Tiểu Luận ảnh hưởng tôn giáo ấn độ đến kiến trúc và điêu khắc chăm

ĐỀ TÀI:
DẤU ẤN BÀ LA MÔN GIÁO ( HINĐU GIÁO) TRONG
CÁC
CÔNG TRÌNH KIẾN TRÚC CHĂM
SVTH: Phạm
Ngọc Tòng
Lớp: ĐH VNH
k08
LỜI MỞ ĐẦU:
Trong dòng chảy của mỗi nền văn hóa ra đời phát triển và lụi
tàn luôn không quên để lại cho thời gian những giá trị mang đặc
trưng của mình, và những giá trị ấy được lưu giữ và bảo tồn cùng
với thời gian cho dù nó vẫn không mang được một cách trọn ven
nhất. Văn hóa Chăm cũng nằm trong dòng chảy của quy lật ấy, dù
đã lùi xa hàng nghìn năm nhưng những giá trị mà nó để lại đã
khiến cho lịch sử và thế hệ sau này phải nghiêng mình và thán
phục với những thành tựu ấy. Đóng góp trong những thành tựu
nghiêng mình ấy chúng ta không thể nào không nhắc đến lĩnh vực
kiến trúc và điêu khắc Chăm.
1. Dấu ấn tôn giáo Ấn Độ trong kiến trúc
Đạo Bà-la-môn giáo đến Champa rất sớm, vào đầu công
nguyên. Ban đầu người Chăm tiếp nhận Bà-la-môn cổ đại và sau
này là Ấn Độ giáo, cuối cùng người Chăm đa phần ngả theo Shiva
1
giáo. Vì vậy các đền đài, tháp cổ từ Mỹ Sơn đến Bình Thuận đều là
những biểu tượng thờ Shiva. Từ thời Lâm Ấp đến Hoàn Vương (từ
thế kỷ thứ II đến thế kỷ thứ IX) Bà-la-môn giáo là tôn giáo chính
và luôn luôn được coi trọng. Có thể nói ảnh hưởng của tôn giáo Ấn
Độ đối với văn hóa Chăm phát huy mạnh mẽ nhất vào thế kỷ thứ
VII đến hết thế kỷ thứ XV. Tôn giáo Bà-la-môn có ảnh hưởng sâu
đậm đến đời sống tâm linh của người Chăm, tạo nên bản sắc văn

hóa Chăm mang nhiều màu sắc pha trộn giữa văn hóa Tôn giáo Ấn
Độ và tín ngưỡng dân gian của dân tộc Chăm. Khi tôn giáo Bà-la-
môn du nhập vào Champa, người Chăm cổ xây dựng các đền tháp
(Kalan) để thờ các vị thần Shiva, Brahma, Vishnu là tam Thần giáo
của Ấn Độ giáo. Và hiện nay đang còn rất nhiều các công trình đền
tháp mang đậm dấu ấn của tôn giáo Ấn Độ như: Tháp PoKlongRai
ở Ninh Thuận, cum tháp Mỹ sơn, tháp PoNaGa Nha Trang….
Nói đến kiến trúc đền tháp Chăm Pa, hiện nay đang còn lưu
giữ 19 khu đền tháp với 40 kiến trúc lớn nhỏ trên dãi đất miền
Trung, Tây Nguyên ngày nay, hệ thống kiến trúc đền tháp Chăm
Pa chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của tôn giáo Ấn Độ. Đa số các khu
đền tháp đều mang hình núi Mêru( còn gọi là núi vàng nằm ở dãy
HymaLaya thu nhỏ) theo như quan niệm của người theo Ấn Độ
giáo thì các vị thần luôn ngự ở trung tâm thế giới trên núi Mêru,
nên đền thờ vàng ở hạ giới phải thể hiện như núi vũ trụ
Mêru.,không những thế kiến trúc đền tháp Chăm còn màng bố cục
2
đậm nét của Ấn Độ giáo. Khi xây các đền tháp người Chăm luôn
hướng các đền tháp trong cụm vào tâm, các trục quay ra bốn
hướng, hướng mặt tiền quay về hướng đông phương mặt trời mọc,
nơi nguồn gốc của sự sống. Hiện nay cụm tháp cổ thể hiện nguyên
vẹn được bố cục đó phải nói đền tháp Chăm PoKlongRai ở Ninh
Thuận, cụm tháp ở Mỹ Sơn. Đa số các cụm tháp được phân bố
theo bố cục,ở trung tâm là một ngọn đền(Kalan), và xung quanh
được bao quanh bởi những ngọn tháp nhỏ hoặc những công trình
phụ, chính ngôi đền chính đó chính là tượng trưng cho ngọn núi
Mêru trung tâm của vũ trụ của thần linh, đó chính là màu sắc của
tôn giáo Ấn Độ.
Tháp Chăm thường không rộng lắm, thông thường bên trong
chỉ thờ một bộ Linga tượng trưng cho thần Shiva chiếm gần hết

