Slide bài giảng cơ sở SINH THÁI học của sức KHOẺ và BỆNH tật

CƠ SỞ SINH THÁI HỌC
CỦA SỨC KHOẺ VÀ
BỆNH TẬT
Ths. Lê Thị Thanh Hương
Bộ môn SKMT
MỤC TIÊU
Mô tả được mối quan hệ giữa các hoạt động của
con người và mất cân bằng sinh thái
Trình bày được những tác động của thay đổi hệ
sinh thái lên sức khoẻ con người
Giải thích được mối quan hệ giữa sức khoẻ con
người với môi trường xung quanh
Trình bày được một số bệnh truyền nhiễm và
không truyền nhiễm liên quan đến môi trường
Thế nào là một hệ sinh thái?
Hệ sinh thái là một quần xã động vật, thực vật và vi sinh vật
sống, tác động qua lại với nhau và với môi trường xung
quanh
Theo luật BVMT 2005, Hệ sinh thái là hệ quần thể sinh vật
trong một khu vực địa lý tự nhiên nhất định cùng tồn tại và
phát triển, có tác động qua lại với nhau
Hệ sinh thái bao gồm cả thành phần lý học và hoá học như
đất, nước và các chất dinh dưỡng cung cấp cho các sinh vật
sống trong nó.
Hệ sinh thái bao gồm những mối tác động qua lại giữa các
sinh vật sống trong một sinh cảnh nhất định và con người là
một phần của hệ sinh thái
Các hoạt động của con người và
những tác động lên hệ sinh thái
Từ 1995 trở lại đây, diện tích đất được sử
dụng cho canh tác nông nghiệp ngày càng

nhiều, nhiều hơn cả 2 thế kỷ 18 và 19.
Kể từ 1985, lượng phân bón nitơ tổng hợp
được sử dụng ngày càng nhiều
Î giảm đa dạng sinh học:
– 10 – 30% số loài động vật, chim và lưỡng cư
hiện đang bị đe doạ và có nguy cơ tuyệt chủng
Các hoạt động của con người và
những tác động lên hệ sinh thái
Trong vòng 50 năm trở lại đây, con người
đã thay đổi hệ sinh thái một cách nhanh
chóng
Khoảng 60% các yếu tố trong HST hỗ trợ
cho cuộc sống hàng ngày của con người:
nước sạch, không khí sạch, khí hậu ổn
định… đang bị suy thoái hoặc đang bị sử
dụng không bền vững.
Các hoạt động của con người và
những tác động lên hệ sinh thái
Những thay đổi trong các hệ sinh thái (phá
rừng) tạo điều kiện cho các tác nhân gây
bệnh và véc tơ truyền bệnh cho con người
phát triển
–Tả
–Sốt rét
Những thay đổi trên cũng làm tăng nguy cơ
xuất hiện các bệnh dịch mới
Những ảnh hưởng của con người lên một số
quá trình diễn ra trong hệ sinh thái
Các quá trình của hệ
sinh thái

Tác động của con người
Quá trình tạo đất
Các hoạt động trong nông nghiệp đã tăng sự tiếp xúc của lớp đất
bề mặt với mưa nắng, cùng với việc sử dụng các loại thuốc bảo
vệ thực vật và kích thích sinh trưởng đã làm giảm đáng kể lớp đất
bề mặt màu mỡ.
Kiểm soát chu trình
nước
Việc chặt phá rừng bừa bãi và các hoạt động khác của con người
đã gây ra lụt lội, lũ quét hay hạn hán ở nhiều nơi.
Phân giải các loại rác
thải
Nước thải, rác thải không qua xử lý và nước thải chảy từ đồng
ruộng, trang trại chăn nuôi làm tăng ô nhiễm nước.
Dòng năng lượng
Một số ngành công nghiệp và nhà máy hạt nhân đã làm tăng nhiệt
độ của bầu khí quyển bao quanh trái đất. Các hoạt động đốt cháy
nhiên liệu hoá thạch sẽ phát thải ra các khí nhà kính và có thể dần
dần làm tăng nhiệt độ trái đất (Hiệu ứng nhà kính).
Chu trình tự nhiên
của các chất dinh
dưỡng
Việc sử dụng các nguyên liệu không phân huỷ được và các hoạt
động chôn lấp rác đã ngăn cản quá trình hoàn trả lại môi trường
nhiều nguyên liệu hữu ích.
Những tác động tiêu cực mà con người gây ra cho các
hệ sinh thái
Hoạt động của con người Ảnh hưởng lên hệ sinh thái
Gia tăng dân số Gia tăng dân số dẫn đến gia tăng tốc độ tiêu thụ nguồn tài
nguyên thiên nhiên tái tạo và không tái tạo trên trái đất

