Tiểu luận môn Tài chính công THỰC TRẠNG CÁC CÔNG CỤ PHÁI SINH LÃI SUẤT VÀ KHẢ NĂNG ỨNG DỤNG Ở THỊ TRƯỜNG VIỆT NAM
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (977.17 KB, 29 trang )
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
KHOA NGÂN HÀNG
MÔN : QUẢN TRỊ NGÂN HÀNG
Đề tài:
“THỰC TRẠNG CÁC CÔNG CỤ PHÁI SINH LÃI SUẤT
VÀ KHẢ NĂNG ỨNG DỤNG Ở THỊ TRƯỜNG VIỆT NAM”
TP. Hồ CHí Minh ngày 12 tháng 5 năm 2012
GVHD : PGS.TS. Trần Huy Hoàng
Nhóm : 02
Lớp : Cao học NH - ĐÊM 5 Khóa 20
Thực trạng công cụ phái sinh lãi suất và khả năng ứng dụng ở Việt Nam GVHD: PGS.TS Trần Huy Hoàng
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
STT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ
1. ABB Ngân hàng An Bình
2. DN Doanh nghiệp
3. NH Ngân hàng
4. NHNN Ngân hàng Nhà nước
5. NHNT Ngân hàng ngoại thương
6. NHTM Ngân hàng thương mại
7. QĐ Quyết định
8. TCTD Tổ chức tín dụng
9. TSC Tài sản có
10. TSN Tài sản nợ
11. VN Việt Nam
Page2
Nhóm 2_d5_k20
Thực trạng công cụ phái sinh lãi suất và khả năng ứng dụng ở Việt Nam GVHD: PGS.TS Trần Huy Hoàng
MỤC LỤC
!
"#$%&'()*+,#-)./"012%!
""#$%&'()*#34)56"./"012%!
"""#$%&'()*%'7)*.8"./"012%9
":#$%&'()*;1<=)>#?)./"012%9
@1A)%&$&B"&3C
@D#E)*F)#"G1;1A#H)#%#I)#./"012%C
@@4>.J"%#K:=#3-%5L)*:IM)##"G1;1AC
DNOPQRSTUVWSOXOYOZ
P[D
8R#1E)+#6\#4\.]>#3#3-%5L)*>E)*>^\#4"0")#./"012%_"G%8`D
a#b>%&-)*>4>>E)*>^\#4"0")#./"012%%-""G%8`D
"#b>%&-)*#3-%5L)*>E)*>^\#4"0")#./"012%%-""G%8`D
""4)#*"4>#1)*:=c)##H)#\#4"0")#./"012%_"G%8`#"G))8<
>R#A)d)*e)*f^)*>4>>E)*>^\#4"0")#./"012%%-""G%8`#g)M>#0A)\#h`#34)56"./"012%
%&3)*#G%#i)**g)#I)*5j1%':I\#4%%&"k)"G%8`!
"l"%#"G1>#3+#4>##I)*%#b>#"G)>4>*"83f$>#34)56"./"012%`L%5m)*F=)>#3>4>c)#
#1i)*!
D"l"%#"G1>#3+#4>##I)*%#b>#"G)*"83f$>#34)56"./"012%#8"5m)*F=)n#8<34)56"F=)%G
>#o3pq>#3>4>c)##1i)*r
f#b>%&-)*;1A)%&$&B"&3./"012%%-""G%8`C
8s\#t8)*g)#I)*#I'l>C
as\#t8>4>%6>#e>+")#%K:Ifg)>'D
u*1<v))#g))*d)%&_:"G>0wf^)*\#4"0")#./"012%_"G%8`DD
@SxZWRyXzTRSTUV
P[D{
4>*"A"\#4\)g)*>83+#A)d)*e)*f^)*>4>>E)*>^\#4"0")#./"012%_"G%8`D{
Page3
Nhóm 2_d5_k20
Thực trạng công cụ phái sinh lãi suất và khả năng ứng dụng ở Việt Nam GVHD: PGS.TS Trần Huy Hoàng
"1<5$)#:=*"l"#-)./"012%D{
""1<5$)#:=>#t)#04>#;1A).]&B"&3./"012%D{
"""1<5$)#:=>4>>E)*>^;1A).]&B"&3./"012%D{
":3I)%#"G))#|)*;1<5$)#%I">#t)#+K%34)."v);18)Q)g)*>83M)#%#8)#+#3A)>B80A)\#h`
\#4"0")#./"012%D
DR"K))*#$5k)g)*>83+#A)d)*e)*f^)*>4>>E)*>^\#4"0")#./"012%_"G%8`D
@D=\#t8*g)#I)*#I)'l>D
@DD=\#t8>4>*g)#I)*%#'7)*`-"D
@D@=\#t8>4>%6>#e>+")#%K:Ifg)>'D!
@D{}K1%i+#4>D!
Ry~Dr
Page4
Nhóm 2_d5_k20
Thực trạng công cụ phái sinh lãi suất và khả năng ứng dụng ở Việt Nam GVHD: PGS.TS Trần Huy Hoàng
LỜI MỞ ĐẦU
Các nghiệp vụ tài chính phái sinh là sản phẩm tất yếu của sự phát triển ngày càng sâu, rộng và
đa dạng của thị trường tài chính. Sự biến động khó lường của giá cả hàng hoá, lãi suất, tỷ giá trên thị
trường là những nguyên nhân gây ra rủi ro cho các nhà đầu tư trong các phi vụ mua, bán. Để hạn chế
thấp nhất những rủi ro thua lỗ có thể xẩy ra, các nghiệp vụ tài chính phái sinh đã được hình thành, đó
thực chất là những hợp đồng tài chính mà giá trị cuả nó phụ thuộc vào một hợp đồng mua bán cơ sở
(hay còn gọi là chính phẩm).
Vì thế, phát triển công cụ tài chính phái sinh nói chung và công cụ tài chính phái sinh lãi suất
nói riêng – một trong những công cụ để phòng ngừa rủi ro để tối đa hóa lợi nhuận là một vấn đề mang
tính cấp bách luôn được sự quan tâm của các nhà quản trị rủi ro trên thị trường tài chính toàn cầu.
Các công cụ phái sinh lãi suất, tuy có tầm quan trọng rất lớn trong hoạt động quản trị rủi ro của
doanh nghiệp nói chung và ngành ngân hàng nói riêng, nhưng dường như còn khá mới mẻ ở thị trường
Việt Nam. Các doanh nghiệp vẫn còn khá e dè khi thực hiện nghiệp vụ này, vì vậy với mong muốn
mang lại cái nhìn tổng thể về toàn cảnh thực trạng công cụ phái sinh lãi suất ở Việt Nam, cũng như khả
năng ứng dụng trong tương lai và tìm ra giải pháp thích hợp cho việc phát triển công cụ này, nhóm
thực hiện xin trình bày đề tài “ Thực trạng công cụ phái sinh lãi suất và khả năng ứng dụng ở thị
trường Việt Nam”
Page5
Nhóm 2_d5_k20
Thực trạng công cụ phái sinh lãi suất và khả năng ứng dụng ở Việt Nam GVHD: PGS.TS Trần Huy Hoàng
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ CÁC CÔNG CỤ PHÁI SINH LÃI SUẤT
1.1. Khái niệm công cụ phái sinh lãi suất
Công cụ phái sinh lãi suất là những công cụ được phát hành trên cơ sở những công cụ đă có
nhằm nhiều mục tiêu khác nhau như phòng ngừa rủi ro về lãi suất (quản lý rủi ro lãi suất) hoặc bảo vệ
lợi nhuận hoặc tạo lợi nhuận (kinh doanh lãi suất). Công cụ phái sinh lãi suất gồm các sản phẩm sau:
Hợp đồng hoán đổi lãi suất, hợp đồng kỳ hạn lãi suất, hợp đồng tương lai lãi suất, hợp đồng quyền
chọn lãi suất.
Thị trường tài chính đang có bước phát triển mạnh mẽ, mang lại cho các DN, các tổ chức tài
chính nhiều cơ hội vay và cho vay vốn. Bên cạnh đó, sự biến động của lãi suất trên thị trường tài chính
sẽ mang đến cho các DN, các tổ chức tài chính rủi ro lớn khi vay vốn đặc biệt là vay dài hạn. Để hạn
chế những rủi ro này, các DN khi vay vốn có thể sử dụng hd phái sinh lãi suất
Có nhiều lại phái sinh lãi suất chuẩn và không chuẩn được sử dụng trên thế giới, sau đây chúng
tôi xin giới thiệu về một số phái sinh lãi suất cơ bản.
