Giáo trình sản xuất cây giống bằng hạt mđ02 sản xuất kinh doanh cây giống lâm nghiệp

BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN




GIÁO TRÌNH MÔ ĐUN
SẢN XUẤT CÂY GIỐNG BẰNG HẠT
MĐ:02

NGHỀ: SẢN XUẤT KINH DOANH
CÂY GIỐNG LÂM NGHIỆP

Trình độ: Sơ cấp nghề














1

TUYÊN BỐ BẢN QUYỀN

Giáo trình đƣợc biên soạn phục vụ mục đích đào tạo nghề cho nông dân nên
các thông tin trong giáo trình có thể đƣợc phép dùng nguyên bản hoặc trích dùng
cho các mục đích về đào tạo và tham khảo
Mọi đục đích khác mang tính lệch lạc hoặc sử dụng với mục đích kinh
doanh thiếu lành mạnh sẽ bị nghiêm cấm.

MÃ TÀI LIỆU: MĐ 02

2

LỜI GIỚI THIỆU
Trong những năm gần đây, hoạt động sản xuất cây giống lâm nghiệp đã giúp
cho nhiều bà con nông dân miền núi xóa đƣợc đói, giảm đƣợc nghèo. Tuy nhiên
việc sản xuất cây giống của bà con còn nhỏ, sử dụng giống không rõ xuất xứ,
không đăng ký sản xuất kinh doanh, thiết kế vƣờn ƣơm chƣa đáp ứng đƣợc yêu cầu
sản xuất, sản xuất chủ yếu dựa vào kinh nghiệm, các kỹ thuật nhân giống tiến tiến
chƣa đƣợc áp dụng dẫn đến chât lƣợng, năng xuất cây giống thấp. Từ nhu cầu thực
tiễn trên, việc biên soạn Giáo trình hƣớng dẫn bà con sản xuất kinh doanh cây
giống lâm nghiệp là hết sức cần thiết.
Đƣợc sự hỗ trợ của Vụ Tổ chức Cán bộ - Bộ Nông nghiệp và Phát triển
Nông thôn, Trƣờng Cao đẳng nghề Công nghệ và Nông lâm Phú Thọ đã tiến hành
biên soạn Giáo trình “Sản xuất kinh doanh cây giống lâm nghiệp” phục vụ cho
các khoá đào tạo nghề trình độ sơ cấp va
̀
da
̣
y nghề dƣơ
́
i 3 tháng, trƣớc hết là các
khoá đào tạo phục vụ cho Đề án đào tạo nghề cho lao động nông thôn đến năm
2020.
Giáo trình mô đun “Sản xuất cây giống bằng hạt” là giáo trình mô đun thứ hai
trong sáu giáo trình mô đun của nghề Sản xuất kinh doanh cây giống lâm nghiệp.
Giáo trình có 04 bài, mỗi bài học đƣợc chia làm 04 phần, cụ thể là: mục tiêu bài
học, nội dung bài học, câu hỏi và bài tập thực hành, ghi nhớ. Các bài dạy đƣợc biên
soạn một cách ngắn gọn, kết cấu hợp lý giữa lý thuyết và thực hành nhằm cung cấp
những kiến thức, kỹ năng về sản xuất cây giống bằng hạt cho ngƣời học.

Giáo trình đƣợc biên soạn bởi một nhóm các giáo viên có kiến thức, kinh
nghiệm về lĩnh vực sản xuất cây giống lâm nghiệp và nhận đƣợc rất nhiều ý kiến
đóng góp của các nhà chuyên môn đến từ ba miền của đất nƣớc.Trong quá trình
biên soạn nhóm tác giả tiến hành biên soạn nội dung các bài học theo trình tự các
bƣớc thực hiện công việc của nghề và lồng ghép các kiến thức cần thiết theo logíc
hành nghề.
Trong quá trình biên soạn chúng tôi đã nhận đƣợc rất nhiều sự giúp đỡ của
các cán bộ khuyến nông của các tỉnh Tuyên Quang, Hà Giang, Lào Cai, Yên Bái,
Phú Thọ.
Mặc dù đã hết sức cố gắng, nhƣng do những nguyên nhân chủ quan và khách
quan nên việc biên soạn còn nhiều thiếu sót, rất mong nhận đƣợc những ý kiến
đóng góp của các đồng nghiệp, bạn đọc để Giáo trình đƣợc hoàn thiện hơn

