CỔ MẠCH QUỐC âm DIỄN CA

CỔ MẠCH QUỐC ÂM DIỄN CA
Lư San Mạch Quốc Âm Diễn Ca & chú giải
Trong bộ “Quế Sơn Y Học Yếu Chỉ” của Đốc học Hoa xuyên Hầu NGUYỄN GIA CÁT (học
trò của Võ Trường Toản, bạn của Lê Quang Định) biên soạn để huấn luyện cho lương y ở
Đàng Trong vào khoảng cuối TK 18, có chép tay bộ “Cổ mạch Quốc âm diễn ca” bằng
Hán Nôm. Một số sách về y học của Triều Nguyễn cũng có chép bộ mạch này và có nhiều
thế hệ y gia Việt Nam rất tâm đắc, trong đó có Nguyễn Đình Chiểu. Danh y Đỗ Phong
Thuần đã dịch ra Việt Ngữ in trong “Việt Nam Y Học thực nghiệm”, xuất bản 1956 tại Sài
Gòn.
Tất cả đều chưa có chú giải, nên việc tìm hiểu bộ mạch độc đáo này còn rất nhiều khó
khăn.
Nay tôi xin dịch lại và chú giải, nhằm phổ biến đến Qúy vị đồng nghiệp, một bông hoa
đẹp của nền Y học Việt Nam.


 ! "#$%&
'()$*+,$-**. /01
23 4567*.8$ 9#&
'+:*;:;<##
=;>( 9#*)$&
?#*@*A B)$
$+,(#$C*4!#DEF'&
C*GHIJ&
K+L+@ I;8M/N1&
C*'5$-*;O $ &
3 #$: <#'P'*Q"/R1
C*'B9(E &
S ,T*Q";/U1&
C*=V*8<W&
S ,"VT47;/X1&
C*C ;+;YW$&

C*?Z$<W +,H&
+ D+"V**#F[;C6
/0U1

C*\]*^E_&
S ,7*A ! ; J
/0X1
&
C*?*@ 'E8&
?V*B;VE8 '*@
/0`1
&
#+;8 QJ#J&
+J#**]+J#"a**5$
/0b1
&
C*V*J+: #;$'$&
+c$3  '75$5$EV**
/0d1
&
C*e'+L2CE8B&
H;'5$G-*f* B :,
/0g1
&
C*W,W:+,&
GH$;CTEV*;$C*
/Nh1
&
C*+Y* 'iVa**&
=:$*48;f*<# B;J

/N01
&
K+: #;j*j*JCB+*/`1&
C*=a* 'B 'k;&
3* V3**^*Z5/b1&
C*+;f*+Y*B 
'B2C$#T*^$,$/d1
C*f*2C$ ('+L&
GH ' '5$!$CD+
/g1&
C*'+LI4l6;&
+"7*i $S ;/0h1&
C*2\I4l*QJ&
5;j*j*EV*;$C*/001&
C*[; CE]"#&
em$\*AEV*B+:*"8/0N1&
C*;\\ <W &
M LJ+L <#3 LJ+L
E8/0R1&
C*V$  &
K+: #  V* fB',
/NN1
&
C*Tn ^9 #&
'5$$48;f*+#\ '#
/NR1
&
C*G-*W(<3#&
=#*EV*7 o$$ '
/NU1

&
C*2SJp< 8&
+C !;:*Z_6
/NX1
&
C*qj*D"#;CE&
=V*] *^kW E8;+L
/N`1
&
C*?T ;E]48 +L&
+r] *^ 9 +L
/Nb1
&
C*2Cs2Yt*^ VW$&
'+:*""4!#)$B*Q"
/Nd1
&
#$V*(&
$+,(#$C**V*;EV*&
uvuw
x#; F 'Cl'&
eC)$*>k;+Y*'$i+L&
C*GH94+Y*>J+,&
:;EA V #T 4W
/Ng1

C*'5$B 'k$&
?A+ >#"j*;!*
/Rh1
&

C*'BA* l '&
Q;+ L- $
+L
/R01
&
C*\ l4k"#4&
ek B;k$:a +
/UN1
&
C*?#T  V #T +&
' B I#T J+:+y[
/UR1
&
C*#$Z$*] '&
I"#$S*4+YEV$"V8
/UU1
&
C*V*m#T 4&
. ByV 'W_$SJ
/UX1
&
C*e;O f*.J+&
?A+9<  V 'z'< #
/U`1
&
C* C <W '#&
C*=V*k  C"J+,&
=V*$48;f* 9 +LK+,+
/RN1
&

C*C $Z$*@J+&
H; f*n*E$*+$ 5
/RR1
&
C*=a*m#T k&
+{T BE8E
/RU1
&
C*+#EA+&
S ; +, {$S 4;C+
/RX1
&
C*f* k *@J+&
@*[;CT$+'P'
/R`1
&
C*'+L;kW( +L&
l k **+L<#*]  y
/Rb1
&
C*2(*VEA< D
GH;#T "VW'5$'D '+:8
/Rd1
&
C*[J+, C$4
+$V93*JHWV J+,
/Rg1
&
C*EA#T  +,&
$ +L;l. +LV

y
/Uh1
&
C*?Z;C 'D 'D&
GH BWV  V'5$'D8E
/U01
&
>#(,9V"#4
/Ub1
&
C*+Y*$J+,"#&
2J+rk*#W-*

/Ud1
C*V +:95 &
<#,A*ST B
/Ug1
&
C*T;\+Y* +,&
I-*#T ;! k  B$:
/Xh1
&
C*G-* f*<  <W&
G$*V*kJ.E8*:;
/X01
&
C*2SEA#T < [&
>E*> 7;!* 9 +L
/XN1
&

C*qj*k  F
uk L"#|EV*[\
/XR1
&
C*?T EA< #T +&
A* - 'z 'J+:*Q 8
/XU1
&
C*2YsCt$S  C\4
K}~uF+:*E8_*]*
/XX1
&
<#;L 7 3o 8&
uk$C*<#;!* 9 +L&
AJ5 'A kE8;+L&
'y$"# +$<#+L*p
•€•
eC)$kk $C*&
uk$C*k W( +L$:
#&
/X`1
:+LB C$C*"#&
B"#$C* Ca  B*Q
/Xb1
&
ukJ+:$C* C '&
_+k&
C* B CS*:V 
/`R1
&

G‚WJ+,8 V yWH&
'+:*;W_*A"EJ$ 
/`U1
&
uk$C*J
x#;C*($ B E '+
/`X1

ukS$C*S#*z&
S +,k<#I+;$5
/``1
&
uS7'*@*:
uk '$C*J+:W‚Wc(*&
' Ce$V;$ 
/Xd1
K+: Cy*{k  ]* B
/Xg1
&
uk '$C*IB&
uk$C*SW‚W B*
/`h1
&
uk '8 C8E&
T ;|$k_
/`01
&
C*c*Q*@GH'&
x#;W‚W (a _+Y* #
/`N1


G‚WJ+,*@$:5+Y*#
/`b1
&
uSqA*'*@;$&
e+*yIW‚WW_ 'B
/`d1
e\+Y*$C*+Y*W( B&
' 'ƒ$C*$C<#; '+L"&
 '7 C;B&
VqA* C#+;&
K„•
#$C** 'ƒEF'&
V$*A*A@y$;;C #&
uS)$$S @ #&
7…*HqA*# '&
FEA#T *+"&
C*;CEV‚ *H$6
/`g1
&
$ (.."† &
q)$,IEZ*^ #'P'&
@ '9 '$‡ #&
G6J+:.;?A6&
@ '*@ iC6&
q)$*^*'P29)[&
q; k *]*($W&
29"!$;k ;Y [;+&
^*C#VW$@'< #&
+L]*]$S 3* B*pE8&

