CHẤT SỬ THI TRONG HAI TRUYỆN NGẮN “RỪNG XÀ NU” – Nguyễn Trung Thành và “ NHỮNG ĐỨA CON TRONG GIA ĐÌNH” – Nguyễn Thi

Tổ Ngữ văn, trường THPT Núi Thành, tỉnh Quảng Nam
ĐỀ CƯƠNG ÔN THI TỐT NGHIỆP QUÓC GIA MÔN NGỮ VĂN 2015
“ CHẤT SỬ THI TRONG HAI TRUYỆN NGẮN “RỪNG XÀ NU” –
Nguyễn Trung Thành và “ NHỮNG ĐỨA CON TRONG GIA ĐÌNH” –
Nguyễn Thi
I. ĐẶT VẤN ĐỀ: Sử thi là những áng văn tự sự (bằng văn vần hoặc văn
xuôi), có quy mô hoành tráng, miêu tả và ca ngợi những thành tựu, những sự
kiện có tính chất toàn dân và có ý nghĩa trọng đại đối với cộng đồng, ca ngợi
những anh hùng bộ tộc mang sức mạnh thần kỳ, tiêu biểu cho phẩm chất và
khát vọng của bộ tộc (như anh hùng Rama trong Sử thi Ramayana; Hecto
trong sử thi Iliat, Ôđixê của Hy Lạp v.v…Ở Việt Nam có người anh hùng
Đam San trong Đăm Săn của người Ê Đê…)
Mỗi bộ sử thi chính là niềm tự hào to lớn của dân tộc đó. Sử thi thời cổ đại
là thể loại một đi không trở lại. Nền văn học hiện nay không còn thể loại sử
thi nữa nhưng cái không khí, tính chất của sử thi vẫn được người cầm bút
mang vào trong các sáng tác. Và chất sử thi đã làm nên giá trị, làm nên sức
sống cho từng trang viết, làm sống lại không khí hùng tráng của một thời
đại anh hùng. Một số tác phẩm tiêu biểu minh họa cho chất sử thi trong văn
xuôi Việt Nam giai đoạn 1945 – 1975 như: Truyện ngắn Những đứa con
trong gia đình, tiểu thuyết Người mẹ cầm súng của nhà văn Nguyễn Thi,
truyện ngắn Rừng xà nu, tiểu thuyết Đất nước đứng lên của nhà văn Nguyễn
Trung Thành, tiểu thuyết Hòn Đất của Anh Đức…
II. VẤN ĐỀ SỬ THI QUA HAI TRUYỆN NGẮN “ RỪNG XÀ NU”
VÀ “ NHỮNG ĐỨA CON TRONG GIA ĐINH”
1
Tổ Ngữ văn, trường THPT Núi Thành, tỉnh Quảng Nam
A. Chất sử thi thể hiện trong tác phẩm Rừng Xà Nu của Nguyễn Trung
Thành
1/ Bối cảnh sử thi
Truyện ngắn Rừng xà nu được viết vào năm 1965. Đây là thời điểm Mỹ
đổ quân tham chiến ở miền Nam . Cuộc kháng chiến chống Mỹ ở Miền Nam