Tham gia biên soạn
1. Kỹ sư: Nguyễn Hồng Quang ( chủ biên )
2. Kỹ sư: Lê Thị Tình
3.Kỹ sư: Phạm Hữu Hân


3

MỤC LỤC
ĐỀ MỤC TRANG

LỜI GIỚI THIỆU 2
MỤC LỤC 3
GIỚI THIỆU MÔ ĐUN: 4
BÀI 1: GIỚI THIỆU CHUNG VỀ SẢN XUẤT 4
CÂY GIỐNG BẰNG HẠT 4
Mục tiêu: …………………… 4

A. Nội dung 4
B. Câu hỏi và bài tập thực hành 6
C. Ghi nhớ 6
BÀI 2: CHUẨN BỊ ĐẤT GIEO ƢƠM 7
Mục tiêu: 7
A. Nội dung: 7
B. Câu hỏi và bài tập thực hành 16
C. Ghi nhớ 16
BÀI 3: XỬ LÝ HẠT GIỐNG VÀ GIEO ƢƠM 18
Mục tiêu: 18
A. Nội dung 18
B. Câu hỏi và bài tập thực hành 32
C. Ghi nhớ 32
BÀI 4: CHĂM SÓC VÀ PHÕNG TRỪ SÂU BỆNH HẠI 33
CÂY CON Ở VƢỜN ƢƠM 33
Mục tiêu: 33
A. Nội dung: 33
B. Câu hỏi và bài tập thực hành 43
C. Ghi nhớ 43
HƢỚNG DẪN GIẢNG DẠY MÔ ĐUN 45
I. Vị trí, tính chất của mô đun 45
II. Mục tiêu của mô đun: 45
III. Nội dung của mô đun 45
IV. Hƣớng dẫn thực hiện bài tập, bài thực hành 46
V. Yêu cầu về đánh giá kết quả học tập: 49
VI. Tài liệu tham khảo 51

4

MÔ ĐUN: SẢN XUẤT CÂY GIỐNG BẰNG HẠT
Mã mô đun: MĐ 02
GIỚI THIỆU MÔ ĐUN:
Mô đun này trang bị cho ngƣời học những kiến thức và kỹ năng về sản xuất
cây giống bằng hạt
Quá trình giảng dạy mô đun này chủ yếu tiến hành tại vƣờn ƣơm của cơ sở
đào tạo, nên bố trí trùng với thời điểm nhân giống các loại cây lâm nghiệp bằng hạt
nhƣ bạch đàn, keo.
Việc đánh giá kết quả học tập của học viên thông qua quá trình thực hiện các
bài thực hành sản xuất cây giống bằng hạt và đánh giá sản phẩm thực hành.

BÀI 1: GIỚI THIỆU CHUNG VỀ SẢN XUẤT CÂY GIỐNG BẰNG HẠT
Mã bài: M2-01
Mục tiêu:
Mục tiêu: Học xong bài học này học viên khả năng:
- Trình đƣợc khái niệm, ƣu nhƣợc điểm và một số chú ý trong sản xuất cây giống
bằng hat

A. Nội dung

1. Khái niệm về sản xuất cây giống bằng hạt
Hiện nay, có rất nhiều khái niệm khác nhau về sản xuất cây giống bằng hạt
nhƣng chúng ta có thể hiểu khái niệm về sản xuất cây con bằng hạt nhƣ sau:
Sản xuất cây giống bằng hạt là quá trình sử dụng hạt giống để sản xuất ra
cây giống .
Sản xuất cây giống bằng hạt là phƣơng pháp nhân giống hữu tính, có thể áp

dụng cho hầu hết các loài cây, trƣớc khi sử dụng các phƣơng pháp nhân giống vô
tính nhƣ: chiết, ghép, giâm hom

2. Ưu nhược điểm của sản xuất cây giống bằng hạt

2.1. Ưu điểm :
- Kỹ thuật đơn giản, dễ làm


5

- Cây có bộ rễ phát triển mạnh, tuổi thọ thƣờng cao hơn các phƣơng pháp nhân
giống khác
- Cây nhân giống từ hạt sinh trƣởng khỏe, tính chống chịu với ngoại cảnh cao
- Hệ số nhân giống cao
- Chí phí sản xuất thấp hơn so với các phƣơng pháp khác

2.2. Nhược điểm
Bên cạnh những ƣu điểm thì việc sản xuất cây giống bằng hạt cũng có những
nhƣợc điểm, cụ thể nhƣ :
- Nhiều biến dị: Cây mẹ tốt nhƣng cây con có thể xấu; những cây con nhân giống
từ một cây mẹ nhƣng lại rất khác nhau, sản lƣợng và chất lƣợng không giống nhau.
- Cây nhân giống từ hạt sinh trƣởng chậm
Những nhƣợc điểm trên đây đã làm giá thành sản xuất cây giống bị đội lên
cao. Vì vậy ngày nay, ngƣời ta chủ yếu sử dụng các phƣơng nhân giống vô tính để
sản xuất cây giống, hạn chế việc sử dụng phƣơng pháp nhân giống bằng hạt.

