Tiết85-86, Hồn Tr Ba (Chuẩn KTKN)

TRƯỜNG THPT SỐ 2 PHÙ MỸ Giáo án ngữ văn 12 – chương trình cơ bản
Tiết:85-86 - Đọc văn
Ngày soạn: 10/03/2011 HỒN TRƯƠNG BA, DA HÀNG THỊT ( trích )
(Lưu Quang Vũ)
I/ MỤC TIÊU BÀI HỌC:
1. Kiến thức : Giúp học sinh:
- Cảm nhận được bi kịch của con người khi bị đặt vào nghịch cảnh phải sống nhờ, sống tạm trái tự
nhiên và vẻ đẹp tâm hồn của người lao động trong cuộc đấu tranh chống lại sự giả tạo, dung tục ;
- Thấy được những đặc sắc của kịch Lưu Quang Vũ qua đoạn trích cụ thể.
2. Kỹ năng: Giúp học sinh rèn luyện kĩ năng:
Đọc – hiểu kịch bản văn học theo đặc trưng thể loại.
3. Thái độ:
Giáo dục HS lối sống trung thực, khát vọng hoàn thiện nhân cách, có ý thức đấu tranh chống lại cái
giả tạo, cái ác, cái xấu.
II/ CHUẨN BỊ CỦA GV VÀ HS :
1.Chuẩn bị của GV:
SGK,SGV, giáo án, tranh ảnh, những đoạn phim về vở kịch.
2.Chuẩn bị của HS:
Đọc SGK, TLTK chuẩn bị cho bài mới theo hướng dẫn học bài trong SGK.
III/ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC:
1. Ổn định tổ chức: ( 1’)
2. Kiểm tra bài cũ : (5’)
CÂU HỎI ĐÁP ÁN
Câu 1: Trong trích đoạn
Ông già và biển cả của
Hê-minh-uê, cuộc chinh
phục con cá kiếm của lão
Xan-ti-a-gô diễn ra như thế
nào? Ý nghĩa của cuộc
chiến là gì?
Câu 2: Trong trích đoạn

Ông già và biển cả, em
hiểu thế nào là nguyên lí
Tảng băng trôi?
Câu 1: Cuộc chinh phục con cá kiếm của lão Xan-ti-a-gô diễn ra:
- Con cá kiếm mắc câu bắt đầu những vòng lượn “vòng tròn rất lớn”, “con
cá đã quay tròn”… à Nhắc lại nhiều lần:
+ Gợi lên những cố gắng cuối cùng nhưng hết sức mãnh liệt cố thoát khỏi
sự níu kéo vây bủaà vẻ đẹp hùng dũng, ngoan cường của con cá trong cuộc
chiến.
+ Gợi lên vẻ đẹp của hình ảnh một ngư phủ lành nghề kiên cường: chỉ bằng
con mắt từng trải: “nhìn những vòng tròn từ rộng tới hẹp” từ xa tới gần đã
ước được khoảng cách gần tới đích của cá. “nó vẫn ở xa nhưng đã nhô
mình lên cao”.
+ Biểu hiện sự cảm nhận của lão bằng giác quan thị giác và xúc giác: đoán
con cá qua vòng lượn (khi chưa nhìn thấy), khi cảm nhận trực tiếp:“đến
vòng 3, lão lần đầu tiên thấy con cá à “thân hình đồ sộ và những sọc màu
tía trên mình”.
- Cuộc chiến đấu đã tới chặng cuối, hết sức căng thẳng nhưng cũng hết sức
đẹp đẽ. Hai đối thủ đều dốc sức tấn công và dốc sức chống trả:
+ Cá kiếm: là đối thủ ngang sức ngang tài với ông lão. Ngay đến khi sức
kiệt con cá vẫn thể hiện phong cách cao thượng, uy dũng: không chấp nhận
cái chết, “phóng vút lên khỏi mặt nước, phô hết tầm vóc khổng lồ, vẻ đẹp và
sức mạnh.” à Trong cuộc săn đuổi này con cá bộc lộ những phẩm chất
cao quý như một con người đúng nghĩa.
à
Sự kiêu hùng của cá kiếm nâng
cao tầm vóc của Xan-ti-a-gô
+ Thái độ của lão: tâm lí phức tạp, mâu thuẫn (vừa yêu qúy, cảm thông
con cá, nhưng đồng thời phải giết nó cho bằng được)
à

Cá kiếm vừa là đối
tượng chinh phục, vừa là người anh em , ông hiểu rõ và chiêm ngưỡng đối
thủ của mình.
Dương Ngọc Xuân
TRƯỜNG THPT SỐ 2 PHÙ MỸ Giáo án ngữ văn 12 – chương trình cơ bản
- Kết quả cuộc chinh phục: ông lão chiến thắng dù thể lực không thể sánh
được sức mạnh của cá. Chiến thắng của lão là do: sự điêu luyện về tay nghề
và niềm tin, ý chí, nghị lực.
Câu 2: Đoạn trích: Ông già và biển cả của Hê-minh-uê tiêu biểu cho lối viết
"Tảng băng trôi": dung lượng câu chữ ít nhưng "khoảng trống" được tác giả
tạo ra nhiều, chúng có vai trò lớn trong việc tăng các lớp nghĩa cho văn bản
(Dẫn chứng)
3. Bài mới :
Lời vào bài : (1’) Nói đến Lưu Quang Vũ là nói đến những vở kịch như: Lời nói dối cuối cùng, Nàng Xi-
ta, Chết cho điều chưa có, Nếu anh không đốt lửa, Khoảnh khắc và vô tận, Bệnh sĩ, Tôi và chúng ta, …
Với những vở kịch trên, Lưu Quang Vũ không chỉ trở thành một hiện tượng đặc biệt của sân khấu kịch
trường Việt Nam những năm 80 của thế kỉ XX mà còn được coi là một trong những nhà soạn kịch tài
năng nhất của nền văn học nghệ thuật Việt Nam hiện đại. Và, nhắc đến Lưu Quang Vũ, người ta cũng
không quên nhắc đến Hồn Trương Ba da hàng thịt - một vở kịch có ý nghĩa xã hội nhân văn sâu sắc.
Trong hai tiết học hôm nay, chúng ta sẽ đi vào khám phá một trong những đoạn trích đặc sắc của vở kịch
đó.
TL Hoạt động của GV Hoạt động của HS Nội dung kiến thức
10’ * Hoạt động 1.
- GV nêu yêu cầu
công việc : Anh(chị)
hãy đọc phần Tiểu
dẫn SGK. và tóm tắt
những nét chính về
cuộc đời và sự
nghiệp của tác giả

