Vai trò của nhà nước trong quá trình công nghiệp hóa và hiện đại hóa ở nước ta hiện nay

Website: Email : Tel (: 0918.775.368
Lời mở đầu
ở kỳ đại hội đảng lần 8, Đảng đã xác định: đất nớc ta vẫn tiếp tục thời kỳ quá độ
lên chủ nghĩa xã hội. Trong đó, Đảng cũng xác định vấn đề trọng tâm trong giai đoạn
này là: Tiến hành quá trình công nghiệp hoá và hiện đại hoá.
Đảng cũng xác định: đối với điều kiện lịch sử, kinh tế và nền văn hoá chính trị lâu
đời của nớc ta. Vai trò của nhà nớc đối với quá trình công nghiệp hoá và hiện đại
hoá là hết sức quan trọng.
Trong quá trình phát triển của nền kinh tế hơn mời năm qua kể từ thời kỳ đổi mới
đến nay chúng ta đã thu đợc nhiều kết quả đáng kể. Và yếu tố quan trọng nhất góp
vào sự thành công đó là vai trò của Đảng và nhà nớc. Với những chính sách chiến lợc
đúng đắn đợc vạch ra rõ ràng và thuyết phục đã phát huy một cách có hiệu quả
những mặt tích cực của nền kinh tế và hạn chế, kiểm soát tốt những tác động xấu của
nền kinh tế thị trờng. Đảng và nhà nớc đã có những bớc đI đúng đắn theo định hớng
xã hội chủ nghĩa và nhân dân đã lựa chọn, đây cũng chính là điều khác biệt giữa nớc
ta với nớc khác trong chiến lợc kinh tế.
Và mặc dù chúng ta nhận định rõ ràng vai trò của nhà nớc là điều tất yếu và không
thể thiếu nhng chúng ta cũng không thể không xem xét và nhận định rõ thực tế với
những thành công và hạn chế của chúng ta hiện nay. Đó là những yếu tố mang dấu
tích của xã hội cũ, những sai sót nhầm lẫn trong chiến lợc bớc đI của Đảng và nhà n-
ớc ta hiện nay. Điển hình nh sự cồng kềnh của bộ máy nhà nớc và thói quen xấu
trong xã hội (cơ chế cũ); sự tha hoá của một số cán bộ: sự bất cập và lo ngại khi
chuyển đối cơ chế và tham gia vào cơ chế thị trờng
Qua đây ta cũng xác định đợc lý do, mục tiêu khi viết đề tài. Bản thân ta chọn đề
tài ; Vai trò của nhà nớc trong quá trình công nghiệp hoá và hiện đại hoá ở nớc ta
hiện nay. Thông qua đây, ta thấy rõ vai trò, thực trạng của nhà nớc ta trong quá
trình công nghiệp hoá và hiện đại hoá hiện nay. Qua đó nêu lên một số ý kiến của cá
nhân trong quá trình công nghiệp hoá hiện đại hoá hiện nay. Tham khảo và góp một
số ý kiến của cá nhân nhằm nâng cao vai trò của nhà nớc.
1
Website: Email : Tel (: 0918.775.368