3. Một số chú ý khi nhân giống cây bằng hạt
3.1. Kiểm tra sức nảy mầm trước khi gieo
Phƣơng pháp thực hiện: Tùy từng loại hạt giống khác nhau mà chúng ta có

thể lấy từ vài chục hạt đến hàng trăm hạt từ các vị trí khác nhau đại diện cho lô hạt
để gieo thử. Nếu tỉ lệ nảy mầm dƣới 50% thì cần có các biện pháp xử lý để nâng
cao tỷ lệ nảy mầm của lô hạt.
Do biết tỉ lệ nảy mầm có thể điều chỉnh lƣợng hạt cần gieo. Ví dụ Nếu tỷ lệ
nảy mầm của hạt đạt 90% trở lên thì để lấy một cây giống ta chỉ cần gieo 1- 2 hạt.
Nếu tỷ lệ nảy mầm đạt từ 60 - 70% phải gieo tới 3 - 4 hạt để lấy một cây.
3.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự nảy mầm của hạt
Đã có hạt tốt rồi, khi gieo, hạt có thể mọc đƣợc hay không lại còn tùy một số
điều kiện
- Đủ ôxy: Đất gieo hạt phải tơi, xốp, thoáng khí, khi gieo hạt không lấp hạt quá
sâu
- Đủ nƣớc (độ ẩm 60 - 70%):
- Đủ nhiệt: Mỗi loại hạt có một nhiệt độ thích hợp cho chúng nảy mầm khác nhau
- Không có sâu bệnh phá hại hạt.


6

Ở miền Nam, gần nhƣ quanh năm, lúc nào nhiệt độ cũng ở trong giới hạn
25
0
C – 35
0
C; nhiệt độ này thuận lợi cho hạt nảy mầm nên có ít sâu bệnh. Vì vâỵ
chỉ cần có 2 điều kiện là đủ ôxy và đủ ẩm là hạt có thể nảy mầm tốt.
Hai điều kiện này lại thƣờng mâu thuẫn với nhau: ẩm quá thì thiếu ôxy và
nhiều ôxy quá thì lại hay thiếu độ ẩm. Giải quyết mâu thuẫn này bằng cách gieo hạt
ở đất có nhiều mùn, nhiều cát, đặt hạt ở độ sâu thích hợp, không quá nông, hoặc
quá sâu, thƣờng độ sâu không quá 3 - 4 lần đƣờng kính của hạt, tƣới nhẹ để có độ
ẩm, phủ rác bồi lên trên mặt đất khi gieo xong nhƣng chú ý gạt bỏ bớt rác bổi khi

hạt bắt đầu mọc đề phòng thiếu ánh sáng, mầm cây sẽ mọc vống.

B. Câu hỏi và bài tập thực hành
Câu 1. Từ những ƣu điểm và nhƣợc điểm của phƣơng pháp sản xuất cây giống
bằng hạt anh chị hãy cho biết, chúng ta nên sử dụng phƣơng pháp sản xuất này khi
nào?

C. Ghi nhớ
+ Ƣu điểm của sản xuất cây giống bằng hạt
- Đơn giản, nhanh chóng, dễ vận chuyển, dễ bảo quản do đó ít tốn kém về cây
giống.
- Cây non từ hạt khỏe, có bộ rễ ăn sâu, cành lá phát triển mạnh, sống lâu.
+ Nhƣợc điểm của sản xuất cây giống bằng hạt
- Nhiều biến dị, cây mẹ tốt nhƣng cây con có thể xấu; những cây con nhân từ một
cây mẹ rất khác nhau, sản lƣợng và chất lƣợng không đồng đều.
- Cây nhân giống từ hạt sinh trƣởng chậm, .











