ẢNH HƯỞNG CỦA ÁNH SÁNH LÊN ĐỜI SÔNG sinh vật

Trường THCS Hậu Mỹ Bắc B
Tuần 23 Ngày soạn: 29 – 01 - 2010
Tiết 46 Ngày dạy: 05 – 01 - 2010

I/ MỤC TIÊU:
1. KiÕn thøc:
- Biết được ánh sáng ảnh hưởng đến đời sống sinh vật.
- Hiểu được sự ảnh hưởng của nhân tố ánh sáng đến các đặc điểm hình thái, giải
phẫu, sinh lí và tập tính của sinh vật
- Giải thích được sự thích nghi của sinh vật dưới ảnh hưởng của ánh sáng.
2. KÜ n¨ng:
- Rèn kỹ năng quan sát và phân tích hình ảnh, mẫu vật.
- Rèn kỹ năng hoạt động nhóm.
3. Th¸i ®é: Giáo dục lòng yêu thích bộ môn và có ý thức bảo vệ động, thực vật.
II/ PHƯƠNG PHÁP: Đàm thoại, trực quan, giảng giải
III/ CHUẨN BỊ:
1. GV: - Thiết kế bài giảng điện tử.
- Sưu tầm các loại lá cây ưa sáng và ưa bóng.
- Thí nghiệm tính hướng sáng của thực vật.
- Bảng phụ.
- Phiếu học tập: Bảng 42.1 Ảnh hưởng của ánh sáng tới hình thái và sinh lí
của cây.
2. HS: Sưu tầm các loại lá cây ưa sáng và ưa bóng.
IV/ CÁC HOẠT ĐỘNG DẠY VÀ HỌC:
Hoạt động 1: Kiểm tra bà cũ. Tạo tình huống vào bài mới. (4 phút)
Câu hỏi Đáp án Biểu điểm
1. Môi trường sống của
sinh vật là gì? Có những loại
môi trường nào? (Ví dụ) (6.0đ)

1. Môi trường sống của sinh vật bao

gồm tất cả những gì bao quanh sinh
vật.
Các loại môi trường sống của sinh
vật:
- Môi trường nước: cá chép, súng,
sen
- Môi trường trên mặt đất – không
khí: chó, cây bàng
- Môi trường trong đất: giun đất, dế
trũi
- Môi trường sinh vật: sán lá gan,
2,0đ
1,0đ
1,0đ
1,0đ
1,0đ
Giáo viên: Nguyễn Tấn Đạt
1
Trường THCS Hậu Mỹ Bắc B
2. Giới hạn sinh thái là gì? Ví
dụ. (4.0đ)
giun đũa
2. Giới hạn sinh thái là giới hạn chịu
đựng của cơ thể sinh vật đối với một
nhân tố sinh thái nhất định.
Ví dụ: Giới hạn nhiệt độ của cá rô
phi ở Việt Nam là từ +5
o
c đến +42
o

c.
3,0đ
1,0đ
GV đặt vấn đề, tạo tình huống vào bài mới: Nhiều loài sinh vật sống chủ yếu
nơi quang đãng có nhiều ánh nắng, nhưng ngược lại có loài sống trong bóng râm.
Khi chuyển những sinh vật đang sống trong bóng râm ra nơi cường độ chiếu sáng
cao hơn (hoặc ngược lại) thì khả năng sống của chúng bị giảm, nhiều khi không thể
sống được. Vậy nhân tố sinh thái ánh sáng ảnh hưởng như thế nào đến sinh vật ?
Chuyển ý: Ảnh hưởng của ánh sáng lên đời sống sinh vật: động vật, thực vật, vi
sinh vật, nấm Nhưng trong bài này chỉ đề cặp đến thực vật và động vật. Vậy ánh
sáng ảnh hưởng lên đời sống thực vật như thế nào? Các em tìm hiểu phần I.
Hoạt động 2: Tìm hiểu ảnh hưởng của ánh sáng lên đời sống thực vật. (20 phút)
Mục tiêu: Học sinh biết được ánh sáng ảnh hưởng đến hình thái và hoạt động sinh
lí của thực vật. Phân biệt được nhóm động vật ứa sáng và nhóm động vật ưa tối.
Hoạt động dạy Hoạt động học Nội dung
- GV cho HS quan sát thí
nghiệm “tính hướng sáng
của cây” – mô tả thí
nghiệm.
+ Kết quả thí nghiện như
thế nào?
- GV chiếu H42.1 và yêu
cầu HS quan sát.
- Quan sát thí nghiệm và
lắng nghe GV mô tả thí
nghiệm.
+ Ngọn cây hướng về phía
có ánh sáng.
- Quan sát H42.1.
I/ Ảnh hưởng của ánh