ở vào hồi quyết liệt: giặc Mỹ điên cuồng đánh phá Cách mạng miền Nam và
chuẩn bị mở rộng chiên stranh phá hoại miền Bắc. Trước sự hủy diệt tàn bạo
của kẻ thù, tinh thần đấu tranh cách mạng của nhân dân (từ miền ngược đến
miền xuôi) càng kiên cường và bất khuất “Họ đã xuống đường và đem cả
lương tâm và nhân phẩm bắn tỏa lên bầu trời đầy giặc giã” (Chu Lai)
Rừng xà nu là một thiên truyện kết tinh những vẻ đẹp cơ bản của khuynh
hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn trong văn xuôi kháng chiến.
2/ Những biểu hiện của chất sử thi trong truyện ngắn RỪNG XÀ NU
Ý 1.) Đề tài, chủ đề:
- Chiến tranh CM
- Ca ngợi tinh thần bất khuất, sức mạnh quật khởi của nhân dân TN, chỉ ra
chân lí của thời đại: để giữ gìn sự sống của đất nước và nhân dân, không có
cách nào khác là phải cùng nhau đứng lên cầm vũ khí để tiêu diệt kẻ thù xâm
lược
+ cốt truyện: -> chuyện đời Tnú bi tráng và con đường đến với cách mạng
-> dân làng Xôman quật khởi
2
Tổ Ngữ văn, trường THPT Núi Thành, tỉnh Quảng Nam
+ thể hiện qua câu nói cụ Mết:” chúng nó đã cầm súng, mình phải cầm
giáo”
=> là tiếng nói của cả cộng đồng, cả dân tộc trong cuộc chiến một mất một
còn.
Ý 2. Chất sử thi được thể hiện qua bức tranh thiên nhiên rừng xà nu
hùng vĩ , tráng lệ vừa đậm chất thơ của núi rừng Tây Nguyên.
- Thiên nhiên trong Rừng xà nu thấm đẫm một cảm hứng sử thi và chất thơ
hào hùng thể hiện qua từng trang sách miêu tả về rừng xà nu. Mở đầu tác
phẩm là hình ảnh “cả rừng xà nu hàng vạn cây”, thì kết thúc tác phẩm vẫn là
rừng xà nu “nối tiếp nhau chạy đến chân trời”. Đó chính là bức tranh thiên
nhiên toàn cảnh về cuộc chiến tranh nhân dân rộng lớn và hào hùng của dân
tộc ta.

- Bằng nhiều thủ pháp nghệ thuật như: nhân cách hóa, ẩn dụ, tượng
trương, so sánh,… nhà văn đã dựng nên hình tượng rừng xà nu ở hai góc
độ:
- Rừng xà nu chịu nhiều đau thương mất mát do bom đạn của kẻ thù gây ra.
- Sức sống mãnh liệt của cây xà nu không bom đạn nào có thể khuất phục
được (So sánh với sức sống của con người Xô Man)
“Một cây ngã cả rừng cây lại mọc
Người tiếp người đã mấy vạn mùa xuân”
(Nhà văn Nguyễn Trung Thành)
3
Tổ Ngữ văn, trường THPT Núi Thành, tỉnh Quảng Nam
Ý 3: xây dựng hình tượng Tnú mang vẻ đẹp sử thi.
- nhân vật sử thi là mẫu nhân vật anh hùng mang lí tưởng của thời đại, số
phận gắn với những sự kiện lớn của cộng đồng, kết tinh những phẩm chất
tiêu biểu nhất của cộng động và lập nên những chiến công hiển hách. Nhân
vật sử thi thường được khắc họa trong những bối cảnh không gian kì vĩ, cách
trần thuật trang trọng, giọng điệu thiết tha hùng tráng.
- biểu hiện cụ thể:
+ Tnú có số phận gắn bó với những biến cố lơn scuar làng Xô man:
* khi còn nhỏ, Tnú được dân làng cưu mang đùm bọc và trở thành người con
ưu tú của làng
* khi kẻ thù giày xéo quê hương, Tnú phải chịu nhiều đau thương mất mát,
tiêu biểu cho nỗi đau lớn của dân tộc
* khi được giác ngộ cách mạng và vùng lên quật khởi, quá trình trưởng
thành của Tnú rất điển hình cho con đường đến với cách mạng của người
dân Tây nguyên.
+ Tnú mang tầm vóc của người anh hùng:
* Tnú có niềm tin trong sáng và sắt đá vào chân lí của cách mạng
* Tnú có một ty lớn lao, sâu sắc với gia đình, quê hương xứ sở và một lòng
căm thù giặc mãnh liệt.