7

BÀI 2: CHUẨN BỊ ĐẤT GIEO ƢƠM

Mã bài: M2-02

Mục tiêu:
Học xong bài học này học viên khả năng:
- Làm đƣợc luống đất đủ tiêu chuẩn gieo hạt sản xuất cây giống Lâm nghiệp
- Đóng đƣợc bầu đất đủ tiêu chuẩn gieo hạt sản xuất cây giống Lâm nghiệp

A. Nội dung:

1. Tạo luống gieo ươm.

1.1. Làm đất
Trƣớc khi gieo hạt từ 1 –2 tháng, cần tiến hành cày bừa kỹ, loại bỏ cỏ dại .
Trƣớc khi gieo hạt từ 10 – 15 ngày cần xử lý tiêu diệt nấm và sâu bệnh có trong
đất. Thuốc để xử lý đất có thể dùng PCNP (Pentachorontri ben zen) với liều lƣợng
5 – 6 gam/m
2
hoặc có thể dùng 75% PCNP + 25% Xerezan
Chú ý:
+ Nếu đất chua thì cần bón thêm vôi bột để khử chua đất. Tùy thuộc vào độ chua
của đất mà ta xác định lƣợng vôi bón cho thích hợp. Thông thƣờng ngƣời ta bón từ
khoảng 500 kg/ha.
+ Nếu đất có nhiều giun chúng ta có thể dùng nƣớc vôi hoặc nƣớc khô sở (khô sở là
phần chã còn lại đóng thành bánh sau khi ép hết dầu). Dùng khô sở chúng ta phải
đốt cho cháy nóng rồi cho vào ngâm sau đó mới đƣa ra sử dụng. Nƣớc vôi hoặc
nƣớc khô sở đƣợc tƣới đều lên bề mặt đất giun sẽ chui lên, ta dùng que thu gom
chúng lại và đƣa đi nơi khác.
+ Trong khi làm đất chúng ta phải loại sạch cỏ dại, đặc biệt là cỏ gấu, cỏ tranh bằng
cách nhặt kỹ, thu gom lại, phơi khô rồi đem đốt.

1.2. Tạo luống gieo ươm
Luống nổi đƣợc áp dụng rất phổ biến trong hoạt động sản xuất cây con bằng
hạt vì luống nổi có bề mặt cao hơn rãnh luống, do đó thoát nƣớc nhanh, tiện lợi cho
việc chăm sóc.


8

Hiện nay có 2 loại luống nổi nhƣng luống nổi có gờ thƣờng đƣợc sử dụng
nhiều hơn cả, đặc biệt trong việc nhân giống cây lâm nghiệp nhƣ Keo, Bạch đàn. Vì
vậy trong khuôn khổ của chƣơng trình đào tạo nghề cho nông dân này, chúng tôi
chỉ xin giới thiệu về phƣơng pháp tạo luống nổi có gờ

1.2.1. Khái niệm về luống nổi có gờ:
Luống nổi có gời là loại luống mà mặt luống cao hơn mặt rãnh, xung quanh
mép luống có gờ cao bao bọc

Hình 1: Luống nổi có gờ

1.2.2. Mục đích
- Giữ cho hạt không bị trôi dạt khi mƣa to
- Giữ ẩm trên luống

1.2.3. Kích thƣớc luống
- Mặt luống thƣờng rộng 0,8  1m, dài 5  10m
- Rãnh luống rộng 25  50cm

1.3. Yêu cầu kỹ thuật
- Luống thẳng, mặt luống phẳng, cao 15  20cm, đất trên mặt luống nhỏ (đƣờng
kính 2  5mm)

- Gờ thẳng, phẳng, cao 5  7cm, rộng 3  5cm
- Má luống và mép gờ đƣợc đập chặt nghiêng một góc so với mặt luống 45  50
0




9

1.4. Trình tự các bước lên luống nổi có gờ
Trƣớc khi lên luống cần phải nhặt sạch cỏ dại trong đất
1.4.1. Định hình luống:
Căng dây, kéo cự định hình luống

Hình 2: Định hình luống
1.4.2. Tạo hình luống:
Dùng cuốc bàn lấy hết 1/2 đất ở rãnh kéo lên mặt luống.