1.2. Phân loại các công cụ tài chính phái sinh lãi suất:
i. Thị trường kỳ hạn lãi suất
a) Khái niệm
Thoả thuận lãi suất kỳ hạn là một thoả thuận ràng buộc mang tính pháp lý giữa hai bên để xác
định mức lãi suất sẽ phải áp dụng đối với khoản vay hoặc cho vay danh nghĩa tại một thời điểm cụ thể
trong tương lai.
b) Đặc điểm
Trong sản phẩm phái sinh này, mỗi bên trong thoả thuận sẽ nhận rủi ro về lãi suất của bên kia,
theo đó bên mua lãi suất đồng ý vay, bên bán bán lãi suất đồng ý cho vay trên danh nghĩa một khoản
tiền theo lãi suất kỳ hạn. Tại ngày đáo hạn, các bên có thể thanh toán cho nhau khoản chênh lệch giữa
lãi suất kỳ hạn theo hợp đồng và lãi suất kỳ hạn thực tế công bố tại ngày đáo hạn hoặc bên đi vay sẽ
được vay khoản tiền với lãi suất quy định của hợp đồng. Trong sản phẩm này, thông thường một bên
sẽ là ngân hàng và một bên là doanh nghiệp/hoặc cũng có thể là ngân hàng khác. Lãi suất kỳ hạn có
thể được tính toán dựa trên cơ sở kỳ hạn cộng (+) với mức lợi nhuận nhất định.Các bên tham gia vào
thỏa thuận lãi suất kỳ hạn chỉ ký kết các hợp đồng cho vay trên danh nghĩa chứ không thực sự trao đổi
với nhau khỏan tiền gốc theo hợp đồng.
ii. Thị trường hoán đổi lãi suất
a) Khái niệm
Hợp đồng hoán đổi lãi suất là một thoả thuận ràng buộc mang tính pháp lý giữa hai bên để trao
đổi khoản phải trả về lãi suất của một khoản tiền xác định, theo đó một bên đồng ý trả mức lãi suất cố
định để nhận mức lãi suất thả nổi, bên kia đồng ý nhận mức lãi suất cố định và trả mức lãi suất thả nổi.
Page6
Nhóm 2_d5_k20
Thực trạng công cụ phái sinh lãi suất và khả năng ứng dụng ở Việt Nam GVHD: PGS.TS Trần Huy Hoàng
b) Đặc điểm
Ngân hàng A, vừa huy động 50 triệu USD bằng cách phát hành kỳ phiếu 5 năm lãi suất coupon
7%/năm cố định. Nó cho vay thương mại và công nghiệp mà lãi suất thì phụ thuộc vào sự thay đổi
hàng năm của LIBOR.
Ngân hàng B, vừa đầu tư 50 triệu USD vào khoản tài sản thế chấp nhà ở dài hạn có lãi suất cố
định. Để tài trợ cho khoản đầu tư này, ngân hàng đã phát hành các CD ngắn hạn liên tiếp có thời gian
đáo hạn bình quân là 1 năm.
Ngân hàng A Thanh toán swap Ngân hàng B
Tài sản ngắn hạn
(Cho vay TM & CN)
7% cố định
TS dài hạn
(Khoản thế chấp lãi cố định)
Nguồn vốn trung hạn
(kỳ phiếu 5 năm, 7%) LIBOR+2%
Nguồn vốn ngắn hạn
(CDs 1 năm)
Công ty
A và B
vay tiền
và trả
lần lượt
theo lãi
suất thả
nổi và
lãi suất
cố
định. Lãi suất này được phía ngân hàng xem xét và quy định, Công ty A và B muốn trả lãi suất khác
thì không thể thỏa thuận với ngân hàng được. Do đó, Công ty A và B thực hiện hoán đổi lãi suất.
Page7
Nhóm 2_d5_k20
Thực trạng công cụ phái sinh lãi suất và khả năng ứng dụng ở Việt Nam GVHD: PGS.TS Trần Huy Hoàng
iii. Thị trường tương lai lãi suất
a) Khái niệm
Hợp đồng lãi suất tương lai là một thoả thuận ràng buộc mang tính pháp lý giữa một bên cụ thể
và các bên khác đại diện bởi sàn giao dịch để xác định mức lãi suất theo từng kỳ hạn cụ thể áp dụng
cho một khoản tiền nhất định tại một thời điểm trong tương lai và mang đầy đủ các đặc điểm chung
của hợp đồng tương lai.
b) Đặc điểm
Khi tham gia sản phẩm phái sinh này, các bên không thanh toán cho nhau khoản tiền gốc danh
nghĩa trong hợp đồng mà chỉ thanh toán phần chênh lệch giữa lãi suất kỳ hạn được công bố hàng ngày
và lãi suất kỳ hạn của khoản tiền danh nghĩa được quy định trong hợp đồng. Việc thanh toán được thực
hiện hàng ngày dưới hình thức bù trừ đa phương thông qua tài khoản ký quỹ của các bên mở tại sàn
giao dịch khi có sự chênh lệch giữa hai loại lãi suất nêu trên.
iv. Thị trường quyền chọn lãi suất
a) Khái niệm
Quyền chọn lãi suất là một thoả thuận ràng buộc mang tính pháp lý giữa hai bên cho phép người
mua quyền chọn được quyền chốt cố định mức lãi suất của một khoản vay hoặc cho vay danh nghĩa tại
một thời điểm cụ thể trong tương lai. Trong sản phẩm phái sinh này, người mua quyền chọn phải trả
khoản phí ban đầu cho người bán quyền chọn, do đó việc thực hiện quyền chọn hoàn toàn phụ thuộc
vào người mua quyền chọn, người bán ở thế bị động, phải thực hiện theo yêu cầu của người mua. Về
nguyên tắc, tại thời điểm đáo hạn hợp đồng, nếu có lợi, người mua sẽ thực hiện quyền chọn, nếu bất
lợi người mua sẽ không thực hiện quyền chọn.
b) Đặc điểm
Page8
Nhóm 2_d5_k20
Thực trạng công cụ phái sinh lãi suất và khả năng ứng dụng ở Việt Nam GVHD: PGS.TS Trần Huy Hoàng
Những yếu tố chủ yếu được quy định trong Hợp đồng quyền chọn lãi suất gồm: Tên, địa chỉ, mã
số thuế bên người đại diện của các bên; Phí quyền chọn, Loại tiền tệ và giá trị danh nghĩa của số tiền
vay hoặc cho vay; Kỳ hạn lãi suất và mức lãi suất thực hiện quyền chọn; thời gian thực hiện quyền
chọn; Thời hạn vay hoặc cho vay (nếu sự cho vay tiền thực sự xảy ra), hình thức thanh toán (chênh
lệch lãi suất hoặc cho vay tiền với lãi suất trong hợp đồng).
1.3. Vai trò của công cụ phái sinh lãi suất
1.3.1. Quản trị rủi ro
Về nguyên tắc, cơ chế hoạt động của nghiệp vụ mới này khá đơn giản.
Ví dụ: Một doanh nghiệp vay vốn bằng ngoại tệ của một ngân hàng để đầu tư cho dự án mới của
mình, thời hạn 5 năm, trả lãi từng năm với lãi suất được quy định là SIBOR (lãi suất liên ngân hàng
Singapore) +1,5%. Đây là mức lãi suất dao động phụ thuộc vào biến động thị trường, có thể cao hơn
hoặc thấp hơn so với mức lãi suất vào thời điểm vay vốn (kiểu quy định mức lãi suất không cố định
hiện nay áp dụng khá phổ biến đối với vay ngoại tệ và cả với VND ở những khoản vay trung, dài hạn).
Do lãi suất biến động, việc tính toán chi phí cho đầu tư vào dự án đó sẽ rất khó khăn cho doanh nghiệp,
ảnh hưởng lớn tới việc xác định hiệu quả đầu tư. Lãi suất vay vào thời điểm trả nợ xuống thấp giúp
giảm chi phí vốn cho doanh nghiệp và lợi nhuận của đầu tư sẽ cao hơn, nhưng ngược lại cũng có thể
rất rủi ro nếu lãi suất tăng quá cao, có thể làm cho doanh nghiệp bị thua lỗ.