Lưu Quang Vũ .
- GV chốt lại một số
điểm cơ bản, đồng
thời mở rộng , giới
thiệu để HS hiểu
thêm về cuộc đời và
sự nghiệp của nhà
viết kịch, nhà thơ tài
hoa của nền văn học
Việt Nam hiện đại .
* Hoạt động 1.
- HS đọc phần tiểu dẫn
trong SGK.
- HS trả lời câu hỏi.
I. ĐỌC –TÌM HIỂU CHUNG:

+ Lưu Quang Vũ (1948-1988), quê gốc tại Đà
Nẵng, sinh tại Phú Thọ trong một gia đình tri
thức, cha là nhà viết kịch Lưu Quang Thuận.
+ Cuộc đời Lưu Quang Vũ từng lúc có thăng
trầm, buồn nản , thất vọng , như ông tâm sự: “ Có
những lúc tâm hồn tôi rách nát – Như một tấm
gương chẳng biết soi gì “ . Đó là lúc gia đình nhỏ
của ông (với diễn viên điện ảnh Tố Uyên tan
vỡ ), Lưu Quang Vũ thất nghiệp, từng làm đủ
mọi nghề mưu sinh : làm hợp đồng cho Nhà xuất
bản Giải phóng, chấm công trong một đội cầu
đường, vẽ pa-nô, áp phích, ” Làm việc, làm việc
để chiến thắng thời gian và bóng tối “ là lời cổ vũ
để tự vượt mình của Lưu Quang Vũ trong những

năm tháng gian khó đó.
+ “ Biết ơn em, em từ miền gió cát - Về với anh,
bông cúc nhỏ hoa vàng “, tâm hồn người trai
phiêu bạt luôn mắc nợ những chuyến đi, những
giác mơ nông nổi của Lưu Quang Vũ đã tìm thấy
bến đỗ cho cuộc đời mình. Tình yêu, sự nâng đỡ
tâm hồn và hạnh phúc gia đình với nữ sĩ Xuân
Quỳnh đã tiếp thêm cho Lưu Quang Vũ một
nguồn năng lượng mới trong sáng tác. Đây cũng
là thời điểm có sự chuyển biến mạnh mẽ trong
không khí và đời sống xã hội. Ngọn gió thời đại,
điểm tựa tinh thần từ tình yêu rộng lớn bao dung
giản dị mà sâu sắc đã thổi bùng lên nhiệt hứng
sáng tạo ở Lưu Quang Vũ. Đây là thời điểm kết
tinh rực rỡ trong sự nghiệp sáng tác của ông. Lưu
Quang Vũ đã có những vở kịch gây chấn động dư
Dương Ngọc Xuân
TRƯỜNG THPT SỐ 2 PHÙ MỸ Giáo án ngữ văn 12 – chương trình cơ bản
GV gọi 1 HS đọc
phần giới thiệu tóm
tắt về vở kịch Hồn
Trương Ba, da hàng
thịt trong mục Tiểu
dẫn.
- HS thực hiện yêu cầu.
luận như : Lời nói dối cuối cùng, Nàng Xi-ta,
Chết cho điều chưa có, Nếu anh không đốt
lửa,Lời thề thứ chín, Khoảnh khắc và vô tận,
Bệnh sĩ, Tôi và chúng ta,…Ông trở thanh hiện
tượng đặc biệt cuả sân khấu kịch trường, được

đánh giá là nhà soạn kịch tài năng nhất của nền
văn học Việt Nam hiện đại.
+ Lưu Quang Vũ còn là một tiếng thơ giàu cảm
xúc, trăn trở, khát khao, “nổi gió trong lòng “ với
nhiều bài được bạn đọc yêu thích như: Và anh
tồn tại, Tiếng việt, Vườn trong phố, Bầy ong
trong đêm sâu, Tác phẩm thơ tiêu biểu của ông :
Hương cây(Thơ- in chung trong tập Hương cây-
Bếp lửa), Mây trắng của đời tôi (Thơ,1989), Bầy
ong trong đêm sâu(Thơ ,1993),…
+ Lưu Quang Vũ qua đời giữa lúc tài năng đang
độ chín, ngày 29/8/1988, trong một tai nạn ôtô
trên quốc lộ 5 cùng với người bạn đời là nhà thơ
Xuân Quỳnh và con trai là Lưu Quỳnh Thơ.
Với những đóng góp to lớn về sáng tác, Lưu
Quang Vũ đã được tặng giải thưởng Hồ Chí
Minh về văn học nghệ thuật vào năm 2000.
64’ * Hoạt động 2.
GV hướng dẩn HS
đọc- hiểu văn bản.
- GV hướng dẫn HS
đọc phân vai toàn bộ
phần văn bản kịch trong
SGK. GV đọc các đoạn
lược trích. Lưu ý HS cố
gắng chuyển tải các chỉ
dẫn sân khấu trong giọng
đọc để thể hiện đúng
hành động ,thái độ, cảm
xúc và tính cách của nhân