ˆ‰Š‹
$C*'5$C Ec$[&
(;:,."I;_* '&
.;:, (. &
(.;:" 'P'&
$C*?=V**:_&
uy$(# VEVW_;! &
V$*A V'5$T;&
+V"(a* *Q &
5ƒGH[*Q&
x#;"(o$$mJ&
e$['5$G-**:;&
V\JC#$C*[;#E&
x#;J|"(J|"&
$C*"(!B$:&
'5$W-*7 $$&
V#T 4l#E&
[+ < *:JH;$*&
V$C*=a* +L 'l&
#T E8#T A a  B$< E&
@E-;+&
#T  B)< '$B*Q#&
@  *p*Q&
@*[*[*p) +,*Q_&
7[ V;C*B&
S ;J$($S ;J+,*
/bh1
&
uSqA*'5$C $:&
 #$C*#*EA*@J+&

]*8@ 'S Y*&
V +L#!#; 'y$+L&
B*]klJ+,&
'E\JC# +,$Œ&
.EV*$&
?V*4B "(4:EŒ#k
4C"(!*QGH[&
AJ5GH2C$E8&
uI$I#T *+ '$JH&
# 8 FOo
8$…7*.3  $S  &&
/01q)$‚ .W56 'i4T 4
$C*;O '"V*#i*F;$ ,D
67*.&
/N1C*GHGH;I; '&C*I
M+;8I< #7 <#"]*
#T&
/R1C*'5$'5$;*B$&x$C #
7$: <#$C* #; BE8
<#B&
/U1C*'B'B;*!$*CW&‡, 
$C*(#R;5 '7sC*(#•`h
;5Wj t
/X1C*=V*C*(#`;5 ';sŽ
gh;5Wj &s=V*;;8;8t&
/`1C*C C*;;M ', '+
C *;y '$$&sC ; ', 't&
/b1C*=a**_i=VW&C*9$
*!$;CE@Ey$C*(#Ey$E
E8)$‚ E@Ey&s=a*;'A t

/d1C*++; '7'‡& #7
E8 <#B #; <#$C**!$
;:48;f*)$E8'P'&
/g1C*f*x #7 #;
*@"]*&sf*;5#>t
/0h1C*'+LC**@"]*;:J
$C* '64l 'A*>@&<#'P5
$C*8$C*&s'+L;Jt
/Rb1C*'+L>J+,EA l&K
J#@ ;+E8;k T y&
/Rd1C*2\?A<  a* +, I+
"#&2\WH;#T  'k&2\ '5$
B- '+:&
/Rg1C*[k  lJ+, C
$4&G‚W*.W( +$V9
# yJ+, V9&
/Uh1C*>$#T J+,EA
+;"Vy#T &
/U01C*?Z]T*]&
GHEZ EAF BWV  V&'5$
EZ-J+:TW(8<$E
#T &
/UN1C*\\$C C;F
f*EA<  j*4kEA.J+*($
W&\$'5$;EA#T E‚$
<W 'k&2;$*@$C*\ Bk
"aW;>*] <W4 #+&
/UR1C*?>#T +$< $V
#T l +, I+ I#T ;$
y&&

/UU1C*#>*]$S*
4+Y Œ I"#"$Z$*'j &&
*z*@"VEA]*&
/UX1C*V*#T + IV B
y#T * 'Jm$Sm&
/U`1C*e] f*EA5#7*
/001C*2\2\;aE8 <#
+Y*5#> S4l 'A&C*2\'P
',$C*
/0N1C*[C*I5#J+: #&
C*T*[*S+;"@ET
B$CEE‚$J5++:*"8&
/0R1C*C*E8*@"]*'< 9
$$+*@+E8&eL$LE8'P
'&s;9t&
/0U1C*?ZC$ #4 <#JV
EZ '+,*@"]*+B43J#
z&sEZ;<Wt
/0X1C*\C*TU;5E 
_\&s\; z zt
/0`1C*?C*I;:+'‡
+<4*S&
/0b1C*#C**y Q$J
+J#*+J#L&
/0d1C*V*C*I;:,
*]'a '$3 +'‡
'+"L4J '7&sV*;J
'7t&
/0g1C*ex3 #7 <#$C*
$C;:*yJ&C**B$$'a&se

;4.t
/Nh1C*C*I$'< $$'‡
9&+;-$ '+:*&M #$:
<#+'P',$C*&s;
$$&#Tt
/N01C*+Y*B$94'< $$&x
4$C*+$7$< 48;f*&s+Y*;
#T: t
"VEA WC$ Œ4l&
/Ub1C*>*]C <W*]
EA"#+&
/Ud1C*+Y*?A#T +&
/Ug1C*V>#EA;# V*
EA$7 #k &+L*@S.A*
s+:9t$$C* V B'< #&
/Xh1C*T>EA#T +&+LB*@
$C*# BYW&>k ET 4;O+&
+Ll I#T '$V*@$C*#
BYW&
/X01C*G-*]EAT -*]
6#T l*-J+:J{J f*n*
J+,"#&uClsl B;Bt$
$C*G-*JS*kn* -$Z$
E8 8T*I#C"†E9&
/XN1C*2S?A#T y l*@
:E"Y&+;y#T &
/XR1C*qj*>J+, l($
'C*qj**@;f*;"#|$Z$EA
#T B 'k&
/XU1C*?T >EA#T < ET f*

]*]* 'zn* -&
/XX1C*2Y*>EA*> C6j"# #k 
?$C*ly 'J*]"Y(J ‚
\&2E@*.&
/X`1C*E8 )*]*]E8
)$C*k^k kk
^;kE@ 'l
/Xb1C*4B FE8[*p
E@*.&
/Xd1+Y f*C+""#| ]*
/NN1C*VC*I V;C&lW!W
$$E8"@$C*E8'a
E8'P'+',sV; 't&
/NR1C*Tx #7 <#$C*'P
$$9+ @*+ ,"V 
+,&sT;9t
/NU1C*G-*C**B$'< "<
! $C #5"V +,$: <#$C*&
sG-*;ZjWt
/NX1C*2SC*,$C
$C*a+C !;y•*^ <#S
…&s2S;*#|St&
/N`1C*qj*C*sŽX;5t$*@
;j*z+zE8 )$S "7
< l&sqj*; j*J-*t
/Nb1C*?T C**!$_\*@
;j*z+zE8 )$S "7
< l&s?T ; a S*;Ct&
/Nd1C*2YC*E8*@"]*;j*
;j**!$*@;j*z!W )$S "7<

l&s2Y; #It
•
vuw
/Ng1C*GH*@;f*s[C '+L
?Zt;K+,*]uF*]&GH48
;f*s+Vt;W;$+;
T$V&&
/Rh1C*'5$*@;f*>;O f*&f*
*] B@J{JSk  '8$
W VEV +:*&&'5$ f*setW(
C&'5$EZ; @&'5$"V*;
<Wk &'5$48;f*sT+Y*t;;O
+W(JH8ID=$W-*
*+,&
/R01C*'B>+*@&uk
f*&&W(;|$VEA&
/Xg1+Y+C f*"=‘
’“=K”?•e–—W( y
 EA+uI '=*V (
*,y$*V *y—
/`h1ukS +,$*@$C*C*($
sGH2C =V*t#kC*($;-*
J!$8k$$C**>S +,
s'5$F=a*'Bt;kE@ 'l
W‚W*.W(#$:+Y*&
/`01ukS +, CEW(
( TJ+,#JHW‚W 
;|$FEA#T &
/`N1ukC*($+ EA\l;|$
4 '$C* '5$.;f**>K+,