1.3.2. Thông tin hiệu quả hình thành lãi suất
Các thị trường kỳ hạn và tương lai là nguồn thông tin quan trọng đối với lãi suất. Đặc biệt, thị
trường tương lai được xem là một công cụ chủ yếu để xác định lãi suất. Điều này không hề bất bình
thường, bởi có rất nhiều sản phẩm tài chính được giao dịch trên thị trường tương lai nhưng thị trường
giao ngay của nó rất rộng lớn và phân tán nên rất khó có thể xác định được lãi suất giao ngay của
chúng. Thêm nữa, thị trường giao sau, trên thế giới thường nhộn nhịp hơn nên các thông tin do nó
cung cấp có tính tin cậy cao hơn. Những thông tin được cung cấp trên thị trường phái sinh dù trực tiếp
hay gián tiếp đều góp phần hình thành lãi suất trong tương lai một cách có hiệu quả mà những người
tham gia thị trường có thể chốt lại.
1.3.3. Các lợi thế về hoạt động và tính hiệu quả.
Thứ nhất, chi phí giao dịch thấp hơn. Điều này làm cho việc chuyển hướng từ các giao dịch giao
ngay sang phái sinh ngày càng dễ dàng và hấp dẫn hơn.
Thứ 2, tính thanh khoản cao hơn hẳn so với thị trường giao ngay. Trước hết đó là yêu cầu một
mức vốn để tham gia thị trường là tương đối thấp. Thêm nữa, tỷ suất sinh lời và rủi ro có thể được điều
chỉnh ở bất cứ mức độ nào như mong muốn.
Page9
Nhóm 2_d5_k20
Thực trạng công cụ phái sinh lãi suất và khả năng ứng dụng ở Việt Nam GVHD: PGS.TS Trần Huy Hoàng
Thứ 3, Các giao dịch bán khống được thực hiện dễ dàng hơn. Ngoài ra, các nhà đầu tư có thể tìm
kiếm được những khoản lợi nhuận đáng kể từ chênh lệch lãi suất. Tất cả các chủ thể tham gia thị
trường đều có thể tìm thấy lợi nhuận.
Thị trường phái sinh giúp các tín hiệu thị trường khó bị bóp méo. Vì thế, các nhà đầu cơ với ý
định thao túng thị trường cũng có những khó khăn nhất định. Chính vì thế, đặt bên cạnh thị trường
giao ngay, sự hiệu quả của thị trường phái sinh giúp nâng cao tính lành mạnh cho thị trường đó.
1.4. Tổng quan về thị trường phái sinh lãi suất Thế giới.
Theo thống kê của ngân hàng thanh toán quốc tế (BIS) thì tổng vốn khái toán hay giá trị trị của
các công cụ phái sinh lãi suất đều chiếm khối lượng lớn nhất hơn 70% khối lượng giao dịch
Page10
Nhóm 2_d5_k20
Thực trạng công cụ phái sinh lãi suất và khả năng ứng dụng ở Việt Nam GVHD: PGS.TS Trần Huy Hoàng
Trong các hợp đồng phái sinh lãi suất thì swap chiếm tỉ trọng cao nhất lên đến 78% về vốn khái
toán và 89% về giá trị thị trường. Có thể thấy giao dịch hoán đổi được thực hiện phổ biến nhất trong
các dạng phái sinh và hoán đổi lãi suất là loại hoán đổi được sử dụng rộng rãi nhất.
Page11
Nhóm 2_d5_k20
Thực trạng công cụ phái sinh lãi suất và khả năng ứng dụng ở Việt Nam GVHD: PGS.TS Trần Huy Hoàng
CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG, KHẢ NĂNG ỨNG DỤNG VÀ QUẢN TRỊ RỦI RO THÔNG
QUA CÁC CÔNG CỤ PHÁI SINH LÃI SUẤT TẠI VIỆT NAM
a. Khuôn khổ pháp lý cho hoạt động công cụ phái sinh lãi suất ở
Việt Nam.
Cho đến nay, hoạt động phái sinh nói chung và công cụ phái sinh lãi suất nói riêng ở Việt Nam chưa
có những qui định cụ thể và chi tiết trừ công cụ hoán đổi lãi suất.
Quyết định số 1133/2003/QĐ-NHNN về việc ban hành quy chế giao dịch hoán đổi lãi suất :
Các ngân hàng trong nước, ngân hàng 100% vốn nước ngoài , chi nhánh ngân hàng nước ngoài
được thực hiện nghiệp vụ hoán đổi lãi suất nếu có đủ các điều kiện 200 tỷ vốn điều lệ, lãi ròng
từ nghiệp vụ hoán đổi lãi suất dương hoặc âm không quá 5% vốn tự có.
Doanh nghiệp phải có khoản vay vốn, thuê tài chính làm cơ sở cho hợp đồng hoán đổi
Thời hạn hoán đổi phù hợp với hợp đồng vay vốn cơ sở nhưng không được quá 5 năm
Hợp đồng hoán đổi được lập theo mẫu của Hiệp hội hoán đổi và phái sinh quốc tế (ISDA)
Khoản vốn khái toán không vượt quá 30% vốn tự có của ngân hàng
Các hoán đổi ngoại tệ phải thực hiện theo quy chế về ngoại hối của NHNN
Quyết định số 62/2006/QĐ-NHNN thay thế quy chế thực hiện giao dịch hoán đổi lãi suất 2003 :
Điều kiện vốn điều lệ của ngân hàng thực hiện nghiệp vụ hoán đổi lãi suất nâng lên 1000 tỷ
Thời hạn tối đa của hợp đồng hoán đổi lãi suất được bỏ qua.
Công văn 10645/TC-TCT về việc tính thuế GTGT dịch vụ hoán đổi lãi suất : nghiệp vụ hoán đổi lãi
suất không thuộc đối tượng chịu thuế GTGT
b. Thực trạng các công cụ phái sinh lãi suất tại Việt Nam
i. Thực trạng hoạt động công cụ phái sinh lãi suất tại Việt
Nam.
Trên thị trường tài chính ở Việt Nam, các công cụ phái sinh lãi suất bắt đầu xuất hiện khoảng
mười năm trước. Tuy nhiên việc sử dụng các công cụ phái sinh lãi suất vẫn còn hạn chế. Có thể liệt kê
một số tổ chức tín dụng đã được ngân hàng Nhà nước cho phép thực hiện các công cụ phái sinh lãi
suất:
a)Hợp đồng kỳ hạn lãi suất:
− Agribank: Hợp đồng lãi suất kỳ hạn là một thoả thuận giữa Agribank và một Tổ chức tín dụng
hoặc Định chế tài chính phi tín dụng chỉ liên quan đến trao đổi phần chênh lệch lãi suất, không có
khoản tiền gốc liên quan nhằm mục đích phòng ngừa rủi ro lãi suất. Hợp đồng kì hạn lãi suất được
Agribank triển khai khoản vào tháng 5/2010.
Page12
Nhóm 2_d5_k20
Thực trạng công cụ phái sinh lãi suất và khả năng ứng dụng ở Việt Nam GVHD: PGS.TS Trần Huy Hoàng
− Techcombank sử dụng hợp đồng kì hạn lãi suất để hạn chế rủi ro biến động lãi suất cho doanh
nghiệp. Hạn mức tối thiểu của một hợp đồng là 100 triệu VND đối với nội tệ và 10.000 USD quy đổi
đối với các ngoại tệ khác
b) Hợp đồng hoán đổi lãi suất
Hiện nay một số NH ở Việt Nam đã sử dụng công cụ phái sinh lãi suất như: HSBC, Standard
Chattered, Citibank, ANZ, Vietcombank, Techcombank, Sacombank, BIDV.
Cụ thể như sau:
− Agribank: Hoán đổi lãi suất là thỏa thuận giữa Agribank với một tổ chức tín dụng hoặc một định
chế tài chính (ĐCTC) đồng ý hoán đổi lãi suất thả nổi để nhận lãi suất cố định trên 1 khoản tiền xác
định. Dịch vụ áp dụng với quý khách hàng là tổ chức tín dụng hoặc định chế tài chính phi tín dụng.
− Techcombank: Hợp đồng hoán đổi lãi suất là thoả thuận hợp đồng giữa Techcombank và khách
hàng , theo đó mỗi bên tham gia hợp đồng cam kết thanh toán cho bên kia khoản lãi của cùng một
khoản tiền gốc trong cùng một khoảng thời gian. Hợp đồng hoán đổi lãi suất là công cụ giúp doanh
nghiệp hạn chế rủi ro do những biến động lãi suất có ảnh hưởng không tốt đến hoạt động kinh doanh.
HSBC: Cho tới lần đầu tiên, khi được NHNN cho phép, HSBC đã cung cấp gói Swaps tiền Đồng
cho một công ty đa quốc gia với số vốn lên tới 15 triệu USD trên tại trường Việt Nam. Theo đó,
HSBC sẽ đưa VND và nhận USD từ khách hàng, tới tháng 12/2007, HSBC sẽ đưa USD và nhận lại
VND từ khách hàng. Với giao dịch này, khách đã đạt được mức lãi suất cạnh tranh nhất trên thị trường
nội địa cho việc vay vốn tiền Đồng kỳ hạn 3 năm mà không chịu bất cứ một rủi ro nào về tỷ giá
USD/VND.