vật. Lời của hàng xác thịt
trong màn đối thoại giữa
hồn và xác có giọng điệu
chế giễu, mỉa mai, tự đắc,
ve vuốt, lấn lướt. Ngôn
ngữ kịch ở nhân vật hồn
Trương Ba thay đổi theo
từng tình huống kịch .Khi
thì quyết liệt khẳng định
sự toàn vẹn, trong sạch,
thẳng thắn của bản thân.
* Hoạt động 2.
HS đọc- hiểu văn bản.
- HS nghe và tóm tắt.
II- ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN:
1-Đọc và tóm tắt hành động kịch trong đoạn
trích
+ Cảm thấy không thể sống như thế này mãi, hồn
Trương Ba muốn thoát ra khỏi thân xác anh hàng
thịt thô lỗ phàm tục.
+ Cuộc đối thoại giữa hồn và xác. Hồn Trương
Ba đành bần thần nhập lại thân xác anh hàng
thịt .
+ Những người thân trong gia đình( vợ, cháu gái,
con dâu) đều thấy Trương Ba đã khác xưa, đã
lệch lạc nhiều lắm. Đau đớn cực độ, Trương Ba
lập cập đến bên cột nhà, đốt hương để gặp Đế
Thích.
+ Đế Thích thuyết phục Trương Ba chấp nhận
cuộc sống hiện tại hoặc nhập vào thân xác cu Tị

để bảo toàn sự sống. Trương Ba suy nghĩ, cân
nhắc và đưa ra quyết định dứt khoát: chấm dứt sự
hiện diện của một tồn tại trớ trêu có tên gọi là
“Hồn Trương Ba ,da hàng thịt”.
+ Hồn Trương Ba vẫn còn mãi giữa màu xanh
Dương Ngọc Xuân
TRƯỜNG THPT SỐ 2 PHÙ MỸ Giáo án ngữ văn 12 – chương trình cơ bản
Khi thì bế tắc tuyệt vọng ,
bần thần đành quay về
cuộc sốngnhờ thân xác
anh hàng thịt. Lúc thẫn
thờ, đau đớn vì biết mình
khác dần đi trong mắt
người khác. Khi lại quyết
liệt trong những lời tuyên
ngôn về lẽ sống,…Để rồi
cuối cùng tự chọn một
hướng giải thoát để mình
được là mình, nhẹ nhàng
và thanh thản.
Khi đọc lời của các nhân
vật trong gia đình Trương
Ba cần chú ý đến tuổi tác,
mối quan hệ với nhân vật
chính để có cách thể hiện
cho phù hợp. Lời người
vợ yêu thương , đau khổ
và dằn dỗi. Lời chị dâu
chia sẻ, xót xa, thương
cảm, lo lắng. Lời cháu

Gái bực bội, quyết liệt,…
Còn một nhân vật nữa
trong tác phẩm là tiên Đế
Thích, dẫu là người của
cõi tiên nhưng cách nói
năng và ngôn ngữ rất đời
thường, đôi chỗ thoáng
hiện nụ cười khi người
đọc liên tưởng tới các vấn
đề xã hội được bóng gió
nhắc đến qua lời nhân
vật.
- GV yêu cầu HS kết
hợp nghe văn bản kịch và
tóm tắt những văn bản
chính của cốt truyện.
– GV dẫn dắt và đặt
câu hỏi: Chúng ta
hãy tưởng tượng lớp
kịch đang được trình
diễn trên sân khấu
không gian ba chiều.
Trong tâm trạng buồn
bã chán ngán đến cực
độ, hồn Trương Ba
cháy bỏng khao khát
được tách mình ra
khỏi thân xác kềnh
cang thô lỗ và phàm
tục kia, dù chỉ là một

lát. Dưới ánh đèn và
kĩ xảo sân khấu, hồn
Trương Ba tách khỏi
- HS lần lượt trả lời từng
vế của câu hỏi.
cây vườn, trong những điều tốt lành của cuộc đời
và trong kí ức yêu thương của những người thân.
Chuỗi hành động kịch liên tiếp xuất hiện đã đẩy
tình huống kịch giữa hồn Trương Ba và xác hàng
thịt lên cao trào , đỉnh điểm, dẫn đến cách giải
quyết hợp lí ở phần cuối của tác phẩm. Chúng ta
sẽ tìm hiểu văn bản theo diễn biến của các lớp
kịch.
2- Phân tích:
a.Cuộc đối thoại giữa hồn và xác
Nội dung cuộc đối thoại: Có hay không sụ phụ
thuộc của hồn Trương Ba cao khiết, nhân hậu vào
xác hàng thịt phàm phu tục tử.
Hồn Trương Ba
-Cho rằng :”Ta vẫn có một
đời sống riêng: nguyên
vẹn, trong sạch, thẳng
thắn”.Xác hàng thịt không
có tiếng nói, không có tư
tưởng cảm xúc chỉ là xác
thịt âm u đui mù, chỉ là cái
vỏ bên ngoài. Nếu có tiếng
nói thì đó là tiếng của con
thú, tiếng của bản năng
( do vậy không thể chi