$*]E8W(S +,W(
JH (C&
/`R1ukC*($;-*J$\;|$4
'#8k$:$a*$C*'5$.
;f*JHW‚W_(E8+Y*;$
V  "†lTE8(+Y*&
/`U1~ V8(F&yWH+
J+,EA;&25m;I*AEA'[
"$: 'z EA&
/`X1C*($F*]*@$C*GH
2CC =V*&G( 'z 
/``1ukS +,*@$C*'5$F
=a*'B&G(I+&
/`b1uS 7*@$C*$SA*E8*@
$C*;*]-#J +, f*#
$< W(* Is@t#&
/`d1^SA**@$C*;#EA+"#
W(I#J+,&
C&GH'B;F•'5$'B;;O&
'5$'B6V;$ V J+,*8&
/RN1C*=V*>*]k ; V;
J+,;k S*W>&=V*48;f*;
J+,+&S?@˜Gj"V*;a$*
+;a$™&
/RR1C #T $EAA &uk S*
f*&C*C @;$k 78
<W#*] f*n*kmV&G-
.$< E$*@$C*C ;*@ &
s?$*+$ 5*z*@ š&
/RU1C*=a*>#T +m#T l

+, I T$V+L5#"#
+Y*•*p*> <W&'5$=a*;#T
]&
/RX1C*+]EA#T +E
"Y&GH+; +, {&+=V*;$+&
+'B;J+,+&
/R`1C* f*> f*k &T (k
$k E8;W(^J$+&
k ;$ +,$&
/`g1$6G6EA6$C
6&
/bh1K+,*EA l&
/•1lJ+,) #T 4!EA 'S
? BTJ+,;] J+,•K+,
$;lJ+,•VJ+,; $
J+,&…#T $;] $•T$;
l$•V$; $$&
Lương y Trần Sỹ dịch thuật và Chú giải.
Tìm hiểu bộ mạch qúy : LƯ SAN MẠCH PHÚ & chú giải
q•xq›eœ=
y$0dghuHj*'suHy'•(
!•$2lt*@*‚W #";C*7˜w
=ž%••˜*>'5y8sGjq#•
#t;<# ;˜w=%••ž˜ '@*@S
˜eœ=˜&+*7˜k=*^#T˜
#'54y8";Cy$0dhX z*7˜w
=…•%•˜*>[Z$+"ŸiuH
j 8\ '*] 'uS“Tứ khố toàn thư
và Y Tông Kim Giám”;S2Cf2F I
ET %i**>'…7* z+T*7L

E8 <#a*TS$C*#&
ej*5 8^@+Y*"+?8
'+:* V*E(y$00R`eO&
=,$"+ 5$y$0bdN&+, '#
"V*#;*>"+?84T y$00R`
s#|A|;$…7*"+ L
eO58t&
y$0gXN* '*>e+,#2=Ÿ';
2=*87˜eœ=˜D
*.V8$[$e+=$C**s@Nd$C*
+$C*•%w;E8*@$C**^*_
Nb$C*t4e+=C*Wjs TW5 uV
%Tkt+Y*e+,#2‡G5
Jl*'67*$y ' CW*A28%™ C
=_y$0gXX•0gX`Je&#2‡G5
4e&#GC$y2*>&=@~2‡
G5y '"V* %i*f*™
y$0gX`4GC$y2y ' 28%
K+Y* CW*A™y$0gXb&'*_*@(
Jl*' ,e-*V *>e+,##|yuV*
4 , < 8*>#|G+:*ks5
2+:*ty$0gbh&u[#y;C '
%i*I'# f*™< (y$0gdb
4e+,#'5?T y ' C*i*
e+Y*(™< (0ggd&4&4—L*V*(Jl*
'+Y*WIT'S'\$L;+,
#$k $'<  $a*4:S$C*
S*V#&
+$‡+LJl* )$S *V**@$S "7
""@ 4$S "7*‡E@F+Y*Jl*;+:

6•2T#*+*@*j(4kAET
.+L$7o$F4S˜e+=C*
Wj˜*p3WE@Ey&
< $#B 8*_;+.+Y*S …T
=,…7*¡$%i*%T*^™b6#F*>27*
i*q#5#|V *‚W4
*7TE¢0d2#;S"V*˜KC#%i*2
'˜*@>*(eOGVWG+,K+Y*+Y*
4T DV8$ ) F ,Wj&'@
*@5#>S"Lư San Mạch" Wj
% ! Wj&&&
)S"V*# Be+=$C**@RW5
•e+=C**&2\+Y*;+,2‡W
5Jl*'67*$&
•uV C*I#Tse+=C*Gj*p
KlW$#Ei**7 =”£2v
2”=“•…•¤™J8 #'V*k$
.C+,4-<6Vua*?< (
0ggb*@ eœ=™;*>8
$ f!#L!7+L
$j*#k>#&~ )2C
;<#k; {+™ej**7L~
Z*+je8=,s…(tF 4
a*C ™sE(y$00bU•00dgt&
(L8$*^ '+:* V**@06#F
J#< ; eœ=¥…•%•™&
@*j 84}*+ 7< ; z@
T#,dhhy$E8*@K#*>'
…7**‚W;C#@T ' V*WZ$*>
$B$*^;+ '# '2CV B;$B

@*_*@ F [ C+Y*&,."+
?8 ]*#|A67*"+
eO*p"7*H L4:8$*H
C'< ‡mT\ z*.: k
*[4*]$i*;8JEaW$B*
eO58y$00R`DWHW‚W4
* a$+:*[_&
4k*V*l; V*^S$C*#;
*j mTW -**]&
eœ=¥;S$C* #(Jl+;C
'< ""a*&i**p <##4VWJ-
+Y*&+F+Y* 'i4M B'< E@
Ey&@¦§”ve¤¨qœ&&< ;
W5˜e+=C*Gj˜&
=$<#$+,y$4zi*4z;$$\T
E 8i**V* V*WZ$@4C*+
?S?(+YkŸ
K=+:#V (C*
'BeC uVeO28
u(5—)$"'i;C$:;5;5
F+Y*W5O ]*>!*˜%˜&
e+=C*Wj #'< a+@*!W
T$iEA*C*>#i*+Gk
C*˜C*($•S +,+•f*¡$
K+,T{=•…>#$&C* !
#l*˜74:+L˜ 'ƒ 'V 
‚;#$:k LmT EA!—˜
S "74<6 'i+Y*a*a*;C
+Y*e+,#2‡G5Jl*t&
•uV #Tksu'S4d$C* T