− Ngân hàng ABN, Citibank thực hiện hoán đổi lãi suất trong phạm vi đồng USD từ tháng 03/2005
đến tháng 02/2006.
Ngân hàng Citibank thực hiện thí điểm hoán đổi lãi suất giữa 2 đồng tiền từ ngày 1/3/2005 đến
2/2006. Tuy nhiên, giao dịch hoán đổi lãi suất giữa 2 đồng tiền USD và VND (hoán đổi lãi suất chéo)
đã được thực hiện, từ trước khi có quy định chính thức của ngân hàng nhà nước.
Ngân hàng Standard Chartered Bank thực hiện hoán đổi lãi suất chéo giữa hai đồng tiền chéo (Cross
Currency Swap – CCS) đối với khoản vay ngoại tệ của khách hàng sau khi khách hàng vay ngoại tệ,
thực hiện cung cấp sản phẩm gắn với rủi ro tín dụng, lãi suất cơ cấu cho tiền gửi và chứng từ có giá,
theo đó lãi suất khách hàng được hưởng sẽ không cố định mà nằm trong một khoảng giao động nhất
định và phụ thuộc vào sự biến động của một số yếu tố thị trường.
− Ngân hàng đầu tư và phát triển Việt Nam thực hiện giao hoán đổi lãi suất với các đặc điểm:
Æ Không hoán đổi gốc thực tế (khoản gốc chỉ là cơ sở để xác định số tiền lãi thanh toán).
Æ Các chỉ số tham chiếu lãi suất thả nổi khác nhau được sử dụng trên thị trường tiền tệ, ví dụ:
Libor, Euribor,…
Æ Kỳ hạn: từ 15 ngày đến hơn 30 năm.
Page13
Nhóm 2_d5_k20
Thực trạng công cụ phái sinh lãi suất và khả năng ứng dụng ở Việt Nam GVHD: PGS.TS Trần Huy Hoàng
Æ Số dư nợ gốc tính lãi có thể thiết kế phù hợp với luồng tiền gốc (hoán đổi lãi suất tiền gốc
giảm dần).
Æ Có thể cố định lãi suất hôm nay để thực hiện hoán đổi bắt đầu trong tương lai (hoán đổi lãi
suất bắt đầu trong tương lai).
− Ngân hàng PG bank thực hiện hoán đổi lãi suất một đồng tiền và hai đồng tiền để phòng ngừa rủi
ro lãi suất cho khách hàng.
− Ngân hàng HSBC thực hiện giao dịch hoán đổi lãi suất nhằm bảo hiểm các rủi ro lãi suất hay
thay đổi danh mục rủi ro phù hợp với yêu cầu của khách hàng. Chuyển đổi từ lãi suất thả nổi sang lãi
suất cố định (không thay đổi các điều kiện khác của các khoản vay hiện có) để tránh các rủi ro tăng lãi
suất.
Theo đó, NH HSBC thực hiện giao dịch hoán đổi lãi suất cộng dồn – Daily range accrual, thời
hạn của hợp đồng tối đa 5 năm. Theo thoả thuận hoán đổi này, khách hàng vay cuả HSBC sẽ trả Sibor
cộng với phần chênh lệch và tổng lãi suất phải trả này không vượt quá mức lãi suất cao nhất đã được
định trước. Đổi lại HSBC sẽ trả Sibor cộng với phần chênh lệch cho những ngày lãi suất Sibor giao
động trong một khoảng được định trước. Cụ thể, hợp đồng này thoả thuận giữa khách hàng vay vốn
với thời hạn 6 năm lãi suất thả nổi. Nếu đến ngày đáo hạn lãi suất Sibor không vượt quá mức lãi suất
xác định trước (4,5%/năm ) thì HSBC sẽ trả lãi suất cho khách hàng với mức lãi suất (Sibor + 1,1% ).
Trường hợp vượt mức lãi suất định trước, thì HSBC không phải trả mức lãi suất này. Đổi lại, khách
hàng sẽ trả cho HSBC mức lãi suất (Sibor + 0,6%), nhưng tối đa không vượt quá 5,1%/ năm; thực hiện
giao dịch hoán đổi lãi suất giữa 2 đồng tiền.
- Có một điều đặc biệt là một số NH Calyon, citibank, ABN-AMRO thực hiện nghiệp vụ hoán đổi lãi
suất bắt đầu thực hiện trong tương lai (Forward Start Swap) là thoả thuận để tham gia giao dịch hoán
đổi lãi suất vào một ngày cụ thể trong tương lai theo một mức lãi suất đã được định trước. Có thể nói,
đây là lại hình phái sinh lãi suất kết hợp khá mới mẻ và lạ lẫm ở thị trường Việt Nam.
c) Hợp đồng quyền chọn lãi suất:
- Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam, thực hiện thí điểm giao dịch quyền chọn lãi suất đối với
các khoản cho vay hoặc đi vay trung hạn bằng USD hoặc euro. Đối tác thực hiện giao dịch quyền chọn
lãi suất là các doanh nghiệp hoạt động tại Việt Nam, các NHTM hoạt động tại VN được NHNN cho
phép thực hiện thí điểm giao dịch quyền chọn lãi suất và các NH nước ngoài. Số gốc của hợp đồng
quyền chọn lãi suất tối đa bằng 15% vốn tự có của NHĐT&PT. Tổng số là hợp đồng trong thời gian
thí điểm không vượt quá 50% mức vốn tự có của NH. thời hạn hợp đồng không quá 5 năm; thực hiện
nghiệp vụ tiền gửi kết hợp quyền chọn tiền tệ- Dual currency Deposit; thực hiện hoán đổi tiền tệ chéo.
Đó là việc trao đổi các dòng tiền trong tương lai bằng các đồng tiền khác nhau. Trong các giao dịch
hoán đổi chéo thường có việc hoán đổi thanh toán lãi (cố định hoặc thả nổi) bằng một đồng tiền sang
Page14
Nhóm 2_d5_k20
Thực trạng công cụ phái sinh lãi suất và khả năng ứng dụng ở Việt Nam GVHD: PGS.TS Trần Huy Hoàng
thanh toán lãi (cố định hoặc thả nổi) bằng một đồng tiền khác. Số tiền gốc trong giao dịch có thể được
hoán đổi vào kỳ đầu (nếu có) và kỳ cuối, hoặc nhiều kỳ trong thời gian hiệu lực của giao dịch
- Ngân hàng ngoại thương thực hiện giao dịch quyền chọn lãi suất với các đối tác là TCTD hoạt
động tại Việt Nam và các pháp nhân khác hoạt động ở trong nước và nước ngoài, phù hợp với các qui
định của pháp luật. Quyền chọn thuộc về NHNT là quyền kết thúc trước hạn hợp đồng Swap đối với
các khoản vay của BTC.
*g)#I)*3+<3p"%01a"0#"•€n•q5'J>>#3\#o\ %&"k)+#8"0A)\#h`
;1<=)>#?)./"012%)*3-"%G:I0A)\#h`F=)*w"V>‚5"=1+"G):l"+#4>##I)*:I3%#4)*
9ƒD„„r#u35‚Q•>#…%#b>#"G)*"83f$>#;1<=)>#?)./"012%*"l"#-)%&j)#3†>*"l"
#-)0I):l">4>)*g)#I)*%#'7)*`-"_"G%8`5/5'J>\#o\%#b>#"G))*#"G\:^;1<=)
>#?)./"012%:I>4>f38)#)*#"G\#3-%5L)*%-""G%8`R#"%#b>#"G)>4>*"83f$>#>#1<k)
:i)&8)'l>)*3I"Q•\#A"%#b>#"G)%#u3;1<5$)#>B8\#4\.1‡%:=;1A).])*3-"#i"
#("#-)%#b>#"G)%#t5"k`>4>*"83f$>#;1<=)>#?)./"012%.I)d`*3I"&8Q•>ˆ)
5'J>%#b>#"G)0A)\#h`F=)*w"V>‚5"=1+"G)*‰):l"%Š*"4Vƒ€}>#3>4>f38)#
)*#"G\:I%6>#e>M)f^)*%-")'l>%8
ii. Đánh giá chung về tình hình phái sinh lãi suất ở Việt
Nam hiện nay
Công cụ phái sinh, như đã nói, đã xuất hiện ở thị trường tài chính VN gần cả thập kỷ qua dưới cả
hình thức chuẩn và không chuẩn. Tuy nhiên, cơ sở pháp lý các các nghiệp vụ phái sinh còn mang tính
thí điểm và đơn lẻ, ngoại trừ giao dịch hoán đổi lãi suất đã có qui chế của NHNN ( Quyết định số
1133/2003/QĐ - NHNN, ngày 30/9/2003 ban hành kèm theo qui chế). Đồng thời số lượng các giao
dịch còn ít khoảng gần 15 hợp đồng hoán đổi lãi suất và một số ít hợp đồng phái sinh không chuẩn
khác đã được cho phép thực hiện( trong số đó có một số giao dịch đã chưa phát sinh giao dịch).