phối, tác động hay ảnh
hưởng gì đến đời sống
Xác hàng thịt
-Xác khẳng định: Ông
không tách khỏi tôi
được đâu, dù tôi chỉ là
thân xác.”Lí lẽ” mà xác
đưa ra là “hai ta đã
hòa với nhau làm một
rồi”, “ ông tồn tại nhờ
tôi, chiều theo những
đòi hỏi của tôi, mà còn
nhận là nguyên vẹn
trong sạch,thẳng thắn”;
“Chẳng có cách nào
chối bỏ được tôi” vì “
Dương Ngọc Xuân
TRƯỜNG THPT SỐ 2 PHÙ MỸ Giáo án ngữ văn 12 – chương trình cơ bản
thân xác anh hàng
thịt và hiện lờ mờ
trong dáng nhân vật
Trương Ba thật. Thân
xác anh hàng thịt vẫn
ngồi nguyên trên
chõng và lúc này chỉ
còn là thân xác. Cuộc
đối thoại giữa hồn và
xác thực sự bắt đầu
bằng việc “tuyên
chiến” của xác.

Vậy nội dung
chính của cuộc đối
thoại ấy là gì? Các
nhân vật đã đưa ra
những lí lẽ như thế
nào để “bảo vệ”
mình? Phần thắng
đã nghiêng về nhân
vật nào trong màn
đối thoại này?
Anh(chị) hãy phỏng
đoán thái độ, tâm
trạng, cảm xúc của
các nhân vật trong
cuộc đối thoại.
- GV nhận xét, hệ
thống hóa để HS tiện
theo dõi:
trong sạch cao khiết của
linh hồn).
-Hồn phủ nhận những
”dẫn chứng” xác nêu ra
không phải là hành động
xuất phát từ ý thức của
mình. “Đấy là mày chứ,
chân tay mày, hơi thở của
mày,…”

- Hồn cho rằng đó là nhưng
lí lẽ “ti tiện “ không thể

chấp nhận được.
Hồn Trương Ba trở thành
người “đuối lí” trong cuộc
đối thoại này. Từ chỗ cao
giọng phủ nhận “vô lí, mày
không thể biết nói”, mày
không thể có tiếng nói, đến
chỗ chấp nhận xác thịt có
tiếng nói, nhưng đó là
“tiếng gọi nơi hoang dã”
của bản năng thấp kém tầm
thường. Từ chỗ phủ định
quyết liệt, lớn giọng khi
xác đưa ra những bằng
chứng “hai năm rõ mười”
về sức mạnh sai khiến của
nó , đến chỗ “không dám
trả lời “, lúng túng trong
câu nói đứt quãng “Ta…
ta đã bảo mày im đi” ,
“Nhưng…nhưng…” biết
trả lời câu hỏi của xác như
thế nào đây. Từ chỗ hăng
hái đấu lí, đáp lại tất cả
những lí lẽ xác đưa ra, đến
chỗ “bịt tai lại” “ta không
muốn nghe mày nữa”. Từ
cách xưng hô ”mày”-“ta”
vào đầu cuộc đối thoại ,
xác đã tinh ý nhận ra khi

cuộc đối thoại ở vào hồi
kết “ấy đấy ông đã bắt đầu
gọi tôi là anh rồi đấy” . Từ
mạnh mẽ, đầy khí thế đấu
tranh, đến tiếng kêu
“trời” ,tuyệt vọng và dáng
dấp bần thần tội nghiệp
nhập lại thân xác anh hàng
thịt cho người đọc cảm
giác dường như hồn đã bị
dồn vào con đường cụt
không lối thoát, đành phải
chấp nhận sự an bài “hòa
thuận” ,” hồn Trương Ba
tôi là hoàn cảnh mà
ông phải quy phục”, là
cái bình để chứa linh
hồn.
-Xác ”chứng minh”
ảnh hưởng ” sức mạnh
ghê gớm, lắm khi át cả
linh hồn cao khiết”
bằng những “dẫn
chứng” cụ thể: Khi ông
ở bên nhà tôi, khi ông
đứng cạnh vợ tôi, tay
chân run rẩy, hơi thở
nóng nực, cổ nghẹn lại;
các món tiết canh, cổ
hũ,khấu đuôi và cả

những cái thú vị
khác,”Cơn giận của
ông lại có thêm sức
mạnh của tôi” đã làm
cho “ ông tát thằng
con trai tóe máu mồm
máu mũi”.
- Xác “tìm kiếm giải
pháp” cho sự tồn tại “
hòa bình” mang tên
Hồn Trương Ba da
hàng thịt bằng “trò chơi
tâm hồn” .”Luật chơi”
là hồn cứ nghĩ mình
cao khiết thánh thiện,
làm điều xấu thì cứ đổ
tội cho xác để được
thanh thản .Bù lại hồn
sẽ làm đủ mọi việc để
thỏa mãn những khát
thèm của xác.

