kiểm toán vốn bằng tiền

Chuyên đề tốt nghiệp GVHD: Th.s Phạm Hoài Hương
Chương I: Cơ sở lý luận về kiểm toán vốn bằng tiền
1. Khái quát về kế toán vốn bằng tiền
1.1 Khái nệm
Khái niệm : Vốn bằng tiền là những tài sản có thể dùng để dự trữ, tích luỹ và
làm phương tiện để thanh toán như: tiền mặt , tiền gửi ngân hàng và tiền đang
chuyển.
 Tiền mặt tại quỹ bao gồm cả nguyên tệ và ngoại tệ hiện có tại quỹ của đơn vị.
 Tiền gửi ngân hàng bao gồm tiền nguyên tệ và ngoại tệ được gửi tại ngân
hàng.
 Tiền đang chuyển là tiền đang trong quá trình lưu thông từ ngân hàng về quỹ
tiền, từ quỹ chuyển đến ngân hàng.
1.2. Những quy định của kế toán vốn bằng tiền
Kế toán vốn bằng tiền phải căn cứ vào chế độ quản lý tiền tệ của Nhà nước và
tôn trọng những quy định sau:
 Kế toán vốn bằng tiền phải sử dụng một đơn vị tiền tệ
thống nhất là đồng Việt Nam, doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài có thể
sử dụng ngoại tệ để ghi sổ kế toán nhưng phải được Bộ Tài chính chấp nhận
bằng văn bản.
 Ở doanh nghiệp có sử dụng ngoại tệ trong hoạt động sản
xuất kinh doanh phải quy đổi ngoại tệ ra đồng Việt Nam theo tỷ giá bình
quân liên ngân hàng do ngân hàng Nhà nước Việt Nam công bố tại thời điểm
phát sinh nghiệp vụ, hoặc tỷ giá giao dịch thực tế của nghiệp vụ kinh tế phát
sinh để ghi sổ kế toán.
 Đối với vàng bạc, đá quý, kim khí quý được tính ra tiền
theo giá thực tế (giá hoá đơn, hoặc giá thanh toán) để ghi sổ kế toán và theo
dõi số lượng, trọng lượng, quy cách phẩm chất và giá trị của từng thứ, từng
loại.
2. Kiểm toán khoản mục vốn bằng tiền
2.1. Ý nghĩa và mục tiêu kiểm toán vốn bằng tiền
2.1.1. Ý nghĩa

Vốn bằng tiền là một khoản mục trong tài sản lưu động, được trình bày trước
tiên trên bảng cân đối kế toán, và là căn để đánh giá khả năng thanh toán của một
doanh nghiệp. Do đó, khoản mục này thường được trình bày sai lệch. Khi số dư
của tài khoản này quá thấp sẽ cho thấy đơn vị sẽ gặp khó khăn trong thanh toán.
Ngược lại, khi số dư quá cao sẽ cho thấy sự quản lý vốn bằng tiền kém hiệu quả.
Kiểm toán các tài khoản tiền có ý nghĩa rất quan trọng trong việc phát hiện và
ngăn ngừa những gian lận, sai sót hoặc lạm dụng quá trình quản lý, hạch toán các
tài khoản tiền. Đồng thời các tài khoản tiền liên quan đến rất nhiều các chu kỳ kinh
doanh khác, như: chu kỳ mua vào và thanh toán; chu kỳ bán hàng và thu tiền; chu
kỳ tiền lương và nhân sự... Vì vậy việc kiểm toán các tài khoản tiền cũng được đặt
trong mối quan hệ với kiểm toán các khoản mục liên quan. Việc sai sót, gian lận
tiền dĩ nhiên sẽ dẫn đến những sai sót ở các chu kỳ liên quan. Hoặc ngược lại,
những sai sót, gian lận ở các khoản mục liên quan, có thể dẫn đến sai sót và gian
lận ở các tài khoản tiền.
2.1.2. Mục tiêu kiểm toán khoản mục vốn bằng tiền
SVTH: Trương Văn Minh Trang: 1
Chuyên đề tốt nghiệp GVHD: Th.s Phạm Hoài Hương
Việc xác định hệ thống mục tiêu kiểm toán có vai trò rất quan trọng. Nó giúp
cho kiểm toán viên thực hiện đúng hướng và có hiệu quả. Là một loại hình kiểm
toán, kiểm toán báo cáo tài chính có mục tiêu tổng quát là thu thập bằng chứng để
đưa ra kết luận trình bày trên một báo cáo tài chính thích hợp. Mục tiêu tổng quát
này đã được xác định trong chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 200 - mục tiêu và
nguyên tắc cơ bản chi phối kiểm toán báo cáo tài chính, khoản 11 xác định:
“Mục tiêu kiểm toán báo cáo tài chính là giúp cho kiểm toán viên và công ty
kiểm toán đưa ra ý kiến xác nhận rằng báo cáo tài chính có được lập trên cơ sở
chuẩn mực và chế độ kế toán hiện hành, có tuân thủ pháp luật liên quan, có phản
ánh trung thực và hợp lý tình hình tài chính trên các khía cạnh trọng yếu không?”
Đây là mục tiêu cơ bản của cuộc kiểm toán báo cáo tài chính. Mục tiêu tổng
quát này được cụ thể hoá thành các mục tiêu kiểm toán chung như: tính hợp lý
chung, tính hiện hữu, tính đầy đủ, tính chính xác số học, phân loại và trình bày,

quyền và nghĩa vụ, đánh giá và phân bổ.
Trong quá trình thực hiện kiểm toán, ngoài việc phải xác định chính xác các
mục tiêu cụ thể, Kiểm toán viên còn phải xác định chính xác các mục tiêu đó vào
từng phần hành kiểm toán để xây dựng hệ thống mục tiêu đặc thù. Việc xác định
mục tiêu kiểm toán đặc thù của mỗi phần hành, khoản mục cụ thể là một công việc
quan trọng góp phần nâng cao hiệu quả của cuộc kiểm toán, đồng thời làm giảm
rủi ro kiểm toán đến mức thấp nhất. Trên cơ sở mục tiêu kiểm toán đặc thù cho
từng khoản mục, Kiểm toán viên tiến hành các thủ tục để khẳng định mục tiêu
kiểm toán đó có được đơn vị tuân thủ hay không? Từ đó tìm ra các sai phạm.
Mục tiêu kiểm toán của khoản mục vốn bằng tiền nhằm xác định các vấn đề
chủ yếu sau:
 Tính hiện hữu của kiểm soát nội bộ đối với vốn bằng tiền: Tức là xem xét đánh
giá sự hiện diện, tính liên tục và tính hữu hiệu của hệ thống kiểm soát nội bộ
đối với vốn bằng tiền có được đảm bảo không?
 Sự đảm bảo về mức độ trung thực, hợp lý của các khoản mục vốn bằng tiền
trên báo cáo tài chính, thể hiện trên các khía cạnh sau:
 Mục tiêu hiện hữu: xác nhận số dư các khoản tiền tồn tại vào
ngày lập bảng cân đối kế toán là hợp lý. Vì số dư này liên quan đến khả năng
thanh toán nên doanh nghiệp khai báo tiền vượt quá số dư thực tế để che dấu
tình hình tài chính thực hoặc thất thoát tài sản hoặc tiền bị chiếm dụng nên số
thực tế nhỏ hơn số sổ sách. Mục tiêu này liên quan đến mục tiêu hiện hữu của
khoản tiền và được coi là mục tiêu quan trọng trong kiểm toán khoản mục này.
 Mục tiêu về sự đầy đủ: Xác nhận tất cả các nghiệp vụ liên quan
đến tiền là có thật và đều được ghi nhận. Đây là mục tiêu quan trọng nhất vì
thế Kiểm toán viên cần chú trọng đến mục tiêu này để đảm bảo chất lượng
của cuộc kiểm toán.
 Mục tiêu quyền sở hữu: Xác nhận doanh nghiệp có quyền sở
hữu về mặt pháp lý đối với các khoản tiền. Đây là mục tiêu Kiểm toán viên
xác định nhưng nó không giữ vai trò quan trọng trong việc kiểm toán khoản
mục vốn bằng tiền nên Kiểm toán viên có thể bỏ qua mục tiêu này trong quá