#T•*+ <#*87t&&
)! G># B e+=C*™;,
S -.m*>EA "8j•,
*@#k C* 7 < &©#*@O@˜uS$C*
#;,S -.m*>W‚W)$
$C*˜&
;5;5"+Y*;$S +:*+
lEA LEA+ f*—
j 8Jl*W5˜e+=C*Wj˜ )
S“Quế Sơn Quốc Âm Y Học Yếu Chỉ”4*j(
)W+,WVW˜;<#?*j?˜&
G5"Bát yếu biện ngoa"su'S4d$C*
T #Ttj 8"†*!W"&
LƯ SƠN MẠCH PHÚ
(Bát mạch tổng yếu)
1. •+4yuk*,Z($C*
;OJk#&
2. #C +Y*W4 V
#T*JS&
3. GH'5$JŸkEŒF;O&.;f*4
f*48;f*4+&
'B=V*JŸlEŒk &K+,
a*2C¡$ a*F&
4. =a*;CE 'k +,#T  F
*#&
C *A;+ 8?AS2$
J*I&
5. GH2CC =V*K+,$C* 
]*K+,JŸW_¡$&
'5$F'B=a*¡$EE(*T

A*9&
6. $SETGH2C"V*'H
K+,k a*4i*[&
e-*$C*;'5$F'B'H
¡$*j+,…#T l*&
7. K+,SET¡$$C**A¡$ ]
K+,4l  '&
¡$SETK+,$C*;K+,
C ¡$*E( A&
8. '5$F+,<W=V* lk
'B l&
GH2C*($WC \2$
=a*\#T &
9. .>?AEZ$C*2CS
20. C*k +, ! +,"
a*ET •C*k +,W(
+,Ea* a*&
21. '5$'B*f*A* [ 7 #k ¡$
*8K+, V  {B&
GH=V* !$C.S48&
K+,S*¡$4V*!&
22. qS***+LC 2C
< =a*F&?$WT l
YWF$< YW2C[&
23. C(]$&GH[ET 
'5$FWET &28># S*
!&'5$F;+,\2C
< ;+,&
24. ]…j#+,\2CWCC
'+L&p¢4+Y"

+Ea*C&
25. =C'+L"C2\*,4j#*
8&7 =V*[ 'B I l…>l
*$C*&
26. +Y< *A74K+, #k &
C< *AA*¡$4&
27. #¤*e!K {$C*Jk*6j
'B6j=V** 8&
+:*'V*Kp#V*!I
!$C  !$GH*;C&
28. 8 V6j48< *!W< 'B< =V*
B [l?A*J&
S [Q$S \_$C*
+,* l*y#&
( >$C**+L
C*($IEŒ  A*&
10. + a*uIf* a*(&E(~
k E(e+,&
11. K-* 'k F {"•EV
$C*B+f*&
12. k kET'BF a* {WV
*["S*Jlk* 'k&
*];'5$=a* a*"(
;ª;!y48< Jp&
13. {kGH2C 7Eªk
'5$F48;+,&st&
14. l"(*mC 2C< 
=a*F&
KŸ"(*!YWF'5$<
YW2CGH&

15. 'VC 2C4;+,+Y*
=a*F$C '< *{&
e\+Y*'5$F a*ET +Y*
2CWH"7;O '+L&
16. qCK+,*+LC 2CET 
'5$F< ET &
28¡$ l'5$F+,
C 2C< +,&
17. C*J. L ! a*"$C*
J. Ll* a* {&
18. $6 # #k < $C
kJk*y 8&
e-*$C* #BE8-*
V  {"5 #k &
19. C*2C a*  lkmT&A*
-+ I< &
C*F a*?A+Y*K+,"#&
+ I;Yn* -< ;Y&
GH$C*'5$*a*B*
$C*&
29. 2+,k.;f*48;f* EV
[ 5 <  5&
30. C*k +,[*]#
Jl 'l&
C*k +,W(*]Jl
#&
31. $ua*< ]* [[ >
"V &
GB"<'5$'B*$C* $JŸ
[EV&

32. uV #T$#4Ck*+:
¢&
33. K+, #k  {+qC&¡$4
{ C28&
34. K+, #k  'j {&¡$ #k JC
4&
35. C* # ]**A_B< ;!W*y
#*\*T &
ZETE];qj**<WE*+L
I '-Jk*48+&
36. e-*$C*W$" 'C
;+r! 4&
qA*SyAV< [¡$
K+, +, V &
37. GH2C6j=V*S*K+,*&
'5$F6j'B8¡$*T&
38. ›< ] l>#*#&
^C '$]*?A 'k&
39. %TWVWJ; HI*>EV*
8*&
Kk3* {*,6A
6V¢&
40. e-*SV**A=V*< +\
l*&
$6+Y**Z48'B<  V*
S[]*k &
41. VuV #T I C<
&
+f* 8*{"6V^&
II - LƯ SAN MẠCH PHÚ CHÚ GIẢI

1. Từng nghe: "Bệnh cơ uẩn ảo, Mạch lý
diệu huyền"&
)'D,*Tk"4k
T B $" Z&k*)$
$C*FT k BEŒJkE8
;+L&
•uk*,)$V#*> ! k•^
*V#;O$<*7 4#
S4l46j 'BT@*>
*V*k@ 'SE&
•Kk#S?@+L
$C*; 5*,Jk#™4:`
*.
+Y; y;EA$C* zS
A* 'TS 7;K+,"
'$&C;V; zS 7
4SA*;¡$" '
K+,&e;I;$C* z '
+, l 'J;8&?];
*B$;$C* zJ;8$4
+, l &A;T;"L #4
<#$C*(#&^;z;
E8*@$C*(#&
2. Tuy muôn vàn biểu Tượng rối ren,
đem bát yếu tóm thâu đầy đủ.
#*@C*4k
*]48*HW]* CW+E8
'd#T;Ÿ&
•~&C uVs0RhU•0Rd`t™
+L$a*W(k*@ 'y$

*]< kEV*+
"#' B*p*^WuFeO
k +f*A$ 8™&
3. Xem mạch tượng Phù, Trầm để phân
bệnh trong ngoài. Đi mạnh là Thực, đi
yếu là Hư. Đếm nhịp mạch đi Sác, đi
Trì để xét bệnh Nóng hay lạnh. Dương
chứng thì mạch to, Âm chứng thì
mạch nhỏ.
•C*GH'5$FT kF
#;O&C*GH$$C;
F f*C*GH$#T;F
20.
Mạch bệnh tương sanh, tương thuận
thì sống. Mạch bệnh tương phản,
tương khắc mạng chẳng còn.
•(C*@ G$ '
"'*]u< j*Eª <#$C*
K+,+GH[?Z2Cs*@
;f*t&($|$C k S*
.K+ BEª <#$C*¡$+
'5$T+Y*sFt&C*k
+,W( BkE@ 'l™&
uk$:$a*$$C*GH[
=V*f*; !&uk\;$
$C*+r+Y*; !&
C*…O*‡YW&T$C*
.J+$*]<  j*#$C*
<  j*$*].J+;E@
'l&ukJHM*pE‚J&