Tiêu thụồạtNền công nghiệp những nước phát triển tiêu thụ nhiều tài
nguyên trên đầu người hơn những nước nghèo và chậm phát
triển
Các kỹ thuật tiên tiếnSản xuất ra và ứng dụng vô vàn các kỹ thuật hiện đại mà
không hiểu rõ những tác động tiềm tàng mà nó sẽ gây ra cho
môi trường sinh thái
Chặt phá rừng Làm mất đi một diện tích rất lớn rừng nhiệt đới và các sản
phẩm của đa dạng sinh học trong các khu rừng này
Làm gia tăng ô nhiễm môi
trường
Ô nhiễm đất, nước, không khí và phóng xạ đã có nhiều ảnh
hưởng tiêu cực tới hệ sinh thái
Gây ra những thay đổi trong
khí quyển
Bao gồm sự gia tăng của các khí nhà kính mà ch
ủ yếu là hậu
quả của quá trình đốt cháy các loại nhiên liệu hoá thạch và sự
suy giảm ozon ở tầng bình lưu.
Các yếu tốảnh hưởng tới sự xuất hiện và sự quay trở
lại của một số bệnh truyền nhiễm
Nguồn: Duan Gubler (1991)
Đô thị hoá Phá rừng Các hoạt động NN
Sốt xuất huyết Loaiasis Sốt rét
Sốt rét Giun chỉ u VN Nhật bản
Sốt vàng Sốt rét VN St. Louis
Sốt do Chickungunya Leishmaniasis Sốt tây S. Nile
Dịch Viêm đa khớpSốt vàng Oropouche
Sốt tây S. Nile Bệnh rừng Kyasanur Viêm não ngựa vùng
đông bán cầu
VN St. Louis VN La Crosse VN ngựa Venezuela

Bệnh Lyme Viêm não ngựa vùng
tây bán cầu
Ehrlichiosis Bệnh Lyme
Dịch hạch
Hoạt động của con người
Phá rừng:
– Nông nghiệp
– Khai thác gỗ, động vật
–Chất đốt
Hậu quả:
–Mất tính đa dạng sinh học
–Mất lớp đất bề mặt (xói mòn) Æ lũ lụt
–Sa mạc hoá
–Mất “lá phổi tự nhiên” của hành tinh
Hậu quả của thay đổi khí hậu và
biến đổi hệ sinh thái
Sự thay đổi khí hậu mà nguyên nhân là do
chính các hoạt động của con người gây ra -
đặc biệt là sự nóng ấm toàn cầu
Trong thế kỷ qua, nhiệt độ trung bình trên
bề mặt trái đất tăng khoảng 0,3
o
C đến
0,6
o
C.
Dự đoán năm 2100 nhiệt độ trung bình trên
trái đất sẽ tăng lên từ 1
o
C đến 3,5

o
C
Ảnh hưởng tới năng suất của mùa màng
Bất cứ thay đổi bất lợi nào trên diện rộng về công tác sản
xuất, cung ứng và phân phối các sản phẩm nông nghiệp -
đặc biệt là ở những nước đang phát triển cũng có thể gây ra
tác động nghiêm trọng tới hệ sinh thái
Đến năm 2100 thì mực nước biển trung bình trên toàn cầu
sẽ tăng lên từ 0,2 đến 1,0 mét và sẽ tiếp tục gia tăng hơn
nữa trong những thế kỷ tới
Ælàm tràn ngập các khu vực trước đây là khu dân cư đông
đúc hay làm ngập mặn các vùng đất canh tác vốn dĩ rất hạn
hẹp ở một số quốc gia như: Bangladesh và một số quốc
đảo khác là những nước rất dễ bị tổn thương
Nhiệt độ quá cao và hậu quả sức
khoẻ
Do sự tăng nhiệt độ -> càng thấy nhiều
trường hợp bị căng thẳng do nhiệt độ, nhiều
trường hợp có thể dẫn tới tử vong, đặc biệt
là ở người già, trẻ em và đối tượng có thu
nhập thấp.
Những bệnh nhân bị các bệnh tim mạch và
hô hấp mãn tính là những người có nguy cơ
rất cao
Các vụ nắng nóng
Pháp
-Nhiệt độ khoảng 91
o
F (32,7
o