Hình 3: Tạo hình luống

1.4.3. Tạo gờ luống:
Dùng bàn trang gạt đất từ giữa luống ra rìa luống để tạo gờ


10



Hình 4: Tạo gờ luống

1.4.4. Đập má luống, mép gờ:
Dùng mặt sau thân cuốc đập chặt má luống và mép gờ

Hình 5: Đập má luống, mép gờ
1.4.5. San mặt luống:
Dùng bàn trang kéo đất ở rìa luống vào giữa luống


11


Hình 6: San mặt luống
2. Đóng bầu gieo ươm

2.1. Làm đất ruột bầu.
+ Chọn đất ruột bầu: Để gieo ƣơm ta nên lấy đất tầng A + B là phù hợp nhất và tốt
nhất là lấy đất dƣới tán cây ràng ràng ( tế guột) mọc.
+ Khai thác đất đóng bầu: Dùng cuốc loại bỏ đất trên bề mặt khoảng 10 – 20 cm.
Sau đó dùng sà beng đào đất lên, đập nhỏ, sàng qua lƣới sàng đất có kích thƣớc lỗ
là 1cm
2
.
+ Đất sàng đƣợc vận chuyển về vƣờn ƣơm để trong nhà có mái che ( kho), nếu để
ngoài trời thì phải đƣợc che đậy khi trời mƣa.
+ Trộn đất đóng bầu: Đất đóng bầu sau khi đã đƣợc xử lý 10 – 15 ngày đem trộn
với phân chuồng, phân lân. Tùy theo từng loài cây khác nhau mà công thức trộn đất
cũng khác nhau.
Ví dụ:
+ Công thức hỗn hợp bầu ƣơm keo: 8386% đất tầng (A+B), 5% đất rừng keo,
810% phân hữu cơ, 12% supelân

+ Công thức hỗn hợp bầu ƣơm bạch đàn : 8891% đất tầng(A+B), 810% phân
hữu cơ, 12% supelân

2.2 Cách tính hỗn hợp
Ví dụ 1: Tính toán các thành phần hỗn hợp ruột bầu gieo ƣơm cây Keo biết rằng:


12

- Cần đóng 2.000 bầu
- Mỗi bầu nặng 300gam
- Công thức: 85% đất tầng (A + B) + 5% đất rừng Keo + 9% phân hữu cơ +
1% supelân
* Theo công thức trên
- Trọng lƣợng hỗn hợp tính đƣợc là:
2.000 bầu x 300gam/bầu = 600 kg
- Đất tầng A+B là: 600 kg x 85 % = 510 kg
- Đất rừng Keo là: 600 kg x 5 % = 30 kg
- Phân hữu cơ là: 600 kg x 9 % = 54 kg
- Phân supelân là: 600 kg x 1% = 6 kg
Ví dụ 2: Tính toán các thành phần hỗn hợp ruột bầu gieo ƣơm cây Bạch đàn biết
rằng:
- Cần đóng 5.000 bầu
- Mỗi bầu nặng 300gam
- Công thức: 90% đất tầng (A + B) + 9% phân hữu cơ + 1% supelân
* Theo công thức trên
- Trọng lƣợng hỗn hợp tính đƣợc là:
5.000 bầu x 300gam/bầu = 1.500 kg
- Đất tầng A+B là: 1.500 kg x 90 % = 1.350 kg
- Phân hữu cơ là: 1.500 kg x 9 % = 135 kg

- Phân supelân là: 1.500 kg x 1% = 15 kg

2.3. Đóng bầu gieo ươm:

2.3.1. Các loại vỏ bầu


13



Hình 7: Các loại vỏ bầu
1. Tre nứa đan 3. Đất + rơm băm nhỏ 5. Bầu tổ ong
2. Ống nứa 4. Polyetylen 6. Lá chít
- Trong các loại vỏ bầu đã kể ở trên thì vỏ bầu bằng Polyetylen (P.E) đƣợc dùng
phổ biến nhất.
- Đối với loài cây nhƣ Keo, Bạch đàn, vỏ bầu thƣờng có kích thƣớc: đƣờng kính
đáy 6  7cm, cao 11  12cm.

Hình 8: Vỏ bầu bằng P.E

2.3.2 Trình tự các bƣớc đóng bầu: (Vỏ bầu bằng P.E, xếp trên nền đất)



14

2.3.2.1. San nền
Yêu cầu nền đất phải san phẳng, đầm chặt, căng dây chia thành những ô nhỏ 1m
2

Hình 9: Căng dây chia ô

2.3.2.2. Lấy và mở miệng túi bầu
Lấy và mở miệng túi bầu bằng tay không thuận

Hình 10: Lấy và mở miệng túi bầu

2.3.2.3. Dồn hỗn hợp vào bầu
a. Dồn hỗn hợp lần 1
Đổ hỗn hợp vào 2/3 chiều cao bầu, nén chặt theo chiều thẳng đứng Đồng
thời tay thuận cầm mép túi kéo lên để tạo đáy bầu


15



Hình 11: Nén hỗn hợp lần 1
b. Dồn hỗn hợp lần 2
Đổ hỗn hợp đầy bầu, nén nhẹ tạo độ xốp trong bầu Chú ý khi nén hỗn hợp
trong bầu thì tay thuận luôn luôn kéo túi bầu lên để thành túi phẳng.
-Sau cùng ta cho hỗn hợp đầy vƣợt qua mép túi bầu và dùng tay vỗ nhẹ xuống tạo
mặt phẳng bầu.