Phần nội dung
Chơng 1
Cơ sở lý luận về vai trò của việc công nghiệp hoá - hiện đại hoá
1.1.Khái niệm chung về công nghiệp hoá - hiện đại hoá
1.1.1.Quan niệm về công nghiệp hoá - hiện đại hoá
Khi bàn về công nghiệp hoá - hiện đại hoá chúng ta thờng gặp những cách tiếp cận
khác nhau:
- Công nghiệp hoá hiện đại hoá là quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế từ một
nền kinh tế trong đó công nghiệp và dịch vụ chiếm tỷ trọng ngày càng lớn.
Riêng trong công nghiệp lại diễn ra quá trình chuyển dịch từ công nghiệp khai
thác sang chế biến Cách tiếp cận này lẫn lộn giữa kết quả với nội dung của
công nghiệp hoá và hiện đại hoá.
- Công nghiệp hoá hiện đại hoá là một chiến lợc phát triển kinh tế xã hội, khoa
học công nghệ trong một thời gian dài. ở đây công nghiệp hoá hiện đại hoá
đợc hiểu nh là một chiến lợc phát triển trong đó có phơng hớng, mục tiêu của
nền kinh tế mà không nêu đợc bản chất của công nghiệp hoá - hiện đại hoá.
- Công nghiệp hoá hiện đại hoá là quá trình cải biến lao động thủ công sang lao
động dùng kỹ thuật và công nghệ tiên tiến để đạt đợc năng suất lao động xã hội
cao.
Trong ba cách hiểu trên thì cách tiếp cận thứ ba là đúng đắn nhất vì nó nêu rõ đợc
mục tiêu của việc công nghiệp hoá hiện đại hoá là tăng năng suất lao động xã hội
( đây là điều quyết định cho sự tồn tại của một chế độ xã hội).
Điều này cũng phù hợp với định nghĩa về công nghiệp hoá hiện đại hoá của đảng và
nhà nớc ta đa ra tại hội nghị lần thứ bẩy Ban chấp hành trung ơng Đảng khoá 7 :
Công nghiệp hoá - hiện đại hoá là quá trình chuyển đổi căn bản toàn diện các hoạt
động sản xuất kinh doanh dịch vụ và quản lý kinh tế xã hội từ sử dụng lao động thủ
công là chính sang sử dụng một cách phổ biến sức lao động cùng với công nghệ ph-
2
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
ơng tiện và phơng pháp tiên tiến hiện đại dựa trên sự phát triển của công nghiệp và

tiến bộ khoa học công nghệ, tạo ra năng suất lao động xã hội cao.(1)
Cũng có thể nói, thực chất công nghiệp hoà là sự phát triển công nghệ, là quá trình
chuyển nền sản xuất xã hội (công nghiệp, nông nghiệp, dịch vụ) từ trình độ công
nghệ thấp lên trình độ công nghệ hiện đại. Lực lợng lao động sẽ chuyển dịch thích
ứng về cơ cấu ngành nghề, về trình độ tay nghề chuyên môn và học vấn.
Các tổ chức quốc tế và công nghệ đã thống nhất rằng công nghệ đợc biểu hiện
trong 4 thành phần: thiết bị con ngời, thông tin và tổ chức quản lý. Phát triển công
nghệ theo 4 nội dung trên là công nghiệp hoá về bản chất. Công nghiệp hoá mang lại
khả năng cạnh tranh hàng hoá trên thị trờng và duy trì sự phát triển kinh tế xã hội
bền vững ngày càng cao và là cơ sở vật chất để ổn định xã hội.
Hiện đại hoá trong công nghiệp thờng đợc hiểu là công nghiệp sử dụng những yếu
tố của công nghệ thuộc đời chót hoặc không cách xa đời chót là bao nhiêu. Ví
dụ ta thờng nói công nghệ của thập kỷ 50, 60, 70 tức là những công nghệ đặc trng
của từng thập kỷ, đợc sử dụng đại trà trong khoảng thời gian đó. Tuổi thọ công nghệ
ngày càng đợc rút ngắn trong vòng một thập kỷ, thậm chí còn ít hơn thế nữa , song
mỗi thập kỷ đều có những công nghệ đặc trng.
Các nớc đang phát triển cũng có nghĩa là đang trong thời kỳ công nghiệp hoá thì
vẫn có thể hiện đại hoá đợc bằng cách sử dụng những công nghệ đã đợc quốc tế hoá
và du nhập vào từng nớc. Nh vậy việc hiện đại hoá của các nớc đang phát triển không
có nghĩa là công nghệ đợc dùng nhất thiết phải là sản phẩm của nớc nớc đó. Đó
chính là tính phát triển không tuần tự của các nớc đang phát triển. Hiện đại hoá th-
ờng có những bớc đi trớc so với công nghiệp hoá của một nớc phát triển. Vấn đề là
phải biết cách lựa chọn công nghệ thích hợp với điều kiện cụ thể của từng nớc để tạo
khả năng thâm nhập vào thị trờng quốc tế.
1.1.2.Bản chất của công nghiệp hoá hiện đại hoá ở nớc ta. Mô hình chiến lợc
công nghiệp hoá.
1
ở nớc ta công nghiệp hoá xã hội chủ nghĩa đợc coi là nhiệm vụ trung tâm của thời
kỳ quá độ. Đảng ta đã xác định thực chất của công nghiệp hoá xã hội chủ nghĩa
1