diện tích của tháp. Đền thờ chăn thường được xây theo dạng hình
vuông, một cửa chính dùng để ra vào và ba cửa giả, nếu tháp có hai
cửa chính thì có hai cửa giả, nhiều khi hai bên tiền sảnh còn có hai
cửa giả, trên các cửa đó đều có trang trí vòm cuốn, vòm cuốn
Chăm cùng với tường tháp là một nghệ thuật đặc sắc của người
Chăm. Mình tháp thường có ba tầng, càng lên cao càng thu hẹp lại,
mỗi tầng mô phỏng lại vòm cuốn cử chính và cửa giả, ở góc mỗi
tầng đều có hình tháp thu nhỏ và được trang trí bằng rất nhiều hình
bằng sa thạch như chim thần Garuda, bò thần Nadin, tường tháp
luôn được để trơn. Trên chóp tháp là một khối đá nhọn đặt ngay
3
giữa đỉnh, có ý kiến cho rằng khối đá này chính là biểu tượng của
Linga nhưng cũng có ý kiến cho rằng đây là biểu tượng bia đá cho
Kalan( lăng mộ). Bên cạnh những tháp hình vuông ,mái nhọn còn
có những tháp mái cong hình thuyền, loại hình này chỉ sử dụng
trong đền thờ chính. Nói chung tháp chăm thường thể hiện theo
hình vuông có ba tầng thon dần, hoặc mái cong hình thuyền và
tháp với mái một tầng cong nhọn…
Nói tóm lại, trong kiến trúc chăm chịu sự chi phối và ảnh hưởng
mạnh mẽ của tôn giáo Ấn Độ không những ảnh hưởng về mặt bên
ngoài mà còn ăn sâu vào kiến trúc bên trong. Người Chăm luôn bố
cục đền tháp của mình theo quan niệm của tôn giáo Ấn Độ và
không quên dành những vị trí trung tâm hay nói đúng hơn là vị trí
quan trong nhất cho các vị thần của tôn giáo Ấn Độ nó chỉ hơi dịch
chuyển về tầm ảnh hưởng của các vị thần. Ngoài ra kết hợp với
những vẻ đẹp bên ngoài có sự uốn lượn của mái cong hình thuyền
và vòm cuốn đã tạo nên một vẻ đẹp hoàn mỹ cho phong cách kiến
trúc tôn giáoChăm.
2. Về điêu khắc.
Nói về điêu khắc, người Chăm luôn thể hiện mình là những bặc

