Tho Nguyễn Công Trứ

Nguyn Cụng Trẹ

Vũng trải Ôt dữc ngang, ngang dữc
Nỵ tang bng vay trọ, trọ vay

Chớ lm trai nam bĂc ụng tõy
Cho phù sẹc vỗy vựng trong bn bơ
Nguyn Cụng Trẹ (1778-1858) hiđu l Ngà Trai, tủ l Hy Vồn, quờ quỏn tếi lng Uy Vin, huyđn
Nghi Xuõn, tùnh Nghđ Tợnh. ễng xuÔt thõn trong màt gia ỡnh khoa bọng. Cứ thõn sinh l
Nguyn TƠn,
Hòẵng Cng ải nh Lờ. Bui thiêu thải, dự sng trong cọnh hn vi, ụng luụn c cụng trau di
kinh sỉ ơ mong thi ra lm quan giỳp dõn, giỳp nòắc. Sau nhiôu lƠn thi hửng, ụng cui cựng
Đu Tỳ Ti nồm 1813 v Đu Giọi Nguyờn nồm 1819. Hoến là cỹa ụng lĂm bòắc thồng trƠm: ụng
lm quan ã nhiôu tùnh, nhiôu vựng, cú khi lờn ên Binh Bà Thòỵng Thò, nhòng cỷng cú lĂm lƠn
bá dốm pha giỏng chẹc. ễng giỳp triôu ỡnh nh Nguyn n ỏp nhiôu cuàc khãi nghợa lắn (Lờ
Duy Lòẵng, Nụng Vồn Võn, Phan Bỏ Vnh ); lm Doanh éiôn Sẹ, giỳp dõn khai khƯn Ôt hoang
(1828) ễng mÔt ngy 7 thỏng 12 nồm 1858 tếi chớnh quỏn, thữ 81 tui, òỵc phong tòắc Dinh
Bỡnh HƠu. Nguyn Cụng Trẹ ơ lếi nhiôu tỏc phƯm chổ Hỏn (cõu i, sắ) cỷng nhò chổ Nụm
(thẵ, hỏt núi, phỳ, cõu i, ca trự ). Thẵ vồn Nguyn Cụng Trẹ phọn ọnh khỏ trung thủc sủ biên
chuyơn tõm lý cỹa màt nh nho c iơn qua tìng giai oến ải sng. PhƠn lắn cỏc tỏc phƯm ho
hựng v ngếo ngh, biơu là
màt bọn lợnh vổng chĂc, màt chớ khớ mếnh mă, v thỏi à cƠu tiên, vòẵn lờn.Lỳc vô gi, sỏng tỏc
cỹa ụng lếi tỡm vô tò tòãng an nhn, hòãng lếc.

Tỏc PhƯm Chữn Lữc
Than Nghốo
éi Thi Tủ Vánh

Chớ Nam Nhi
Chớ Lm Trai

PhĐn Sủ Lm Trai

Gỏnh Gếo éòa Chng
NgÔt Ngòãng
Kở Sợ

Cõy Thụng
Vánh Hn Tớn
Chổ Tỡnh

Chổ Nhn
CƠm Kẽ Thi Tỉu
Thoỏt Vũng Danh Lỵi

Vánh Tiôn Xớch Bớch
Trĩệng PhĩĐc Lõm
Vánh HĐu Xớch Bớch
Tòẵng Tò
Vánh Thỳy Kiôu

Gi Còắi Nng HƠu
Ti liđu tham khọo
Viđt Vồn éàc Bọn, ém Xuõn Thiôu & TrƠn Trững San.

Nguyn Cụng Trẹ, Con Ngòải v Sủ Nghiđp, Chu Trững Huyên.
Nguyn Cụng Trẹ éếo Lm Ngòải, Vỷ Ký.
Hy Vồn Tòắng Cụng Di Truyđn, Lờ Xuõn Giỏo.

Viđt Nam Thi Vồn Giọng LuĐn, H Nhò Chi.
Viđt Nam Ca Trự Biờn Khọo, é BÂng éon & é Trững Huô.

Vồn Hữc Viđt Nam Nỉa Cui Thê Kệ XIX, Nguyn Làc.

Viđt Nam Vồn Hữc Sỉ Yêu, Dòẵng Quọng Hm.
éếi Nam Liđt Truyđn, Quc Sỉ Quỏn nh Nguyn.