Tuy nhiều ngân hàng được phép thực hiện các giao dịch phái sinh lãi suất nhưng có thể nói trong
đó không nhiều ngân hàng thực hiện thành công.
Có thể nói, trong các ngân hàng đi vào thí điểm các sản phẩm phái sinh tại Việt Nam thì Citibank
và BIDV là 2 ngân hàng được coi là thành công nhất và khả quan nhất trong việc đi vào ứng dụng rộng
rãi trong tương lai.
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến việc ứng dụng còn hạn chế sản phẩm phái sinh lãi suất ở Việt
Nam mà nhóm sẽ trình bày ở cuối chương này.
Page15
Nhóm 2_d5_k20
Thực trạng công cụ phái sinh lãi suất và khả năng ứng dụng ở Việt Nam GVHD: PGS.TS Trần Huy Hoàng
c. Khả năng ứng dụng các công cụ phái sinh lãi suất tại Việt
Nam. Phân tích sản phẩm hoán đổi lãi suất trong hệ thống
Ngân hàng đầu tư và phát triển Việt Nam
1. Giới thiệu cho khách hàng thực hiện các giao
dịch Hoán đổi lãi suất một đồng tiền cho các tình
huống
8q Tình huống 1: Khách hàng có khoản vay hoặc phần tài sản nợ bằng USD hoặc VND trung
- dài hạn với lãi suất cố định:
Phương án:
Chi nhánh tiếp cận khách hàng thực hiện giao dịch hoán đổi lãi suất một đồng tiền (IRS) với
BIDV trong đó khách hàng nhận lãi suất cố định, trả lãi suất thả nổi và BIDV nhận lãi suất thả nổi, trả
lãi suất cố định. Kỳ hạn thực hiện giao dịch có thể đến 3 năm.
Lợi ích của khách hàng: giao dịch như vậy giúp khách hàng chuyển khoản vay USD hoặc VND
với lãi suất cố định sang lãi suất thả nổi để giảm thiểu chi phí vay vốn khi lãi suất USD (VND) có xu
hướng giảm như nhận định.
aq Tình huống 2: Khách hàng có khoản vay ngắn hạn bằng USD với lãi suất cố định:
Phương án:
Chi nhánh BIDV tiếp cận khách hàng thực hiện giao dịch Hoán đổi lãi suất một đồng tiền đôla Mỹ
(USD) trong đó khách hàng nhận về lãi suất USD cố định và trả lãi suất USD thả nổi và BIDV nhận về
lãi suất USD thả nổi, trả lãi suất USD cố định. Lãi suất thay vì được cố định vào đầu kỳ có thể được cố
định vào cuối kỳ trả lãi để tận dụng xu hướng lãi suất USD giảm.
Lợi ích của khách hàng: giao dịch như vậy giúp khách hàng chuyển khoản vay USD lãi suất cố
định sang lãi suất thả nổi để giảm thiểu chi phí vay vốn khi lãi suất USD có xu hướng giảm như nhận
định.
Page16
Nhóm 2_d5_k20
Thực trạng công cụ phái sinh lãi suất và khả năng ứng dụng ở Việt Nam GVHD: PGS.TS Trần Huy Hoàng
2. Giới thiệu cho khách hàng thực hiện giao dịch
Hoán đổi lãi suất hai đồng tiền (hay Hoán đổi
tiền tệ chéo - CCS) cho các tình huống
a) Hoán đổi lãi suất giữa hai cặp đồng tiền (EUR và USD) hoặc (EUR và VND):
Trên cơ sở nhận định tỷ giá EUR/USD, EUR/VND có xu hướng tăng, lãi suất EUR tiếp tục tăng
trong khi lãi suất USD và lãi suất VND giảm, chi nhánh BIDV hoặc khách hàng của chi nhánh BIDV
sẽ gặp rủi ro biến động bất lợi về tỷ giá và lãi suất dài hạn trong những tình huống sau:
− Tình huống 1: Chi nhánh BIDV có nhu cầu vay EUR trung – dài hạn từ Sở giao dịch III nhưng
lại có nguồn thu chủ yếu bằng USD hoặc VND.
− Tình huống 2: Khách hàng BIDV có khoản vay EUR trung – dài hạn với lãi suất thả nổi nhưng
lại có nguồn thu chủ yếu bằng USD hoặc VND.
Phương án:
Chi nhánh BIDV (i) thực hiện giao dịch hoán đổi lãi suất giữa hai đồng tiền EUR và USD hoặc
EUR và VND với Hội sở chính; (ii) tiếp cận khách hàng thực hiện giao dịch hoán đổi lãi suất giữa hai
đồng tiền EUR và USD hoặc EUR và VND với chi nhánh, theo đó BIDV / khách hàng nhận lãi suất
thả nổi EUR và trả lãi suất USD hoặc VND. Luồng tiền gốc, tiền lãi của giao dịch hoán đổi sẽ được
thiết kế phù hợp với luồng tiền của Hợp đồng tín dụng tương ứng. Kỳ hạn giao dịch đến 5 năm.
Lợi ích của BIDV / khách hàng BIDV: phòng ngừa rủi ro biến động tỷ giá trong trường hợp
EUR có xu hướng tăng so với USD và VND.
b) Hoán đổi tiền tệ chéo giữa USD và loại tiền tệ lạ, ít được giao dịch
Tình huống: Khách hàng có nguồn thu kinh doanh bằng các loại tiền tệ ít giao dịch và các ngân
hàng hầu như không nhận gửi như Singapore (SGD), krone Na Uy (NOK), Bảng Anh (GBP)… trong
khi vẫn có nhu cầu sử dụng đồng tiền này để thanh toán. Trong tình huống này, khi khách hàng nhận
tiền về, trong lúc chưa thanh toán tiền theo kế hoạch, khách hàng không thể gửi có kỳ hạn tại ngân
hàng lấy lãi tăng tính sinh lời như việc gửi tiền USD hoặc VND bởi hầu hết các ngân hàng không huy
động tiền gửi kỳ hạn bằng loại tiền này.
Phương án
Page17
Nhóm 2_d5_k20
Thực trạng công cụ phái sinh lãi suất và khả năng ứng dụng ở Việt Nam GVHD: PGS.TS Trần Huy Hoàng
Chi nhánh BIDV tiếp cận khách hàng thực hiện giao dịch hoán đổi lãi suất giữa USD và đồng
tiền đó. Theo đó, vào ngày đầu kỳ BIDV chuyển cho khách hàng tiền gốc USD và khách hàng chuyển
cho BIDV tiền gốc bằng đồng tiền còn lại (SGD, NOK…). Định kỳ, BIDV nhận lãi suất USD và trả lãi
suất đồng tiền còn lại. Đến ngày đáo hạn, BIDV nhận lại tiền gốc USD và trả lại cho khách hàng tiền
gốc bằng đồng tiền còn lại.
Lợi ích của khách hàng: bằng việc hoán đổi từ việc nắm giữ đồng tiền lạ không thể gửi ngân
hàng trong thời gian nhàn rỗi sang tiền USD, khách hàng có thể sử dụng tiền USD này để gửi ngân
hàng hoặc có phương án đầu tư phù hợp kiếm lời và sau đó nhận lại tiền (SGD, NOK, GBP…) khi đáo
hạn hợp đồng CCS để thanh toán theo kế hoạch.
c) Hoán đổi tiền tệ chéo giữa USD và đồng tiền có lãi suất thấp như Yên Nhật (JPY) hoặc
Frăng Thuỵ Sỹ (CHF)
Tình huống: Khách hàng có nguồn thu kinh doanh về bằng các đồng tiền có lãi suất thấp như
Yên Nhật (JPY), Frăng Thuỵ Sỹ (CHF) trong khi lại đi vay ngân hàng bằng các đồng tiền có lãi suất
cao hơn như VND hoặc USD.