-Trong cuộc đối thoại,
xác hàng thịt mỗi lúc
một lấn lướt, dồn đuổi
hồn Trương Ba . Xác
chủ động “tuyên chiến”
khi hồn khao khát
được tồn tại độc lâp
riêng mình.Xác thách

thức , giễu cợt mỉa mai
hồn:”có đấy”. “có
tiếng nói đấy”, “có
thật thế không”.Xác
cao giọng khoái chí đòi
hồn phải “thành thật
trả lời”.Xác biết rõ
người ta nghĩ gì về
mình, đồng thời cũng
tỏ ra lúng túng bên
ngoài, đến những biện
Dương Ngọc Xuân
TRƯỜNG THPT SỐ 2 PHÙ MỸ Giáo án ngữ văn 12 – chương trình cơ bản
- GV : trong vai nhà
viết kịch Lưu Quang
Vũ , anh(chị) hãy
phát biểu với người
đọc ý tứ sâu xa tác
giả kịch bản muốn
gửi gắm qua màn đối
thoại của hồn Trương
Ba và xác hàng thịt.
- GV : “Lí lẽ” của
hồn Trương Ba là “
Ta vẫn có một đời
sống riêng :nguyên
vẹn, trong sạch,
thẳng thắn”. Nhưng
theo anh(chị) có thật
là hồn Trương Ba

vẫn bảo lưu được
“một đời sống riêng :
nguyên vẹn, trong
- Học sinh thảo luận chỉ
ra hàm ý của cuộc đối
thoại :
- HS tái hiện kiến thức
để trả lời câu hỏi .
da hàng thịt”.
Cuộc đối thoại cũng cho
thấy sự ngộ nhận của hồn
về chính mình. Sau bấy
nhiêu chuyện đã xảy ra với
gia đình và bản thân, hồn
vẫn cho rằng mình nguyên
vẹn, trong sạch,thẳng thắn,
mọi tội lỗi đều là do xác
thịt gây nên. Cho nên
không phải ngẫu nhiên xác
khẳng định “tác giả” của
“trò chơi tâm hồn”không
ai khác ngoài “những
chuyện ông vẫn tự nói với
mình” và người khác đấy
chứ “ , xác chỉ làm nhiệm
vụ “tổng kết “ và phát biểu
“luật chơi” cho rõ ràng, cụ
thể mà thôi. Mâu thuẫn
kịch tạm thời chùng xuống
để chờ đợi một cao trào

bùng nổ mới, chỉ xảy ra khi
nào điều ngộ nhận trên
được “ vỡ lẽ” hoàn toàn.
luận bên trong tìm
kiếm sự thanh thản và
vô tội của hồn. Xác “
lợi khẩu “ khi đưa ra lí
lẽ. Xác “ mềm dẻo “
trong thuyết phục ,
tranh luận. Khi thì sử
dụng lí lẽ, lúc đưa ra
bằng chứng. Khi thì
cao giọng thách thức,
lúc buồn rầu thanh
minh. Khi thì đắc ý,
tinh quái, lúc lại vuốt
ve, xoa dịu, an ủi mà
mỉa mai. Vừa dụ
dỗ,mua chuộc vừa
trắng trợn ,phỉ báng.
Xác đã chứng tỏ được
ưu thế của nó , uy
quyền của nó ,sự chi
phối khủng khiếp của
nó bằng kết cục màn
đối thoại là “cái hồn
ương bướng” lại tìm về
với chỗ trú thân là xác
anh hàng thịt.

à Từ tình huống kịch oái oăm rơi vào cảnh ngộ
ông nông dân Trương Ba ,đối thoại giữa hồn
Trương Ba và xác hàng thịt gợi cho người đọc
nghĩ tới hàm ý sâu xa tác giả muốn gửi gắm:
Linh hồn và thể xác là hai phương diện tồn tại
trong mỗi con người. Có thể nào sống mà không
cần đến dáng hình, thân thể? Nhưng lẽ nào đời
sống của con người chỉ thu gọn trong những nhu
cầu thuần tuý bản năng ? Đừng “bỏ bê” thân
xác để chỉ biết đến một thứ linh hồn chung chung
trừu tượng không thuộc về một ai trên cõi thế
gian này . Cũng đừng chạy theo những khát thèm
của thân xác mà trở về với hồng hoang nguyên
thủy. Cuộc đấu tranh giữa linh hồn và xác thịt
chính là cuộc đấu tranh giữa đạo đức và tội lỗi,
giữa khát vọng và dục vọng, giữa phần “người”
và phần “con” trong mỗi con người .
b.Hồn Trương Ba và những người thân.
- Hồn Trương Ba liệu có còn giữ được “một đời
sống riêng: nguyên vẹn, trong sạch, thẳng
thắn” ? Đây là câu trả lời đẫm nước mắt đau đớn,
yêu thương , giận dỗi và bế tắc từ người vợ của
ông :” Tôi biết, ông vốn là người hết lòng thương
yêu vợ con… Chỉ tại bây giờ …Ông đâu còn là
Dương Ngọc Xuân
TRƯỜNG THPT SỐ 2 PHÙ MỸ Giáo án ngữ văn 12 – chương trình cơ bản
sạch, thẳng thắn”
không ? Anh (chị)
hãy tìm câu trả lời từ
phía những người

thân trong gia đình
Trương Ba .
- GV : Căn cứ vào
những lời thoại ,
anh(chị) hãy hình
dung và miêu tả lại
tâm trạng , cảm xúc
của hồn Trương Ba
khi nhận được những
câu trả lời từ phía
người thân .
- HS trả lời .
ông Trương Ba làm vườn ngày xưa, …”, “Ông
bây giờ còn biết đến ai nữa !” .
- Còn đây nữa, câu trả lời bực tức , dữ dội, dằn
hắt từ đứa cháu gái hồn nhiên ngây thơ , chưa
hiểu thấu cái lắt léo của những bi kịch cuộc đời
cùng tiếng khóc nức nở của nó :” Nếu ông nội tôi
hiện về được, hồn ông nội tôi sẽ bốp cổ ông!” ,
“Từ nay ông không được động vào cây cối trong
vườn ông tôi nữa! Ông mà quý cây à ? Sáng qua
tôi để ý lúc ông chiết cây cam, bàn tay giết lợn
của ông làm gãy tiệt cái chồi non, chân ông to bè
như cái xẻng, giẫm lên nát cả cây sâm quý trong
vườn mới ươm ! Ông nội đời nào thô lỗ phũ
phàng như vậy. Ông xấu lắm ,ác lắm! Cút đi !
Lão đồ tể, cút đi !” .
- Người thương và hiểu ông nhất , thương hơn
xưa nữa bởi “ Con biết bây giờ thầy khổ hơn xưa
nhiều lắm” là chị con dâu. Song “ thầy bảo con :