CƠm Kẽ Thi Tỉu

CƠm kẽ thi tỉu
éòảng ồn chẵi mi vở mi hay,
én nồm cung rộo rĂt tớnh tỡnh dõy,

Cả ụi nòắc rĐp rỡnh xe ngủa ú.
Thẵ màt tỳi phƯm ô cõu nguyđt là, (1)
Ròỵu ba chung tiờu sỏi cuàc yờn h. (2)

Thỳ xuÔt trƠn, tiờn vỗn l ta,
Sỏnh Hong Thếch (3), Xớch Tựng (4), ả cỷng ỏng !
CƠm tẹ tiờu nhiờn, kẽ tẹ sọng,

Thi hoi lếc hợ, tỉu hoi nng. (5)
Màt chổ nhn giỏ lếi ỏng muụn chung
Ngòải ã thê dỗu trồm nồm l mÔy.

Sỏch cú chổ "nhõn sinh thớch chớ" (6)
éem ngn vng chỏc lÔy chuyđn còải,
Chẵi cho lách mắi l chẵi,

Chẵi cho i cỏc, cho ngòải biêt tay.
Ti tỡnh d mÔy xòa nay.
o0o

(1) PhƯm ô: phờ bỡnh. Nguyđt là: trồng v hết múc.
(2) Tiờu sỏi: phúng khoỏng. Yờn h: khúi rỏng, ý núi cọnh âp cỹa ải Ưn dĐt.
(3) Hong Thếch: tẹc Hong Thếch Cụng. Cui ải nh TƠn, Tròẵng Lòẵng i chẵi ã Ôt Hế
Bỡ, ên Dợ Kiôu gÊp ụng gi trao cho quyơn Binh Thò Tam Lòỵc m dÊn: "éữc k sỏch ny sau
cú thơ bỡnh thiờn hế. Sau 13 nồm nh ngòẵi ên nỳi Cc Thnh, nêu thÔy hũn ỏ vng thỡ biêt l
ta Ôy !" (Vỡ thê sau ny ngòải ải tụn ụng lóo l Hong Thếch Cụng). éỳng nhò lải dÊn cỹa tiờn
ụng, Tròẵng Lòẵng sau ny giỳp Lòu Bang lĐp nờn nh Hỏn.
(4) Xớch Tựng: tẹc Xớch Tựng Tỉ. Theo Liđt Tiờn truyđn, Xớch Tựng Tỉ lm quan Vỷ sò ải
vua ThƠn Nụng, sau Ăc ếo thnh tiờn.

(5) Cung n hay, nòắc cả sỏng sut; Lũng thẵ vui, tớnh ròỵu nng nn.
(6) éải Nam Tô, Tròẵng Hn cú cõu "Nhõn sinh quý thớch chớ, tu phỳ quý h vi ?" Ngòải ta ã
ải ct thửa chớ mỡnh, no cƠn giu sang lm gỡ ?

Cõy Thụng
Ngi bun m trỏch ụng xanh,
Khi vui mun khúc, bun tờnh lếi còải.

Kiêp sau xin chắ lm ngòải,
Lm cõy thụng ẹng giổa trải m reo.
Giổa trải vỏch ỏ cheo leo,

Ai m cháu rột thỡ trốo vắi thụng.
Chớ Lm Trai
Vũng trải Ôt dữc ngang, ngang dữc.

Nỵ tang bng (1) vay trọ, trọ vay.
Chớ lm trai Nam, BĂc, éụng, Tõy,
Cho phù sẹc vỗy vựng trong bn bơ.

Nhõn sinh tủ c thựy vụ tỉ,
Lòu thỹ an tõm chiêu hón thanh. (2)
éó chĂc rÂng ai nhức ai vinh,

MÔy kở biêt anh hựng khi vá ngà.
Cỷng cú lỳc mòa dn súng v,
Quyêt ra tay bum lỏi vắi cung phong.

Chớ nhổng toan xở nỳi lÔp sụng,
Lm nờn tiêng anh hựng õu Ôy tử.
éòảng mõy ràng thờnh thờnh cỉ bà,

Nỵ tang bng trang trĂng, v tay reo
Thọnh thẵi thẵ tỳi ròỵu bƠu.
o0o

(1) Tang bng: tì "tang bng h thù" cung bÂng g dõu, tờn bÂng cử bng. Theo L Kinh:
cha mâ mắi sinh con trai, lÔy cung tờn bÂng g dõu v tờn bÂng cử bng treo ã ngoi cỉa, cú ý
mong cho con mỡnh sau ny lÔy cung tờn lm nờn sủ nghiđp vang thiờn hế.

(2) Hai cõu thẵ trong bi Quỏ Linh éinh Dòẵng cỹa Vồn Thiờn Tòảng ải Tng. Ngòải ã
ải chặng ai m khụng chêt, phọi lm sao lòu lếi tÔm lũng son soi trong sỉ xanh.