thầy về điêu khắc, với sự chạm trổ những hình thụ khác nhau rất
xinh xắn và sống động, những họa tiết mang một vẻ đẹp tỉ mỉ đến
từng đường nét, từ đó cho thấy tài năng độc đáo của các nghệ nhân
Chăm, mang lại đặc sắc nổi bật lên nền nghệ thuật Đông Nam Á
4
nói chung và người Chăm nói riêng. Nhưng tất cả đó đều mang
dáng dấp đặc trưng và không thoát khỏi sự ảnh hưởng của tôn giáo
Ấn Độ. Cái đề tài và nội dung mà các nghệ nhân Chăm gửi gắm
vào đấy luôn hướng về tôn giáo, một tôn giáo đặc trưng của người
Ấn Độ. Trong đó phải nói đến sự tài tình trong điêu khắc về các vị
thần: Shiva, Bratman, Visnu, về những hình tượng điêu khắc liên
quan đến là vị thần này đó chính là tam trụ của Ấn Độ giáo( thuyết
tam vị nhất thể).
Trong những vị thần được điêu khắc đó phải nói đến thần
Shiva, vị thần này được thờ cùng với sinh tượng khí linga chiếm
một số lượng gần như tuyệt đối tại các khu đền tháp của người
Chăm. Trong ấn độ giáo thần Shiva chính là thần hủy diệt và sáng
tạo, người chăm luôn xem vị thần này là quan trọng nhất. Bởi với
một tín ngưỡng nông nghiệp lúa nước, thì thờ sinh tượng khí là
một điều tất yếu, do nó mang tính chất dương tính nhiều nó là đại
diện cho sự sinh sôi và nảy nở. Linga được đồng nhất với thần
ShiVa thờ Linga cũng như thờ thần ShiVa. Cho nên khi tôn giáo
Ấn Độ vào Chăm Pa thì người Chăm đã lấy và cải biến thành
Shiva giáo và trở thành tôn giáo chính thống của các vua chúa
Chăm. Trong các điêu khắc thì điêu khắc về thần Shiva chiếm số
lượng khá lớn, ở đâu có đền tháp cũng đều có tượng thần Shiva.
Tại Mỹ Sơn Quảng Nam thần ShiVa được điêu khắc cao 182cm,
được thể hiện trong tư thế thẳng đứng, hai tay đưa ra phía trước, y
5
phục là một sarông dài đến đầu gối, hình này thể hiện thần Shiva

đang trong thời kỳ thực hành khất thực. Hay như bức phù điêu tại
Phong Lệ Đà Nẵng thần Shiva được thể hiện với độ cao 90cm,
rộng 141cm thể hiện thần đang múa, có các nhạc chơi đàn và các
vị thần khác đang chiêm bái điệu múa, với 16 cánh tay phụ và hai
cánh tay chính cùng với thân hình đã tạo nên cho Shiva một tư thế
mềm mại và uyển chuyển. Trên cánh tay phải và hai cổ chân đeo
vòng rắn, đây chính là sự miêu tả và khắc họa vũ điệu tử thần, khi
thần Shiva đang múa cũ điệu tandava được người Ấn Độ giáo điêu
khắc, có thể nói Ấn Độ giáo đã thấm vào trong dòng máu của các
nghệ nhân chăm, không những điêu luyện về những họa tiết điêu
khắc mà còn cả về tâm hồn. Tượng thần Shiva được các nghệ nhân
Chăm khắc họa với nhiều hình thức khác nhau. Thần Shiva ở Trà
Kiệu( thế kỷ V) cao lớn đồ sộ như một lực sĩ, thần Shiva tại
Khương Mỹ(thế kỷ VII-VIII) đang say đắm trong vũ điệu
tandaba, thần shiva ở Bình Định(thế kỷ XI-XIII) lại ngồi xếp
bằng thể hiện đức từ bi bác ái. Trong tượng thần shiva trên tháp
cổ PôKlông Grai tại Ninh Thuận với tư thế múa tay biểu tượng
cho sự vận động của vũ trụ, hai chân khụy xuống vừa phải,
trọng tâm rơi vào giữa, chân trái mở rộng, chân phải đứng cong,
đầu và chân làm bố cục vững chắc cho tổng thể pho tượng, Đây
là một pho tượng điêu khắc hoàn mỹ nhất trọng các tượng điêu
khắc Chăm Pa. Nói chung các nghệ sĩ chăm đã thể hiện thần
6
Shiva một cách sống động với nhiều cung bậc tình cảm khác nhau,
nói đến thần Shiva trong nghệ thuật điêu khắc Chăm Pa chúng ta
không thể bỏ qua ngẫu tượng đó chính là Linga.
Linga là một linh vật được điêu khắc và có mặt hầu như tuyệt
đối trong các khu đền tháp chăm, Linga được điêu khắc có ba
phần: phần đầu có hình tròn biểu tượng của thần Shiva, phần giữa
là Visnu có bảy cạnh được hiểu theo lí trí và tín ngưỡng chăm là