(Văn kiện hội nghị lần thứ bẩy; ban chấp hành Trung ơng khoá 7, Hà Nội, 1994, tr.65).
3
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
chính là quá trình thực hiện cách mạng kỹ thuật, thực hiện sự phân công mới về lao
động xã hội là quá trình tích luỹ xã hội chủ nghĩa để không ngừng thực hiện tái sản
xuất mở rộng. (2)
Từ quan điểm này có một loạt giải thích về quá trìn
2
h công nghiệp hoá. Cách phổ
biến cho rằng: Công nghiệp hoá xã hội chủ nghĩa là quá trình xây dựng cơ sở vật
chất kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội, do giai cấp công nhân và nhân dân lao động thực
hiện dới sự chỉ đạo và tổ chức của nhà nớc chuyên chính vô sản, sự lãnh đạo của
Đảng cộng sản. Công nghiệp hoá xã hội chủ nghĩa có nhiệm vụ đa nền kinh tế nớc ta
từ nền sản xuất nhỏ tiến lên sản xuất lớn xã hội chủ nghĩa theo đờng lối xây dựng
nền kinh tế xã hội chủ nghĩa của Đảng cộng sản Việt Nam. Qua đó làm nhà nớc ta
trở thành mọt nhà nớc xã hội chủ nghĩa có kinh tế công nông nghiệp hiện đại, văn
hoá và khoa học kỹ thuật tiên tiến, quốc phòng vững mạnh, cuộc sống văn minh hạnh
phúc.
Khi đề cập đến việc công nghiệp hoá chúng ta đề cập đến một thuật ngữ: mô hình
chiến lợc phát triển mà không phải ai cũng hiểu đợc rõ bản chất và lý lẽ của vấn đề.
Thực ra bản chất của việc này không phải là giải thích luận giải về thuật ngữ này mà
là ở nội dung cốt lõi của vấn đề.
bản thân của công nghiệp hoá là một quá trình nhiều mặt, bởi vậy mà chiến lợc
thực hiện cũng phải thể hiện tính toàn diện và tổng hợp của quá trình này. Từ thực
tiễn của nhiều nớc và đặc biệt là các nớc công nghiệp phát triển đã thực hiện thành
công quá trình công nghiệp hoá, ngời ta khái quát thành ba loại mô hình chiến lợc
phát triển nh sau:
- Chiến lợc thay thế nhập khẩu (hớng nội)
- Chiến lợc hớng về xuất khẩu (hớng ngoại)
- Chiến lợc hỗn hợp (trung hoà)

Ba loại mô hình chiến lợc này bao hàm những mặt sau:
- Công nghiệp hoá là quá trình trang bị và trang bị lại công nghệ hiện đại cho tất cả
các ngành của nền kinh tế quốc dân, trớc hết là các ngành chiếm vị trí trọng yếu.
Thực hiện công nghiệp hoá trong điều kiện cách mạng khoa học kỹ thuật ngày nay.
2
2


Văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần 3 của Đảng lao động Việt Nam, 1960, tr.182
4
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
Quá trình trang bị này phải gắn liền với quá trình hiện đại hoá ở cả phần cứng và
phần mềm của công nghệ. Quá trình này cũng đồng thời là quá trình xây dựng xã hội
văn minh công nghiệp và cải biến các ngành kinh tế, các hoạt động theo phong cách
của nền công nghiệp lớn hiện đại. Quá trình ấy phải làm cho nhịp độ tăng trởng kinh
tế xã hội nhanh và ổn định, cải thiện đời sống vật chất và tinh thần của mọi tầng lớp
dân c, thu hẹp chênh lệch trình độ kinh tế xã hội của đất nớc với các nớc phát
triển.
- Quá trình phát triển công nghệ không chỉ liên quan đến phát triển công nghiệp mà
còn là quá trình bao trùm tất cả các ngành, các lĩnh vực hoạt động của một nớc. Đó
là lẽ tất yếu vì nền kinh tế của mỗi nớc là một hệ thống thống nhất, các ngành các
lĩnh vực hoạt động có quan hệ tơng đối với nhau.
- Quá trình công nghiệp hoá trong bất kỳ giai đoạn nào đều là vừa quá trình kinh tế-
kỹ thuật, vừa là quá trình kinh tế-xã hội. Hai quá trình này có quan hệ chặt chẽ với
nhau và ràng buộc lẫn nhau. Quá trình kinh tế kỹ thuật tạo điều kiện vật chất kỹ thuật
cho việc thực hiện các nội dung của quá trình kinh tế-xã hội. Ngợc lại quá trình kinh
tế-xã hội góp phần tạo nên động lực cho thực hiện quá trình kinh tế-kỹ thuật.
- Quá trình công nghiệp hoá cũng là quá trình mở rộng quan hệ quốc tế. Trong điều
kiện ngày nay, mở rộng phân công lao động quốc tế và quốc tế hoá đời sống kinh tế
trở thành xu hớng phát triển ngày càng mạnh mẽ. Mỗi nớc trở thành một bộ phận