Phương án:
Chi nhánh BIDV tiếp cận khách hàng thực hiện giao dịch hoán đổi lãi suất giữa USD (hoặc
VND) và JPY (hoặc CHF) trong đó khách hàng định kỳ nhận lãi suất USD (hoặc VND) và trả lãi suất
JPY (hoặc CHF).
Lợi ích của khách hàng: Khách hàng vừa có thể phòng ngừa rủi ro tỷ giá cặp đồng tiền hoán đổi
vừa tận dụng chênh lệch lãi suất giữa USD (hoặc VND) và JPY (hoặc CHF) để giảm thiểu chi phí vay
vốn.
Page18
Nhóm 2_d5_k20
Thực trạng công cụ phái sinh lãi suất và khả năng ứng dụng ở Việt Nam GVHD: PGS.TS Trần Huy Hoàng
fq Hoán đổi lãi suất giữa hai đồng tiền USD và VND:
Tình huống: Khách hàng là các doanh nghiệp, nhà đầu tư hoặc các Quỹ đầu tư nước ngoài tại
Việt Nam có khoản vay bằng đồng tiền USD trung – dài hạn nhưng lại có nguồn thu chủ yếu bằng
VND:
Phương án:
Chi nhánh BIDV tiếp cận khách hàng thực hiện giao dịch hoán đổi lãi suất giữa hai đồng tiền
USD và VND với BIDV trong đó khách hàng nhận lãi suất USD cố định và trả lãi suất VND thả nổi.
Luồng tiền gốc, tiền lãi của giao dịch hoán đổi sẽ được thiết kế phù hợp với luồng tiền của Hợp đồng
tín dụng tương ứng. Kỳ hạn giao dịch đến 5 năm.
Lợi ích của khách hàng: Giúp khách hàng phòng ngừa rủi ro tỷ giá USD/VND tăng (VND giảm
giá so với USD) và rủi ro lãi suất USD.
Để hỗ trợ các chi nhánh trong quá trình triển khai và áp dụng sản phẩm hoán đổi lãi suất, BIDV
đã cung cấp danh sách khách hàng mục tiêu có dư nợ USD trung dài hạn để các chi nhánh có thể tiếp
cận thực hiện giao dịch hoán đổi lãi suất một đồng tiền (IRS) USD. Tuy nhiên, quá trình thực hiện của
các chi nhánh gặp rất nhiều khó khăn và chỉ tiếp cận, cung cấp được sản phẩm này cho khoảng 1/3
khách hàng trong danh sách khách hàng mục tiêu mà BIDV hướng tới. Nguyên nhân chủ yếu là do
khách hàng không hiểu hết được ưu điểm của sản phẩm để mặn mà trong việc tiếp cận nó, mà chỉ đi
theo lối mòn truyền thống của mình. Các nhân viên ngân hàng cũng chưa thực sự am hiểu hết sản
phẩm cũng như tận tình giới thiệu cho khách hàng để áp dụng…
Nhìn chung, sản phẩm hoán đổi lãi suất mới chỉ triển khai hạn chế tại một số ngân hàng như:
BIDV, HSBC… Việc giới thiệu, triển khai sản phẩm này cũng chưa được các ngân hàng thực sự quan
tâm, thực hiện một cách đúng mực. Chính vì vậy, việc áp dụng phổ biến công cụ phái sinh lãi suất này
còn rất nhiều hạn chế.
d. Thực trạng quản trị rủi ro lãi suất tại Việt Nam
a. Từ phía ngân hàng Nhà Nước
a) Chính sách quản lý rủi ro lãi suất
Hầu hết các NHTM VN hiện nay quản lý lãi suất dựa trên một số nguyên tắc cơ bản như: lãi suất
huy động được xác định theo nguyên tắc thị trường, quy định sàn lãi suất cho vay đảm bảo bù đắp đủ
Page19
Nhóm 2_d5_k20
Thực trạng công cụ phái sinh lãi suất và khả năng ứng dụng ở Việt Nam GVHD: PGS.TS Trần Huy Hoàng
chi phí vốn, các chi phí quản lý và có lãi. Các chi nhánh khi cho vay lãi suất thấp nhất tối thiểu là bằng
sàn quy định.
Quản lý RRLS liên hệ chặt chẽ với hệ thống định giá điều chuyển vốn của một NHTM. Các NHTM
Việt Nam thực hiện quản lý vốn nội bộ theo cơ chế điều hoà vốn, các chi nhánh thừa vốn mua và bán
lại cho các chi nhánh thiếu vốn.
b) Các công cụ quản lý rủi ro lãi suất.
− Thực hiện duy trì tỷ lệ thu nhập lãi cận biên NIM ổn định
− NIM hệ số chênh lệch lãi thuần = [(Thu nhập lãi – Chi phí lãi) / Tổng TSC sinh lời] * 100
− Nếu chi phí huy động vốn tăng nhanh hơn lãi thu từ cho vay và đầu tư, hoặc lãi thu từ cho vay và
đầu tư giảm nhanh hơn chi phí huy động vốn, thì NIM sẽ bị thu hẹp lại, rủi ro lãi suất lớn.
− Sử dụng công cụ khe hở kỳ hạn, theo đó các tài sản của Ngân hàng được phân loại vào các thang
kỳ hạn tương ứng, dựa trên kỳ định giá lại.
− Biểu đồ độ lệch đối với TSN-TSC, thể hiện số vốn chịu rủi ro lãi suất và số vốn theo từng thời
kỳ tái định giá. Biểu đồ độ lệch được lập đơn giản bằng cách sử dụng khe hở nhạy cảm lãi suất cùng
với việc phân loại các TSN-TSC theo kỳ hạn tái định giá.
− Sử dụng các công cụ thời lượng và thời lượng điều chỉnh (Duration and Modified Duration), đặc
biệt là công cụ VaR cho phép đo lường mức độ tổn thất ngân hàng gặp phải từ rủi ro lãi suất, từ đó có
thể giới hạn mức tổn thất tối đa, phù hợp với khẩu vị rủi ro của ngân hàng trong từng thời kỳ.
− Các ngân hàng này cũng đang từng bước nghiên cứu và áp dụng phương pháp phân tích kịch bản
(Scenario Analysis) tính toán sự thay đổi lợi nhuận của ngân hàng khi lãi suất thay đổi, phương pháp
Thử nghiệm khủng hoảng (Stress Testing) giả định tình huống thị trường gặp phải khủng hoảng thanh
khoản, lãi suất liên ngân hàng tăng cao
− Sử dụng các công cụ phái sinh để bảo hiểm rủi ro lãi suất là một biện pháp tiên tiến và rất hiệu
quả. Dù vậy hoạt động này vẫn chưa được các NHTM Việt Nam phát triển mạnh.
2.3.2 Từ phía các Ngân hàng thương mại
a) Đối với rủi ro lãi suất trong hoạt động huy động vốn
Để hạn chế rủi ro này, các NHTM cần tìm kiếm các nguồn vốn rẻ có mức lãi suất thấp của các tổ
chức kinh tế, cá nhân, các chương trình dự án, có chiến lược khách hàng đối với các khách hàng truyền
thống, khách hàng có quan hệ tiền gửi tiền vay lớn, xác định các địa bàn kinh doanh có cạnh tranh.
Phát triển các dịch vụ tiện ích, các hình thức thanh toán hiện đại để thu hút khách hàng mở tài khoản,
thanh toán không dùng tiền mặt, nâng cao chất lượng hoạt động và tăng cường năng lực cạnh tranh.
Đa dạng các hình thức huy động vốn, có chính sách lãi suất linh hoạt, đa dạng về hình thức trả
lãi, có thoả thuận cụ thể trường hợp rút vốn trước hạn nhằm thu hút tối đa mọi nguồn vốn nhàn rỗi
trong xã hội. Cơ cấu nguồn vốn theo từng thời hạn, từng loại lãi suất phải hợp lý, phù hợp với cơ cấu
Page20
Nhóm 2_d5_k20
Thực trạng công cụ phái sinh lãi suất và khả năng ứng dụng ở Việt Nam GVHD: PGS.TS Trần Huy Hoàng
đầu tư, đảm bảo khả năng thanh khoản và đảm bảo chi phí hợp lý tạo điều kiện để tăng cường năng
lực tài chính. Ví dụ, tại thời điểm lãi suất thị trường khá cao và bất ổn như những tháng đầu năm 2008
thì không nên huy động các khoản tiền có kỳ hạn dài, vì khi lãi suất thị trường hạ thấp thì NHTM sẽ
khó thay đổi cơ cấu và sẽ gặp rủi ro huy
động vốn do chi phí đầu vào. Ngược lại, tại thời điểm lãi suất thị trường xuống thấp như hiện nay thì
các NHTM nên đưa ra các sản phẩm huy động hấp dẫn, với chiến lược quảng bá khuyến mại để tăng
cường huy động vốn với chi phí đầu vào thấp, có kỳ hạn dài, nhằm mở rộng thị phần thị trường và có
lợi thế về tài chính trong tương lai.
b) Đối với rủi ro lãi suất trong hoạt động cho vay
Để giảm rủi ro lãi suất trong hoạt động cho vay, các NHTM cần có các quy định thoả thuận ràng
buộc cụ thể chi tiết trong hợp đồng tín dụng áp dụng lãi suất cho vay, cam kết về thời hạn nợ, kỳ hạn
trả nợ, về phương thức thu lãi, các khoản phí rút vốn, phí trả nợ trước hạn để phòng tránh rủi ro
trong các trường hợp cụ thể.