biểu tượng của vũ trụ và cuối cùng là thần Bratman có bốn cạnh
tượng trưng cho bốn hướng( bắc, nam, đông tây). Linga có nghĩa là
sinh thực khí nam, bởi lẽ cùng mang bản chất dương tính nên
Linga và thần Shiva được đồng nhất với nhau, do vậy thờ Linga
cũng như thờ Shiva. Điều này phần nào cho thấy vì sao người
Chăm chọn Shiva làm chúa tể trong quá trình phát triển của mình,
bởi thờ sinh lực khí là tín ngưỡng của cư dân nông nghiệp, càng
nông nghiệp điển hình bao nhiêu thì tín ngưỡng này càng mạnh
bấy nhiêu. Linga có ba loại: một loại có hình trụ tròn, loại này
mang dấu ấn đậm nét bản địa của người Chăm. loại Linga thứ hai
có cấu tạo hai phần, phần trên là hình trụ tròn, phần dưới là một vật
thổ to hình tròn, phần to miêu tả cái cối giã gạo, hoặc bằng hình
vuông phẳng dẹt mang ý nghĩa triết lý âm dương, ở Linga này
không những có chất dương tính mà còn có cả chất âm. Nó là một
trong tổng thể âm dương hoàn hảo mang đậm dấu ấn văn hóa nông
nghiệp. loại thứ ba có cấu tạo ba phần, ngoài phần trụ ở trên và
7
hình vuông ở dưới còn cớ cả một đoạn mang hình bát giáo ở giữa,
cấu trúc này mang ảnh hưởng mạnh mẽ của triết lý tôn giáo
Bàlamôn giáo Ấn Độ. Phần dưới của loại hai và ba này giống như
cái chân vuông có rãnh thoát nước đó là biểu tượng cho bộ phận
sinh dục nữ còn gọi Yoni, hai cái này kết hợp với nhau gọi là
Linga- Yoni. Tại tháp PoNaGa Nha Trang còn có cả hình tượng nữ
thần PoNaGa ngồi trên Yoni, ngoài biểu trưng là sinh tượng khí
Linga còn mang biểu tượng của sự chống đỡ vũ trụ, của ngọn núi
MêRu thần thoại. Bên cạnh đó linga còn là biểu tượng của sự vĩnh
cửu và tính chất chính thống của mỗi triều đại vua Chăm. Chính vì
vậy mà linga luôn luôn có mặt trong các biểu hiện của nghệ thuật
điêu khắc với sự ảnh hưởng nhất định của ấn độ giáo, biểu tượng
này mang tính phổ biến và rộng rãi trong cộng đồng người Chăm,

hễ nơi nào có đền tháp thì luôn xuất hiện biểu tượng này. Ngoài ra
đi cùng với những bức họa điêu khắc về Shiva còn có những con
vật gần gũi với shiva nhất như bò đực NaDi, GruDa…
Bên cạnh những điêu khắc về Shiva chúng ta không thể bỏ qua
những điêu khắc về thần Baratman và thần Visnu, tuy không chiếm
tầm ảnh hưởng quan trọng như shiva những những bức tượng phù
điêu này đã thể hiện sự khéo léo tài tình của các nghệ sĩ Chăm. Tại
Mỹ Sơn thẩn Visnu được thể hiện với độ cao 144cm, dài 218cm,
bức phù điêu này ở mi cửa tháp Mỹ Sơn E1, thể hiện thần đang
nằm trên biển vũ trụ AmanTa, dưới chân là vị sư già đang chúc
8
phúc, hai đầu là hai con nhạn điểu GaRuDa trên đầu là tán rắn có
năm đầu, Trên đầu đội mũ hình trụ, phần trên có một lớp bò sát
người. Nói chung thần Visnu đã được điêu khắc khá sinh động,
nhưng không tách rời với những giáo lý ấn độ giáo, mọi sự thể
hiện hình tượng Visnu đều hường về nguồn cội, chức năng và sứ
mệnh của thần Visnu. Do vậy tại Ấn Độ người ta xem thần Visnu
là vị thần bảo tồn.
Song song với nhứng bức phù điêu về hai vị thần trên thì phù
điêu về thần BratMan cúng đóng vai trò quan trọng trong cuộc
sống tư tưởng Chăm, họ xem đây là thần sáng tạo. Tại Mỹ Sơn E1
có một bức phù điêu thể hiện thần BratMan ngồi theo kiểu Ấn Độ,
chân phải đặt lên chân trái, phía trước là thiên nga HamSa, thần
dựa vào một cái giá đã bị gã, để xuôi tay trên đầu gối, tay phải cầm
vòng dây, mặc sampot phủ trên chân trái. Ngoài ra còn có bức phù
điêu thuộc thể kỷ XIII- XIV tại tháp Mẫm Bình Định, cao 99cm,
có ba đầu hai tay để trên đùi, tay phải cầm kiếm còn tay trái đã bị
gãy từ khủy tay trở xuống, cả ba đầu đều đội mũ hình trụ tròn có
bốn tầng, thần có nét mặt vui tươi, con mắt thứ ba ( thiên nhãn)
ngay ở giữa trán giống như hình giọt nước, đầu thiên nga ngẩng