sáng lên đời sống thực
vật.
Giáo viên: Nguyễn Tấn Đạt
2
GV đặt vấn đề, tạo tình huống vào bài mới:
Nhiều loài sinh vật sống chủ yếu nơi
quang đãng có nhiều ánh nắng, nhưng ngược lại có loài sống trong bóng râm. Khi
chuyển những sinh vật đang sống trong bóng râm ra nơi cường độ chiếu sáng cao
hơn (hoặc ngược lại) thì khả năng sống của chúng bị giảm, nhiều khi không thể
sống được. Vậy nhân tố sinh thái ánh sáng ảnh hưởng như thế nào đến sinh vật ?
Chuyển ý: Ảnh hưởng của ánh sáng lên đời sống sinh vật: động vật, thực vật, vi
sinh vật, nấm Nhưng trong bài này chỉ đề cặp đến thực vật và động vật. Vậy ánh
sáng ảnh hưởng lên đời sống thực vật như thế nào? Các em tìm hiểu phần I.
Hoạt động 2: Tìm hiểu ảnh hưởng của ánh sáng lên đời sống thực vật. (22 phút)
Mục tiêu: Học sinh biết được ánh sáng ảnh hưởng đến hình thái và hoạt động
sinh lí của thực vật. Phân biệt được nhóm thực vật ưa sáng và nhóm thực vật ưa tối.
Hình 42.1. Tính hướng sáng của cây trồng
trong chậu, để bên cửa sổ.
Trường THCS Hậu Mỹ Bắc B
- Các em thấy ngọn cây
hướng ra cửa sổ có nhiều
ánh sáng.
+ Qua thí nghiệm và
H42.1, em rút ra được kết
luận gì?
- GV mở rộng chiếu cho
HS quan sát một số hình
ảnh tính hướng sáng của
cây.
- Chiếu H42.2 SGK và

yêu cầu HS quan sát.
+ Hình thái cây mọc xen
nhau trong rừng khác với
cây mọc nơi quang đãng
như thế nào?
+ Sự khác nhau về hình
thái đó có ý nghĩa gì?
+ Ánh sáng mặt trời chiếu
vào các cành phía trên và
cành phía dưới khác nhau
- Lắng nghe.
+ Cây có tính hướng sáng.
- Quan sát tính hướng
sáng của cây.
- Quan sát H42.2.
+ Cây mọc trong rừng có
thân cao, thẳng, cành chỉ
tập trung ở phần ngọn;
Cây mọc nơi quang đãng
có thân thấp, tán rộng và
nhiều cành.
+ Giúp lá cây hấp thụ
nhiều ánh sáng.
+ HS trả lời (Ánh sáng
chiếu vào các cành phía
dưới ít hơn các cành phía
Giáo viên: Nguyễn Tấn Đạt
3
Hình 42.2. Rừng thông. Cây thông mọc xen nhau trong
rừng (a) và cây thông mọc riêng rẽ nơi quang đãng (b).

Trường THCS Hậu Mỹ Bắc B
như thề nào?
+ Khi lá cây bị thiếu ánh
sáng thì khả năng quang
hợp của lá cây bị ảnh
hưởng như thế nào?
- Các cành phía dưới khô
và rụng đi đó là hiện
tượng tỉa cành tự nhiên.
Hiện tượng tỉa cành tự
nhiên là do các cành phía
dưới tiếp nhận ít ánh sáng
nên quang hợp kém, tổng
hợp được ít chất hữu cơ,
lượng chất hữu cơ tích lũy
không đủ bù lượng tiêu
hao do hô hấp và kèm theo
khả năng lấy nước kém
nên cành phía dưới bị khô
héo dần và sớm rụng.
- GV mở rộng – chiếu
hình cây sao mọc xen
nhau trong rừng và mọc
nơi quang đãng.
+ Qua tìm hiểu H 42.2,
ánh sáng còn ảnh hưởng
tới thực vật như thế nào?
- GV mở rộng: Tùy theo
mục đích sử dụng mà ta
điều chỉnh mật độ cây