trình thực hiện kiểm toán để tránh lãng phí thời gian.
 Mục tiêu đánh giá: Số dư của tiền phải được ghi theo đúng giá
trị có thể thực hiện được. Mục tiêu này áp dụng cho những tài khoản ngoại
SVTH: Trương Văn Minh Trang: 2
Chuyên đề tốt nghiệp GVHD: Th.s Phạm Hoài Hương
tệ, nếu doanh nghiệp có ngoại tệ và với giá trị lớn thì mục tiêu này khá quan
trọng.
 Mục tiêu ghi chép chính xác: Sổ chi tiết được tổng cộng đúng và
phải phù hợp với tài khoản tổng hợp trên sổ cái.
 Mục tiêu trình bày và công bố: số tiền được phân loại và trình
bày thích hợp trên báo cáo tài chính. Các trường hợp tiền bị hạn chế sử dụng
đều được khai báo đầy đủ.
2.2. Quy trình kiểm toán vốn bằng tiền
2.2.1. Lập kế hoạch kế toán khoản mục vốn bằng tiền
Sau khi đã xác định mục tiêu của cuộc kiểm toán cho từng khoản mục, Kiểm
toán viên tiến hành thu thập bằng chứng cho cuộc kiểm toán. Để thực hiện công
việc này, Kiểm toán viên cần xây dựng một quy trình kiểm toán cụ thể cho cuộc
kiểm toán để có thể đạt được kết quả tốt. Kiểm toán khoản mục vốn bằng tiền
được tiến hành qua ba giai đoạn: lập kế hoạch kiểm toán, thực hiện kiểm toán và
kết thúc kiểm toán.
Bước1: Chuẩn bị kế hoạch kiểm toán khoản mục vốn bằng tiền
Chuẩn bị kế hoạch kiểm toán nhằm xác định cơ sở pháp lý, các mục tiêu, phạm
vi kiểm toán cùng các điều kiện về nhân lực, vật lực cho cuộc kiểm toán.
Khi tiếp nhận thư mời kiểm toán, công ty kiểm toán cần đánh giá khả năng
chấp nhận kiểm toán thông qua xem xét kiểm soát nội bộ, tính liêm chính của ban
quản lý và liên lạc với Kiểm toán viên tiền nhiệm.
Nếu chấp nhận thư mời kiểm toán, công ty kiểm toán sẽ lựa chọn nhân viên
kiểm toán xuống đơn vị theo yêu cầu của khách hàng. Nhóm trưởng phân công
công việc cho các thành viên trong nhóm, Kiểm toán viên được phân công kiểm
toán khoản mục vốn bằng tiền phải có trình độ, năng lực chuyên môn về vốn bằng

tiền và hiểu biết về ngành nghề kinh doanh của khách hàng. Sau khi được phân
công kiểm toán khoản mục vốn bằng tiền, Kiểm toán viên phải xác định mục tiêu
kiểm toán khoản mục vốn bằng tiền.
Ngoài ra, trong quá trình thực hiện cũng cần tránh thay đổi nhân viên nhằm
đảm bảo hiệu quả cũng như chất lượng công việc. Đặc biệt, việc kiểm toán cho
một khách hàng trong nhiều năm có thể giúp cho Kiểm toán viên tích luỹ được
nhiều kinh nghiệm cũng như có được hiểu biết sâu sắc về ngành nghề kinh doanh
của khách hàng.
Bước 2: Thu thập thông tin cơ sở
Đây là một giai đoạn quan trọng công việc lập kế hoạch kiểm toán tổng quát.
Giai đoạn này sẽ cung cấp những thông tin cơ bản làm nền tảng cho các công việc
tiếp theo. Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 300 - lập kế hoạch kiểm toán đã xác
định rằng Kiểm toán viên cần thu thập hiểu biết về ngành nghề kinh doanh của
khách hàng, tìm hiểu về hệ thống kế toán, hệ thống kiểm soát nội bộ và các bên
liên quan để đánh giá rủi ro và lên kế hoạch kiểm toán.
Công việc này rất cần thiết cho việc đảm bảo tính thận trọng nghề ngiệp đúng
mức của Kiểm toán viên. Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam (IAS) 310 chỉ rõ: “Để
thực hiện công tác kiểm toán tài chính, chuyên gia kiểm toán phải hiểu biết đầy đủ
về hoạt động đơn vị được kiểm toán, để xác định và hiểu được các sự kiện, nghiệp
vụ và cách làm việc của đơn vị, mà theo đánh giá của Kiểm toán viên có thể có
SVTH: Trương Văn Minh Trang: 3
Chuyên đề tốt nghiệp GVHD: Th.s Phạm Hoài Hương
một tác động quan trọng đến báo cáo tài chính, đến việc kiểm toán hoặc đến báo
cáo kiểm toán”.
Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 310: hiểu biết về tình hình kinh doanh,
đoạn 2 đã quy định: “Để thực hiện kiểm toán báo cáo tài chính, Kiểm toán viên
phải nắm bắt được tình hình kinh doanh của khách hàng để có thể nhận thức và
xác định sự kiện, nghiệp vụ và thực tiễn hoạt động mà theo đánh giá Kiểm toán
viên có thể ảnh hưởng trọng yếu đến báo cáo tài chính, đến việc kiểm tra của Kiểm
toán viên hoặc đến báo cáo kiểm toán”.

Đối với phần hành kiểm toán vốn bằng tiền, Kiểm toán viên phải dựa vào các
căn cứ chủ yếu sau:
 Chính sách chế độ liên quan đến quản lý vốn bằng tiền, như quy
định về mở tài khoản tiền gửi ngân hàng, chế độ thanh toán không dùng tiền
mặt, quy định về phát hành séc về quản lý và hạch toán ngoại tệ.
 Các quy định của hội đồng quản trị (hay ban giám đốc) đơn vị
về trách nhiệm và thủ tục phê chuẩn, xét duyệt chi tiêu vốn bằng tiền, quy
định về phân công trách nhiệm giữ quỹ, kiểm kê, đối chiếu…
 Báo cáo tài chính.
 Các chứng từ, tài liệu thu chi, chuyển tiền.
 Sổ kế toán các tài khoản vốn bằng tiền (sổ tổng hợp, sổ chi tiết
và các chứng từ, tài liệu, sổ kế toán khác có liên quan).
Bước 3: Thực hiện thủ tục phân tích đối với khoản mục vốn bằng tiền
Thực hiện thủ tục phân tích là việc Kiểm toán viên phân tích các số liệu, thông
tin, các tỷ suất quan trọng, qua đó tìm ra xu hướng biến động và tìm ra những mối
quan hệ có mâu thuẫn với các thông tin có liên quan khác hoặc có sự chênh lệch
lớn so với giá trị đã dự kiến.
Các thủ tục phân tích thường được thực hiện ở cả 3 bước là lập kế hoạch kiểm
toán, thực hiện kiểm toán, kết thúc kiểm toán. Trong giai đoạn lập kế hoạch kiểm
toán, các thủ tục phân tích giúp Kiểm toán viên nhận diện các vấn đề quan trọng
cần trong quá trình kiểm toán, xác định được rủi ro tiềm tàng liên quan đến các
khoản mục.
Thủ tục phân tích ít được sử dụng trong kiểm toán khoản mục vốn bằng tiền.
Tuy nhiên trong một số trường hợp, thủ tục phân tích có thể vẫn hữu ích. Như sử
dụng tỉ lệ số dư tài khoản tiền, các tài khoản lưu động. Tỷ lệ này có thể đem so với
số dự toán về ngân sách hay so với tỷ lệ của năm trước. Nếu Kiểm toán viên có thể
sử dụng tỷ lệ này, thủ tục phân tích được sử dụng để thu thập bằng chứng về
những mục tiêu kiểm toán hiện hữu, đầy đủ và đánh giá, thủ tục này làm giảm số
lượng bằng chứng của các thủ tục cơ bản khác nếu số liệu phân tích phù hợp với
dự đoán của Kiểm toán viên.

Bước 4: Tìm hiểu sơ bộ về hệ thống kiểm soát nội bộ của khách hàng đối với
vốn bằng tiền
Đây là công việc hết sức quan trọng trong giai đoạn lập kế hoạch kiểm toán.
Việc nghiên cứu hệ thống kiểm soát nội bộ của khách hàng và đánh giá rủi ro kiểm
soát đã được quy định trong chuẩn mực kiểm toán Việt nam số 400 – Đánh giá rủi
ro và kiểm soát nội bộ, đã nêu: “Kiểm toán viên phải có hiểu biết đầy đủ về hệ
thống kế toán và kiểm soát nội bộ để đánh giá thái độ, mức độ quan tâm và sự can
thiệp của các thành viên trong hội đồng quản trị và ban giám đốc với kiểm soát nội
SVTH: Trương Văn Minh Trang: 4
Chuyên đề tốt nghiệp GVHD: Th.s Phạm Hoài Hương
bộ và đánh giá khả năng của kiểm soát nội bộ của khách hàng trong việc ngăn
ngừa, phát hiện các sai sót trọng yếu trong báo cáo tài chính”.
Các nguyên tắc kiểm soát nội bộ đối với vốn bằng tiền
 Nhân viên phải có đủ khả năng và liêm chính: Vì không thể có kiểm
soát nội bộ vững mạnh khi nhân viên không đủ khả năng, hoặc không liêm
chính và cố tình gian lận.
 Áp dụng nguyên tắc phân chia trách nhiệm: nghĩa là không cho bất cứ
cá nhân nào thực hiện các chức năng từ khi bắt đầu cho đến khi kết thúc
nghiệp vụ. Nói cách khác, mỗi cá nhân chỉ được phân công một nhiệm vụ
trong quá trình xử lý nghiệp vụ, bao gồm các chức năng xét duyệt nghiệp vụ;
ghi chép vào sổ kế toán; bảo quản tài sản; kiểm kê, đối chiếu các số liệu ghi
trên sổ sách kế toán với số liệu thực tế.
 Tập trung đầu mối thu: nên hạn chế tối đa số người nắm giữ tiền, nghĩa
là chỉ cho phép một số ít nhân viên được thu tiền. Điều này làm giảm khả
năng thất thoát số tiền đã thu.
 Ghi chép kịp thời và đầy đủ số thu: Phân công cho một nhân viên ghi
nhận kịp thời các nghiệp vụ thu tiền ngay vào thời điểm phát sinh.
 Hàng ngày đối chiếu số liệu giữa thủ quỹ và kế toán, nộp ngay số thu
cho ngân hàng. Để tăng cường kiểm soát, trước khi thủ quỹ nộp tiền vào
ngân hàng, có thể phân công cho một nhân viên độc lập so sánh giữa tổng số