Chớ Nam Nhi

Thụng minh nhÔt nam tỉ
Yờu vi thiờn hế kẽ (1)
Trút sinh ra thỡ phọi cú chi chi,

Chặng lă tiờu lòng ba vến sỏu.
é kĩ sỏ chi con tếo,
Nỵ tang bng quyêt trọ cho xong.

éó xụng pha bỳt trĐn, thỡ gĂng gửi kiêm cung,
Cho rừ mÊt tu mi nam tỉ.
Trong vỷ trứ ó nh phĐn sủ,

Phọi cú danh m i vắi nỳi sụng.
éi khụng, chặng lă vô khụng ?
o0o

(1) Màt ngòải con trai thụng minh; nờn lm ngòải khỏc thòảng trong thiờn hế. LÔy tì cõu thẵ
éòảng Giắi tin bến i Tròảng An: Nam tỉ yờu vi thiờn hế kẽ.
Chổ Nhn

Thá tếi mụn tiôn: nỏo
Nguyđt lai mụn hế: nhn. (1)
So lao tõm lao lủc cỷng màt n,

Ngòải trƠn thê mun nhn sao òỵc ?
Nờn phọi giổ lÔy nhn lm tròắc,
Dỗu trải cho cú tiêc cỷng xin ni.

Cuàc nhõn sinh chìng bọy tỏm chớn mòải mòẵi
Mòải lồm trở, nồm mòẵi gi khụng kơ.
Thoỏt sinh ra thỡ khúc chúe,

TrƠn cú vui sao chặng còải khỡ ?

Khi hệ lếc, khi ỏi , lỳc sƠu bi,
Chẹa chi lĂm màt bƠu nhõn dức.

Tri tỳc tiđn tỳc, ói tỳc, h thải tỳc,
Tri nhn tiđn nhn, ói nhn, h thải nhn ? (2)
CƠm kẽ thi tỉu vắi giang sẵn,

D mÔy kở xuÔt trƠn xuÔt thê.
Ngó kim nhĐt tếi tữa chi áa,
C chi nhõn tÂng tiờn ngó tữa chi. (3)
Ngn muụn nồm õu cỷng thê ni,
Ai hay hỏt m ai hay nghe hỏt ?

Sụng Xớch Bớch buụng thuyôn nồm Nhõm TuÔt,
éơ ụng Tụ riờng màt thỳ thanh cao (4)
Chổ nhn l chổ lm sao ?

(1) Chỵ nÂm tròắc cỉa thỡ huyờn nỏo; trồng soi dòắi cỉa thỡ thanh nhn. Cõu ny Nguyn
Cụng Trẹ cỷng cú ý chẵi chổ: Chổ "thá" nÂm trong chổ "mụn" thnh chổ "nỏo";trong khi chổ
"nguyđt" nÂm trong chổ "mụn" thỡ thnh chổ "nhn".

(2) Biêt ỹ l ỹ, ỵi cho ỹ thỡ bao giả mắi ỹ. Biêt nhn l nhn, ỵi cho nhn thỡ bao giả
mắi nhn ?
(3) Hai cõu ny ã bi tủa truyđn Tõy Sòẵng Ký cỹa Vòẵng Thủc Phỹ ải Nguyờn. í núi: Ch ta
ang ngi ngy nay õy, ngòải xòa ó tìng ngi tròắc ta ri.
(4) ễng Tụ: tẹc Tụ Thẹc hay Tụ éụng Pha ải nh Tng, màt trong Bỏt éếi Gia cỹa vồn
chòẵng Trung Quc, thòảng hay cựng bến thọ thuyôn chẵi trờn sụng Xớch Bớch. ễng l tỏc giọ
cỹa hai bi phỳ ni tiêng Tiôn v HĐu Xớch Bớch Phỳ.
Chổ Tỡnh
Mòịu:

Chổ tỡnh l chổ chi chi,
Dỗu chi chi cỷng chi chi vắi tỡnh.
SƠu ai lÔp cọ vũm trải,

Biêt chồng chồng biêt hịi ngòải tỡnh chung ?
Núi:
éa tỡnh l dã,

éó mĂc vo gị cho ra !
Khộo quÔy ngòải màt cỏi tinh ma,
Trúi buàc kở ho hoa biêt mÔy !

éó gữi ngòải nÂm thiờn c dĐy,
Lếi òa hn lỳc ngỷ canh i.
Nủc còải thay lỳc phõn kẽ,

Trụng chặng núi, xiêt bao nhiờu biđt lđ.
Tỡnh hung Ôy dỗu bỳt thƠn khụn vă,
Cng ti tỡnh cng ngc, cng si.

Cỏi tỡnh l cỏi chi chi ?
éi Thi Tủ Vánh
éi khụng hỏ lă trã vô khụng ?
Cỏi nỵ cƠm thò phọi trọ xong.