Hình 12: Nén hỗn hợp tạo độ xốp

2.3.2.4. Xếp bầu vào luống:
- Xếp so le hoặc thẳng hàng.

- Xếp từ giữa luống về phía ngƣời ngồi.


16


Hình 13: Xếp bầu vào luống
2.3.2.5. Áp đất tạo má luống
- Kéo đất ở rãnh áp vào luống bầu tạo má luống lấp kín chiều cao bầu
- Đập chặt má luống
Chú ý: Nền đóng bầu cần phải phẳng nhằm tạo cho đáy bầu phẳng thuận tiện cho
việc xếp bầu vào luống. Tốt nhất ta đóng bầu lên viên gạch hoặc mảnh ván nhỏ.
Hỗn hợp trong bầu phải đủ chặt để khi tƣới nƣớc hỗn hợp trong bầu không tụt
xuống nhiều.
+ Xếp bầu: Bầu đóng xong đƣợc xếp theo luống. Luống có bề rộng 1m dài 10m
đƣợc ngăn, mỗi ô có số lƣợng là 500 bầu. Để rễ dàng trong việc kiểm kê phân loại
cây con và khi xuất cây đi trồng cũng đƣợc thuận lợi.

B. Câu hỏi và bài tập thực hành
Bài tập thực hành số 1: Tạo luống nổi có gờ gieo ƣơm
Bài tập thực hành số 2: Đóng bầu gieo ƣơm cây bạch đàn

C. Ghi nhớ
- Yêu cầu kỹ thuật của luống nổi có gờ
+ Mặt luống thƣờng rộng 0,8  1m, dài 5  10m
+ Rãnh luống rộng 25  50cm
+ Luống thẳng, mặt luống phẳng, cao 15  20cm, đất trên mặt luống nhỏ (đƣờng
kính 2  5mm)
+ Gờ thẳng, phẳng, cao 5  7cm, rộng 3  5cm
+ Má luống và mép gờ đƣợc đập chặt nghiêng một góc so với mặt luống 45  50

0



17


- Trình tự các bước lên luống nổi có gờ
+ Nhặt sạch cỏ dại trong đất
+ Định hình luống:
+ Tạo hình luống:
+ Tạo gờ luống:
+ Đập má luống, mép gờ:
+ San mặt luống:

- Trình tự các bước đóng bầu:
+ San nền
+ Lấy và mở miệng túi bầu
+ Dồn hỗn hợp vào bầu
+ Xếp bầu vào luống:
+ Áp đất tạo má luống

18

BÀI 3: XỬ LÝ HẠT GIỐNG VÀ GIEO ƢƠM
Mã bài: M2-03
Mục tiêu:
Học xong bài học này học viên khả năng
- Trình bày đƣợc khái niệm xử lý hạt giống, mật độ gieo, mục đích của cấy cây và
tiêu chuẩn cây cấy
- Lựa chọn đƣợc phƣơng pháp và xử lý hạt giống đúng yêu cầu kỹ thuật
- Gieo hạt trên luống và bầu bảm bảo yêu cầu kỹ huật
- Thực hiện việc cấy cây trên luống và bầu đảm bảo yêu cầu kỹ thuật

A. Nội dung

1. Xử lý hạt giống.

1.1. Khái niệm
Xử lý hạt là biện pháp tác động từ bên ngoài vào hạt nhằm kích thích cho hạt
giống nẩy mầm nhanh và đều với tỷ lệ cao.

1.2. Các phương pháp xử lý hạt

Tùy thuộc vào từng loại hạt giống mà có phƣơng pháp xử lý khác nhau.
Trong thực tế thƣờng sử dung 3 phƣơng pháp xử lý sau:

a. Phƣơng pháp vật lý (Phƣơng thức dùng nhiệt độ cao)
Phƣơng pháp này đƣợc áp dụng phổ biến với các loại hạt giống cây rừng
nhƣ: thông, bạch đàn, keo,
Nhiệt độ cao làm cho hạt nứt nẻ hoặc mềm ra, nƣớc và không khí dễ thấm
qua vỏ hạt, quá trình sinh lý trong hạt đƣợc xúc tiến mạnh hơn. hạt nảy mầm
nhanh, đều và diệt trừ mầm mống sâu bệnh hại lẫn trong hạt.
Có nhiều hình thức tạo nhiệt độ cao nhƣ nƣớc nóng, đốt.v.v
Trong thực tiễn sản xuất cây giống lâm nghiệp thì phƣơng tạo nhiệt độ bằng
nƣớc nóng đƣợc áp dụng phổ biến và rất hiệu quả đối với nhiều hạt giống.