cao, tư thế ngoài mỏ lại đặt trên lưng tạo nên dáng vẻ ngưỡng mộ
đối với vị thần đang ngồi trên lưng. Cũng như hai vị thần trên thần
BratMan được điêu khắc khá công phu mang những nội dung khá
đậm nét của ấn độ giáo. Ngoài những hình tượng điêu khắc đã nêu
9
trên còn rất nhiều hình tượng khác đã được các nghệ nhân Chăm
điêu khắc rất công phu và thể hiện sự tinh tế khá cao, nhưng tất cả
đều hướng đến phản ánh đây đủ bộ mặt của một tôn giáo đã ảnh
hưởng sâu rộng trong xã hội Chăm đó chính là án độ giáo, những
nhân vật dược các nghệ nhân Chăm điêu khắc không kém phần
sinh động và hiện thực như tại đất nước sản sinh ra tôn giáo này.
Trong các tôn giáo mà văn hóa chăm chịu sự tác động có thể
nói rõ rệt nhất là ấn độ giáo không nhứng về nhứng nội dung phản
ánh trong kiến trúc và điêu khắc mà văn háo Chăm còn chịu ảnh
hưởng và sự chi phối của ấn độ giáo trong lĩnh vực chính trị và đời
sống xã hội. chính vì những lẽ dó mà đã giúp cho dân tộc chăm
phát triển và lớn mạnh trong khu vực, có đôi lúc đại việt đã bị
chăm ba tấn công vào đến tận hoảng cung . Nhưng cũng chính vì
những giá trị ấy mà xã hội chăm đã đánh mất đi phong cách và
những cá tính riêng của mình, đồng hành với sự xụp đổ của cả một
chế độ là sự sụp đổ hoàn toàn của một nền văn hoa, không những
mất đi ở một thời điểm nhất định mà còn mất đi trong dòng chảy
của thời gian.
KẾT LUẬN
10
Như vậy nhìn vào những gì mà các nghệ nhân Chăm để lại
trên dải đất miền Trung này, chúng ta không thể không thừa nhận
sự khéo léo, tài năng điêu khắc của các nghệ nhân Chăm, nhứng
cũng phải thấy rằng các nghệ nhân Chăm đã chịu sự tác động
mạnh mẽ của tôn giáo Ấn Độ, chính vì vậy đã chi phối tư tưởng,

tinh thần của nghệ nhân Chăm. Trong cách bố cục và nội dung thể
hiện trong kiến trúc và điêu khắc đều mang đậm dấu ấn tốn giáo
Ấn Độ, những nghệ nhân Chăm đã cảm nhận bằng tài năng và
lòng nhiệt huyết để làm nên những công trình kiến trúc, điêu khắc
độc đáo, phản ánh một cách chân thực và sống động đời sống xã
hội mình. Qua đó đóng góp vào kho tàng nghệ thuật nước nhà
thêm phong phú và đa dạng.
Tài Liệu Tham Khảo
Huỳnh Uyên Trầm My, những di sản thế giới ở Việt Nam, NXB.
TPHCM 2000
Tập thể tác giả Quảng Nam, văn hoá Quảng Nam, NXB SVHTT
Quảng Nam 2002
Tập thể tác giả Quảng Nam, văn hoá Quảng Nam những giá trị đặc
trưng, NXB SVHTT Quảng Nam 2001
Mỹ Sơn relics, di tích Mỹ Sơn Quảng Nam, NXB SVHTT Quảng
Nam 1999
Nguyễn Hiến Lê, lịch sử văn minh Ấn Độ, NXB VHTT 2004
11
12