thu trên chứng từ, số thu trên chứng từ với số thu đã ghi vào sổ sách kế toán.
 Có biện pháp khuyến khích người nộp tiền yêu cầu cung cấp biên lai
hoặc phiếu thu.
 Thực hiện tối đa những khoản chi tiền bằng tiền gửi ngân hàng, hạn chế
chi tiền mặt.
 Cuối mỗi tháng thực hiện đối chiếu giữa số liệu ghi trên sổ sách với
thực tế, cụ thể là đối chiếu giữa:
 Sổ cái và sổ phụ về số dư và số phát sinh của tài khoản tiền gửi ngân hàng.
 Tài khoản tiền mặt với biên bản kiểm kê quỹ.
Để đạt được sự hiểu biết về hệ thống kiểm soát nội bộ, Kiểm toán viên tiến
hành khảo sát thông qua các hình thức cơ bản sau: phỏng vấn, kiểm tra chứng từ,
sổ sách, báo cáo, khảo sát thực tế, lấy xác nhận… căn cứ vào ước tính về tính hiện
hữu của kiểm soát nội bộ, Kiểm toán viên sẽ đánh giá rủi ro kiểm soát theo những
cách thức khác nhau theo tỷ lệ, theo mức độ…
Đối với doanh nghiệp nhỏ, Kiểm toán viên thường soạn thảo tường thuật, còn
với doanh nghiệp lớn, họ thường dùng lưu đồ để mô tả cơ cấu kiểm soát nội bộ
hiện hành. Để thiết lập, Kiểm toán viên thường dựa vào sự quan sát và sử dụng
bảng câu hỏi về kiểm soát nội bộ.
Bảng 1: Bảng câu hỏi về kiểm soát nội bộ tiền mặt và tiền gửi ngân hàng có thể
như sau:
Câu hỏi
Trả lời
Ghi
chú
Có Không
Yếu kém
Quan
trọng
Thứ
yếu

1. Khi phát sinh nghiệp vụ thu chi tiền có được
phản ảnh đầy đủ vào các sổ sách liên quan?
2. Việc xét duyệt thu chi có giới hạn ở một số
SVTH: Trương Văn Minh Trang: 5
Chuyên đề tốt nghiệp GVHD: Th.s Phạm Hoài Hương
người mà họ không đảm nhận việc ghi chép sổ
sách kế toán hay lưu giữ chúng?
3. Việc ghi chép, kiểm tra và lưu giữ sổ sách
trong quá trình hạch toán vốn bằng tiền có được
thực hiện độc lập bởi các nhân viên chuyên trách
không?
4. Kế toán quỹ và thủ quỹ có độc lập với nhau
không?
5. Nơi thực hiện quá trình thu chi và quản lý cất
giữ tiền có đủ rộng, ngăn cách khỏi văn phòng?
6. Việc thu tiền có tổ chức việc thu tại công ty?
7. Công ty có sử dụng két sắt để bảo vệ tiền mặt
chưa?
8. Mã số của két sắt có được giữ bí mật theo quy
định không?
9. Quy trình xét duyệt các khoản chi tiền mặt có
được sự phê chuẩn của kế toán trưởng và thủ
trưởng đơn vị không?
10. Biên lai thu tiền hoặc phiếu bán hàng có được
quy định đánh số trước?
11. Các khoản tiền mặt thu về có nộp vào ngân
hàng đầy đủ và kịp thời không?
12. Những khoản thu chi lớn có được thực hiện
qua ngân hàng?
13. Tiền gửi ngân hàng có được mở sổ chi tiết là

tiền Việt nam, ngoại tệ?
14. Hàng tháng quá trình tổng hợp đối chiếu cân
chỉnh về thu chi tiền gửi ngân hàng với những
ngân hàng liên quan có được thực hiện không? Và
cuối năm có sự xác nhận của ngân hàng?
Bước 5: Đánh giá tính trọng yếu và rủi ro đối với khoản mục vốn bằng tiền
Đánh giá tính trọng yếu:
Trọng yếu là khái niệm chỉ tính hệ trọng của phần nội dung cơ bản của kiểm
toán có ảnh hưởng tới tính đúng đắn của việc nhận thức, đánh giá đối tượng kiểm
toán và việc sử dụng thông tin đã đánh giá đó để ra quyết định quản lý. Để đánh
giá mức trọng yếu, nhân viên kiểm toán cần thực hiện các bước sau:
 Ước lượng ban đầu về tính trọng yếu: Là sai số tối đa mà Kiểm toán viên
tin rằng tại mức đó các báo cáo tài chính có chứa đựng sai sót nhưng chưa
ảnh hưởng tới quyết định của người sử dụng báo cáo tài chính. Việc ước
tính này đòi hỏi chủ yếu là kinh nghiệm và trình độ của Kiểm toán viên.
 Phân bố ước tính ban đầu về tính trọng yếu cho các khoản mục: các khoản
mục vốn bằng tiền sẽ lần lược phân phối tính ban đầu về tính trọng yếu.
 Đánh giá rủi ro:
Trong khi lập kế hoạch kiểm toán, Kiểm toán viên đánh giá rủi ro kiểm toán
đối với từng khoản mục trong báo cáo tài chính. Kiểm toán viên thường quan tâm
các loại rủi ro sau:
 Rủi ro tiềm tàng (IR): là mức rủi ro tiềm ẩn, vốn có do khả năng từng
nghiệp vụ, từng khoản mục trong báo cáo tài chính chứa đựng sai sót trong
yếu khi tính riêng rẽ hoặc tính gộp, mặc dù có hay không có hệ thống kiểm
SVTH: Trương Văn Minh Trang: 6
Chuyên đề tốt nghiệp GVHD: Th.s Phạm Hoài Hương
soát nội bộ. Do bản chất của vốn bằng tiền nên rủi ro tiềm tàng thường có
nguy cơ xảy ra rất cao đối với khoản mục này. Rủi ro tiềm tàng của khoản
mục vốn bằng tiền phụ thuộc chủ yếu vào các yếu tố như: bản chất hoạt động
sản xuất kinh doanh của khách hàng, tính tung thực của ban giám đốc, bản

chất nghiệp vụ kinh tế phát sinh, kết quả các lần kiểm toán trước.
 Rủi ro kiểm soát (CR): là khả năng xảy ra các sai phạm trọng yếu do
hệ thống kiểm soát nội bộ của đơn vị khách hàng không hoạt động hoặc hoạt
động không hiệu quả, do đó đã không phát hiện và ngăn chặn các sai phạm
này. Đối với khoản mục vốn bằng tiền, kiểm toán sẽ tiến hành đánh giá lại
rủi ro kiểm soát của từng sơ sở dẫn liệu. Công việc này chủ yếu là để nhận
diện các điểm yếu, điểm mạnh của hệ thống kiểm soát nội bộ, nhằm điều
chỉnh chương trình kiểm toán cho phù hợp.
Nếu Kiểm toán viên đánh giá rủi ro kiểm soát là thấp, thì các thử nghiệm
cuối năm có thể chỉ hạn chế ở mức đối chiếu với sổ phụ ngân hàng và so
sánh số dư này với xác nhận của ngân hàng. Nếu đánh giá mức độ rủi ro
trong kiểm soát là trung bình, thì có thể áp dụng các thủ tục trên và bổ sung
thêm một số thủ tục nhằm phát hiện gian lận. Nếu đánh giá rủi ro kiểm soát
là đáng kể hay tối đa thì kiểm toán cần mở rộng các thủ tục kiểm tra chi tiết
các khoản mục.
 Rủi ro phát hiện (DR): là rủi ro xảy ra sai sót trọng yếu trong từng
nghiệp vụ, từng khoản mục trong báo cáo tài chính khi tính riêng rẽ hoặc tính
gộp lại mà trong quá trình kiểm toán, Kiểm toán viên không phát hiện được.
 Rủi ro kiểm toán (AR): AR = IR x CR x DR
DR = AR / (IR x CR)
Với mức rủi ro kiểm toán có thể chấp nhận được và các rủi ro tiềm tàng, rủi ro
kiểm soát xác định Kiểm toán viên sẽ tính ra rủi ro phát hiện và dựa vào đó xác
định số lượng bằng chứng kiểm toán cần thu thập.
Bước 6: Lập kế hoạch kiểm toán chung và thiết kế chương trình kiểm toán
Trên cơ sở hiểu biết về tình hình kinh doanh, nghĩa vụ pháp lý cùng hệ thống
kiểm soát nội bộ của khách hàng, Kiểm toán viên tiến hành lập kế hoạch kiểm toán
chung và thiết kế chương trình kiểm toán cho khoản mục vốn bằng tiền.
2.2.2. Thực hiện kiểm toán khoản mục vốn bằng tiền
Thực hiện kế hoạch kiểm toán là thực hiện các công việc đã lập ra trong kế
hoạch kiểm toán và chương trình kiểm toán. Mục đích của giai đoạn này là thu