RĂp mòỵn iôn viờn vui tuê nguyđt
Dã em thõn thê hân tang bng.
éó mang tiêng ã trong trải Ôt

Phọi cú danh gỡ vắi nỳi sụng.
Trong cuàc trƠn ai, ai d biêt
Ri ra mắi rừ mÊt anh hựng.

Gỏnh Gếo éòa Chng
Mòịu
Con cũ lÊn lài bả sụng

Gỏnh gếo òa chng tiêng khúc nù non. (1)
Núi
Là diđc vỷ trựng trung chi nhÔt (2)

Thòẵng cỏi cũ lÊn lài bả sụng
Tiêng nù non gỏnh gếo òa chng
Ngoi nghỡn dÊm, màt trải, màt nòắc.

Trụng búng nhến, bõng khuõng tìng bòắc,
Nghe tiêng quyờn, khĂc khoọi nồm canh.
Nghợa tộp tụm ai nị dẹt tỡnh,

n thỹy th phọi ôn cho vân súng,
Tròảng tờn ến, xin chng bọo trững.
Thiêp lui vô nuụi cỏi cựng con.

Cao BÂng cỏch trã nòắc non,
Mỡnh trong trĂng cú quù thƠn a hà.
Sẹc bay nhọy màt phen nồng nử

éỏ Yờn Nhiờn (3) cũn ú chặng mũn,
éng hòu rếng chộp thở son, (4)

Chng nờn danh giỏ, thiêp cũn trở trung.

Yờu nhau khồng khớt giọi dng.
(1) Tòẵng truyôn Nguyn Cụng Trẹ lm bi ny cho cỏc cụ Ơu hỏt ơ khớch lđ quõn sợ khi
ụng i ỏnh Nựng Vồn Võn ã Cao BÂng. Hai cõu mòịu lÔy tì ca dao:

Cỏi cũ lÊn lài bả sụng
Gỏnh gếo òa chng tiêng khúc nù non.
Nng vô nuụi cỏi cựng con,

éơ anh i trƯy nòắc non Cao BÂng.
(2) Con cũ cỷng l màt loi cú lụng cú cỏnh.
(3) Yờn Nhiờn: tờn nỳi nay ã Mụng C. Tòắng Hỏn l éĐu Hiên sau khi phỏ xong quõn Hung
Nụ, i ngang qua Yờn Nhiờn lờn nỳi bết ỏ ức bia, kơ uy ẹc vua Hỏn v ghi cụng thĂng trĐn.

(4) éng hòu: cựng vui vắi nòắc. Thở son: thở ghi cụng cỏc cụng thƠn thòảng ơ ã Tụn miêu.


Gi Còắi Nng HƠu
Trở tếo húa ngƯn ngẵ lĂm viđc,

Gi Nguyđt ụng cĂc cắ trờu nhau.
Ki nhổng ngòải mỏi tuyêt ó phau phau,
Run rƯy kở tẵ o cũn manh mọnh.

Trong tròắng gÔm ngữn ốn hoa nhÔp nhỏnh,
NhÔt tữa lờ hoa ỏp họi òảng.
Tì õy l tếc ỏ, nghi vng.

Bãi õu tròắc lủa tẵ, chĂp chù.

Tõn nhõn dức vÔn lang niờn kệ,
Ngỷ thĐp niờn tiôn nhá thĐp tam.

Tỡnh ó chung lẹa cỷng phọi vam,
Sut kim c lÔy lm phĐn sủ,
Trong trƠn thê duyờn duyờn, nỵ nỵ,

Duyờn cỷng nh m nỵ cỷng nh.
Xòa nay mÔy kở a tỡnh,
Lóo TrƠn l màt vắi mỡnh l hai.

Cng gỡa, cng dởo, cng dai !
Kở Sợ
Tòắc hổu ngỷ sợ cò kẽ liđt,

Dõn hổu tẹ sợ vi chi tiờn. (1)
Cú giang sẵn thỡ sợ ó cú tờn,
Tì Chu Hỏn, vn sợ ny l quớ.

Miôn hòẵng ọng ó khen rÂng hiêu nghá,
éếo lĐp thõn phọi giổ lÔy còẵng thòảng.
Khớ hếo nhiờn chớ ếi, chớ còẵng,

So chớnh khớ ó Ơy trong trải Ôt.
Lỳc vá ngà hi tng nẵi bng tÔt, (2)
Hiờu hiờu nhiờn iêu Vá, canh SÂn. (3)

Xe b luõn (4) dƠu chòa gÊp Thang, Vồn,
Phự thê giỏo màt vi cõu thanh nghá.
CƠm chớnh ếo ơ tách t, củ bớ,

Hi cung lan nhi chòắng bỏch xuyờn. (5)
Rng mõy khi gÊp hài òa duyờn

éem quỏch cọ sã tn lm sã dứng.
Trong lang miêu, ra ti lòẵng ng,
Ngoi biờn thựy rếch mỷi can tòẵng.

