát sâu sắc của Tố Hữu về bản chất con ngời Bác. Và câu thơ

trên là một chiêm nghiệm về Bác của Tố Hữu.
Tiếp theo câu mong manh áo vải hồn muôn trợng là câu thơ ca ngợi về
lối sống giản dị khiêm nhờng của Bác, đồng thời cũng đề cao sự vĩ đại cao đẹp
trong tâm hồn Ngời. ở Bác luôn có sự thống nhất, hài hoà giữa hai phẩm chất:
bình thờng mà vĩ đại, dung dị mà thiêng liêng. Để diễn tả điều đó, Tố Hữu đã
dùng hai hình ảnh rất đạt: áo vải và hồn muôn tr ợng để diễn tả sự khẳng
định. Một con ngời luôn khiêm nhờng mà luôn vĩ đại cao cả, từ lời nói đến hành
động. Bác nói cán bộ là đầy tớ của nhân dân và đã lo cái lo của nhân dân,
cũng từng nhịn bữa góp gạo kháng chiến. Trớc khi Ngời vội đi xa, Ngời còn
muốn nghe những làn điệu dân ca mọi miền, trong đó có dân ca miền Trung
cái nôi làng Sen quê hơng Bác mãi là tinh hoa văn hoá của dân tộc.
Hơn tợng đồng phơi những lối mòn bằng nghệ thuật so sánh, tác giả
khẳng định sự bất hủ của các giá trị tinh thần mà Bác để lại cho dân tộc. ở đây
có hình ảnh t ợng đồng phơi những lối mòn, những bức tợng đồng nhằm lu
danh các vĩ nhân đặt tại các vờn hoa, khu kỉ niệm, nơi thờng có nhiều ngời qua
lại, chiêm ngỡng. Bác Hồ của chúng ta nh ẩn mình đi, rất khiêm nhờng nhng vẫn
hơn t ợng đồng phơi những lối mòn. Lời tổng kết về một nhân vật vĩ đại nh Bác
Hồ không thể không bao hàm sự liên tởng so sánh với những tên tuổi khác. Tác
giả muốn đúc tợng đồng bia đá để trở thành bất tử. Sinh thời, Bác không thích t-
ợng đồng bia đá, không nhận bất cứ huân huy chơng nào. Nhng mong manh áo
vải hồn muôn trợng, Ngời sẽ sống mãi trong lòng dân tộc, hơn những ai đó tợng
đồng bia đá đúc mà không ngời viếng thăm để chúng phải phơi mặt bên
những lối mòn vắng vẻ.
Tác giả đã thay mặt chúng ta dựng tợng đá Bác bằng thơ trong lòng mỗi
ngời dân nớc Việt. Chúng ta hứa nguyện xứng đáng với Bác, quyết tâm làm theo
Di chúc của Bác, tiến bớc theo con đờng của Ngời.