thập bằng chứng đầy đủ, tin cậy làm cơ sở cho việc đưa ra ý kiến của Kiểm toán
viên trên báo cáo kiểm toán về báo cáo tài chính của doanh nghiệp. Thực chất của
công việc này là thu thập các bằng chứng để chứng minh đánh giá rủi ro kiểm soát
và tính chính xác của nghiệp vụ phát sinh về vốn bằng tiền.
Để đạt được mục đích trên, Kiểm toán viên phải thực hiện ba bước công việc:
 Thực hiện thủ tục kiểm soát,
 Thực hiện các thủ tục phân tích,
 Thực hiện các thủ tục kiểm tra chi tiết.
2.2.2.1. Đánh giá hệ thống kiểm soát nội bộ đối với vốn bằng tiền
Kiểm toán viên chỉ có thể đánh giá sơ bộ rủi ro kiểm toán đối với một số cơ sở
dẫn liệu nào đó là thấp mức tối đa, khi mà đánh giá rằng các thủ tục kiểm soát liên
quan được thiết kế và thực hiện hữu hiệu. Đây là cơ sở giúp Kiểm toán viên giới hạn
SVTH: Trương Văn Minh Trang: 7
Chuyên đề tốt nghiệp GVHD: Th.s Phạm Hoài Hương
phạm vi của các thử nghiệm cơ bản phải tiến hành đối với các khoản mục có liên
quan. Ngược lại, nếu mức rủi ro kiểm soát được đánh giá là tối đa và xét thấy không
có khả năng giảm được trong thực tế, Kiểm toán viên không cần thực hiện các thử
nghiệm kiểm soát mà chỉ thực hiện các thử nghiệm cơ bản ở mức độ phù hợp.
Khảo sát hệ thống kiểm soát nội bộ
Nguyên cứu, đánh giá về kiểm soát nội bộ đối với tiền mặt đòi hỏi Kiểm toán
viên tìm hiểu về kiểm soát nội bộ của đơn vị và sử dụng các thể thức khảo sát về
sự hiện diện, liên tục và sự hữu hiệu của kiểm soát nội bộ như thế nào.
Để kiểm toán, tìm hiểu về kiểm soát nội bộ nói chung và đối chiếu với tiền mặt
nói riêng, Kiểm toán viên có thể sử dụng soạn thảo bảng tường thuật hoặc dùng
lưu đồ để mô tả cơ cấu kiểm soát nội bộ của đơn vị, trên cơ sở quan sát và đặt ra
những câu hỏi có liên quan đến kiểm soát nội bộ.
Sau khi đã có mô tả về hệ thống kiểm soát nội bộ, Kiểm toán viên áp dụng các
thể thức cụ thể như: quan sát, phỏng vấn, xem xét… để khảo sát nội bộ và đánh
giá rủi ro kiểm soát. Nội dung và thể thức khảo sát về kiểm soát nội bộ với tiền
mặt thường tập trung vào các vấn đề sau:

 Khảo sát, xem xét các quy định về phân công nhiệm vụ và về trách
nhiệm của các nhân viên, các bộ phân liên quan như:
 Phân công người giữ quỹ và chế độ trách nhiệm về giữ quỹ, xem
xét theo nguyên tắc “tập trung đầu mối thu” có được đảm bảo hay không.
 Phân công và phân biệt giữa cán bộ có trách nhiệm duyệt chi với
kế toán và thủ quỹ có đảm bảo nguyên tắc “bất kiêm nhiệm”.
 Sự phân công công việc giữa các nhân viên trong các khâu hạch
toán có đảm bảo cho việc thực hiện hạch toán tiền mặt được kịp thời và chặc
chẽ.
Thể thức các khảo sát trên đây thực hiện chủ yếu bằng việc xem xét các văn
bản quy định về phân công nhiệm vụ, trách nhiệm, thực hiện việc phỏng vấn nhân
viên liên quan, kết hợp quan sát trực tiếp sự vận hành của một số công việc như kế
toán quỹ và thủ quỹ. Nếu có sự kiêm nhiệm trong công việc không tuân theo quy
định hoặc không có sự tách biệt trách nhiệm rõ ràng thì hiệu lực kiểm soát bị giảm
đi, tiềm năng về gian lận hoặc sử dụng tiền mặt lạm dụng dễ xảy ra.
 Khảo sát, xem xét các quy trình duyệt chi tiền mặt và khâu tổ chức
bảo quản chứng từ thu tiền, như:
 Việc thực hiện quy trình duyệt chi tiền mặt có được giới hạn ở
một số người đảm bảo sự chặt chẽ và nguyên tắc “uỷ quyền, phê chuẩn” hay
không. Kiểm toán viên cần chú ý đến các dấu hiện của sự phê chuẩn trên các
hồ sơ và các chứng từ chi tiền của đơn vị.
 Công việc tổ chức bảo quản các chứng từ tài liệu liên quan đến
tiền mặt, có được đơn vị chú ý và thực hiện như thế nào?
 Nếu có trường hợp khoản chi không được phê chuẩn trước thì sự
lỏng lẻo trong kiểm soát này để gây ra gian lận của khoản chi hoặc chứng từ
không đảm bảo hợp lệ, hợp lý.
 Khảo sát, xem xét việc phân công trách nhiệm trong khâu kiểm tra,
soát xét đối với các thủ tục, các chứng từ, các việc tính toán và đối với việc ghi
chép kế toán.
SVTH: Trương Văn Minh Trang: 8

Chuyên đề tốt nghiệp GVHD: Th.s Phạm Hoài Hương
Kiểm toán viên cần xem xét các văn bản quy định trách nhiệm trong khâu
kiểm tra soát xét đối với từng khâu công việc, phỏng vấn các nhân viên liên
quan và thực hiện điều tra theo hệ thống một số nghiệp vụ được thực hiện ghi
chép trong sổ kế toán. Cũng có thể thực hiện việc điều tra một số các chứng từ
(phiếu thu, phiếu chi hay chứng từ bán hàng) để xem xét việc thực hiện đánh
số trước của đơn vị có được thực hiện và duy trì hay không. Trong một số
trường hợp còn áp dụng việc quan sát quá trình ghi sổ, quá trình kiểm kê quỹ…
để thấy được sự thực hiện kiểm soát nội bộ đã được đặt ra hay không.
 Khảo sát, xem xét việc chấp hành quy định về kiểm tra đối chiếu quỹ
tiền mặt và việc nộp quỹ, tồn quỹ tiền mặt; bao gồm:
 Xem xét việc kiểm quỹ và đối chiếu với sổ quỹ hằng ngày có
được thực hiện có nề nếp. Kiểm toán viên hỏi nhân viên kế toán nào có trách
nhiệm kiểm kê quỹ và yêu cầu cho xem các biên bản kiểm kê, đồng thời trực
tiếp phỏng vấn nhân viên đó để biết về tình hình kiểm kê tại đơn vị.
 Xem xét việc thực hiện kiểm kê quỹ tiền mặt cuối tháng và đối
chiếu với sổ kế toán có được thực hiện đều đặn.
 Kiểm tra việc chấp hành quy định về nộp ngay số thu tiền mặt
vào ngân hàng (gửi vào tài khoản tiền gửi ngân hàng) và chấp hành quy định
về tồn quỹ tiền mặt.
Sự lỏng lẻo trong việc chấp hành các quy định nói trên sẽ chứa dựng tiềm ẩn
sự gian lận sai sót, lợi dụng và biển thủ tiền của đơn vị.
 Khảo sát, xem xét việc tổ chức bảo quản tiền mặt, kể cả việc bảo hiểm
tiền mặt và vấn đề ký quỹ của thủ quỹ (nếu có); bao gồm:
 Xem xét hệ thống bảo hiểm về tiền mặt của đơn vị như két đựng
tiền, hệ thống chống cháy, hệ thống khoá, hệ thống báo động… có đảm bảo
an toàn cho tiền mặt hay không.
 Xem xét đối với trường hợp đơn vị có mua bảo hiểm tài sản nói
chung để thấy được sự coi trọng của đơn vị đối với sự an toàn của tài sản
trong đó có tiền mặt. Trường hợp đơn vị có quy định và thực hiện quy định

thủ quỹ phải có ký quỹ cũng thể hiện sự ngăn ngừa gian lận, biển thủ tiền
mặt của đơn vị một cách có hiệu quả, tăng cường trách nhiệm của thủ quỹ.
Những công việc khảo sát về kiểm soát nội bộ đối với tiền mặt nói trên
giúp cho kiểm toán viên đánh giá được hiệu lực của kiểm soát nội bộ và mức
độ rủi ro kiểm soát đối với tiền mặt. Từ đó xác định phạm vi và thiết kế các
khảo sát cơ bản để kiểm toán đối với các số liệu kế toán (khảo sát chi tiết các
nghiệp vụ và số dư tiền mặt).
2.2.2.2. Thử nghiệm kiểm toán khoản mục vốn bằng tiền
2.2.2.2.1. Tiền mặt
Tiếp theo sau việc khảo sát về kiểm soát nội bộ, kiểm toán viên cần tiến hành
các khảo sát về các nghiệp vụ tiền mặt. Dưới đây sẽ trình bày các mục tiêu kiểm
toán cụ thể và thể thức khảo sát thông thường, phổ biến mà kiểm toán viên thường
sử dụng trong khảo sát nghiệp vu tiền mặt:
 Mục tiêu kiểm toán: các khoản tiền mặt thu, chi ghi trên sổ kiểm toán
tiền mặt đều thực tế phát sinh và có căn cứ hợp lý.
Để khảo sát mục tiêu này, kiểm toán viên thường tiến hành các thể thức chủ
yếu sau đây:
SVTH: Trương Văn Minh Trang: 9
Chuyên đề tốt nghiệp GVHD: Th.s Phạm Hoài Hương
 Kiểm tra các bằng chứng về sự phê duyệt chi tiền của người có trách
nhiệm (chữ kí phê duyệt, tính đúng đắn của sự phê duyệt). Kiểm tra mẫu
những chứng từ chi tiền đối với những khoản chi lớn và bất thường về nội
dung chi, xem xét các chứng từ có đầy đủ chứng từ gốc kèm theo chứng
minh hợp lệ và hợp lý không.
 Đối chiếu chứng từ thu, chi với các chứng từ chứng minh nghiệp vụ
(chứng từ gốc). Xem xét lại sổ nhật ký quỹ (thu, chi tiền mặt), sổ cái tài
khoản tiền mặt và đối chiếu với các sổ kế toán có liên quan như sổ mua hàng,
bán hàng, thanh toán…
 Kiểm tra tên của những người nộp tiền, người nhận tiền trên các
chứng từ liên quan.