Lm sao cho bỏch thê lòu phòẵng,
Tròắc l sợ sau l khanh tòắng.
Kinh luõn khãi tõm thòỵng,

Binh giỏp tng hung trung.
Vỷ trứ chi gian giai phĐn sủ,
Nam nhi ỏo thỉ thá ho hựng. (6)

Nh nòắc yờn m sợ òỵc thung dung,
BÔy giả sợ mắi tỡm ụng Hong Thếch. (7)
Nồm ba chỳ tiơu ng lêch thêch,

Tiờu dao nẵi hn cc, thanh sẵn,
No thẵ, no ròỵu, no ách, no ản,
é thớch chớ chÔt Ơy trong màt tỳi.

MÊc ai hửi, mÊc ai khụng hửi tắi,
Gỗm viđc ải m ngĂm kở trữc thanh,
Ny ny sợ mắi hon danh.

o0o
(1) Tòắc cú nồm bĐc thỡ sợ cỷng dủ vo; dõn cú bn nghô thỡ sợ ẹng Ơu tiờn.
(2) bng tÔt: tờn hai loếi cử; cọ cõu chù chn thọo dó kở sợ Ưn thõn lỳc chòa gÊp thải.

(3) éiêu Vá: tớch Ló Vững xòa ngi cõu bờn sụng Vá; canh SÂn: tớch Y Doón xòa lm ruàng ã
Ôt SÂn.
(4) b luõn: xe nh vua thòảng dựng ơ i ròắc ngòải hiôn vô giỳp nòắc.

(5) Ngồn súng dổ ơ giổ trồm dũng sụng.
(6) Viđc chớnh trá ó ánh sần trong lũng; Viđc giỏp binh ó sĂp sần trong bứng; Viđc ải ôu
coi l phĐn sủ cỹa mỡnh; Lm trai nhò thê mắi ỏng mÊt ho hựng.

(7) Hong Thếch: tẹc Hong Thếch Cụng. Cui ải nh TƠn, Tròẵng Lòẵng i chẵi ã Ôt Hế
Bỡ, ên Dợ Kiôu gÊp ụng gi trao cho quyơn Binh Thò Tam Lòỵc m dÊn: "éữc k sỏch ny sau
cú thơ bỡnh thiờn hế. Sau 13 nồm nh ngòẵi ên nỳi Cc Thnh, nêu thÔy hũn ỏ vng thỡ biêt l
ta Ôy !" (Vỡ thê sau ny ngòải ải tụn ụng lóo l Hong Thếch Cụng). éỳng nhò lải dÊn cỹa ụng,
Tròẵng Lòẵng sau ny c cụng lắn trong viđc giỳp Lòu Bang lĐp nờn nh Hỏn.

NgÔt Ngòãng
Vỷ trứ nài mếc phi phĐn sủ (1)

ễng Hi Vồn ti bà ó vo lũng,
Khi Thỹ khoa, khi Tham tỏn, khi Tng c éụng, (2)
Gm thao lòỵc (3) ó nờn tay ngÔt ngòãng.

Lỳc Bỡnh tõy cƠm cả ếi tòắng (4)
Cú khi vô Phỹ doón Thìa Thiờn.
éụ mụn giọi t chi niờn (5)

éếc (6) ngủa bũ vng eo ngÔt ngòãng.
Kỡa nỳi nữ phau phau mõy trĂng,
Tay kiêm cung m nờn dỏng tì bi,

Gút tiờn theo ỹng ùnh màt ụi dỡ
Bứt cỷng nủc còải ụng ngÔt ngòãng. (7)
éòỵc mÔt dòẵng dòẵng ngòải thỏi thòỵng,

Khen chờ phẵi phắi ngữn ụng phong.
Khi ca, khi tỉu, khi cĂc, khi tựng,
Khụng phĐt, khụng tiờn, khụng vòắng tức.

Chặng Hn, Nhếc, cỷng phòảng Mai Phỳc (8)
Nghợa vua tụi cho vân ếo sẵ chung.
éải ai ngÔt ngòãng nhò ụng.

o0o
(1) Trong vỷ trứ õu chặng l phĐn sủ.
(2) éụng: tẹc tùnh Họi Dòẵng.