* Tnú có một khí phách phi thường, một tinh thần chiến đấu quả cảm
4
Tổ Ngữ văn, trường THPT Núi Thành, tỉnh Quảng Nam
Ý 4. Tính cộng đồng trong tác phẩm:
Bên cạnh việc miêu tả,làm nổi bật lên hình ảnh của người anh hùng
Tnú, người ta còn thấy được hình ảnh của những con người khác xung
quanh nhân vật này, những người gan dạ dũng cảm trong cộng đồng làng Xô
man. Mỗi con người là một sức mạnh, mỗi ngọn giáo đứng lên là thể hiện
một lòng căm thù. Sức sống mãnh liệt đó được truyền từ đời này qua đời
khác, từ thế hệ các cụ già đến những em bé còn ngây thơ nhưng đã có ý thức
về nỗi đau mất nước, mất người thân, mất chủ quyền dân tộc. Tính chất cộng
đồng được thể hiện trong tác phẩm rất rõ:
- Đó là hình ảnh sum vầy, quây quần bên nhau, nương tựa vào nhau “cơm
nước xong từ phía nhà ưng có ai đấy đánh lên một hồi mõ dài ba tiếng , dân
làng lũ lượt kéo tới nhà cụ Mết”. Tất cả mọi người từ các cụ già các cô gái,
những đứa trẻ sum tụ bên nhau để nghe câu chuyện cuộc đời Tnú.
- Cụ Mết, thế hệ đi trước, một con người từng xông pha trong kháng chiến
chống Pháp, nay lại tiếp tục sứ mệnh tiếp thêm sức mạnh cho con cháu, là
người chỉ đường dẫn lối, là người truyền lại kinh nghiệm cho thế hệ mai sau
“chúng nó đã cầm súng, mình phải cầm giáo”.
- Dít, một cô gái với lòng dũng cảm, sự thông minh, ấn tượng bởi “đôi mắt
mở to và bình thản”. Bình thản trước súng gươm của kẻ thù. Phẩm chất kìm
nén đau thương để biến thành hành động, nhanh chóng trở thành cô bí thư
chi bộ, cấp chỉ huy cao nhất của làng Xô Man với “đôi mắt nghiêm khắc”.
- Rồi đến Heng “đội cái mũ sụp xin được của một anh giải phóng, mặc chiếc
áo bà ba dài phết đít, vẫn đóng khố, súng đeo chéo ngang lưng ra vẻ một
người lính thực sự.”, cũng dũng cảm, cũng nhanh nhẹn như Tnú. Cũng là
5
Tổ Ngữ văn, trường THPT Núi Thành, tỉnh Quảng Nam
một cây xà nu con mọc lên,” nhọn hoắt” tiếp bước với cây lớn làm nên rừng

xà nu, làm nên bản làng Xô man mạnh mẽ.
=>Có thể nói chất anh hùng tự ngàn đời đã chảy vào huyết quản của già
làng Mết, từ già làng chảy qua Tnú, Tnú chảy qua Mai, Mai chảy qua Dít,
Dít chảy qua Heng, Heng chảy vào những cây xà nu con mới mọc đã
nhọn hoắt như những mũi lê chóc thẳng lên bầu trời. Dân tộc Việt Nam
dù có hy sinh, dù có mất mát nhưng vẫn không bao giờ lùi bước trước
quân thù:
“ Nước Việt Nam từ trong máu lửa
Rũ bùn đứng dậy sáng lòa”
( Đất nước-Nguyễn Đình Thi)
Ý 5. chất sử thi thể hiện qua nghệ thuật trong truyện ngắn Rừng Xà
Nu

-Không khí truyện được tạo dựng như các cuộc kể khan truyền thống của
các già làng thuở trước, lối viết truyện ngắn hiện đại pha trộn nhiều yếu tố
sử thi dân gian khiến nhân vật Tnú của thời đại chống Mĩ, lại phảng phất
hình bóng những anh hùng sử thi cổ đại.
- Bút pháp nghệ thuật có sự kết hợp giữa tả thực và biểu tượng: nhân vật
chính- Tnú gắn liền với một biểu tượng về sức sống bất diệt của người Tây
nguyên, có mối quan hệ mật thiết với hình ảnh cây xà nu, hình ảnh đôi bàn
6
Tổ Ngữ văn, trường THPT Núi Thành, tỉnh Quảng Nam
tay được miêu tả như một biểu tượng độc đáo cho cuộc đời và số phận nhân
vật Tnú.
- Giọng điệu trang trọng hào hùng, ngôn ngữ đầy chất tạo hình và chất thơ.
Đặc biệt, giọng văn gợi âm hưởng vang dội như tiếng cồng tiếng chiêng của
đất rừng Tây Nguyên đại ngàn hùng vĩ.
- Kết cấu truyện theo lối vòng tròn hay còn gọi là đầu cuối tương ứng. Chính
kết cấu đó tạo nên dư âm hùng tráng. Lối kết cấu này như cái khung bền
vững để nhà văn khai triển câu truyện. Đây là lối kết cấu vừa đóng vừa mở.