Đối với các khoản cho vay trung dài hạn các NHTM nên thoả thuận áp dụng lãi suất linh hoạt, có điều
chỉnh phù hợp với lãi suất thị trường theo từng kỳ hạn cụ thể hoặc trong những trường hợp lãi suất
biến động bất thường (với một biên độ cụ thể so với lãi suất trên hợp đồng tín dụng). Trong thực tế,
nhiều NHTM đã và đang áp dụng điều khoản này, vận động khách hàng chia sẻ rủi ro thành công
trong năm 2008 khi lãi suất biến động (tăng) mạnh.
b. Từ phía các tổ chức kinh tế và dân cư
Khảo sát của Phòng Thương mại và công nghiệp Việt Nam năm 2010 cho thấy chỉ có khoảng
20% doanh nghiệp được khảo sát chịu đựng được mức lãi suất vay từ 16-20%/năm (vào thời điểm đầu
năm 2010); Nhiều doanh nghiệp cho rằng họ sẽ thu nhỏ quy mô sản suất nếu lãi vay ngân hàng tiếp tục
gia tăng cùng với điều kiện môi trường kinh doanh trở nên khó khăn hơn.
Thị trường ngoại hối chưa hết những khó khăn: cung ngoại tệ vẫn thiếu hụt, doanh nghiệp vẫn xếp
hàng mua USD, tỷ giá chính thức và tỷ giá thị trường tự do chênh lệch 250 – 300đ/USD… Trong bối
cảnh nhiều doanh nghiệp có xu hướng vay USD trở lại, vài ngân hàng đã cung ứng nghiệp vụ hoán đổi
lãi suất và tiền tệ (swap), một sản phẩm phái sinh giúp doanh nghiệp có được thanh khoản ngoại tệ và
phòng chống rủi ro lãi suất, tỷ giá . Hiện có HSBC, Standard Chartered, Vietcombank, BIDV đang
thực hiện nghiệp vụ hoán đổi lãi suất (swap) nhằm phòng ngừa rủi ro cho khách hàng . Ví dụ, doanh
nghiệp có một khoản vay USD trong vòng 10 năm, thông thường các ngân hàng cho vay lãi suất cố
định năm đầu tiên, những năm sau lãi suất thả nổi. Để giúp các doanh nghiệp tránh rủi ro về sự biến
động của lãi suất, ngân hàng sẽ bảo hiểm rủi ro cho doanh nghiệp bằng cách chuyển đổi lãi suất thả nổi
sang lãi suất cố định 10 năm. Hoặc nếu doanh nghiệp có doanh thu chủ yếu bằng tiền đồng nhưng có
khoản nợ bằng ngoại tệ, có thể chuyển đổi tiền vay bằng ngoại tệ sang tiền đồng tránh những rủi ro về
tỷ giá được chốt ngay tại thời điểm ký kết hợp đồng.
Page21
Nhóm 2_d5_k20
Thực trạng công cụ phái sinh lãi suất và khả năng ứng dụng ở Việt Nam GVHD: PGS.TS Trần Huy Hoàng
Lãi suất USD swap đang ở mức thấp trong lịch sử, kỳ hạn 5 năm cố định là 2,7 – 3%/năm, trong
khi có những thời điểm lãi suất libor tới 4 – 5%/năm. Nhiều doanh nghiệp đang muốn tận dụng cơ hội
để chuyển lãi suất thả nổi qua lãi suất cố định ở mức hấp dẫn như thế. Bởi, với xu hướng kinh tế phục
hồi trong tương lai, thì lãi suất sẽ được điều chỉnh tăng trở lại, lúc đó chi phí vốn sẽ tăng. Nên swap
hiện là công cụ tốt cho doanh nghiệp, đặc biệt là cho vay trung và dài hạn.
e. Nguyên nhân ngăn trở việc sử dụng phái sinh lãi suất ở Việt
Nam.
Một cuôc khảo sát trên 250 doanh nghiệp và các định chế tài chính Việt Nam về việc sử dụng
sản phẩm phái sinh nói chung ở Việt Nam cho thấy mức độ am hiểu về các sản phẩm phái sinh chính
là rào cản lớn nhất cho việc sử dụng các sản phẩm này. Kế tiếp là khung pháp lý. Khung pháp lý bao
gồm những yếu tố: (1) Nhà nước chưa có biện pháp khuyến khích doanh nghiệp sử dụng sản phẩm
phái sinh; (2) Chưa có quy định về hạch toán kế toán đối với các giao dịch và phí phải trả cho việc sử
dụng sản phẩm phái sinh và; (3) Tâm lý lời thì không ai khen nhưng lỗ thì HĐQT hoặc chủ doanh
nghiệp kỷ luật.
Ngoài ra, cũng còn một số lý do khác đáng quan tâm, có thể liệt kê ra sau đây:
• Thiếu đào tạo thực tế về sản phẩm phái sinh. Đây là thực trạng ở Việt Nam. Các chuyên gia
đào tạo về sản phẩm phái sinh hiện nay còn quá ít, hơn nữa số đơn vị cung cấp và tham gia giao dịch
không bao nhiêu. Chính vì vậy, số chuyên gia có cơ hội tiếp cận với thực tiễn ứng dụng sản phẩm phái
sinh ở Việt Nam là rất hạn chế.
Page22
Nhóm 2_d5_k20
Thực trạng công cụ phái sinh lãi suất và khả năng ứng dụng ở Việt Nam GVHD: PGS.TS Trần Huy Hoàng
• Phí thực hiện sản phẩm phái sinh cao. Chính rào cản này đã hạn chế doanh nghiệp đến với sản
phẩm phái sinh. Tuy các hợp đồng kỳ hạn và giao sau không phải trả phí trực tiếp, nhưng quyền chọn
hiện tại có phí “ khá cao” (theo đánh giá của nhiều cá nhân và doanh nghiệp sử dụng sản phẩm phái
sinh).
• Còn nhập nhằng giữa phòng ngừa rủi ro và đầu cơ. Doanh nghiệp không nghĩ rằng sử dụng sản
phẩm phái sinh nói chung là trả một khoản tiền để mua một giấc ngủ ngon cho mình, đồng thời chủ
động trong các kế hoạch kinh doanh và kiểm soát được chi phí của mình trong tương lai. Thay vào đó,
họ chỉ mong muốn kiếm đuợc lợi nhuận và không muốn lỗ (?). Khi mục tiêu chỉ nhằm vào đánh cuộc
với biến động giá, thì khi biến động giá này không đúng như kỳ vọng, các doanh nghiệp lập tức không
sử dụng tiếp các sản phẩm phái sinh nữa (như trường hợp của hợp đồng giao sau cà phê và quyền chọn
vàng, ngoại tệ). Có trường hợp doanh nghiệp ký hợp đồng mua kỳ hạn xong, thấy biến động bất lợi thì
đòi hủy hợp đồng. Như vậy doanh nghiệp hiện mới chỉ nhìn vào lợi nhuận của sản phẩm phái sinh, chứ
không thấy được lợi ích phòng ngừa rủi ro mang lại.
• Thiếu nhân sự có năng lực về sản phẩm phái sinh. Đây là một trở ngại khá lớn làm cho các
doanh nghiệp tuy thấy những rủi ro tỷ giá, rủi ro lãi suất sắp tới tác động rất lớn đến kết quả kinh
doanh của mình, thậm chí nhiều doanh nghiệp nhập khẩu còn thấy rõ rằng nguy cơ phá sản do tỷ giá
tăng nhưng họ không biết tìm đâu ra nhân sự ở cơ quan mình để thực hiện các chương trình quản trị rủi
ro bài bản.