trồng cho phù hợp. Ví dụ:
Trồng cây lấy gỗ (bạch
đàn) thì trồng với mật độ
khá dày để vây vươn cao,
thẳng; Trồng cây ăn quả
thì trồng với mật độ thích
hợp để cây phân cành
nhiều, nhiều quả.
- Yêu cầu HS quan sát lá
lốt, lá nhãn
- Để biết rõ hơn ánh sáng
ảnh hưởng tới thực vật
trên), HS khác nhận xét,
bổ sung.
+ HS trả lời (khả năng
quang hợp thấp), HS khác
nhận xét, bổ sung.
- Lắng nghe.
- Quan sát.
+ Ảnh hưởng tới hình thái
của cây.
- Lắng nghe.
- Quan sát lá lốt và lá
nhãn…
Giáo viên: Nguyễn Tấn Đạt
4
Trường THCS Hậu Mỹ Bắc B
như thế nào, các em hoàn
thành bảng 42.1 SGK.
- Chiếu bảng 42.1 SGK.

- Hướng dẫn HS cách thực
hiện hoàn thành bảng 42.1
( 3 phút).
- Yêu cầu HS trình bày kết
quả thảo luận.
- GV chiếu đáp án bảng
42.1, nhận xét, bổ sung,
mở rộng.
- Quan sát và nghiên cứu
bảng 42.1
- Thảo luận.
- Đại diện nhóm trình bày
kết quả thảo luận, nhóm
khác nhận xét bổ sung.
- Lắng nghe.
Những đặc điểm của
cây
Khi cây sống nơi quang
đãng
Khi cây sống trong
bóng râm, dưới tán cây
khác, trong nhà…
Đặc điểm hình thái:
- Lá
- Thân
- Phiến là nhỏ, màu xanh
nhạt.
- Thân cây thấp, số cành
nhiều.
- Phiến lá lớn, màu xanh

thẫm.
- Chiều cao cây bị hạn chế
bởi chiều cao của cây phía
trên, của trần nhà.
Đặc điểm sinh lí:
- Quang hợp
- Thoát hơi nước

- Cường độ quang hợp cao
trong điều kiện ánh sáng
mạnh.
- Cây điều tiết thoát hơi
nước linh hoạt: Thoát hơi
nước tăng cao trong điều
kiện ánh sáng mạnh, thoát
hơi nước giảm khi cây
thiếu nước.
- Cây có khả năng quang
hợp trong điều kiện ánh
sáng yếu, quang hợp yếu
trong điều kiện ánh sáng
mạnh.
- Cây điều tiết thoát hơi
nước kém: Thoát hơi nước
tăng cao trong điều kiện
ánh sáng mạnh, cây bị héo
khi thiếu nước.
- Qua tìm hiểu thí nghiệm
tính hướng sáng của cây
và bảng 42.1, các em thấy

ánh sáng có ảnh hưởng
đến đời sống thực vật.
+ Vậy ánh sáng ảnh hưởng
tới đời sống thực vật như
thế nào?
- Lắng nghe.
+ Ánh sáng ảnh hưởng tới
đời sống thực vật, làm
thay đổi đặc điểm hình
Giáo viên: Nguyễn Tấn Đạt
5
Trường THCS Hậu Mỹ Bắc B
- Nhận xét, bổ sung.
Tiểu kết: ánh sáng ảnh
hưởng đến hình thái và
hoạt động sinh lí của cây.
- Trong thực tế, các em
thấy có những cây phát
triển tốt khi sống trong
râm mát, cũng có cây phát
triển tốt khi sống nơi
quang đãng.
+ Như vậy, khả năng thích
nghi với ánh sáng của mỗi
cây như thế nào?
 Mỗi loại cây thích nghi
với điều kiện chiếu sáng
khác nhau.
+ Dựa vào khả năng thích
nghi với ánh sáng, thực