cái bên ngoài là không đáng kể, chỉ có cái bên
trong, nhưng thầy ơi, con sợ lắm ,bởi con cảm
thấy, đau đớn thấy…mỗi ngày thầy một đổi khác
dần, mất mát dần, tất cả cứ như lệch lạc, nhòa
mờ dần đi, đến nỗi có lúc chính con cũng không
nhận ra thầy nữa (…)Thầy ơi, làm sao giữ được
thầy ở lại, hiền hậu, vui vẻ, tốt lành như thầy của
chúng con xưa kia? Làm thế nào, thầy ơi ? “
à Thế là đã rõ. Không phải ngẫu nhiên mà thân
xác có thể cất tiếng cười trước câu nói ngây thơ,
ngộ nhận của hồn Trương Ba . Trong thân thể
anh hàng thịt, Trương Ba đã không còn là mình.
Tất cả những người thân đều đã nhận thấy và đau
đớn, lo lắng, bàng hoàng, bế tắc khi nói ra điều
đó. Thể xác đang xâm chiếm, đang lấn lướt linh
hồn , đang tha hóa cái linh hồn ấy. Tiếng nói
,tiếng cười đắc thắng, hợm hĩnh của nó đang
vang vọng đâu đây .
- Biết mình trong mắt người thân không còn như
xưa nữa, hồn Trương Ba đau đớn tột cùng. Vì
ông mà tất cả những người thân yêu nhất đều
phải khóc. Vì ông mà nhà cửa tan hoang. Con trai
định bán khu vườn để mở cửa hàng thịt, vợ định
bỏ đi thật xa để ông được thảnh thơi với cô vợ
hàng thịt mới . Ông “thẫn thờ” , ông ôm đầu bế
tắc , ông “cầu cứu” đứa cháu gái, ông “run rẩy”
trong nỗi đau , ông “lặng ngắt như tảng đá” để
rồi nhận lấy “Mày đã thắng thế rồi đấy, cái thân
xác không phải của ta ạ , mày đã tìm đủ mọi
cách để lấn át ta “ . Một sự vỡ lẽ vừa bàng hoàng

, vừa chua chát đã dẫn đến quyết định dứt khoát ,
đẩy tình huống vào độ căng quyết liệt
Dương Ngọc Xuân
TRƯỜNG THPT SỐ 2 PHÙ MỸ Giáo án ngữ văn 12 – chương trình cơ bản
- GV : Trương Ba
thắp hương gọi Đế
Thích xuống trần
gian không phải để
đánh cờ , hẳn nhiên
là như thế .Cái điệp
khúc “không cần “ ,
“ không cần “ trong
trong lời độc thoại
nội tâm đã hé ra với
người đọc về tính
chất dữ dội , dứt
khoát, quyết liệt nơi
nội tâm Trương Ba .
Sẽ có một bước
ngoặc nào đó nhất
định sẽ xảy ra. Sẽ có
một quyết định gì đó
rất hệ trọng . Nhưng ,
… quyết định hệ
trọng đó nhất định
phải bắt đầu từ bước
ngoặt trong nhận
thức của nhân vật .
Anh (chị) hãy lựa
chọn và phân tích ba

lời thoại của nhân vật
Trương Ba thể hiện
rõ nhất sự nhất định
về ý thức đó .
- HS tìm và lựa chọn ,
sau đó phân tích ý nghĩa
của các lời thoại . GV
định hướng , gợi mở , bổ
sung và chốt lại .
hơn :”Nhưng lẽ nào ta lại chịu thua mày , khuất
phục mày và tự đánh mất mình? “Chẳng còn
cach nào khác! “ “Mày nói như thế hả? Nhưng
có thật là không còn cách nào khác ? Không cần
đến cái đời sống do mày mang lại! Không cần!”.
Những câu độc thoại nội tâm được nói to ước lệ
trên sân khấu kịch đã phơi trải cơn bão tố dữ dội
và đau đớn trong cuộc đấu tranh giành giật lại
bản thân mình từ bàn tay thô bạo của con quỷ dữ
bản năng ở nhân vật Trương Ba . Tất cả đã dẫn
đến hành động “đứng dậy , lập cập nhưng quả
quyết “ , thắp hương , châm lửa để gọi Để Thích .
c. Trương Ba -Đế Thích
+ Từ chỗ ngộ nhận “Ta vẫn có một đời sống
riêng : nguyên vẹn trong sạch , thẳng thắn “ đến
chỗ dứt khoát “Không thể bên trong một đằng ,
bên ngoài một nẻo được . Tôi muốn được là tôi
toàn vẹn”; từ lời nói “Cái bên ngoài là không
đáng kể chỉ có cái bên trong “, đến việc ý thức
“Sống nhờ vào đồ đạc của người khác ,đã là
chuyện không nên , đằng này đến cái thân tôi