• Thông tin về sản phẩm phái sinh khó tiếp cận. Điều này liên quan đến mức độ “khó hiểu” và
không đầy đủ của các hướng dẫn về sản phẩm phái sinh của tổ chức cung cấp sản phẩm phái sinh và
của các tài liệu đào tạo. Sở dĩ như vậy là vì sản phẩm phái sinh là một chủ đề khó, đòi hỏi trình độ
chuyên môn đáng kể. Điều này cho thấy Việt Nam vẫn còn thiếu chuyên gia am hiểu sâu về sản phẩm
phái sinh có thể giải thích một cách đơn giản, dễ hiểu vấn đề này cho doanh nghiệp.
• Tâm lý ỷ lại. Chính sách bảo hộ ngầm của Nhà nước như việc để cho tỷ giá đô la Mỹ/ đồng
Việt Nam và lãi suất cơ bản của tiền đồng Việt Nam liên tục ổn định trong nhiều năm đã khiến cho các
doanh nghiệp hoàn toàn không chú ý đến phòng ngừa rủi ro giá và lãi suất.
Page23
Nhóm 2_d5_k20
Thực trạng công cụ phái sinh lãi suất và khả năng ứng dụng ở Việt Nam GVHD: PGS.TS Trần Huy Hoàng
CHƯƠNG 3: CÁC GIẢI PHÁP NÂNG CAO VÀ KIẾN NGHỊ ĐỂ TĂNG KHẢ NĂNG ỨNG
DỤNG CÁC CÔNG CỤ PHÁI SINH LÃI SUẤT TẠI VIỆT NAM
1. Các giải pháp nâng cao khả năng ứng dụng các công cụ phái sinh lãi
suất ở Việt Nam
i. Quy định về giới hạn lãi suất
Ngân hàng Nhà nước ban hành lãi suất cơ bản, mức trần lãi suất nhằm khống chế các nhà đầu tư
đưa ra những mức lãi suất quá cao hay quá thấp làm cho thị trường bị xáo trộn hay bị bóp méo. Nói
cách khác, đây là những quy định nhằm kiểm soát (không ngăn cấm) các nhà đầu cơ tác động lên lãi
suất.
Quyền chọn có điều kiện là một dạng quyền chọn lai tạp giữa các quyền chọn phức tạp ở các
nước phát triển nhưng nó làm giảm nhẹ thua lỗ tối đa cho các nhà đầu tư và thậm chí các nhà đầu cơ có
mong muốn sử dụng công cụ lãi suất như một công cụ kiếm lời. Các quyền chọn lãi suất có điều kiện
đưa ra những quy định về các mức lãi suất trần (tối đa) và sàn (tối thiểu). Nếu vượt quá các mức lãi
suất này thì quyền chọn sẽ không còn có giá trị. Những rào cản này sẽ làm nản lòng các nhà đầu cơ và
do đó giảm đi đáng kể tính bất ổn do NHNN mở rộng biên độ dao động lãi suất.
ii. Quy định về chính sách quản lý rủi
ro lãi suất
Hầu hết các NHTM VN hiện nay quản lý lãi suất dựa trên một số nguyên tắc cơ bản như: lãi suất
huy động được xác định theo nguyên tắc thị trường, quy định sàn lãi suất cho vay đảm bảo bù đắp đủ
chi phí vốn, các chi phí quản lý và có lãi. Các chi nhánh khi cho vay lãi suất thấp nhất tối thiểu là bằng
sàn quy định.
Quản lý RRLS liên hệ chặt chẽ với hệ thống định giá điều chuyển vốn của một NHTM. Các
NHTMVN thực hiện quản lý vốn nội bộ theo cơ chế điều hoà vốn, các chi nhánh thừa vốn HSC mua
và bán lại cho các chi nhánh thiếu vốn.
iii. Quy định về các công cụ quản lý
rủi ro lãi suất
Thực hiện duy trì tỷ lệ thu nhập lãi cận biên NIM ổn định
NIM hệ số chênh lệch lãi thuần = [(Thu nhập lãi – Chi phí lãi) / Tổng TSC sinh lời] * 100
Nếu chi phí huy động vốn tăng nhanh hơn lãi thu từ cho vay và đầu tư, hoặc lãi thu từ cho vay và
đầu tư giảm nhanh hơn chi phí huy động vốn, thì NIM sẽ bị thu hẹp lại, rủi ro lãi suất lớn.
Sử dụng công cụ khe hở kỳ hạn, theo đó các tài sản của Ngân hàng được phân loại vào các thang
kỳ hạn tương ứng, dựa trên kỳ định giá lại.
Biểu đồ độ lệch đối với TSN-TSC, thể hiện số vốn chịu rủi ro lãi suất và số vốn theo từng thời
kỳ tái định giá. Biểu đồ độ lệch được lập đơn giản bằng cách sử dụng khe hở nhạy cảm lãi suất cùng
với việc phân loại các TSN-TSC theo kỳ hạn tái định giá.
Page24
Nhóm 2_d5_k20
Thực trạng công cụ phái sinh lãi suất và khả năng ứng dụng ở Việt Nam GVHD: PGS.TS Trần Huy Hoàng
Sử dụng các công cụ thời lượng và thời lượng điều chỉnh (Duration and Modified Duration), đặc
biệt là công cụ VaR cho phép đo lường mức độ tổn thất ngân hàng gặp phải từ rủi ro lãi suất, từ đó có
thể giới hạn mức tổn thất tối đa, phù hợp với khẩu vị rủi ro của ngân hàng trong từng thời kỳ.
Các ngân hàng này cũng đang từng bước nghiên cứu và áp dụng phương pháp phân tích kịch bản
(Scenario Analysis) tính toán sự thay đổi lợi nhuận của ngân hàng khi lãi suất thay đổi, phương pháp
Thử nghiệm khủng hoảng (Stress Testing) giả định tình huống thị trường gặp phải khủng hoảng thanh
khoản, lãi suất liên ngân hàng tăng cao
Sử dụng các công cụ phái sinh để bảo hiểm rủi ro lãi suất là một biện pháp tiên tiến và rất hiệu
quả. Dù vậy hoạt động này vẫn chưa được các NHTM Việt Nam phát triển mạnh.
iv. Hoàn thiện những quy định tài
chính kế toán liên quan, nâng cao
tính thanh khoản của sản phẩm
phái sinh lãi suất
Hiện tại chúng Việt Nam còn thiếu nhiều cơ chế tạo ra các hành lang đảm bảo các hoạt động
phái sinh được trôi chảy. Và vấn đề không chỉ nằm ở chỗ đa dạng hoá các sản phẩm tài chính, đáp ứng
các nhu cầu của thị trường
Song song với việc triển khai các công cụ tài chính phái sinh thuần nhất, nên có những tiếp cận
đối với các sản phẩm lai tạp. Các sản phẩm quản trị rủi ro lãi suất đã xuất hiện trên thị trường Việt
Nam. Thời gian tới sẽ vẫn tiếp tục nâng cao hơn nữa chất lượng của thị trường tài sản cơ cở . Từ đó, sẽ
là cơ sở có thể định giá các sản phẩm phái sinh hiệu quả nhất.
2. Kiến nghị để nâng cao khả năng ứng dụng các công cụ phái sinh lãi
suất ở Việt Nam
3.2.1. Về phía Ngân hàng Nhà nước
NHNN cần có cơ chế điều hành linh hoạt hơn, tạo ra một thị trường tài chính phản ánh đúng
quan hệ cung cầu. Bên cạnh đó, NHNN cần nghiên cứu ban hành những quy tắc cơ bản nhất trong giao
dịch phái sinh lãi suất, các văn bản hướng dẫn nghiệp vụ phù hợp với điều kiện thị trường của Việt
Nam hiện nay, để có hành lang pháp lý chung cho hoạt động của các NHTM. Cho phép các NHTM
chủ động thực giao dịch phái sinh lãi suất. Tránh để các NHTM thực hiện nghiệp vụ mới một cách
riêng lẻ theo sự hiểu biết của ngân hàng, dẫn đến tình trạng không thống nhất, dễ gây ra tranh chấp khi
có sự cố xảy ra.
3.2.2. Về phía các Ngân hàng thương mại
Cần tiếp cận khách hàng, tổ chức hội thảo để giới thiệu và tư vấn nhằm mục đích vừa nâng cao
nhận thức của khách hàng về các công cụ phái sinh lãi suất, vừa giúp cho khách hàng hiểu biết về các
công cụ phái sinh lãi suất. Phát triển các công cụ phái sinh lãi suất và thị trường phái sinh là giúp cho
Page25
Nhóm 2_d5_k20