 Kiểm tra các khoản chi tiền cho khách hàng về giảm giá, hoa hồng
đại lý… xem có đúng chính sách quy định của đơn vị hay không và đối chiếu
với các sổ kế toán liên quan để xác định các khoản tiền mặt đã được chi và có
khách hàng thực nhận hay không.
 Mục tiêu kiểm toán: các khoản thu, chi tiền mặt đều được ghi sổ kế
toán đầy đủ và kịp thời
Thể thức khảo sát cho mục tiêu này có thể được áp dụng gồm:
 Đối chiếu chọn mẫu các chứng từ thu, chi tiền mặt đối với sổ
nhật ký quỹ và sổ kế toán liên quan khác về số tiền và cả ngày ghi để kiểm
tra sự đầy đủ và kịp thời của việc ghi nhận các nghiệp vụ phát sinh.
 Tiến hành khảo sát đồng thời các nghiệp vụ mua vào và thanh
toán cũng như với chu kỳ bán hàng và thu tiền để đối chiếu, kiểm tra sự ghi
chép đầy đủ, phát hiện ghi trùng hay bỏ sót nghiệp vụ.
Trong các khảo sát trên đây có thể cho phép phát hiện được các gian lận có thể
như: người bán hàng thu tiền ngay nhưng cố tình quên ghi sổ hay ghi sổ chậm hay
chậm nộp tiền để lạm dụng sử dụng tiền của đơn vị một thời gian cho mục đích cá
nhân; khoảng cách giữa ngày ghi nhận doanh thu và thời điểm thu tiền của khách
hàng với thời điểm hạch toán tiền mặt đã thu trên sổ kế toán (hoặc thời điểm lập
phiếu thu tiền mặt) quá lớn thì có khả năng nhân viên bán hàng, thu tiền lạm dụng
sử dụng tiền của đơn vị trong thời gian đó. Kiểm toán viên cũng cần lưu ý các
khoản chi tiền cho người mua như: giảm giá, chiết khấu, hoa hồng… có được ghi
chép đầy đủ hay không. Hoặc nghiệp vụ xoá sổ các khoản thu khó đòi có thực tế
được xử lý chưa. Đôi khi, thủ tục lấp liếm trong hạch toán các khoản thu tiền mặt
(chưa ghi ngay khoản đã thu mà chờ khi thu được khoản khác để che dấu sự thiếu
hụt về tiền mặt thu được) cũng cần được Kiểm toán viên cảnh giác khi kiểm tra
ngày ghi sổ tiền mặt và sổ kế toán khác có đảm bảo kịp thời và đúng kỳ không.
 Mục tiêu kiểm toán: các khoản thu, chi tiền mặt đều được đánh giá,
tính toán đúng đắn, đặc biệt đối với tiền mặt là ngoại tệ, vàng bạc và đá quý.
Kiểm toán viên cần thực hiện các khảo sát liên quan đánh giá, tính toán thực
hiện ở đơn vị đối với tiền mặt, trong đó đặc biệt đối với tiền mặt là ngoại tệ, vàng

bạc và đá quý. Các khảo sát cụ thể thường là:
 Kiểm tra việc tính toán thu chi tiền mặt và việc đối chiếu số liệu giữa kế toán
và thủ quỹ.
SVTH: Trương Văn Minh Trang: 10
Chuyên đề tốt nghiệp GVHD: Th.s Phạm Hoài Hương
 Kiểm tra việc tính toán quy đổi ngoại tệ có phù hợp với tỷ giá ngân hàng
công bố có hiệu lực cùng thời điểm; việc sử dụng phương pháp đánh giá
vàng bạc, đá quý có đảm bảo phù hợp và nhất quán hay không.
 Khảo sát việc thực hiện nghiệp vụ đánh giá ngoại tệ tồn quỹ có được duy trì
và thực hiện đúng thể thức quy định hay không.
 Kiểm tra việc tính toán các khoản giảm giá, hoa hồng … đã chi bằng tiền mặt.
 Mục tiêu kiểm toán: các khoản tiền thu được đều được
gửi vào ngân hàng kịp thời, thực hiện quy định thanh toán qua ngân hàng.
Các khảo sát chủ yếu thường được thực hiện gồm:
 Khảo sát việc thực hiện các nghiệp vụ thanh toán,
các khoản lớn qua ngân hàng.
 Đối chiếu giữa sổ kế toán tiền mặt với sổ ngân
hàng về ngày bán hàng thu tiền mặt; ngày nộp tiền mặt vào ngân hàng và số
tiền mặt nộp vào ngân hàng.
 Mục tiêu kiểm toán: các nghiệp liên quan
đến tiền mặt đều được hạch toán đúng.
Kiểm toán viên thường thực hiện các khảo sát như so sánh, xem xét việc hạch
toán vào tài khoản liên quan, tham chiếu một số nghiệp vụ trong việc hạch toán
vào sổ kế toán, đặc biệt các nghiệp vụ chi tiền mặt cho các chi phí để kiểm tra việc
hạch toán có đúng hay không.
 Mục tiêu kiểm toán: việc tổng hợp và chuyển đổi để ghi sổ cái là đúng
đắn và chính xác.
Khảo sát cho mục tiêu này thường được Kiểm toán viên tiến hành bằng cách
tổng hợp các sổ chi tiết liên quan đến thu, chi tiền mặt và đối chiếu sổ cái tài
khoản tiền mặt. Cũng có thể tham chiếu các sổ kế toán khác có liên quan.

2.2.2.2.2. Tiền gửi ngân hàng
 Mục tiêu đặc thù kiểm toán đối với tiền gửi ngân hàng chủ yếu là:
 Tính chính xác về kĩ thuật tính toán và hạch toán các khoản tiền gửi
ngân hàng vào sổ kế toán và được trình bày trên báo cáo tài chính.
 Các khoản tiền gửi ngân hàng trình bày trên báo cáo tài chính đều có
căn cứ hợp lý.
 Sự đánh giá đúng đắn các khoản tiền gửi ngân hàng, đặc biệt là
ngoại tệ và vàng bạc đá quý.
 Các nghiệp vụ liên quan đến tiền gửi ngân hàng đều được ghi chép
đầy đủ, kịp thời và đúng lúc.
 Sự khai báo trình bày các khoản tiền gửi ngân hàng là đầy đủ và
đúng đắn.
 Quá trình kiểm toán tiền gửi ngân hàng cũng được kết hợp
với kiểm toán chu trình mua vào và thanh toán, chu kỳ bán hàng và thanh toán,
…và cùng với kiểm toán tiền mặt. Các thủ tục khảo sát chi tiết thông thường
đối với số dư tiền gửi ngân hàng cũng cơ bản tương tự như đối với kiểm toán
tiền mặt. Song, dưới đây sẽ đề cập cụ thể về vận dụng một số thủ tục đặc thù
có điểm riêng biệt hơn so với kiểm toán tiền mặt:
 Lập bản kê chi tiết tiền gửi ngân hàng và đối chiếu với số dư trên sổ
cái, đối chiếu với số liệu của ngân hàng xác nhận.
SVTH: Trương Văn Minh Trang: 11
Chuyên đề tốt nghiệp GVHD: Th.s Phạm Hoài Hương
 Kiểm toán viên thu thập hoặc tự lập bảng kê chi tiết về các loại tiền
(tiền Việt Nam, ngoại tệ, vàng bạc, đá quý) gửi tại ngân hàng.
 Thực hiện việc đối chiếu để xác nhận về số liệu liên quan đến tiền gửi
ngân hàng.
 Kiểm toán việc quy đổi ngoại tệ và tính giá đối với vàng bạc, đá quý
gửi tại ngân hàng (thể thức khảo sát như kiểm toán tiền mặt).
 Kiểm toán việc tính toán khoá sổ kế toán tài khoản tiền gửi ngân
hàng thông qua việc yêu cầu khách hàng cung cấp sổ phụ (hoặc các bản sao