cũng sống nhờ anh hàng thịt. Ông chỉ nghĩ đơn
giản là cho tôi sống , nhưng sống thế nào thì ông
chẳng cần biết “Không thể sống với bất cứ giá
nào được Có những cái giá đắt quá , không thể
trả được “, đó là cả một cuộc cách mạng lớn lao
trong nhận thức của hồn Trương Ba ,mà để đến
được nhân vật đã phải trải qua những trải nghiệm
bế tắc ,đau đớn nhất.
+ Con người là một thực thể thống nhất toàn
vẹn , hài hòa của cả cái “bên trong “ (tâm hồn)
và “bên ngoài” (thể xác). Sự khập khiễng của
“hồn Trương Ba ,da hàng thịt “và giá mà nó phải
trả khi cố gắng duy trì để tồn tại trong một cái vỏ
giả tạo như vậy đã giúp Trương Ba thấm thía hơn
bao giờ hết khát vọng “tôi muốn được là tôi trọn
vẹn “. “Là tôi trọn vẹn “,cái điều tưởng chừng
đơn giản nhưng lại chẳng dễ chút nào .Thói quen
“Sống nhờ , sống gửi” đã khiến con người ta có
lúc quên đi cái tôi của bản thân mình . Thói quen
“áp đặt” của Đế Thích cho người đời đôi khi
cũng làm cho mong muốn giản dị “là tôi trọn vẹn
“ nghịch lí thay , lại trở thành khát vọng .
+ “Là tôi trọn vẹn “ –dám là mình , dám chịu
trách nhiệm về mình, cũng có nghĩa là hãy dám
từ bỏ cái “trò chơi tâm hồn “ nào đó mình đang
tự biện minh để tìm kiếm sự thanh thản giả tạo
.Đừng ngộ nhận rằng sẽ có một tâm hồn thanh
cao trong một thân xác phàm tục, tội lỗi. Cũng
Dương Ngọc Xuân
TRƯỜNG THPT SỐ 2 PHÙ MỸ Giáo án ngữ văn 12 – chương trình cơ bản

- GV : Chỉ với ba lời
thoại , hồn Trương
Ba đã trở lại là mình
“nguyên vẹn , trong
sạch ,thẳng thắn” để
rồi dẫn đường cho
những quyết định đau
đớn ,nghiệt ngã,
nhưng sáng suốt và
tất yếu. Quyết định
đó là gì? Trước khi đi
đến quyết định này
tác giả đã đặt nhân
vật của mình trước
những lựa chọn
nào ? Nếu là Trương
Ba , anh (chị) có làm
như vậy không ?
Đặt mình vào cảnh
ngộ Trương Ba,
người học có thể
chưa đồng tình với
cách lựa chọn ấy .
Vậy, họ sẽ đưa ra
cách lựa chọn khác . -
- GV gợi mở để HS
nhận ra nếu lựa chọn
cách kết thúc khác thì
chủ đề của vở kịch sẽ
đi về đau , người đọc

liệu có đồng tình với
một chủ đề như vậy ?
- HS tái hiện tác phẩm
để trả lời .
đừng “đổ vấy “ cho thân xác khi chạy theo ma
lực âm u đui mù xui khiến của bản năng . Thoát li
thân xác , tâm hồn chỉ là một thứ siêu hình, một
vật trang sức , để tự vỗ về an ủi kiểu AQ. Rời bỏ
tâm hồn , thân xác chỉ còn là “ tiếng gọi nơi
hoang dã “.
+ Và như thế, sống thực cho ra con người thật
chẳng dễ chút nào. Sống gửi , sống nhờ, sống
chắp vá ,không được là mình trọn vẹn , đó là
sống với bất cứ giá nào – là kiểu sống vô
nghĩa .Cuộc sống là đáng yêu , đáng quý , đáng
trân trọng vô cùng . Ham sống , muốn được sống
là ước muốn tự nhiên của mỗi con người
.Nhưng ,…Nếu cái giá phải trả đắt quá . Nếu
người ta phải trả cho sự tồn tại bằng cước phí tâm
hồn . Thì nhất định không thể sống như vậy được
!
+ Hồn Trương Ba quyết định xin Đế Thích cho
cu Tị được sống lại, trả thân xác cho anh hàng
thịt , còn mình thì “không nhập vào hình thù ai
nữa “. “Tôi đã chết rồi, hãy để cho tôi chết hẳn
“. Quyết định này không dễ dàng .Còn một “phép
thử “ nữa mà hồn Trương Ba phải vượt qua trước
khi bước tới thế giới của sự thanh thản vĩnh hằng.
Cái phép thử có tên “cu Tị “. Bảo rằng nhân vật
không phải đấu tranh gì nữa, cứ thế “ lời nói đi

