Những quan niệm cân đối ngân sách nhà nước và giải pháp bù đắp thâm hụt ngân sách và đề xuất giải pháp phù hợp nhất với tình hình Việt Nam hiện nay

Đề tài 6. Những quan niệm cân đối ngân sách nhà nước và giải pháp bù đắp thâm
hụt ngân sách và đề xuất giải pháp phù hợp nhất với tình hình Việt Nam hiện nay
I. Khái niệm:
- Ngân sách nhà nước: là toàn bộ các khoản thu chi của nhà nước trong dự toán đã được
cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định và được thực hiện trong một năm để đảm
bảo thực hiện các chức năng và nhiệm vụ của Nhà nước.
- Thâm hụt ngân sách: Thâm hụt ngân sách nhà nước là tình trạng các khoản thu ngân
sách nhỏ hơn các khoản chi. Thâm hụt ngân sách được thể hiện bằng tỉ lệ phần trăm so
với GDP.
II. Các quan điểm về cân đối NSNN:
1. Quan điểm thứ nhất: NSNN phải cân bằng hàng năm tức là tổng số chi không
được vượt quá tổng số thu.
Biện pháp tài trợ phù hợp theo quan điểm này: giảm chi tiêu công, vay nợ.
a) Giảm chi tiêu công: cắt hoặc giảm các khoản chi kém hiệu quá hoặc chưa thật sự cần
thiết. Triệt để tiết kiệm các khoản đầu tư công.
Ưu điểm:
+ phù hợp cho cả mục tiêu ngắn hạn và dài hạn;
+ dễ dàng thực hiện vì nằm trong quyền quyết định của CP;
+ không tạo gánh nặng nợ cho quốc gia.
Hạn chế:
+ có giới hạn, không thể giảm chi quá nhiều;
+ dễ gây ra sự phản ứng tiêu cực từ công chúng.
b) Vay nợ:
Vay trong nước: bằng việc phát hành tín phiếu, trái phiếu kho bạc nhà nước, trái
phiếu đầu tư.
Ưu điểm:
+ duy trì việc giảm thâm hụt ngân sách mà không cần phải tăng cơ sở tiền tệ hoặc giảm
dự trữ quốc tế.
+ Tập chung được khoản tiền tạm thời nhàn rỗi trong dân cư; tránh được nguy cơ khủng
hoảng nợ nước ngoài; dễ triển khai.
Hạn chế:

+ chứa đựng nguy cơ kìm hãm sự phát triển của các hoạt động sản xuất, kinh doanh của
nền kinh tế.
+ việc trả lãi trong tương lai tạo ra một gánh nặng nợ cho chính phủ (trừ khi những thâm
hụt ngân sách nhà nước này bắt nguồn từ việc chi tiêu cho các dự án đầu tư có sức sinh
lời).
Ở Việt Nam, Chính phủ thường uỷ nhiệm cho Kho bạc nhà nước phát hành trái
phiếu dưới các hình thức: tín phiếu kho bạc; trái phiếu kho bạc; trái phiếu công trình.
Vay nợ nước ngoài: có thể được thực hiện vay từ chính phủ các nước, các tổ chức
tài chính quốc tế hoặc phát hành trái phiếu quốc tế.
Ưu điểm:
+ không gây sức ép lạm phát cho nền kinh tế;
+ nguồn vốn với quy mô lớn, lãi suất ưu đãi.
Hạn chế:
+ gánh nặng nợ nần, nghĩa vụ trả nợ tăng lên, giảm khả năng chi tiêu của chính phủ.
+ dễ khiến cho nền kinh tế trở nên bị phụ thuộc vào nước ngoài; có thể phải nhượng bộ
trước những yêu cầu từ phía nhà tài trợ.
Viện trợ nước ngoài là nguồn vốn phát triển của các chính phủ, các tổ chức liên
chính phủ, các tổ chức quốc tế cung cấp cho chính phủ của một nước nhằm thực hiện các
chương trình hợp tác phát triển kinh tế xã hội và hiện nay chủ yếu là nguồn vốn phát triển
chính thức ODA.
Vay nợ nước ngoài có thể thực hiện dưới các hình thức: phát hành trái phiếu bằng
ngoaị tệ mạnh ra nước ngoài, vay bằng hình thức tín dụng
2. Quan điêm thứ 2, lý thuyết về ngân sách chu kỳ: Quan điểm này cho rằng ngân
sách nhà nước không cần cân bằng hàng năm mà nên cân bằng theo chu kỳ, vì nền kinh
tế phát triển theo chu kỳ, có thời kỳ tăng trưởng, có thời kỳ suy thoái.
Theo quan điểm này thì nó được áp dụng trong giai đoạn phồn thịnh hay nền kinh tế đang
tăng trưởng và việc cân bằng ngân sách nên theo chu kỳ tức là trong ngắn hạn nên biện
pháp tài trợ thâm hụt NS phù hợp sẽ là: giảm chi tiêu công, tăng thuế và kiện toàn hệ
thống thuế, vay nợ.
Tăng thuế và kiện toàn hệ thống thu: điều chỉnh tăng thuế suất; hướng đến cải cách các