19

Quy trình xử lý hạt bằng nƣớc nóng theo các bƣớc dƣới đây:
Bước 1: Làm sạch hạt
- Sơ bộ kiểm tra lại hạt
- Sàng, sảy, loại bỏ tạp vật, hạt kém phẩm chất
- Rửa hạt bằng nƣớc lã sạch 2  3 lần

Hình 14: Làm sạch hạt

Bước 2: Khử trùng hạt
Ngâm hạt vào thuốc tím nồng độ 0,05% (0,5 gam thuốc cho 1 lít nƣớc) trong
khoảng thời gian 15 đến 20 phút sau đó vớt hạt rửa sạch thuốc tím


Hình 15: Khử trùng hạt

Bước 3: Ngâm hạt trong nƣớc nóng


20

Ngâm hạt vào nƣớc nóng nhiệt độ 40  45
0
c trong thời gian 6  12 giờ (duy trì
nhiệt độ trong thời gian ngâm hạt), hết thời gian ngâm, rửa lại hạt, để ráo nƣớc rồi
đem ủ

Hình 16: Ngâm hạt trong nước nóng
Bước 4: Ủ và rửa chua hạt:
- Cho hạt vào túi vải rồi đem ủ trong tro bếp hoặc cát ẩm
- Hàng ngày rửa chua hạt, thấy hạt nứt nanh đem gieo

Hình 17: Ủ và rửa chua hạt
b. Phƣơng pháp cơ học:


21



Hình 18: Phương pháp xử lý bằng cơ học( Hạt Trám)
Phƣơng pháp này áp dụng cho những loại hạt vỏ dày, cứng khó thấm nƣớc (Ví
dụ : Hạt Trám) tác động bằng đập, ghè, khía ….vv. Sau đó ngâm hạt trong nƣớc
nóng 2 sôi + 3 lạnh
Phƣơng pháp này ít đƣợc dùng trong sản xuất vì năng suất lao động thấp, hạt dễ
bị tổn thƣơng, nhiễm bênh hại.

c. Phƣơng pháp xử lý bằng hóa chất .
Phƣơng pháp xử lý hạt bằng hóa chất là việc dùng hóa chất với nồng độ thích
hợp để ăn mòn vỏ hạt, để nƣớc thẩm thấu vào trong đƣợc dễ dàng.
Hóa chất dùng để xử lý hạt, có nhiều loại nhƣ axit, bazơ mạnh, có tác dụng
ăn mòn vỏ hạt, tạo điều kiện cho cho vỏ hạt dễ thấm khí, thấm nƣớc. Các hóa chất
vô cơ (ZnSO
4
, CuSO
4
, KmnO
4
), hữu cơ nhƣ: (C
2
H
5
OH, CH
4
) các chất kích
thích sinh trƣởng (Gibberilin, 2,4D, một số Vitamin).v.v có tác dụng tăng cƣờng
quá trình hô hấp, sinh lý của hạt, tăng khả năng sinh trƣởng của cây non sau này.
Các hóa chất, thƣờng có tác dụng nhiều mặt, song nếu dùng quá nồng độ và
thời gian ngâm sẽ độc hại, cho nên cần tùy theo từng loại hạt mà dùng nồng độ và
thời gian ngâm có khác nhạu
Bảng 01: Xử lý một số loại hạt giống bằng thuốc hoá học
Loại thuốc

Nồng độ
Loài cây (%)
KMnO
4

MnSO
4
MgSO
4
Boocđô
Thời gian
(giờ)
Thông nhựa
0,05
0,05  0,10
0,10

24
Thông mã vĩ
0,05
0,05
0,05

6  12


22

Thông ba lá
0,05
0,025  0,05
0,05

6  12
Thông caribeae

0,10
0,05  0,10
0,10

6  12
Quế



1,0
3  5 phút

Bảng 02: Tóm tắt kỹ thuật xử lý một số loại hạt giống cây rừng
TT
Tên hạt giống
Nhiệt độ
xử lý (
0
c)
Thời gian
xử lý (giờ)
Phƣơng pháp khác
Ghi chú
1
Bạch đàn
(trắng, đỏ)
35  40
6  8