21. Ngoài Phù Sác, mà trong không có là
Âm thoát Dương cô, phải dè chừng.
Mạch đi Trầm Trì qúa, xích còn thốn
mất, chứng độc Âm, Dương đã mất
rồi.
•S? GH=V*;a$ B*
+;a$™&«@$C*GH=V*48;f*;
+k ?A#T +&
•K=+:s0bXR•0dU0t
C*[2C6V; 'J+,
E8*@$&&
C*#=V*T=V*;*¡$
*K+,E8>JHe-*
4ll &
C*[=V*; !¡$E# I
ET !K+,E8*@*‡Jf
JHuV ll 
=C*Z$s$C*$8>4l
+ < tF;F$97&
=VS[2CEV* +L;!
¡$C+E8 CW+Y*
!K+,KHe-*lS2,B
A -*6T7S7
$:*@ET 6(&=VS[
+&C*'5$*@;f*;eO f*'5$
$#T;eO+&C*=V*$C*
'BFT k S*k #&
C*=V*$ ;K+,*]
C*=V*$9;¡$*]&
C*'B$ ;K+,*]

C*'B$9; S*¡$
*]&
•Mạch phù - Mạch Trầm
e@T4l 'A8"*>$C*&
+L"]*E9)B +L4
+L*@k*@ F3WN$C*
#&$C*#FWk k
uF# 'eO&@;f**@
5;f*E8*@;f**@ 5;
+&
a. C*WH=L #M4\
<#$C*<3 #7
<#"]*,#T&V*$C*
[#'+LV
S*;CC*WH&
•'Be ' %i*
$S™< (y$0bRN&
uF*]C*GHWV
@:;C]*5
]*$B$Z#M $p
';+r$9&eO*]C*
'5$@J.JS3*
k  'm 58$
W VEV +:*mF
4-';+r4
—
•'+,'i(s0UX•Nhdt
($W$C*GH
+Y*;F+W
?VK+,JH…T

* FWV  V•$C*
GHEZ;F f*W
?VK+,@
;CA KH
&
•(C*s0X`R•0`Uht
C*GH 8 +L;
2CEV* +LsGH=V*t< #
748;f*;JJ$J-*6VS
$m"#Ek  < #T JH!W
2CuI74:uV l&
T$C*GT[2C B9#
EŒEŒ"$C*Z$&
=VST=V*48;f*;¡$K+,
m 4! +=V
7uV lS…TG-*7
=$K+r9'5B
s=$K+r ]*!W
•'zE+:*#Ep4l
;•'5B4|*AE+, V•
ŒGT?A#T IW+,mt&
'5$'B6V¡$ V K+,*8¡$
K+,E# IJH!W
2CuIS=$ 7 ™&
22. Mùa Xuân can mộc vượng. Mạch
Hoạt Đại là thuận. Sắc Tiểu là nghịch.
Mùa Thu phế Kim thịnh, Mạch Tiểu
mao thì thuận, còn Đại Hồng không
thuận.
•H S*$S*$C*C 2C

*p S*S* !&C*
=a*F S*GTE$?$Ea*S*
l*&
•H S*?$$C*F
s9$$t*p S*GT?$
!&C*[2C S*$9
9Ea*?$l*&
23. Mùa Hạ Tâm Hoả thịnh. Mạch nên
Phù Hồng thì tốt, kỵ Trầm Tiểu. Mùa
Đông Thận Thủy sanh. Mạch Trầm
Tiểu thì tốt, kỵ mạch Hoãn Đại.
•HC S*9C*GH[
*p S*$9 !&C*
'5$F S*!>#>#Ea*
9l*&
•H28 S*>#&C*'5$
F*p S*!># !&
C*\2C S*ŒII
Ea*>#l*&
24. Tứ qúy, Tỳ thống quản, Mạch thuận
Hoãn Đại mà chẳng thuận Hoạt
uF*]+ '+L
YWJ¡$+ T$V
'EAE# I < 
$C*GH8ef*s+
Vt&!#E8W( < *(
$C*GH;F*]
K+,*]&C*WH*@
;f**@ 5;K+,*]
s[C '+L?Zt&

K+,*@ z B9a  )
@&C*WH48;f*'‡MW
;¡$*Q>T* S*
F BC48*H&
b. C*'5$x$C #
7$: <#$C*
#; BE8 <#B&V*
$C*G-*f*2\e
S*;C$C*'5$&
•'+,:k;(
C*s0X`R•0`Uht C*'5$
8 +L S*eO*]
+ '+LYWkJ
C*($4" 
@?;C*E8 8J
@k'$C*'5$?Z&
2#;C; S*uFE8
W( S*eO&C*T;+
*]+T*V**]
ET-$C*Z
W-* BE8W(+&™
•u"u(5
s'V%i*t
'5$$ f*set BW(
C&'5$$+Y*T;
S*¡$*]W(JH
"$G- {*+,
*> 7*8k ™&
•'+,'i( uk
T¡$$C*'5$T=V*

<#;keOE8 FWV
\&™
u•C*=V*•C*'Bq‚ S$C*
#*!$&C*;:$C B
Trường. Ngũ hành chịu khí sanh
vượng mà chẳng ưa khắc hại.
•]6O;. V '+C
s VR`g0Nt S*I]4:S
$C*Œ&C*\2C B !
s\2C;$C*Œ ItEªC
'+Ls$S*Ea*ŒIt&
C*#C*;
$C**>U$HC 8•
+T*@Ec$_\ Bi;
$C**@l?A&TE8_\
Bi;C*C;C*
*T &C** C;$C*E8
*@4lEA&B4lEA;$C*_\;
[*7*EA! &
S?@™+L;<# >#*7*
;$7*&C*E8*@4lEA;
E8*@ >#*7* B*T ™&
25. Thoạt dài thoạt ngắn tựu hình Tà
Quái. Khi Sác khi Trì thiệt chứng qủy
ma.
•C J C ae@T
"@$C*ETEs;E+t
E8&
•?A=V*E'Be@T 7*S
$C*;j*;j**!$&.

+L*@*V*$C*# S*S
+, $k&$*>#T
$C*  5+L*@$C*#
J'7;Cm$$C*m 5(
;C"Y"k $S 4<B@+
*{, 7*@+L 6
L—2#;km 5W((
6#T Dm 5""4:
7 7* 'Y $ 5&
26. Trên đi chẳng đến bộ Thốn là Dương
tàn khí lụi. Dưới mạch lui chẳng đến
bộ Xích là Âm thể bại vong.
•uS 7 S*K+,uSA* S*
¡$&x #4S <#$C*
E8 :S7;K+,EA #k &
C*E8 :SqA*;¡$EA
#k &
•+YS$C*.;f*CS
k S*k  S*K+,&C*9
#T;k S* S*¡$&
•C*"V*S , $C*!W`;5 '
;s$C*(#gh;5Wj  ';t&V*
$C*! qj*?Z S*;C$C*=V*&
•C*'BS , $C*(#R;5 '
7sC*(#J+:`h;5Wj t&V*
$C*luC S*$C*'B&
•(+Y C*'B;Fk*@
*@&GH'B;uF'5$'B;eO
™
•(C* C*'B*>*]sC

W>t"T*]*($ +,
$:($J+k *_$C*C 'B4}
;k &™
4. Mạch sắc dáng đi rít róng, vốn vốn
thiệt nguồn huyết kém, `nh hư. Mạch
Hoạt nhịp chạy trơn tru, vốn là cội
đàm lên khí động.
•C*C •C*=a*
e‚ "@*>$C*&q)$$C*
', '#'A '@E@Ey&
$C*#F)$k S*?A
f**@$##T E‚$
+&
a. •C*C e;C$C*GH
=V**@;f*&C*;;M
', '+C *;y '
$$&
•kŸ C ;?A#T
 f*#kf*W
k D$C*C &™
•(+Y C*C @
;2$k 78<W
#*]A*km@&
G-.$< E$*@$C*
C ;*@ ™
b. •C*=a*C*=a**_i
;$C*=VW&V*$C*+
??T  S*;i$C*=a*&
•(+Ys0bNh¬0bg0t
@ C*=a* S*$C*