(3) thao lòỵc: Ló Thỏi Cụng ải nh Chu lm ra sỏch Lức Thao ơ dếy viđc binh. Tiờn ụng
Hong Thếch trao Tròẵng Lòẵng sỏch Binh Thò Tam Lòỵc ơ giỳp Hỏn Cao T, ý chù giửi iôu
binh khiơn tòắng.

(4) Khi em quõn ỏnh thnh TrÔn Tõy ã Cao Miờn, ụng òỵc vua phong lm Bỡnh Tõy éếi
tòắng quõn.
(5) Nồm ã kinh ụ cãi dõy thao eo Ôn tì quan.

(6) éếc: cỏi mừ ngòải ta thòảng treo vo c trõu bũ ơ d tỡm khi chỳng i lếc.
(7) Lỳc ny ụng ó vô hòu trớ, nhòng trong nh vỗn dĐp dỡu cỏc cụ Ơu, ngy ngy hỏt xòắng.
Cú hụm ụng em cỏc cụ lờn cọ sõn chựa m hỏt ã Ôy !
(8) Hn, Nhếc: tẹc Hn Kẽ v Nhếc Phi, hai danh tòắng ải Tng. Mai Phỳc: danh nho ải
éụng Hỏn.
PhĐn Sủ Lm Trai

Vỷ trứ chẹc phĐn nài (1)

éÔng tròỵng phu màt tỳi kinh luõn. (2)
Thòỵng vá ẹc, hế vá dõn, (3)
SĂp hai chổ "quõn, thõn" m gỏnh vỏc,

Cú trung hiêu nờn ẹng trong trải Ôt
Khụng cụng danh th nỏt vắi cử cõy.
Chớ tang bng h thù (4) dế no khuõy,

Phọi hồm hã ra ti kinh tê (5)
Ngòải thê trọ nỵ ải l thê
Cỹa ng lƠn thiờn hế tiờu chung,

Hẵn nhau hai chổ anh hựng.
o0o
(1) Chẹc phĐn mỡnh ã trong vỷ trứ.

(2) Kinh luõn: Trong viđc kộo tẵ, lÔy tẵ chia ra gữi l kinh, hỵp nhổng sỵi tẵ lếi m se thỡ gữi l
luõn (chù nhổng ngòải giửi viđc chớnh trá).
(3) Trờn vỡ ngòải cú ẹc (tẹc vua), dòắi vỡ dõn hòng lỵi.

(4) tang bng h thù: cung bÂng g dõu, tờn bÂng cử bng. Theo L Kinh: cha mâ mắi sinh
con trai, lÔy cung tờn bÂng g dõu v tờn bÂng cử bng treo ã ngoi cỉa, cú ý mong cho con
mỡnh sau ny lÔy cung tờn lm nờn sủ nghiđp vang thiờn hế.

(5) Kinh tê: tì cứm tì kinh bang tê thê giỳp nòắc cẹu ải.
Than Nghốo
Chỉa chỏn ru m quÔy mói õy,

Nỵ nƠn dan dớu mÔy nồm nay.
Mang danh ti sĂc cho nờn nỵ,
Quen thúi phong lòu húa phọi vay.

Quõn tỉ lỳc cựng thờm thân mÊt,
Anh hựng khi gĂp cỷng khoanh tay.
Cũn trải, cũn Ôt, cũn non nòắc

Cú lă ta õu mói thê ny ?
o0o
Cú lă ta õu mói thê ny,
Non sụng lƯn thƯn mÔy thu chƠy.

éó tìng tĂm gài ẵn mòa múc,
Cỷng phọi xờnh xang hài giú mõy.
Hóy quyêt phen ny xem thỉ ó

Song cũn tui trở cháu chi ngay ?
Xòa nay xuÔt xỉ thòảng hai li,
Mói thê ri ta să tớnh õy.

o0o
Mói thê ri ta să tớnh õy,
éiôn viờn thỳ nữ vỗn xòa nay.

Giang h bến lẹa cõu tan hỵp
Tựng cỳc anh em cuàc tùnh say.
Tũa ỏ Khòẵng Cụng (1) ụi khúm trỳc,

o xuõn Nghiờm Tỉ (2) màt vai cy

Thỏi bỡnh vỷ trứ cng thong thọ,
Chặng lỵi danh gỡ lếi húa hay.

o0o
Chặng lỵi danh gỡ lếi húa hay,
Chặng gỡ phiôn lứy chặng ai rƠy.

Ngoi vũng còẵng tửa chõn cao thÔp,
Trong thỳ yờn h mÊc tùnh say.
Liêc mĂt coi chẵi ngòải lắn bộ

Vơnh rõu bn nhổng chuyđn xòa nay.
Cỹa trải trồng giú kho vụ tĐn,
CƠm hếc (3) tiờu dao Ôt nòắc ny.