vật được chia thành những
nhóm nào?
+ Những cây như thế nào
được xếp vào nhóm cây
ưa sáng? Cho ví dụ.
- GV chiếu mở rộng cho
HS quan sát một số cây ưa
sáng.
+ Những cây như thế nào
được xếp vào nhóm cây
ưa bóng ? Cho ví dụ.
- GV chiếu mở rộng cho
HS quan sát một số cây ưa
bóng.
- Ánh sáng ảnh hưởng tới
hình thái và hoạt động
sinh lí của thực vật như
quang hợp, hô hấp khả
năng thoát hơi nước. Bên
cạnh đó, ánh sáng còn ảnh
hưởng đến khả năng sinh
sản của cây.
thái và sinh lí của thực vật.
- Lắng nghe.
- Lắng nghe.
+ Mỗi loại cây thích nghi
với điều kiện chiếu sáng
khác nhau.
+ Hai nhóm: Nhóm cây
ưa sáng và nhóm cây ưa

bóng.
+ Gồm những cây sống
nơi quang đãng như cây
nhãn, cây bàng…
- Quan sát.
+ Gồm những cây sống
nơi ánh sáng yếu như cây
trầu bà, cây trường sinh…
- Quan sát.
- Lắng nghe.
- Ánh sáng ảnh hưởng tới
đời sống thực vật, làm
thay đổi đặc điểm hình
thái và sinh lí của thực vật.
- Mỗi loại cây thích nghi
với điều kiện chiếu sáng
khác nhau.
- Có hai nhóm cây:
+ Nhóm cây ưa sáng
gồm những cây sống nơi
quang đãng như dừa,
xoài….
+ Nhóm cây ưa bóng
gồm những cây sống nơi
có ánh sáng yếu như cây
trầu bà, cây lá lốt…
Giáo viên: Nguyễn Tấn Đạt
6
Trường THCS Hậu Mỹ Bắc B
- GV liên hệ thực tế:

Muốn thanh long ra hoa
nghịch mùa thì dùng kĩ
thuật gì?
- Chiếu cho HS quan sát
hình “thắp đèn vào ban
đêm ở vườn thanh long”.
GV giải thích: Thanh long
ra hoa (quả) trong điều
kiện ngày dài, thắp đèn
vào ban đêm để thanh
long ra hoa vào mùa
nghịch.
- Dựa vào sự thích nghi
với cường độ ánh sáng của
cây mà ta chọn địa điểm
trồng để cây sinh trưởng
và phát triển tốt.
+ Thắp đèn vào ban đêm.
- Lắng nghe.
Chuyển ý: Các em vừa tìm hiểu ảnh hưởng của ánh sáng lên đời sống thực vật, ánh
sáng còn ảnh hưởng lên đời sống động vật như thế nào? Các em tìm hiểu phần II.
Hoạt động 2: Ảnh hưởng của ánh sáng lên đời sống động vật. (13 phút)
Mục tiêu: Học sinh biết được ánh sáng ảnh hưởng đến tập tính, hình thái của động
vật. Phân biệt được nhóm động vật ưa sáng và nhóm động vật ưa tối.
Hoạt động dạy Hoạt động học Nội dung
- GV chiếu và tóm tắt thí
nghiệm SGK. Yêu cầu HS
trao đổi đôi bạn để dự
đoán khả năng xảy ra.
+ Em chọn khả năng nào

trong 3 khả năng trên có
thể xảy ra?
- Trong thực tế chúng ta
làm thí nghiệm thì kiến sẽ
bò theo hướng sáng do
gương phản chiếu.
+ Qua thí nghiệm trên, ánh
sáng có vai trò gì đối với
động vật?
- Ánh sáng còn có vai trò
rất quan trọng đối với đời
sống động vật.
* Ví dụ: Vào buổi tối, nếu
- Trao đổi đôi bạn.
+ Kiến sẽ bò theo hướng
ánh sáng do gương phản
chiếu.
+ Ánh sáng giúp động vật
định hướng di chuyển
trong không gian.
- Lắng nghe.
+ Không nhìn thấy.
II/ Ảnh hưởng của ánh
sáng lên đời sống động
vật:
Giáo viên: Nguyễn Tấn Đạt
7
Chuyển ý: Các em vừa tìm hiểu ảnh hưởng của ánh sáng lên đời sống thực vật,
ánh sáng còn ảnh hưởng lên đời sống động vật như thế nào? Các em tìm hiểu phần
II. Hoạt động 2: Ảnh hưởng của ánh sáng lên đời sống động vật. (15 phút)