¡$;$C*E8;+;Y ',
'&C**C#9$*!$
$C*E8*@;f*; ' lJ+:
+W(JHW‚W;|$V&C*
+YS48;f*$C*CS.
;f*;J+:f* '+W(JH
W‚Wy&
•?C**@C*V6j
*@$C*u< *!W*@$C*$J+,
+4p@$C*Gj*s z 'I
7 z 7 '7A*t;
K+,;<¡$•C*K! s zJ+:
A* ';6j+ Tt¡$;<
K+,;*@*]6*V*;¡$
z&
27. Mạch đi qúa Trì, qúa Sác là tượng Hà
du, Ốc lậu thuộc chứng chết. Mạch đi
qúa Hoạt, qúa Phù là hình Trước trác,
Dõng tuyền cũng là bệnh ngặt chẵng
sai.
uk '+:*E*T  +L*@
*V*$C*
•C*7*;!C*'< *!$+
+:*$VJS 97&
•C*Je;$C*$:(#
$S *V+* 8$j&
•C* '+:* 'V*C*(#
NR*V'[z+*$"†$I
@*
•C*Kp#C**[*S

8'$E8 ';C V;C f
*@ fE8++:* '5#
E)"7+JC[* '&
28. Mạch đi dù Trì Sác hay Đại Tiểu,
nhưng không thái qúa hay bất cập là
còn vị khí.
•C**!$;:9B
*p+Y*•+TE86j
6V*!$6V;:#6j
9;C*_\;*_4lEA&
_4lEA B"7&
•K=+: C*‘*@
;f**@ 5 B '+:*""4!#&
C*œE8*@4lEA B;j* ;j*
9E8™&
29. Mạch Thực thì có lực, vô lực ấy là Hư.
;CE@EyEy$E
E8i;$C*'A "VW
+J*C7 ')™
•kŸs?0Ut@ uk
+ BWk D$C*
=a*&C*"a**>m#T l
+, I T$VEA
#T zi&C*'5$
=a*;]#T &™
• 2$;EAS™2$
J9S+:* !
(#5#;"$W(
V9 B$m&
5. Phù, Đại, Hoạt, Sác là loại mạch

Dương. Phải dằn dương mà trợ giúp
cho Âm. Trầm, Tiểu, Sắc, Trì là loại
Mạch Âm. Nên trừ lạnh mà thêm vào
sức lửa.
•GH'k'+,4T  GHl
Z$A;-*™Xh*7y$0bhN
@ C*.;f*;J+,*]
JH 7*$V $( 7*
WV \$ V&T$C*K+,
$48;f*;!;&C*
¡$$.;f*; f*k &C*
¡$$48;f*;¡$*]JH
~uI™&
6. Ba bộ mạch thấy Phù Đại kèm Sác,
chứng trùng dương thần khí loạn
cuồng. Sáu bộ mạch đi Trầm Tiểu kèm
Trì, chứng trùng âm tay chân quyết
lãnh.
C*GH2C;$C*K+,;CEc$
$C*=V**p;$C*K+,&
K+,4:K+,;*]'H
K+,@;a$WV 
*[&
C*'5$F;$C*¡$;CEc$
'B*p;$C*¡$&¡$4:¡$;
*]'H¡$;C;a$WV
'‚ '&
7. Ngôi Dương thấy mạch Âm biểu lộ là
Âm lấn ngôi Dương khá biết. Bộ Âm
có mạch Dương hiện hình, ấy là

Lại cần xem Còn thần hay mất thần.
•$*>#T   5$C*;
W>*]$VJ}$V&$5
Ek4+Y B$C* +Y*@ 5&
$5"##T B$C* +Y
E8*@ 5&C*\;*@
4lEA'<  7 4B +Y*>4lEA;
VEA +Y*>kEA;
EA&T*AEAT <  EAW(
;4+Y*;C&T$7‚ k
y($W(;<#$C*4EA;$*>
$Wk &+5$C*
r+"@$C*<W;
k y•T5$C*
<W";Cr;k
($&
•K=+:@ ?8EF
*]¡$#K+,k;#
$:*($E8EFGH#'5$'B
#=V*&|< #,$C$*($
<#8ef*;E8W(f*
*]&x #74zW(.
GH4:'5$*($ <#$C*
_4zW(E8$C6V*p
E8#T6VE8J6V*p
E8a6VE8 6V*p
E896V@;Fk*>
$C**@l?A&@l?A B"7
E8*@l?A B*T ™&
•kŸ@ $k;#

$$C*EAEZ l,
$C*;*@l?A&.
k;#$$C*
 l,$C*EAEZ;*@l
?A™&
•S? V*$C*GHE8*@
*ysE8*@l?At*T —C*
*7 #TW(*@ 5*@*y*@;f**@
5+*#*@'|™&
•C*6#T @uS6$C* #
$< $SA*$C*4p4i;
$C*7*4}*_k3*p
E8;&
•eO28@'D C*6O
Dương cướp cung Âm phải ngừa.
2#;@¡$K+,T;
kE@&
•uS7 S*K+,T <#
$C*¡$s'5$F=a*'Bt;¡$
;<8K+, T &uSqA*
S*¡$T <#$C*K+,
sGH2CC =V*t;K+,;<
*¡$ W(z&
•kŸ@ uS 7 S*K+,
SA* S*¡$&
$S 7$C*;:,SA*;
!&.SA*$C*;:,S
7; !&$$C* # 'V
+L ,$C* #W(&.
$C* #W( +L ,$C*

# 'V&T$$*Z$C*.;
<  j*&T.$*Z$C*$;
V6V™&
8. Mạch Trầm Tiểu là tổn thương vì
thấp. Trì hàn, sác nhiệt phải phân
chia. Mạch Phù Đại cảm mạo vì
phong, Đàm thì đi Hoạt, Sắc là huyết
hư.
C*'5$F;lG <WT
"V*;<Wk T'B;
<W&C*GH2C;l($W
T;+;Y;*@$T'A
'@;#T +&
9. Bên hữu bộ khí khẩu Mạch lớn, nội
thương khí huyết hư lao. Bên Tả bộ
nhân nghinh mạch to, ngoại tà bì phu
cảm thụ.
•C*D$.S
74S6 # 'Vk
F)$C*($s$C*;:t&
•C*?AEZD$.S 74
S6 #W(kF)$
kS +,&
•kŸ@ T$C*
 <W8?A?Z; S*
C*($W&T$C*EA
EZ <W8;k
S +,sJy7 < ot&
*@ 5*@;f* #$C*\T;-*
=V*< *f*lC+T*@

5*@;f* B*_*@ F"7+Y*™&
30. Bệnh mạch đồng nhau, chứng nặng
mà dể chữa. Bệnh mạch trái nhau,
bệnh nhẹ cũng khó lành.
31. Hãy xem Nam Bắc, năm bất ứng, xét
kỹ cho rành. Người béo gầy mạch Phù
Trầm khác nhau phải phân cho rõ.
•K=+: C* '
*+L$C*< ];$C*
EV* +LE874:*V*S
$C*EV*&C*u< ];$C*
'5$T&@4!*#F )4!EA
y$&uS #V<
]$< ]@;$C* !
_kM&'V;C$C*
V< ]S#;C< ]
SEV*V< ] ##;C
< ] #E;$C*W( 
_#EA+"#k3™&
•eO28+L‚5#J l
Z# BEA l$C*
'5$[&+L5#9EA
;} 'J l $9$C*
GH=V*™&
V*np!e-*EA4$C*u<
]q)$ !EAAF™*>(
+Ye\~&
32. Bát cương đã rành thì muôn bệnh đều
rõ.
•uk #+ @$;C*^