kê) của ngân hàng gửi cho đơn vị ở khoản thời gian trước và sau ngày khoá
sổ để đối chiếu với số liệu trên sổ của đơn vị nhằm phát hiện chênh lệch tìm
hiểu nguyên nhân (nếu có).
 Gửi thư xác nhận số dư tài khoản tiền gửi ngân hàng vào thời gian
khoá sổ.
 Kiểm toán viên có thể yêu cầu đơn vị kê khai hoặc tự mình thu thập
và kê khai về tiền gửi ngân hàng của đơn vị tại các ngân hàng có liên quan và
đảm nhận việc gửi đi, nhận về “thư” đề nghị các ngân hàng xác nhận số dư tiền
gửi ngân hàng vào thời điểm báo cáo. Việc xin xác nhận này không thể thiếu
trong khảo sát tiền gửi ngân hàng. Cùng với nội dung về đề nghị xác nhận số
dư tiền gửi, kiểm toán viên cũng xin ý kiến về các thông tin có liên quan khác
như:
 Số dư của mọi tài khoản của đơn vị tại ngân hàng.
 Các giới hạn trong việc sử dụng tiền gửi ngân hàng.
 Mức lãi suất (của các khoản tiền gửi đã có lãi).
 Các khoản khác: cầm cố, thế chấp, mở thư tín dụng hay các khoản tương tự.
Thư xác nhận này là một cơ sở để đối chiếu với số liệu kế toán tai đơn vị (như
đã nêu trên). Nếu thấy chênh lệch, cần tìm hiểu rõ nguyên nhân có liên quan.
 Khảo sát các quá trình chuyển khoản:
Nghiệp vụ chuyển khoản là loại nghiệp vụ đặc thù riêng của tiền gửi ngân
hàng. Trường hợp tiền gửi của đơn vị được chuyển từ ngân hàng này sang ngân
hàng khác hay chuyển khoản giữa các tài khoản trong nội bộ của công ty, tổng
công ty rất khó để quá trình đó được thực hiện hợp lý, đúng đắn.
Kiểm toán viên cần chú ý khảo sát loại nghiệp vụ này bằng cách lập bảng liệt
kê tất cả các khoản tiền gửi ngân hàng trong các nghiệp vụ chuyển khoản được
thực hiện trước và sau ngày lập báo cáo tài chính và đối chiếu với việc ghi sổ kế
toán của từng nghiệp vụ đó có được ghi sổ kịp thời và đúng đắn không. Việc khảo
sát này có thể phát hiện được sự che dấu của sự biển thủ bằng việc ghi chép không
đúng đắn ngày và tài khoản có quan hệ (ví dụ: thực hiện một nghiệp vụ chuyển
tiền vào cuối kỳ từ một ngân hàng này sang một ngân hàng khác nhưng chỉ hạch

toán ghi tăng tiền gửi ngân hàng đến mà chưa ghi giảm ngay ở ngân hàng chuyển
khoản đi).
2.2.3. Kết thúc kiểm toán khoản mục vốn bằng tiền
Giai đoạn kết thúc kiểm toán là giai đoạn rất quan trọng đối với cả cuộc kiểm
toán. Mục đích của giai đoạn này là Kiểm toán viên đưa ra ý kiến tổng quát của
mình về khoản mục vốn bằng tiền của đơn vị có trình bày trung thực và hợp lý
không xét trên khía cạnh trọng yếu. Trong giai đoạn này, Kiểm toán viên cần thực
hiện các bước sau:
SVTH: Trương Văn Minh Trang: 12
Chuyên đề tốt nghiệp GVHD: Th.s Phạm Hoài Hương
2.2.3.1. Xem xét lại các sự kiện sau ngày kết thúc niên độ
Thông thường, phần lớn các công việc quan trọng của một cuộc kiểm toán
được thực hiện sau ngày kết thúc niên độ kế toán, do vậy trong khoản thời gian kể
từ ngày kết thúc niên độ cho đến khi hoàn thành báo cáo kiểm toán có thể xảy ra
các sự kiện đánh giá hoặc công khai báo cáo tài chính. Do đó, Kiểm toán viên phải
có trách nhiệm xem xét các sự kiện này.
Có hai loại sự kiện sau ngày lập báo cáo tài chính cần sự xem xét của ban quản
trị và Kiểm toán viên là:
 Những sự kiện ảnh hưởng trực tiếp đến báo cáo
tài chính và đòi hỏi cần điều chỉnh: Những sự kiện này cung cấp thêm thông tin
cho ban quản trị khi xác định cách đánh giá các số dư tài khoản vào ngày lập
bảng cân đối kế toán và cho các Kiểm toán viên khi tiến hành kiểm tra số dư.
Những sự kiện này bao gồm: tuyên bố phá sản do tình trạng tài chính xấu của
một khách hàng có số dư khoản phải thu lớn chưa thanh toán, giải quyết một vụ
kiện với một món tiền ghi sổ, bán các khoản đầu tư với giá thấp hơn giá trị ghi sổ,
…Kiểm toán viên cần phải thận trọng để phân biệt giữa các sự kiện đã có vào
ngày lập bảng cân đối kế toán và các sự kiện mới phát sinh ngày cuối năm.
Ví dụ: Một số séc của đơn vị đã ghi vào tồn quỹ của đơn vị ngày 31/12, đầu
năm sau khi nộp vào ngân hàng mới biết là không có khả năng thanh toán. Nếu số
tiền trên séc là trọng yếu, cần phải điều chỉnh lại tồn quỹ ngày 31/12 và loại trừ

những séc không có khả năng thu tiền này…
 Những sự kiện không ảnh hưởng trực tiếp đến
báo cáo tài chính nhưng cần công khai. Các sự kiện này thường bao gồm: sự
phát hành trái phiếu hoặc các chứng khoán vốn, sự tụt giảm thị trường chứng
khoán làm giảm các khoản đầu tư, khách hàng có số dư khoản phải thu lớn bị
phá sản do gặp thiên tai, hoả hoạn,…
Các thủ tục kiểm toán của việc xem xét các sự kiện trên được chia làm hai nhóm:
 Nhóm các thủ tục thường được kết hợp với
nhau thành một phần của quá trình kiểm tra các số dư tài khoản cuối năm.
 Nhóm các thủ tục thực hiện đặc biệt nhằm mục
đích phát hiện các sự kiện hoặc quá trình phải được thừa nhận trong kỳ kiểm
toán.
2.2.3.2. Đánh giá kết quả của toàn bộ công việc kiểm toán khoản mục vốn bằng
tiền
Công việc này nhằm soát xét lại toàn bộ quá trình kiểm toán khoản mục vốn
bằng tiền, kết quả thu thập được và cân nhắc để đưa ra ý kiến nhận xét về khoản
mục này để nhận xét về báo cáo tài chính. Để đạt được mục đích này, Kiểm toán
viên thường thực hiện các công việc sau:
 Áp dụng các thủ tục phân tích
Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 520 chỉ rõ: “Kiểm toán viên phải thực hiện
các thủ tục phân tích trong giai đoạn lập kế hoạch kiểm toán và giai đoạn soát xét
tổng thể báo cáo tài chính. Thủ tục phân tích cũng có thể được thực hiện ở các giai
đoạn khác trong quá trình kiểm toán”. Việc áp dụng các thủ tục phân tích trong
giai đoạn kết thúc kiểm toán nhằm mục đích đánh giá tính đồng bộ và xác thực của
các thông tin tài chính thu thập được, nhất là các số liệu thu được của các khoản
mục trên báo cáo tài chính.
SVTH: Trương Văn Minh Trang: 13
Chuyên đề tốt nghiệp GVHD: Th.s Phạm Hoài Hương
 Đánh giá sự đầy đủ của các bằng chứng kiểm toán
Chuẩn mục kiểm toán quốc tế số 500 có nêu: “Các Kiểm toán viên phải thu

thập các bằng chứng kiểm toán đầy đủ và thích hợp để đi đến kết luận hợp lý mà
căn cứ vào đó Kiểm toán viên đưa ra ý kiến kết luận của mình”. Do vậy, cần xem
xét mọi khía cạnh của khoản mục vốn bằng tiền có được kiểm soát đầy đủ không,
kiểm tra lại tính chính xác của các chứng từ. Nếu Kiểm toán viên xét thấy chưa đủ
bằng chứng về tính trung thực và hợp lý của báo cáo tài chính thì có thể tiến hành
thu thập thêm hoặc ra quyết định loại trừ.
 Đánh giá tổng hợp các sai sót phát hiện được.
Kiểm toán viên cần đánh giá tổng hợp các sai sót không trọng yếu phát hiện
được trong quá trình kiểm toán. Lập các bút toán điều chỉnh đối với các sai sót
trọng yếu và đánh giá lại. Sau đó so sánh với các sai sót có thể bỏ qua xem có thể
chấp nhận được khoản mục không?
 Kiến nghị về những vấn đề còn tồn tại ở đơn vị khách hàng
Qua quá trình kiểm toán tại đơn vị khách hàng, Kiểm toán viên rút ra kết luận
về mục tiêu kiểm toán, chỉ ra các vấn đề còn tồn tại trong quản lý và hạch toán kế
toán tại đơn vị khách hàng.
2.2.3.3. Xem xét lại các tài liệu kiểm toán khoản mục vốn bằng tiền
Mục đích của công việc này là đánh giá việc thực hiện của Kiểm toán viên
chưa có kinh nghiệm và đảm bảo rằng cuộc kiểm toán thoả mãn các chuẩn mực
thực hiện của công ty kiểm toán. Vào giai đoạn hoàn thành cuộc kiểm toán có quy
mô lớn, toàn bộ tư liệu kiểm toán sẽ được một Kiểm toán viên có kinh nghiệm và
độc lập không tham gia vào cuộc kiểm toán xem xét lại nhằm đánh giá khách quan
xem cuộc kiểm toán có được tiến hành hợp lý không, các Kiểm toán viên có khả
năng đánh giá các bằng chứng mà họ tập hợp được hay không, cuộc kiểm toán có
được thực hiện với sự thận trọng thích đáng hay không?
2.2.4. Chuẩn bị những điều cần trình bày trong thư quản lý về khoản mục vốn
bằng tiền
Thư quản lý là thông báo cho khách hàng về những bình luận của công ty kiểm
toán đối với việc cải tiến công việc kinh doanh của khách hàng. Nó giúp cho
doanh nghiệp hoạt động có hiệu quả hơn. Việc kết hợp kinh nghiệm của Kiểm
toán viên trong nhiều ngành kinh doanh khác nhau với một sự hiểu biết sâu sắc thu