Vánh Cọnh Nghốo
Chặng phọi rÂng ngõy chặng phọi Ơn
Bãi vỡ nh khú húa bƠn thƠn.

MÔy ải thƠy kiđn m thua mâo,
Nghợ phĐn thÂng nghốo phọi biêt than.
S khỏ bợ ri thải lếi thỏi

Cẵ thòảng ụng hêt hặn sang xuõn.
Trải õu riờng khú cho ta mói,
Vinh nhức dự ai cỷng màt lƠn.

o0o
(1) Khòẵng Cụng: tẹc Khòẵng Thòỵng (cũn òỵc gữi l Khòẵng Tỉ Nha, Ló Thòỵng, Ló Vững)
thòảng ngi cõu ã bên sụng Vá tròắc khi ra giỳp vua Chu Vồn Vòẵng.

(2) Nghiờm Tỉ: tẹc Nghiờm Tỉ Lồng, ngòải ải éụng Hỏn, tròắc khi Ăc dứng thòảng i cy
ruàng ã nỳi Phỳ Xuõn.
(3) CƠm hếc: iơn tớch Triđu Thanh Hiên ải Tng i lm quan ã Ôt Thức chù em theo màt
cõy n v màt con chim hếc.

Thoỏt Vũng Danh Lỵi
Chen chỳc lỵi danh chỏn ngĂt

Cỳc tựng phong nguyđt mắi vui sao
éỏm phn hoa trút bòắc chõn vo
Sủc nghợ lếi giĐt mỡnh bao xiêt kơ.

Quỏ giọ vóng nhi bÔt thuyêt, (1)
cỏi hỡnh hi lm thiđt cỏi thõn chi.
Cuàc ải thỉ gỗm m suy,

Bến tựng cỳc xòa kia l c củu.
Hân vắi lỵi danh ba chộn ròỵu,
Vui cựng phong nguyđt màt bƠu thẵ,

Chuyđn c kim so sỏnh tủa bn cả,
Riờng vui thỳ giang sẵn phong nguyđt.
MÊc xa mó thá thnh khụng dỏm biêt,

Thỳ yờn h trải Ôt ơ riờng ta.
No ai, ai biêt chồng l ?
o0o

(1) LÔy ý ã sỏch LuĐn Ngổ: viđc ó qua ri khụng nờn nhĂc nổa.

Tòẵng Tò
Tòẵng tò khụng biêt cỏi lm sao,

Mun vă m chẵi vă òỵc no ?
Lỳc ẹng, khi ngi, khi núi chuyđn,
Lỳc say, lỳc tùnh, lỳc chiờm bao.

Trồng soi tròắc mÊt ngả chõn bòắc,
Giú thi bờn tai ngị miđng cho.
Màt nòắc màt non ngòải màt ngọ,

Tòẵng tò khụng biêt cỏi lm sao ?
Vánh Hn Tớn
So tam kiđt, ai bÂng Hn Tớn ?
Màt tay thu muụn dÊm nòắc non,
Nhổng ngả rÂng khoỏn thiêt, thò son,

Thỏi sẵn nhò lđ, Hong h nhò ỏi.
Hếp tọo Ngỷ h song Phếm Lói,
Khòắc lòu tam kiđt àc Tròẵng Lòẵng.

éau ắn thay iơu tĐn, cung tn,
éƠm Võn màng phọi mĂc mòu con trở.
Nêu biêt chổ "khọ hnh, khọ chù"

Thải Ngỷ h màt lỏ cho xong,
Lm chi lỳng tỳng trong vũng !

Vánh Tiôn Xớch Bớch

Mòịu:
Giú trồng chẹa màt thuyôn Ơy,
Cỹa kho vụ tĐn biêt ngy no vẵi ? (1)

Núi:
ễng Tụ tỉ (2) qua chẵi Xớch Bớch, (3)
Màt con thuyôn vắi màt tỳi thẵ.

Giú hiu hiu mÊt nòắc nhò tả,
Trồng chờnh chêch Ơu non mắi lú.
Thuyôn màt lỏ xụng ngang ghônh bếch là, (4)

Buụng chốo hoa len lửi giổa sẵn còẵng.
Ca rÂng: quê trếo hô lan tòẵng,
Kớch khụng minh hô t lòu quang,

Diơu diơu hô dò hoi
Vững m nhõn hô thiờn nhÔt phòẵng. (5)
Ngòải ệ ca (6) rộo rĂt khỳc cung thòẵng,

Tiêng tiờu lỗn tiêng ca vang mÊt nòắc.
Sủc nhắ kở cƠm ngang giỏo vánh cõu thẵ thuã tròắc (7)
Nghợ sủ ải thờm cọm ni phự du. (8)