*@uF;Ok + f*
A&
@+4:˜GH'5$'B=V*C
=a*2CF˜&?W'P*V*#T
F$ ' B$ik'P&
33. Chứng Dương tuyệt chết vào mùa
xuân, mùa hạ. Chứng Âm vong chết
vào mùa Thu, mùa Đông.
34. Dương tuyệt chết vào ban ngày. Âm
vong chết vào ban đêm&
•C*S 7;K+,SA*;
¡$&C* # 'V;K+,$C* #
T*(4EAEZ
;:;C*($;}S
+,™&
10. Bệnh Hư thì bổ, bệnh Thực thì phải tả.
Hàn thì ôn, Nhiệt phải dùng lương.
KH 7*F 'lkk $
<#*_@ BW( 'V*¡$+•
W(I#T F+¡$#'V
>#F*T*K+,&
KH 7*k F 'lk$
<#*_ B 'V*K+,
+•G(I[FK+,#
*9F¡$&.+ Ti
;*. )W‚W*A 'lW( 'l
*>28#&.*]k JH
7*+*7@4
*.kJH 7*k 
+*7$V $:*@*8

k&.+ Ti; _ 'l&
,k E8;ukWV
@+@E8;; 'V*
$+•uI$ Bk  f V&
]eC$'‚ *,E8;;j*
;C;j*<$ B 'V*!+&uI
! B f(&B$*>k 
!*>&
11. Muốn biết bệnh sống chết phải tường
lẽ Thực Hư cho rõ.
•q‚ C*+f*FT k"7
#*T ;W‚W$5k$*>28
%&
•(+Ye\~?8EFuSl
GH#'5$2C#F|<
#" :+,$4}*@ef**@
5;‘•E8*@ef**@5
;+&)*7 *>#E8*@
B*5 T ,;Wk +f*&
TE8 < 'k $*7
7*!# BT +L,
$*‚$&si**V*8t&
12. Bệnh Nhiệt thấy mạch Trì Tiểu thì
chết, cùng phát điên, ghẻ chốc, mạng
không còn. Bệnh Hàn thấy Mạch Trầm
Sắc thì sống, bệnh tả, lỵ, lậu, băng
W(;¡$&+L*T *@E¡$
#k  '+:**@EK+, #k
'+:*&uSK+, #k "†*T 4
#4*T 4$Hq$H

C•uS¡$ #k "†*T 4$
44$H4$H28&B*
+L;8W(*@*$*
J+, W-*F"@&#
k*]K+, #k  ]*$C*
* CE8*_. BT$H
q$HC"†E8*_*
K+,FZ# < W(*T &
¡$ #k  BT$H28*p
E8*@*¡$FWV "
W(m4&
•#V s0bhN•0bbgt|
+L5#*_$$m 5 
"( B"7$a*kS S $
*T 4B¡$EA #k &+LB
JV‚5# 5 'A[[ B"7
$a*k8$$*T 4BK+,
EA #k &
35. Mạch tuy tức chí hòa bình mà cội gốc
lung lay thì phải gãy. Mạch nhảy lao
xao gấp rút nhưng căn rễ vẩn còn
chẳng đáng lo.
•C*E@uS6$C* #
$< $SA*$C4.4i
;$C*7*4}*_kJ53
*pE8;&s)$;C00NdNgt&
•S? B l$C* T,A
+ E8> Bk#4
K l  )T  #'D$C*4}*_
_*p*T ™&

36. Âm dương bác biệt, Sáu mạch ly
quyết, hai ngày mạng vong. Xích bộ
thăng giáng chẳng đều, là Âm lìa
dương thoát, cũng thuộc chứng nguy.
• e-*$C*W$"
'C—qA*S yA<
[—™;;<# 'S?74<
*+, ¡$K+, +,];C
;!™&«@C* $$ $
J+,V*k $J+,;#6#T
cũng dễ lành.
•ukk  S*K+,*]
V;O$C*W(GH=V*;K+,
$C*$: ! 'V;C'BF;
¡$$C*&C*k 'V'<
E@*.&
•uk S*¡$*]$C*'B
=a**p;¡$$C*&uk¡$
$C*¡$&C*uk +,[ B
J|*.&
13. Bệnh đau lâu, Mạch Phù Đại chẳng
nên. Mới đau, mạch Trầm Tiểu khó
lành.
•uk;k$\n+L\
+#TT$C*GH2C;¡$\
6j+"#&
:$C*W( f*T'5$
F;*AEA6j"#E‚$E@
*.;&
•uk$:WV W(‚ ;C*($

#S +,$ 'luk z
$*($4;j*$:lkW(
JH 7*WV \WV Vs~
V;+, Vt&uk z '$
WV 'sJ < oJy7
E8mT S;$4k*E8*z
$f*t;j*$:lkW(JH
7*C#uBI&uk$:
WV T*5*zE8*.#
#*." B z;<4
" ' zK+,*#F4
¡$ Jl*#$S "#Ek •?A
#T #$S +e$ +
*]W(JHW‚WuI&
•S? uk$:WV *_*
S +,#C*($&uk\
;*^*@+$ 8&™ <#C*
F$"a*$3 E8IEV*;
k$:&=a*4C*E8T
IEV**p;k$:&<#C*
4X"a*TIEV*;k
;™&
14. Lúc thai nghén, Mạch Hoạt Đại thì tốt,
kỵ Sắc `ểu. Khi sanh sản, mạch Trầm
BN#;*T &
•# ' …T=,%i*#T
*^™*>27*i*#|V  T
E¢0d e-*$C*< *I;+r
! $C4™Ÿ; =VS
$C*E8*_. B#"†

*T ™&
• $S*{!™*>S
?C*E8;j*2C;j*
F;j*;j**!$;k#&
37. Mạch Phù Đại qúa sác, chứng cô
dương rất nguy. Mạch Trầm Tiểu qúa
Trì, chứng độc âm khá sợ.
•'+(C*˜C*=V* 8
+L S*k + '+L
YWkJ*]+ I?A
K+,6V+"#?A#T ‡
;C*]+* B$C*
=V**&+ TE8 F
@$i$C*=V* S*k ™&
+$C*! $S , $C(#
bd;5;*]¡$E#K+,
V &
38. Năm tương ứng mà mạch bất ứng,
Tạng bị suy mà Dương khí hư lao.
Mạch chạy lì rì bất minh chí chỉ. Bệnh
huyết Hàn nên Dương khí tụ ngưng.
•~&C uV+L)$$C*
W(T `*.+Ys 'tC
sJ+:tes :t?]s;tAsTt
^szt&+Y;*A S*
K+,&CE]*^ S*¡$&
•NO@$C*(#E8'P
'&?8*@"@$C*&?8*@
E(z'P';k#T
&