sắc thuế, mở rộng diện chịu thuế, kiện toàn và nâng vao hiệu quả công tác hành thu nhằm
chống thất thu thuế.
Ưu điểm:
+ tạo ra tính chủ động cho nhà nước;
+ tăng thuế thu nhập có tác dụng kích thích tăng trưởng kinh tế.
Hạn chế:
+ Khi vượt qua giới hạn chịu đựng của nền kinh tế, tăng thuế suất trực thu sẽ làm giảm
nguồn thu từ thuế của ngân sách nhà nước và thúc đẩy trốn thuế, lậu thuế.
+ không dễ áp dụng và rất tốn kém.
3. Quan điểm thứ 3, ngân sách cố ý thiếu hụt: Vấn đề cân bằng ngân sách phải được
giải quyết tùy thuộc vào thực trạng nền kinh tế và sự ảnh hưởng của chính sách thu, chi
tài chính công tới nền kinh tế. Thâm hụt ngân sách cố ý sẽ mang lại hậu quả rất nguy hại
là gây ra lạm phát. Nhưng những người theo quan điểm này lại cho rằng sự thúc đẩy hoạt
động kinh tế đang trì trệ sẽ làm nhẹ gánh nặng của ngân sách.
Quan điểm này áp dụng phù hợp trong giai đoạn nền kinh tế đang suy thoái, biện pháp tài
trợ thâm hụt NH phù hợp: giảm chi tiêu công, vay nợ (vay nợ nước ngoài), phát hành
tiền.
- Việc vay nợ trong giai đoạn này chỉ nên vay nợ nước ngoài còn việc vay nợ trong
nước thực sự là không thích hợp. (bởi vì Nếu chính phủ huy động được nhiều tiền trong
dân thì đương nhiên phần tiền còn lại dành cho đầu tư phát triển sản xuất kinh doanh ở
khu vực ngoài quốc doanh sẽ giảm đi.
Như vậy, chưa biết chính phủ sẽ làm gì, làm như thế nào đối với lượng tiền huy động
được, nhưng xã hội hay trực tiếp hơn là khu vực các doanh nghiệp và dân cư đó sẽ mất đi
một nguồn vốn tương ứng có khả năng dành cho đầu tư phát triển kinh tế. Nếu các biện
pháp thu hút tiền vay của chính phủ và của ngân hàng càng có lãi suất cao thì càng tạo ra
luồng tiền vốn dịch chuyển từ các khu vực doanh nghiệp và dân cư sang hệ thống tài
chính ngân hàng mà không chảy vào sản xuất kinh doanh. Do vậy, vay trong nước để bù
đắp thâm hụt ngân sách luôn luôn chứa đựng nguy cơ kìm hãm các hoạt động sản xuất
kinh doanh của nền kinh tế. Mục tiêu chấn hưng kinh tế của chính phủ thông qua con
đường phát hành trái phiếu, tín phiếu bị chính bản thân giải pháp này cản trở ngay từ

nguồn gốc.)
- Phát hành tiền giấy: phát hành thêm lượng tiền cơ sở.
Ưu điểm:
+ bù đắp ngân sách một cách nhanh chóng;
+ không gây ra gánh nặng nợ cho quốc gia.
Hạn chế:
+ chứa đựng nguy cơ lạm phát, gây tác động tiêu cực đến mọi mặt đời sống chính trị,
kinh tế và xã hội.
III. Giải pháp phù hợp với VN hiện nay.
Hiện nay nền kinh tế của chúng ta đang trong giai đoạn thoát ra khỏi tình trạng suy
thoái, như vậy có thể ngầm hiểu rằng chúng ta đang theo quan điểm thứ 3 về cân đối
NSNN. Do đó giải pháp phù hợp được đưa ra là: giảm chi tiêu công, vay nợ (vay nợ
nước ngoài).
Cụ thể việc giảm chi tiêu công:
- Chỉ đầu tư vào những dự án mang tính chủ đạo, hiệu quả nhằm tạo ra những đột phá
cho sự phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt những dự án chưa hoặc không hiệu quả thì phải
cắt giảm, thậm chí không đầu tư.
- Mặt khác, bên cạnh việc triệt để tiết kiệm các khoản đầu tư công, những khoản chi
thường xuyên của các cơ quan nhà nước cũng phải cắt giảm nếu những khoản chi này
không hiệu quả và chưa thực sự cần thiết như chi lương, chi mua sắm trang thiết bị cho
bộ máy quản lý hành chính.
Về việc vay nợ:
- Vay nợ nước ngoài: nhận viện trợ nước ngoài hoặc vay nợ nước ngoài từ các chính
phủ nước ngoài, các định chế tài chính thế giới như Ngân hàng Thế giới (WB), Quỹ Tiền
tệ Quốc tế (IMF), Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB), các tổ chức liên chính phủ, tổ
chức quốc tế
Hiện nay, VN nhận viện trợ chủ yếu là nguồn vốn phát triển chính thức ODA.
Ngoài ra:
- Yêu cầu minh bạch: Chính phủ cần minh bạch hơn, rạch ròi hơn về chi tiêu cho lĩnh
vực công, làm rõ hiệu quả đầu tư, tách bạch hiệu quả kinh tế với hiệu quả xã hội, ngăn

chặn chi tiêu công theo kiểu “tiền chùa”. Việc công khai, minh bạch chi tiêu ngân sách sẽ
giúp lập dự toán ngân sách hợp lý, loại bỏ được các khoản không thực sự cần thiết.
- Cần phân biệt giữa hỗ trợ và đầu tư, kiên quyết loại bỏ các chính sách hỗ trợ tín dụng
qua các kênh ngân hàng chính sách, bởi một khi chính sách còn mập mờ, như các chương
trình mục tiêu quốc gia, thì hiệu quả đầu tư sẽ rất thấp, là khoảng trống cho tham nhũng
phát triển.