énh hay trải Ôt dnh cho
Hai kho phong nguyđt nghỡn thu hóy cũn.
Cũn trải cũn nòắc cũn non.

o0o
(1) LÔy ý tì bi Tiôn Xớch Bớch Phỳ cỹa Tụ Thẹc (xem chỳ thớch (2) ã dòắi): Duy giang thòỵng

chi thanh phong, dổ sẵn gian chi minh nguyđt, thỉ tếo vĐt chi vụ tĐn tếng, nhi ngụ dổ tỉ chi sã
càng thớch Chù cú giú mỏt ã trờn sụng, trồng sỏng ã sòản nỳi l kho vụ tĐn cỹa tếo vĐt m ta
vắi ngòẵi cựng thớch.
(2) Tụ tỉ: tẹc Tụ Thẹc hay Tụ éụng Pha ải nh Tng, màt trong Bỏt éếi Gia cỹa vồn chòẵng
Trung Quc, thòảng hay cựng bến thọ thuyôn chẵi trờn sụng Xớch Bớch. ễng l tỏc giọ cỹa hai bi
phỳ ni tiêng Tiôn v HĐu Xớch Bớch Phỳ. (3) Xớch Bớch: tờn khỳc sụng nay ã huyđn Gia Ngò tùnh
H BĂc, Trung Quc. Xòa vo thải Tam Quc, tòắng éụng Ngụ l Chu Du mòỵn giú do Gia Cỏt
Lòỵng cƠu, dựng hửa cụng phỏ tan hẵn 80 vến quõn To Thỏo ã õy. Tòẵng truyôn cỏc sòản nỳi
ỏ ã õy bá lỉa t nờn ử rủc lờn, ngòải ải sau gữi l Xớch Bớch.
(4) bếch là: sòẵng trĂng
(5) Chốo quê so lan; éĐp búng sỏng chốo ngòỵc súng lờn; Nao nao lũng ta; Nhắ m nhõn ã
màt phòẵng trải.
(6) ệ ca: dủa vo bi hỏt m hữa lếi.
(7) Tỏc giọ nhĂc chuyđn nồm xòa trờn sụng Xớch Bớch, gÊp ờm thu trồng sỏng, To Thỏo
ung ròỵu say ri cƠm giỏo ra ẹng ã Ơu thuyôn m hỏt; bi hỏt cú ý coi thòảng thiờn hế.
(8) phự du: con vả, sng trờn mÊt nòắc, sắm nã chiôu chêt. Tì sỏch cỹa Trang tỉ: "phự du
triờu sinh mà tỉ". Ngy nay ngòải ta thòảng dựng ơ ỏm chù nhổng gỡ hò ọo, thoỏng cú thoỏng
khụng ã trờn ải.
Vánh HĐu Xớch Bớch
Sụng Xớch Bớch vìng trồng sỏng tử,

ễng Tụ tỡm thỳ cỷ dếo chẵi.
Búng quang õm (1) no ó mÔy mòẵi,
M non nòắc xui nờn lũng cọm kớch.

Thi thnh nhÔt bẹc thiờn sẵn tách
Cụ hếc honh giang lòỵc tiơu chu. (2)
Sut nồm canh bờn gi mẵ h,

Chiêc thuyôn lung i vô trong búng nguyđt.

Khỏch còải núi hửi tờn gỡ chặng biêt,
Liêc trụng ra no thÔy õu no.

y ngòải hay hếc xinh sao.
o0o
(1) quang õm: ỏnh sỏng v búng ti cỹa ngy ờm, ỏm chù thải gian.

(2) Xong màt bi thẵ nghỡn dóy nỳi lÊng im; Ngang sụng màt con chim hếc lở loi vòỵt qua
chiêc thuyôn con.
Vánh Thỳy Kiôu

éó biêt mỏ hng thải phĐn bếc,
Trỏch Kiôu nhi chòa vân tÔm lũng vng.
Chiêc quết, thoa nh phứ nghợa Kim lang,
NÊng vỡ hiêu, nhâ vỡ tỡnh thỡ cỷng phọi.
Tì Mó Giỏm Sinh cho ên chng Tì Họi,

Cỏnh hoa tn em bỏn lếi chn thanh lõu,
BÔy giả Kiôu cũn hiêu vo õu,
M bòắm chỏn ong chòảng cho ên thê !

Bếc mđnh chặng lƠm ngòải tiêt nghợa,
éoến tròảng cho ỏng kiêp t dõm.
Bỏn mỡnh trong bÔy nhiờu nồm,

é em chổ hiêu m lƠm òỵc ai !
Nghợ ải m ngỏn cho ải.