được khi tiến hành kiểm toán, giúp cho Kiểm toán viên cung cấp cho ban quản trị
khách hàng nhiều thông tin bổ ích.
Thư quản lý không bắt buộc nhưng trong hầu hết các cuộc kiểm toán đều được
lập nhằm tạo mối quan hệ tốt hơn giữa công ty kiểm toán và khách hàng. Không
có tiêu chuẩn nào trong việc viết thư quản lý. Mỗi thư phải được triển khai để đáp
ứng phong cách của Kiểm toán viên và nhu cầu của khách hàng. Nhưng thư quản
lý phải chỉ ra được các nhược điểm và yếu kém của doanh nghiệp, ảnh hưởng của
nó đến hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp.
SVTH: Trương Văn Minh Trang: 14
Chuyên đề tốt nghiệp GVHD: Th.s Phạm Hoài Hương
Chương 2: Quy trình kiểm toán vốn bằng tiền do công ty TNHH kiểm
toán và kế toán AAC thực hiện
1. Giới thiệu về công ty TNHH kiểm toán và kế toán AAC
1.1. Lịch sử hình thành và phát triển của công ty
Công ty TNHH kiểm toán và kế toán AAC (trước đây là Công ty kiểm toán và
kế toán AAC trực thuộc Bộ Tài Chính thành lập từ năm 1993) là một trong số rất ít
các công ty kiểm toán được thành lập đầu tiên tại Việt Nam. AAC hoạt động trên
phạm vi toàn quốc, được phép kiểm toán tất cả các loại hình doanh nghiệp thuộc
mọi thành phần kinh tế, kể cả các ngành có qui chế riêng về việc lựa chọn và bổ
nhiệm kiểm toán độc lập có điều kiện như kiểm toán các tổ chức niêm yết trên sàn
giao dịch chứng khoán, các tổ chức phát hành và kinh doanh chứng khoán...
1.2. Phương châm, mục tiêu hoạt động của công ty
 Công ty AAC hoạt động theo phương châm: độc lập, khách quan, trung
thực và bí mật số liệu của khách hàng, và đó cũng là lời cam kết của công ty đối
với mọi khách hàng.
 Mục tiêu hoạt động của công ty là giúp khách hàng và những người quan tâm
bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình, cung cấp cho họ những thông tin đích thực
và cần thiết để tổ chức điều hành hoạt động của doanh nghiệp và đưa ra các quyết
định quản lý phù hợp với thực tiễn. Hoạt động của công ty nhằm góp phần phát
hiện và ngăn ngừa những rủi ro cho doanh nghiệp, trợ giúp cho hoạt động kinh

doanh của doanh nghiệp được thuận lợi và đạt hiệu quả kinh tế cao nhất.
 Công ty AAC thực hiện kiểm toán theo đúng các Nguyên tắc, Chuẩn mực
kiểm toán Việt Nam và thông lệ kiểm toán quốc tế, phù hợp với những quy định
hiện hành về hoạt động kiểm toán của Nhà nước Việt Nam.
1.3. Về nhân sự
AAC có đội ngũ Kiểm toán viên được đào tạo có hệ thống ở Việt Nam, Anh,
Bỉ, Pháp, Ai-len, Úc, Nhật Bản.. Và có nhiều năm kinh nghiệm thực tiễn về kiểm
toán và tư vấn tài chính - kế toán - thuế ở Việt Nam và quốc tế. 100% đội ngũ
Kiểm toán viên và Trợ lý Kiểm toán viên cao cấp của AAC được đào tạo trực tiếp
bởi các Chuyên gia cao cấp về Kiểm toán của Cộng đồng Châu Âu thông qua
chương trình hợp tác về kiểm toán và kế toán của dự án EURO – TAPVIET do
Cộng đồng Châu Âu tài trợ. Ngoài ra, nhân viên của AAC còn được đào tạo
chuyên sâu bởi các chương trình trên đại học về tài chính, kế toán, luật ở Việt Nam
và các nước như: Úc, Nhật Bản…
Nhờ có đội ngũ chuyên nghiệp chất lượng cao, ý thức trách nhiệm, có đạo đức
nghề nghiệp trong sáng nên trong quá trình hoạt động, AAC chưa hề để xảy ra
những sai sót, rủi ro cho khách hàng; AAC luôn được các nhà đầu tư, các cơ quan
chức năng tín nhiệm và đánh giá cao về chất lượng phục vụ.
1.4. Các loại hình dịch vụ của công ty
 Kiểm toán: Cung cấp các dịch vụ kiểm toán luôn luôn là thế mạnh của AAC.
Các dịch vụ kiểm toán do AAC cung cấp đều được lập kế hoạch và tiến hành theo
SVTH: Trương Văn Minh Trang: 15
Chuyên đề tốt nghiệp GVHD: Th.s Phạm Hoài Hương
các Quy trình kiểm toán chuẩn do AAC xây dựng dựa trên cơ sở tuân thủ các
Chuẩn mực kiểm toán, Quy chế kiểm toán độc lập và các quy định hiện hành,
đồng thời có sự so sánh, đối chiếu và vận dụng các Chuẩn mực kiểm toán quốc tế
và Thông lệ được chấp nhận chung của Quốc tế. Từ các kết quả kiểm toán , AAC
đảm bảo cung cấp những góp ý xây dựng hiệu quả cho các khách hàng của mình.
Trải qua một thời gian dài nỗ lực xây dựng và không ngừng phát triển, AAC đã tạo
dựng được niềm tin của các khách hàng trong từng dịch vụ kiểm toán.

Các dịch vụ kiểm toán do AAC cung cấp bao gồm:
• Kiểm toán báo cáo tài chính,
• Kiểm toán báo cáo tài chính vì mục đích thuế,
• Kiểm toán hoạt động,
• Kiểm toán tuân thủ,
• Kiểm toán nội bộ,
• Kiểm toán báo cáo quyết toán vốn đầu tư XDCB,
• Kiểm toán báo cáo dự toán vốn đầu tư XDCB.
 Thuế: Đối với các công ty, thuế ngày càng đóng vai trò quan trọng do các
quy định về thuế càng ngày càng trở nên phức tạp. Thông qua một đội ngũ các
chuyên gia am hiểu về các sắc thuế và tận tâm, AAC sẵn sàng hỗ trợ các khách
hàng hoàn thành đúng nghĩa vụ thuế với nhà nước đồng thời tận dụng triệt để các
lợi thế về thuế trong hoạt động kinh doanh để gia tăng lợi ích của các chủ sở hữu
công ty. Đối với nhiều cá nhân, thuế thu hút được sự quan tâm ngày càng nhiều
hơn. Với khả năng của mình, AAC giúp các khách hàng của mình có đầy đủ tự
tin hoàn thành nghĩa vụ thuế với nhà nước cũng như đảm bảo được giá trị tài sản
của mình. AAC sẵn sàng bảo vệ khách hàng trong mọi trường hợp tranh chấp xảy
ra. AAC làm việc hết mình để xây dựng uy tín của chính mình, niềm tin đối với
khách hàng không chỉ vì các khách hàng , vì Nhà nước mà còn vì cộng đồng.
Các dịch vụ thuế do AAC cung cấp bao gồm:
• Đăng ký & kê khai thuế
• Tư vấn kế hoạch thuế
• Cung cấp các văn bản thuế có liên quan
 Tư vấn và đào tạo: Thế giới hiện nay đang thay đổi từng phút, từng giây, để có
được thành công mỗi người phải biết nắm bắt lấy từng cơ hội đồng thời phải biết kiểm
soát các rủi ro. Thông qua việc cung cấp các dịch vụ tư vấn có hiệu quả và các khóa học
cập nhật các kiến thức mới nhất, AAC đã tham gia thành công vào việc giúp các khách
hàng của mình thích ứng với môi trường mới.
Các dịch vụ tư vấn & đào tạo do AAC cung cấp bao gồm:
- Về tư vấn:

• Đăng ký chế độ kế toán doanh nghiệp
• Tư vấn thực hành kế toán
• Tư vấn đầu tư & thủ tục cấp phép
• Tư vấn thành lập doanh nghiệp
• Tư vấn xác định giá trị & cổ phần hóa doanh nghiệp
• Tư vấn tổ chức bộ máy kế toán
• Tư vấn tài chính
- Về đào tạo:
• Tổ chức lớp bồi dưỡng kế toán trưởng
• Tổ chức lớp thực hành kế toán
SVTH: Trương Văn Minh Trang: 16
Chuyên đề tốt nghiệp GVHD: Th.s Phạm Hoài Hương
• Tổ chức lớp chuẩn mực kế toán & kế toán
• Tổ chức lớp kiểm toán nội bộ
• Tổ chức lớp ôn tập & cấp chứng chỉ hành nghề kế toán
• Tổ chức lớp bồi dưỡng kiến thức chứng khoán
1.5. Đặc điểm cơ cấu tổ chức của công ty
1.5.1. Sơ đồ tổ chức bộ máy quản lý
Sơ đồ 1: Cơ cấu tổ chức của công ty TNHH kiểm toán và kế toán AAC
Chú thích:
Quan hệ trực tuyến
Quan hệ chức năng
1.5.2. Chức năng, nhiệm vụ của các bộ phận
 Tổng Giám đốc công ty: là người đại diện của công ty trước Bộ
trưởng bộ tài chính và cơ quan pháp luật về toàn bộ quá trình hoạt động của công
ty.
 Tổng Giám đốc sẽ đánh giá rủi ro của hợp đồng kinh tế liên quan
đến hoạt động của công ty, duy trì mối quan hệ với các bộ cao cấp của công
ty.
 Chịu trách nhiệm giải đáp các thắc mắc về kế toán và kiểm toán có

tầm quan trọng.
 Chịu trách nhiệm đánh giá công việc kiểm toán đã thực hiện, ký báo
cáo kiểm toán và thư quản lý
 Chịu trách nhiệm tham gia buổi họp với khách hàng sau khi kết thúc
cuộc kiểm toán hoặc ủy quyền lại
 Phó Tổng Giám đốc: AAC có hai phó tổng làm việc trong lĩnh vực
kiểm toán báo cáo tài chính và xây dựng cơ bản.
 Được phân công uỷ quyền giải quyết cụ thể các vấn đề liên quan đến
nhân lực, hành chính, kế hoạch và các vấn đề liên quan đến nghiệp vụ.
 Chịu trách nhiệm trước Tổng Giám Đốc và pháp luật Việt Nam.
 Trưởng, phó phòng: Mỗi lĩnh vực chuyên môn có một trưởng phòng
và một phó phòng.
 Trưởng phòng chịu trách nhiệm trước Tổng Giám Đốc và đóng vai
trò quan trọng trong lĩnh vực hoạt động của công ty. Trưởng phòng giữ vai trò
SVTH: Trương Văn Minh Trang: 17
Tổng giám đốc
Phó tổng giám đốc
Phòng tư vấn –
đào tạo
Phòng kiểm toán
xây dựng cơ bản
Phòng kiểm toán
báo cáo tài chính
Phòng hành chính
Chuyên đề tốt nghiệp GVHD: Th.s Phạm Hoài Hương
lãnh đạo trong ban quản lý của công ty, họ có chức năng như một cầu nối giữa
Tổng Giám Đốc, ban quản lý và các nhân viên trong công ty, chịu trách nhiệm
về các vấn đề liên quan đến nhân sự, phối hợp hoạt động và đảm nhận các vấn
đề về công việc hành chính. Trưởng phòng có vai trò rất quan trọng trọng việc
tạo ra môi trường làm việc đầy tính chuyên nghiệp, chất lượng chuyên môn

cao, góp phần phát triển tối đa nguồn nhân lực của công ty.
 Phó phòng là người tham mưu trực tiếp cho trưởng phòng, thay mặt
trưởng phòng điều hành toàn bộ công việc trong thời gian trưởng phòng đi
vắng và thực hiện các công việc do trưởng phòng uỷ quyền.
 Ban quản lý: Bao gồm các trưởng, phó phòng kiểm toán và tư vấn
tài chính - kế toán và một số kiểm toán viên tiêu biểu của công ty. Mỗi người chịu
trách nhiệm phụ trách một số khách hàng cụ thể do Tổng Giám đốc chỉ nhiệm sau
khi tham khảo ý kiến của các trưởng phòng.
 Kiểm toán viên chính: Là người được cấp giấy phép hành nghề hoặc
giấy chứng nhận hành nghề tương đương. Chịu trách nhiệm giám sát công việc
của các trợ lý kiểm toán, báo cáo trực tiếp với người quản lý phụ trách một số vụ
việc kiểm toán.
 Xem xét giấy tờ làm việc sơ bộ, hỗ trợ đào tạo nhân viên, sắp xếp
nhân sự cho các cuộc kiểm toán.
 Kiểm toán viên chính được ký vào báo cáo kiểm toán theo phân
công của trưởng phòng
 Có trách nhiệm cao khi làm kiểm toán, cách ứng xử linh hoạt, khéo
léo trong công việc.
 Trợ lý kiểm toán viên: Là người tham gia thực hiện công tác kiểm
toán nhưng chưa trúng tuyển kỳ thi kiểm toán viên cấp quốc gia. Tuỳ theo năng
lực và thâm niên công tác, trợ lý kiểm toán viên được chia thành ba loại:
 Trợ lý kiểm toán viên cấp 1: là người sau thời gian thử việc ba
tháng, được trúng tuyển chính thức vào công ty cho đến một năm sau đó và
chưa trúng tuyển kỳ thi kiểm toán viên cấp quốc gia. Theo thông lệ, những
người mới tốt nghiệp các trường các trường kinh doanh, các trường đại học
và những người có trình độ, kinh nghiệm thực tiễn trong lĩnh vực kiểm toán
và kế toán có thể làm việc cho công ty với tư cách là một trợ lý mới vào
nghề. Trợ lý kiểm toán viên cấp 1 được phân công thực hiện các công việc
dưới sự chỉ dẫn nghiệp vụ của một kiểm toán viên khác và hiếm khi chịu
trách nhiệm trước Giám đốc công ty.

 Trợ lý kiểm toán viên cấp 2: Là người làm việc ở công ty kiểm toán
được hai năm, chịu trách nhiệm về các công việc mà nhóm trưởng giao phó.
 Trợ lý kiểm toán viên cấp 3: Là người làm việc ở công ty được ba
năm, có nhiều kinh nghiệm trong lĩnh vực kiểm toán và có thể làm trưởng
đoàn kiểm toán cho những công ty nhỏ.
SVTH: Trương Văn Minh Trang: 18
Chuyên đề tốt nghiệp GVHD: Th.s Phạm Hoài Hương
1.6. Quy trình kiểm toán Báo cáo tài chính tại Công ty TNHH kiểm toán và
kế toán AAC
Quy trình kiểm toán báo cáo tài chính ở công ty TNHH kiểm toán và kế
toán AAC gồm ba giai đoạn thể hiện qua sơ đồ sau:
Sơ đồ 2: các giai đoạn của quy trình kiểm toán báo cáo tài chính
1.6.1 Lập kế hoạch kiểm toán
Lập kế hoạch kiểm toán là giai đoạn đầu tiên của quá trình kiểm toán nhằm tạo
ra các điều kiện pháp lý cũng như các điều kiện cần thiết khác cho cuộc kiểm toán.
Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 300 nêu rõ: kiểm toán viên và công ty kiểm
toán cần lập kế hoạch kiểm toán để có thể đảm bảo được rằng cuộc kiểm toán đã
được tiến hành một cách có hiệu quả. Lập kế hoạch kiểm toán giúp kiểm toán viên
thu thập được các bằng chứng kiểm toán đầy đủ và có giá trị làm căn cứ để kiểm
toán viên đưa ra ý kiến của mình về báo cáo tài chính của khách hàng. Không
những thế, công việc này còn giúp hạn chế được những sai sót và nâng cao chất
lượng của cuộc kiểm toán. Tạo dựng niềm tin và uy tín đối với khách hàng. Quy
trình lập kế hoạch kiểm toán ở công ty TNHH kiểm toán và kế toán AAC được thể
hiện như sau:
SVTH: Trương Văn Minh Trang: 19
Lập kế hoạch
kiểm toán
Thực hiện
kiểm toán
Kết thúc kiểm

toán
Quy trình
kiểm toán
BCTC
Chuyên đề tốt nghiệp GVHD: Th.s Phạm Hoài Hương

Thảo luận về kế hoạch kiểm toán
Sơ đồ 3: Quy trình lập kế hoạch kiểm toán
Hoạt động này bao gồm các nội dung sau:
 Bản ghi nhớ kế hoạch kiểm toán – B1
 Các điểm cần lưu ý của năm trước – B2
 Hợp đồng kiểm toán – B3
 Tìm hiểu về khách hàng – B4
 Chương trình xem xét hệ thống kế toán – B5
 Phân tích tóm tắt hệ thống kiểm soát nội bộ - B6
 Các thủ tục phân tích theo kế hoạch – B7
 Ghi chú những thảo luận về kế hoạch kiểm toán – B8
 Tài liệu và thông tin đề nghị khách hàng lập – B9
 Kiểm tra kế hoạch kiểm toán – B10
1.6.2. Thực hiện kiểm toán
Thực hiện kiểm toán là quá trình sử dụng các phương pháp, kỹ thuật kiểm toán
thích ứng với từng đối tượng kiểm toán cụ thể để thu thập bằng chứng kiểm toán,
đưa ra ý kiến xác thực về mức độ trung thực, hợp lý của báo cáo tài chính. Nội
SVTH: Trương Văn Minh Trang: 20
Tìm hiểu thông tin hay
cập nhật thông tin
Kế hoạch kiểm toán
Tham chiếu cuộc kiểm
toán năm trước
Phân tích báo cáo tài

chính
Ký kết hợp đồng
kiểm toán
Tài liệu và thông tin yêu
cầu khách hàng lập
Kiểm tra kế hoạch
kiểm toán
Tìm hiểu
khách hàng
Hệ thống kế
toán
Hệ thống kiểm
soát nội bộ