C)
-Thời điểm: tháng 8/ 2003
- 3.000 người tử vong, chủ yếu là người già
Chicago – bang Illinois (Mỹ)
-Thời điểm: tháng 7/ 1995 (12 – 16/7)
-Nhiệt độ cao nhất: 41
o
C (13/7)
- 739 ca tử vong chỉ trong vòng 5 ngày.
+ chủ yếu là người cao tuổi có thu nhập thấp
-Số ca tử vong cao gấp 2 lần vụ hoả hoạn nghiêm trọng ở
Chicago năm 1871
Vụ nắng nóng ở Pháp, 2003
Vụ nắng nóng ở Pháp 2003 - những
đối tượng bịảnh hưởng nhiều nhất
Ảnh hưởng của sự nóng ấm toàn
cầu
Nhiệt độ tăng lên làm giảm chất lượng không khí
Khu vực đô thị là nơi môi trường bị ô nhiễm
không khí nặng nhất
Nhiệt độ tăng làm thay đổi mối quan hệ “tay ba”:
vật chủ, mầm bệnh, véc tơ
–Nhiều bệnh mới xuất hiện
–Nhiều bệnh dịch cũ quay trở lại
– ÆThay đổi mô hình bệnh tật
Thay đổi mô hình bệnh tật
Theo TS Epstein, 3 tác động chính mà sự thay
đổi khí hậu có thể gây ra cho sức khoẻ cộng
đồng là
:

–Tạo điều kiện thuận lợi cho sự bùng nổ các vụ
dịch bệnh truyền nhiễm
–Tăng khả năng lây truyền các bệnh truyền qua
vector
–Cản trở sự kiểm soát bệnh dịch trong tương lai
Những thay đổi trong hệ sinh thái và
các bệnh truyền nhiễm
(Sốt rét kháng thuốc)
(Sốt xuất huyết Ebola)
Một số ví dụ về các bệnh mới xuất hiện và các bệnh có nguy cơ quay trở
lại
Nguồn: Fauci. A. S. "Các bệnh mới xuất hiện và các bệnh có nguy cơ quay trở lại" - Viện Sức khoẻ
Quốc gia, Bethesda, Maryland.
Ảnh hưởng của việc xây dựng đập
thuỷ điện
Trò chơi: For and Against
NHỮNG THAY ĐỔI SINH THÁI
HỌC VÀ MỘT SỐ BỆNH PHỔ
BIẾN LIÊN QUAN ĐẾN MÔI
TRƯỜNG
Các bệnh truyền nhiễm
Bệnh truyền qua các vật chủ trung gian
–Bệnh sốt rét
–Sốt xuất huyết
– Viêm não truyền qua côn trùng
– Hantavirus
– Schistosomiasis (Sán máng)
– Sán lá (Trematodiasis)
Bệnh sốt rét
KST được phát hiện lần đầu tiên: 1889 (BS Laveran)

Muỗi được chứng minh là véc tơ truyền bệnh: 1897 (Ross)
Hàng năm:
– ~ 350 - 500 triệu người mắc
– 1,3 – 3 triệu người chết
Phạm vi lưu hành: Châu Phi, châu Á, châu Mỹ la tinh
Tác nhân gây bệnh: Ký sinh trùng Plasmodium
Véc tơ truyền bệnh: muỗi Anopheles cái
Phân bố bệnh sốt rét trên thế giới
Sốt rét và sự thay đổi sinh thái
KST kháng thuốc
Muỗi kháng thuốc
Sử dụng DDT diệt muỗi từ chiến tranh thế
giới II