Mục tiêu: Học sinh biết được ánh sáng ảnh hưởng đến tập tính, hình thái của
động vật. Phân biệt được nhóm động vật ưa sáng và nhóm động vật ưa tối.
Trường THCS Hậu Mỹ Bắc B
như đột ngột cúp điện thì
khả năng nhìn của chúng
ta như thế nào?
- Đối với các loài động vật
có thị giác thì cũng vậy,
khi không có ánh sáng thì
chúng cũng không nhìn
được vật.
+ Như vậy qua ví dụ trên,
ánh sáng còn giúp gì cho
động vật?
+ Từ thí nghiệm và ví dụ
trên, ánh sáng ảnh hưởng
đến động vật như thế nào?
- GV nhận xét, bổ sung.
 Tiểu kết: Ánh sáng
giúp động vật nhận biết
các vật và định hướng di
chuyển trong không gian.
- GV mở rộng: Nhờ khả
năng trên mà động vật có
thể đi rất xa: Ong có thể
bay cách xa tổ hàng chục
km để kiếm mật hoa và
nhiều loài chim di cư có
thể bay hàng nghìn km
đến nơi ấm áp để tránh

mùa đông giá lạnh.
- Nhịp độ chiếu sáng ngày
và đêm ảnh hưởng đến
hoạt động của nhiều loài
động vật.
- Chiếu hình cho HS quan
sát một số loài chim hoạt
động vào ban ngày và ban
đêm.
- GV mở rộng: Giữa
những loài chim kiếm ăn
vào ban ngày như chào
- Lắng nghe.
+ Giúp động vật nhận biết
các vật.
+ Ánh sáng ảnh hưởng tới
đời sống động vật, giúp
động vật nhận biết các vật
và định hướng di chuyển
trong không gian.
-Lắng nghe.
- Lắng nghe.
- Lắng nghe.
- Quan sát.
+ Chim ăn ngày có màu
lông sặc sỡ hơn và có tác
dụng nhận biết nhau hơn
- Ánh sáng ảnh hưởng tới
đời sống động vật, giúp
động vật nhận biết các vật

và định hướng di chuyển
trong không gian.
Giáo viên: Nguyễn Tấn Đạt
8
Trường THCS Hậu Mỹ Bắc B
mào, chích choè, công và
những loài chim ăn đêm
như vạc, diệc có điểm
nào khác nhau về màu
lông? Điều này có ý nghĩa
gì?
+ Những loài thú nào hoạt
động vào ban ngày?
- GV chiếu hình động vật
hoạt động ban ngày.
+ Những loài thú nào hoạt
động vào ban đêm?
- GV chiếu hình động vật
hoạt động ban đêm.
- Mùa xuân và mùa hè có
ngày dài hơn mùa đông,
đó cũng là mùa sinh sản
của nhiều loài chim. Mùa
xuân, vào những ngày
thiếu sáng, cá chép cũng
có thể đẻ trứng vào thời
gian sớm hơn trong mùa
nếu cường độ chiếu sáng
được tăng cường.
- Trong thực tế các em

biết gà đẻ trứng vào ban
ngày, vịt đẻ trứng vào ban
đêm.
+ Ánh sáng ảnh hưởng
còn ảnh hưởng đến động
vật như thế nào?
- GV nhận xét, bổ sung.
 Tiểu kết: Ánh sáng ảnh
hưởng tới hoạt động, khả
năng sinh trưởng và sinh
sản của động vật.
- Trong thực tế các em
thấy có những động vật
hoạt động vào ban ngày và
cũng có những động vật
hoạt động vào ban đêm.
trong bầy; Chim ăn đêm
có màu lông tối xỉn đẻ
tránh kẻ thù, làm cho con
mồi khó phát hiện được
mình.
+ Trâu, bò, dê, cừu.
- Quan sát.
+ Chồn, cáo, sóc.
- Quan sát.
- Lắng nghe.
- Lắng nghe.
+ Ánh sáng ảnh hưởng tới
hoạt động, khả năng sinh
trưởng và sinh sản của