39. Bí quyết dựa nơi lòng lãnh hội, mà
phân định Chủ Khách đôi đường. Óc
quán thông, lưu ý xét soi mấu chốt,
Chính Tà moị chổ.
•C*;*V +Y*>EA#T 
E8 FJH;L;†$J|(T
O+Y*9#J; H# )"f;Ÿ
S@*6V 8"f*($!
Tiểu thì tốt, kỵ Phù Đại.
•?*@ $C*C 2C4B
#T iEA -T$C*=a*F
"† T$V8 &?"$C*
'5$FTGH2C'< JFl
|$ 'H "(&
•S? ¡$K+,k
;!™ ¡$V*K+,k ;*@
™&¡$V*;$C*SqA*(#
$C; #•K+,k ;C*S
7(#EV*Q+$C* #
+LEV*E8;;C*4:&
15. Người trai trẻ mạch nên Hoạt Đại,
nếu Sắc Tiểu mạng chẳng đặng dài.
Cụ gìa nua mạch cốt Tiểu Trầm, nếu
Phù Đại thọ chẳng được lâu.
•eO28™' 'ƒEA#T
*+L l$C*q f*
sGH2Ct&T=a*Fs+Y*ti
;$C*<  j*s#EA"#t B
;a$k&+TTF$
\S B@;$C*

'LWj*+L"† ( ,
E9)$CTT$*]'a B
*pE8 7 &+LEA#T
\"#$C*"#+Y*s'5$
FtT6V4+YsGH2Ct;
$C*k&+T$C*GH
l$E8<W$C* 
$$$yE9)<#;$C* 'L*
'+L i&sS?i;$C*
5J+,t&T$C* l$
<WsV! t; +Y8
J+,'< #s*@K+,$E8
¡$t&
16. Mùa Xuân Hạ khí Dương đang thịnh,
Hoạt Đại thì tốt, Trầm Tiểu không nên.
Mùa Thu Đông Âm khí đang sinh,
mạch cốt Tiểu Trầm, thấy Hoạt Đại là
dỡ.
•8+L44C4! ;LEA!
!_&C+L44C4! *p
J LmT EA! 'V +L&
+L;F4p '-$C* '*
Wk +Y*+f*A*>
k&
•>k_i;7*k;
#*A"'k&
' %(5#™*>(
+YV**]•< ;$*?A
#T E8 8sJC*($J
S +, < oy7E8

E*{;$4k*E8St
JHuV lK;#,*(&
.+k W(IIF
K+,4B $~ 'zCk ™•
JHuI'-*EA…#Œ]
…eO'?T'#+¡$
V9+e-*l&.$
+•K+,+K+,! +
BI Œ4lsuI#?AtJH=$
'! G-$:*]+Y**]4
J+,TJHuV l BE8*]
I&¡$m + BI ! >#
W(JHe-*lYW=C*¦$
$:*]*]4$•TJH]
! E8 F*]+Y*&uk3
W(o$>#9$ 'l&.*]
9*]2$W(VEA&.
*] <WW(;YmFmk&.
*]n*W(JH~I—
•?V*kekT" '
6V 'BkTE8W(;7*
k&
•VEAe"]*EV*>*,
F&VEA"# B"k&
•S?@ EA aAEA
;] f*AEAlEA
*T$C ;*]+&S 
W(I $:I*A&S 
W(I*A*$CFEAW(
;™&

40. Sáu bộ đều đi chí Sác, có một ngưng,
vẫn thiệt chân hàn. Ba quan mạch tuy
thấy rất Trì, có nhịp động, biết Nhiệt
Tà rực rỡ.
•C*+c7 B
*@+$S *V; S*•4B*f*
+LW( !4: LmT &H
$HCEA!<$@
$C*W(C 2C B 7 &H
$H28EA!$V ;C$C*
W('5$F$: !&C*
+Y*_(+ )*(
l;O+LW+,a*EA;C
;†J;8*3**†$C*
'5$f*&+LW+,$5
A*C@<$J;8 +
: $C* +LGH2C=V*A
"]*&
17. Mạch cùng thời `ết thuận thì sống,
Mạch nghịch với thời `ết thì chết.
•+L+@“Thuận thiên giả tồn,
nghịch thiên gỉa vong”Ÿ;
! ) LmT  B"7l*
4: LmT  B*T &
•S?e?4T  +L
"7;!;<#EA*> 'L< 4
W(;8;8"7YW*H 'L
< ™&C* !4: LmT  B
E9)$C$C*l*4: LmT
B*T &

18. Mạch ba bộ dẫu rằng ngưng tuyệt,
nếu do đàm uất thì chẳng sao. Mạch
Sáu bộ tuy còn đều, nhưng người vóc
ốm, thịt khô thì cũng chết.
•~&zqGj@ uk;
$E8$C*+LE8 ^;
#EA\T  < W(*T &
_Cksk B;Bt$
E8*@$C*JS*kn* -
$Z$E8 8TJHW‚W
\ICjW‚WF '-*S*'
B*@ FE9+Y*™&
19. Mạch Đại là Tà khí đang găng thịnh,
bệnh thường nặng. Với chứng Tích tụ
thì nên, mà chứng Hư lao thì chẳng
nên. Mạch Tiểu là chứngDương suy
khí nhược. Chứng Hư tổn thì lành, mà
chứng Tích tụ chẳng lành.
•C*2C•C*Fe‚  Fn*
*>$C*#‚ "@$C*;:9
k W(&C* #'< *!$
+E<7 <#$C*
(#$C; f*k •Bk
$6#T Jk* $&
•'5$=V**@;f*;;Ok •T=V*48
;f*;C*JHG-{eO
' #e-*6 
*+,&
41. Danh tuy gọi tám nguồn, thực cũng
quy về một ngã. Lẽ Thực Hư thông

hiểu đã `nh vi, cơ sanh tử quyết đoán
không nghi sợ.
•#id#T;Ÿ+'j ;C*^
*_N*.œ‘;*7 #T&?8
a$+Y*4<# B4k*a
$C**^;˜F #@Jf@
*z˜&œ‘;$<*7 *>
4k*"7*T  {"&
2#;S$C***<W+;C'< (Jl
""a*JFVWJ-&'BS*p*@ F
VWJ-+Y*T*lE@*]i*
!W&<*7 4};a$*+Y*œ
‘*p;$<*7 *>%&
@ F@e+=;S$C**>V
F;C**j *@*,J# B;ŸS
+Y*&
3*JHj 8T "]**7a*p
$@WW544k* zET.B47
6j#%&+J 'BS*@C*_
""@ &?A$6O4l[kW
*^V*&
Phan Thiết, Đầu xuân Canh Thìn (2000).
F)$?A l#A?A"#&
2F)$C*($#S +,&
a. C*2Cs;:tGH$$C
$†*@;f*&V*$C*[
?Z'+Lf*V*
S*$C*2C&C*2C;
EA l&ulC*($&
•kŸ@ EAW

k D$C*2C&@C
$WC$™
b. C*Fs$C*9t#*_
i;$C*T&C*'5$
$9#T&V*$C*
+Y*uC S*;C
$C*F&C*F;*V
EA"##TEA#T +"#&
ulS +, < o&
•eOL's0X0d•0XgRt
C*TsmFt*>#TJEA
#T +"#&V*k+ I
e +,J < o&
'K+,EA++Y* >#
<W$!W#k
;+4 !3*mEAl
I +, '
J+,E84.#'
*] f\*p*@ F<
k$C*F&