Câu chuyện đóng lại để mở một câu truyện khác. Điều này làm chúng ta
tưởng tượng đây chỉ là một chương trong lịch sử ngàn đời của người Xô
man, chỉ là một chương trong bản anh hùng ca vô tận của Tây Nguyên.
B. CHẤT SỬ THI Ở TRUYỆN NGẮN “ NHỮNG ĐỨA CON TRONG
GIA ĐÌNH” ( NGUYỄN THI)
1. BỐI CẢNH SỬ THI:
“Những đứa con trong gia đình” là truyện ngắn hay của Nguyễn Thi được
sáng tác vào tháng 2 năm 1966, trong những ngày chiến đấu ác liệt của cuộc
kháng chiến chống Mĩ.
2. NHỮNG BIỂU HIỆN VỀ CHÂT SỬ THI TRONG TÁC PHẨM:
Ý1. Đề tài, chủ đề:
- chiến tranh cách mạng
- chủ đề: Thông qua câu chuyện về những con người trong 1 gia đình
nông dân nam Bộ có truyền thống yêu nước, căm thù giặc, thủy chung với
quê hương, CM, nhà văn khẳng định: sự hòa quyện giữa tình cảm gia đình
và tình yêu nước, giữa truyền thống gia đình và truyền thống dân tộc đã tạo
7
Tổ Ngữ văn, trường THPT Núi Thành, tỉnh Quảng Nam
nên sức mạnh tinh thần to lớn của con người VN, dân tộc VN trong cuộc
kháng chiến chống Mĩ cứu nước.
Ý 2: tính cộng đồng trong tác phẩm
Dòng sông CM của gia đình Việt:
- Có mối thù sâu với Mĩ – Ngụy
- Quyết tâm đánh giặc cứu nước
- Tình cảm gia đình gắn bó sâu nặng với tình yêu nước
-> dòng sông CM của 1 gia đình đổ vào “biển lớn” = 100 con sông….được
thể hiện qua:
+ ghi trong cuốn sổ gia đình = cuốn gia phả
+ kể qua dòng nội tâm của nhân vật Việt, hiện lên những nhân vật như người
mẹ, chú Năm ( những khúc thượng nguồn) và chị Chiến, Việt ( những khúc

sông sau nhưng chảy xa, chảy mạnh )
CỤ thể:
Má Việt:
- Người phụ nữ Nam Bộ:
+ vất vả cực nhọc -> bàn tay
+ yêu thương con -> thái độ của chị em Việt với má
+ mạnh mẽ, biết nén thương đau, là chỗ dựa tinh thần cho con cái: đòi đầu
chồng / chết còn cầm cái trái cà-nông lép nóng hổi
Chú Năm:
- Hay kể sự tích gia đình = cuốn sổ = gia phả: chứng tích tội ác của bọn giặc;
chiến công hiển hách của gia đình Việt
- Ham sông, ham bến : chèo ghe mướn
- Cương trực, giàu tình cảm: giọng hò, lời hò
Ý 3. nhân vật Việt và Chiến mạng vẻ đẹp nhân vật sử thi.
8
Tổ Ngữ văn, trường THPT Núi Thành, tỉnh Quảng Nam
- 2 chị em chịu những đau thương mất mát cũng là những thương đau mất
mát của Nam bộ, đất nước
- 2 chị em mang tầm vóc của người anh hùng:
+ là 2 khúc sông sau trong dòng sông truyền thống cách mạng của gia đình,
là sự tiếp nối thế hệ của chú Năm và Má, đều là những thanh niên mới lớn
có những nét hồn nhiên trẻ con, dễ thương, có tình thương gia đình sâu nặng,
có lòng căm thù giặc sâu sắc và quyết tâm trả thù nhà đền nợ nước.
+Việt:
- Là thanh niên mới lớn (18), rất hồn nhiên
+ giành với chị
+ vô tư khi chị bàn chuyện nhà (bắt đom đóm, dạ, cười khì, lăn ra ván
ngủ)
+ giấu chị
+ mang theo ná thun