đôi với việc làm “ e lại biến Trương Ba thành Đế
Thích mất rồi .Trương Ba là ông nông dân hiền
lành chất phác .Trương Ba yêu gia đình , quý vợ
con , thương cháu gái .Trương Ba gắn bó với mái
nhà và mảnh vườn thân thuộc . Bạn đọc tưởng
“tôi không ham sống hay sao ?”. Thế nên
,Trương Ba cần suy nghĩ trước gợi ý bất ngờ của
tiên Đế Thích . Nhập vào cu Tị. “Thử hình dung
xem nào, sẽ phải giải thích cho chị Lụa, Rồi còn
hàng xóm, lí trưởng, trương tuần…Bà vợ tôi ,
các con tôi … Cái Gái nhà tôi ”. Đặt mình vào
viễn cảnh “nhập vai “ đó, hồn Trương Ba đã thay
tác giả mà phát biểu những suy nghĩ đầy chất thơ,
cũng thấm đẫm triết lí về hạnh phúc, về lẽ sống,
chết ở đời… “Trẻ con phải ra trẻ con , người lớn
phải ra người lớn “ “Mình tôi giữa đám người
hậu sinh. Những gì chúng thích thì tôi ghét ,
những gì tôi thích thì chúng chẳng ưa .Tôi sẽ như
ông khách ngồi dai ở nhà người ta, ”.
+ Lựa chọn của Trương Ba là tất yếu . Đó là sự
lựa chọn dũng cảm . Chấp nhận cái chết, chấp
nhận sự hư vô để được là tôi trọn vẹn . Tất yếu
bởi Trương Ba đã thấm thía cái bi kịch đau đớn
Dương Ngọc Xuân
TRƯỜNG THPT SỐ 2 PHÙ MỸ Giáo án ngữ văn 12 – chương trình cơ bản
- GV Yêu cầu HS
thử nêu ý nghĩa văn
bản?
HS suy nghĩ, trả lời.
của cảnh không được là mình . Tất yếu bởi

Trương Ba đã “ngộ” ra nhận thức về lẽ sống . Tất
yếu bởi đó là kết qủa của sự đấu tranh ở một tâm
hồn thanh cao , trong sáng ,vượt lên nghịch cảnh.
3- Ý nghĩa văn bản:
Một trong những điều quý giá nhất của mỗi con
người là được sống là mình, sống trọn vẹn với
những giá trị mình có và theo đuổi. Sự sống chỉ
thật sự có ý nghĩa khi con người được sống trong
sự hài hoà tự nhiên giữa thể xác và tâm hồn.
5’
4’
Hoạt động 3: Hướng
dẫn HS tổng kết bài
học:
- GV : Kịch của Lưu
Quang Vũ là sự hòa
quyện nhuần nhuyễn
giữa tính thời sự và
những vấn đề muôn
thuở . Vậy đâu là tinh
thời sự , ý nghĩa phê
phán của vở khịch ?
Đâu là những thông
điệp muôn thuở Lưu
Quang Vũ hi vọng
được gửi trao, dâng
hiến tới cuộc đời?
Hoạt động 4 -
Hướng dẫn luyện
tập

- GV phân công công
việc cho các nhóm:
- Nhóm 1, 2 &3 : Giả
định Đế Thích cho
Trương Ba được
quyền sống (không
phải mượn) trong xác
hàng thịt.
- Nhóm 4, 5 & 6 :
Giả định Đế Thích
cho hồn Trương Ba
nhập vào cu Tị.
Sau khi các nhóm
trình bày kết quả
thảo luận GV nhận
Tổng kết bài học
- HS chỉ ra một số biểu
hiện về ý nghĩa phê phán
của vở kịch: Từ một câu
chuyện dân gian Lưu
Quang Vũ cảnh báo về
hiện tượng …
Hoạt động 4- Luyện tập
- HS trả lời câu hỏi
luyện tập ở lớp.
Các nhóm thảo luận làm
việc
Các nhóm trình bày kết
quả thảo luận
HS lắng nghe GV nhận

xét và định hướng
III- TỔNG KẾT:
+ Con người chỉ chạy theo những ham muốn tầm
thường về vật chất, chỉ thích hưởng thụ ,sống
dung tục , tầm thường .
+ Lấy cớ tâm hồn là quý , đời sống tinh thần mới
là đáng trọng để bỏ bê những nhu cầu nâng cao
đời sống vật chất của con người .
+ Tình trạng sống giả , không dám và cũng không
được như bản thân mình của con người . Đó là
những nguy cơ đẩy con người đến chỗ tha hóa .
à Vở kịch gửi gắm thông điệp của tác giả :
Được sống làm người quý giá thật , nhưng được
sống đúng là mình , sống trọn vẹn những giá trị
mình vốn có và theo đuổi còn quý giá hơn . Sự
sống chỉ thực sự có ý nghĩa khi con người được
sống tự nhiên với sự hài hòa giữa thể xác và tâm
hồn . Con người phải luôn đấu tranh với những
nghịch cảnh, với chính bản thân , chống lại sự
dung tục , để hoàn thiện nhân cách và vươn tới
những giá trị tinh thần cao quý ( phần Ghi nhớ-
SGK) .
IV - Luyện tập:
Giả định Đế Thích cho Trương Ba được quyền
sống (không phải mượn) trong xác hàng thịt hoặc
hồn Trương Ba nhập vào cu Tị và Trương Ba
đồng ý, Theo em, cuộc sống của Trương Ba sau
đó sẽ như thế nào ? Trình bày ý tưởng về những
rắc rối sẽ xảy ra và viết một lớp kịch ngắn về
điều đó.

Dương Ngọc Xuân
TRƯỜNG THPT SỐ 2 PHÙ MỸ Giáo án ngữ văn 12 – chương trình cơ bản
xét và định hướng.
Có thể H/dẫn HS tìm
hiểu thêm:
-Cảm nhận của
anh(chị) về đoạn kết
của vở kịch Hồn
Trương Ba , da hàng
thịt .
- Tìm đọc tích truyện
dân gian Hồn Trương
Ba , da hàng thịt .
Thử so sánh những
yếu tố kế thừa và
sáng tạo của Lưu
Quang Vũ .
5/ Hướng dẫn tự học: (1’)
Ý nghĩa phê phán của đoạn trích và giá trị nhân văn của tác phẩm
IV/ RÚT KINH NGHIỆM:
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
Dương Ngọc Xuân