động vật.
- Lắng nghe.
- Ánh sáng ảnh hưởng tới
hoạt động, khả năng sinh
trưởng và sinh sản của
động vật.
Giáo viên: Nguyễn Tấn Đạt
9
Trường THCS Hậu Mỹ Bắc B
+ Dưới ảnh hưởng của ánh
sáng, động vật được chia
thành những nhóm nào?
+ Những động vật nhu thế
nào được xếp vào nhóm
động vật ưa sáng? Cho ví
dụ.
- GV chiếu mở rộng cho
HS quan sát một số động
vật ưa sáng.
+ Những động vật như thế
nào được xếp vào nhóm
động vật ưa tối? Cho ví
dụ.
- GV chiếu mở rộng cho
HS quan sát một số động
vật ưa tối.
- Kết luận toàn bài: Qua
tìm hiểu bài học hôm nay
các em thấy ánh sáng có
ảnh hưởng rất lớn đến đời

sống thực vật, động vật.
Tạo nên thế giới sinh vật
rất đa dạng và phong phú.
Bên cạnh đó, ánh sáng còn
ảnh hưởng đến nhiệt độ và
độ ẩm. Vậy nhiệt độ và độ
ẩm ảnh hưởng đến sinh
vật như thế nào, tiết sau
các em sẽ tìm hiểu.
+ Hai nhóm động vật: ưa
sáng và ưa tối.
+ Gồm những động vật
hoạt động ban ngày như
trâu, bò, cừu
- Quan sát.
+ Gồm những động vật
hoạt động vào ban đêm,
sống trong hang, trong
lòng đất, hay ở những
vùng nước sâu như đáy
biển như vạc, sếu, diệc, sư
tử
- Quan sát.
- Lắng nghe.
- Có hai nhóm động vật:

+ Nhóm động vật ưa sáng
gồm những động vật hoạt
động vào ban ngày như
trâu, bò, cừu

+ Nhóm động vật ưa tối
gồm những động vật hoạt
động vào ban đêm, sống
trong hang, trong đất, hay
ở những vùng nước sâu
như đáy biển như vạc,
diệc, nhím
Hoạt động 4: Củng cố - Đánh giá: (4 phút)
1- Cho HS quan sát cây trường sinh được trồng trong bóng râm và cây trường sinh
được trồng nơi quang đãng. Em có nhận xét gì về hình thái của 2 cây?
- GV chiếu cho HS quan sát cây lá lốt mọc nơi quang đãng và mọc trong bóng râm.
- GV Chiếu cho HS quan sát hình 42.3 SGK.
Giáo viên: Nguyễn Tấn Đạt
Vào chiều tối và sáng sớm:
Thằn lằn phõi nắng, bề mặt
cơ thể hấp thụ nhiều năng
lượng ánh sáng mặt trời
Vào buổi trưa và đầu giờ chiều:
thằn lằn nằm theo hướng tránh
bớt ánh nắng vào cơ thể.
10
Trường THCS Hậu Mỹ Bắc B

2- Tư thế nằm tránh nắng trong ngày của thằn lằn bóng đuôi dài khác nhau như
thế nào?
(Cường độ chiếu sáng ảnh hưởng đến tập tính phơi nắng của thằn lằn bóng đuôi dài)
Hoạt động 5: Hướng dẫn về nhà.
- Học thuộc bài, làm bài tập 1, 2 SGK trang 125.
- Xem bài 43. ẢNH HƯỞNG CỦA NHIỆT ĐỘ VÀ ĐỘ ẨM LÊN ĐỜI SỐNG SINH VẬT.
Giáo viên: Nguyễn Tấn Đạt

Thằn lằn phơi nắng vào các thời điểm khác nhau trong ngày.
Vào chiều tối và sáng sớm:
Thằn lằn phõi nắng, bề mặt
cơ thể hấp thụ nhiều năng
lượng ánh sáng mặt trời
Vào buổi trưa và đầu giờ chiều:
thằn lằn nằm theo hướng tránh
bớt ánh nắng vào cơ thể.
11