+ ko sợ chết, ko sợ giặc, sợ ma cụt đầu
- Có tình thương gia đình sâu nặng:
+ thương ba má, chú Năm
. đá đít thằng chặt đầu ba
. má hiện về trong những lần tỉnh
. nhớ giọng hò của chú
+ thương chị lạ
- Là một chiến sĩ có tinh thần chiến đấu quả cảm, phi thường:
+ một mình đuổi theo xe bọc thép => diệt được xe bọc thép
+ bị thương nặng, quyết tâm cao độ: “trên trời có mày, dưới đất có mày,
cả khu rừng này chỉ có mình tao, nhưng….”
9
Tổ Ngữ văn, trường THPT Núi Thành, tỉnh Quảng Nam

+ Chị Chiến:
- Là cô gái mới lớn, tính khí còn nét trẻ con:
+ 19 tuổi
+ hay giành với em
+ thích làm duyên, làm dáng (đem theo gương soi, lược)
- Là người chị biết nhường em, lo toan tháo vát:
+ Việt luon chiếm phần hơn
+ trước đêm lên đường tòng quân:
. thức lo bàn với Việt chuyện nhà
. sáng mai khiêng bàn thờ má
-Tinh thần quyết tâm trả thù nhà đền nợ nước:
+ không nhường đi bộ đội với Việt
+ dặn dò VIỆT
+ Khẳng định lời thề” Nếu giặc còn thì tao mất”
Ý 4: chất sử thi qua nghệ thuật truyện
- tình huống khốc liệt, dữ dội của chiến tranh:

Việt chiến sĩ quân giải phóng, bị thương nặng nằm lại chiến trường, lạc mất
đồng đội. Truyện được kể theo dòng hồi tưởng của nhân vật Việt khi liền
mạch (lúc tỉnh) khi gián đoạn (lúc ngất) của “người trong cuộc”, làm cho
câu chuyện trở nên chân thật hơn, có thể thay đổi đối tượng, thời gian, ko
gian, đan xen giữa tự sự và trữ tình.
Tình huống truyện như thế thể hiện những chi tiết dữ dội, ác liệt của
chiến tranh, làm cho câu chuyện ko đơn điệu, tạo giọng kể linh hoạt, khắc
họa được tính cách nhân vật Việt.
10
Tổ Ngữ văn, trường THPT Núi Thành, tỉnh Quảng Nam
- nhiều chi tiết, hình ảnh, đoạn văn được chọn lọc đậm chất hiện thực, tạo
ấn tượng mạnh: đòi đầu chồng, ghi tên tòng quân, đối thoại giữa hai chị
em, giọng hò của chú Năm, khiêng bàn thờ má,…
III. Kết luận chung:
Truyện ngắn” Rừng xà nu” của Nguyễn Trung Thành và “ NhỮNG
đứa con trong gia đình” của Nguyễn Thi là những tác phẩm lưu hiện chất sử
thi và cảm hứng lãng mạn của văn xuôi Việt Nam trong thời kì kháng chiến
chống Mĩ. Chính sắc diện thẩm mĩ về chất sử thi đã thể hiện đầy đủ nhất về
chủ nghĩa anh hùng cách mạng trong văn học yêu nước.
III. MỘT SỐ ĐỀ VĂN QUA ĐỀ TÀI: “ CHẤT SỬ THI…”
1. VẺ ĐẸP SỬ THI Ở NHÂN VẬT T NÚ TRONG “ RỪNG XÀ NU” của
Nguyễn Trung Thành- ĐHC-2012
2. VẺ ĐẸP SỬ THI Ở NHÂN VẬT VIỆT TRONG “ NĐCTGĐ” của
Nguyễn Thi
3. CHẤT SỬ THI Ở “ RỪNG XÀ NU”
4. KHUYNH HƯỚNG SỬ THI VÀ CẢM HỨNG LÃNG MẠN LÀ 1
ĐẶC ĐIỂM CỦA VĂN HỌC 1945- 1975. Hãy làm rõ đặc điểm ấy ở 2
tác phẩm: “ Rừng xà nu” và “ Những đứa con trong gia đình”
5. Chủ nghĩa anh hùng cách mạng được thể hiện trong 2 tác phẩm “ RXN”
Và “ NĐCTGĐ”

11
Tổ Ngữ văn, trường THPT Núi Thành, tỉnh Quảng Nam
12