2
Keo (lá tràm,
tai tƣợng)
100
30 giây


3
Thông đuôi
ngựa
35  40
6  8


4
Thông nhựa
40  45
6  12


5
Thông ba lá
30  40
6  10


6
Mỡ
30  35
12

Ủ cát ẩm nứt nanh
đem gieo

7
Lát hoa
35  40
3  4


8
Phi lao
40  45
12


9
Bồ đề
40  45
3  6


10
Lim xanh
60  80
10  12
Bấm vỏ hạt, ngâm
nƣớc 40  45
0
c, 6 
8 giờ

11
Lim xẹt
100


Dội nƣớc sôi
trực tiếp vào
hạt
12
Muồng đen
100

Ngâm đến
nguội




23

35  40
48  72
13
Tếch
100
Ngâm đến
nguội

14
Hồi


Ủ trong cát ẩm 70 
82 ngày

15
Quế


Ngâm trong dung
dịch boocđô 1% từ
3  5 phút.

16
Xoan ta
40  45
24
Phủ lớp đất dày 1,5
 2 cm, phủ cỏ khô,
đốt
Cho hạt xuống
hố
17
Mây nếp
40  45
24

18
Vối thuốc
40  45
6  8


19
Trám đen
100
2  3
Chặt 1 đầu hạt,
ngâm nƣớc 40 
45
0
c, 10  12 giờ
Không làm tổn
thƣơng nhân
hạt
20
Lõi thọ
70  80
5  6


21
Vạng trứng
Nƣớc lã
2  4

22
Ràng ràng mít
40  45
4  5
Khía qua lớp vỏ,
ngâm nƣớc 30 
35
0
c, 2  3 giờ


2. Gieo hạt :

2.1. Xác định thời vụ gieo:
Để xác định thời vụ gieo hạt ngƣời ta dựa vào các căn cứ nhƣ đặc tính sinh
vật học củ từng loại cây (mùa hạt chín, khả năng giữ sức nảy mầm, điều kiện nảy
mầm, sức đề kháng của cây con) điều kiện khí hậu, đất, khả năng cất trữ hạt giống,
mùa trồng, tuổi cây con đem trồng, đem cấy, trình độ cơ giới hóa và mức độ thâm
canh.


24

Nhìn chung đại bộ phận các loài cây đều gieo hạt vào mùa thu hoặc mùa
xuân, tuy nhiên có một số loài cây có thể gieo vào các mùa khác nhƣ xà cừ, đƣớc
(mùa hạ), long não, trẩu, sở, hồi (mùa đông)
Ở miền Bắc thƣờng gieo hạt vào mùa khô từ tháng 9 đến tháng 2 năm sau

2.2. Xác định mật độ gieo hạt
Mật độ gieo biểu hiện bằng số lƣợng hoặc trọng lƣợng hạt trên 1 đơn vị diện

tích. Trong thực tế ngƣời ta thƣờng sử dụng các đơn vị mật độ sau để thể hiện mật
độ nhƣ gam hay ki lô gam trên đơn vị diện tích (m
2
, ha) hoặc trên một mét dài của
rạch gieo, số hạt trên một bầu, trên 1 hốc
Để xác định mật độ gieo ngƣời ta căn cứ vào phẩm chất hạt giống, mục đích
gieo.

2.3. Xác định các phương pháp gieo hạt:
Tùy theo đặc tính sinh thái và đƣờng kính của từng loại hạt mà áp dụng
phƣơng pháp gieo khác nhau .
a. Gieo vãi trên luống:
Áp dụng với nhiều loại hạt giống để tạo cây mầm, cây mạ hoặc cây con đem
cấy, áp dụng đối với những loại hạt nhỏ và hạt nhỡ nhƣ: Bạch đàn, phi lao, thông,
keo, Gieo vãi là gieo toàn diện trên mặt luống hoặc khay.
b. Trình tự các bước gieo vãi
+ San phẳng mặt luống: Dùng thƣớc gạt để san phẳng mặt luống
+ Trộn hạt
Nếu hạt nhỏ nhƣ bạch đàn, phi lao trƣớc khi gieo nên trộn 1 phần hạt với
khoảng 5 phần đất bột khác màu với nền gieo

Hình 19: Trộn hạt với đất bột