của hệ thống kinh tế thế giới, có tác động tơng hỗ ở mức độ khác nhau tới kinh tế
của các nớc khác nhau và chịu ảnh hởng của biến động kinh tế thế giới. ở mỗi nớc
cần phải đặt sự phát triển kinh tế xã hội của đất nớc trong việc xây dựng hệ thống
kinh tế mở, tăng cờng quan hệ thơng mại quốc tế, tham gia tích cực vào cuộc cạnh
tranh và liên kết kinh tế quốc dân.
- Công nghiệp hoá không phải là mục đích tự thân, mà là một phơng thức có tính
chất phổ biến để thực hiện mục tiêu của mỗi nớc. Mỗi nớc hệ thống mục tiêu riêng
của mình. Nhng đa phần có những đặc điểm chung nh: xây dung cơ sở vật chất kỹ
thuật hiện đại, khai thác có hiệu quả các nguồn lực của đất nớc, bảo đảm nhịp độ
tăng trởng của đất nớc và cải thiện đời sống vật chất và tinh thần cho các tầng lớp
dân c
5
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
1.1.3.Tính tất yếu của quá trình công nghiệp hoá - hiện đại hoá trong quá trình
phát triển nền kinh tế:
Công nghiệp hoá và hiện đại hoá là một quy luật khách quan trong tiến trình phát
triển của tất cả các nớc cha thoát ra khỏi tình trạng nông nghiệp lạc hậu muốn tạo ra
một cơ sở vật chất kỹ thuật hiện đại, bảo đảm cho tăng trởng kinh tế nhanh, đồng
bộ và bền vững, nhằm không ngừng nâng cao đời sống vật chất và văn hoá của nhân
dân.
Đối với nớc ta, việc đi vào công nghiêp hoá và hiện đại hoá là đi vào một cuộc tr-
ờng chinh mới với rất nhiều vận hội cơ may, nhng cũng không ít những lo âu, bất
trắc. Do hoàn cảnh chiến tranh mà nền kinh tế nớc ta chậm hơn so với mặt bằng phát
triển chung của thế giới rất nhiều lần.à việc các nớc đế quốc có nền công nghệ phát
triển đang có âm mu biến các nớc chậm phát triển thành bãi thải công nghệ của
chúng là việc không phải không có hòng kìm hãm sự phát triển của các nớc này để
dễ bề thao túng bóc lột nền tài nguyên và nhân lực. Do đó để thành công trong việc
công nghiệp hoá nớc ta phải tận dụng u thế của ngời đi sau là tranh thủ thành tựu của
khoa học kỹ thuật hiện đại nhng chủ yếu vẫn phải đi lên bằng nội lực bằng sức mạnh
trí tuệ, bằng tài nguyên con ngời của chính mình.

1.2. Vai trò của nhà nớc trong quá trình công nghiệp hoá và hiện đại hoá.
1.2.1.Tính tất yếu của sự quản lý của nhà nớc trong quá trình công nghiệp hoá
và hiện đại hoá.
Theo xu thế tự nhiên của toàn thế giới, sự quản lý điều tiết của nhà nớc vào nền kinh
tế là một diều phù hợp với sự phát triển chung của thế giới. Nhà nớc phải có sự điều
tiết và can thiệp vào nền kinh tế nhằm kiểm soát, phát triển và định hớng nền kinh tế
đi theo đúng với chủ trơng của mỗi nớc.
Trong quá trình thực hiện công cuộc công nghiệp hoá và hiện đại hoá ở nớc ta, sự
quản lý của nhà nớc là mang tính tất yếu và phù hợp với tiến trình phát triển của nền
kinh tế. Nhà nớc có vai trò quyết định trong việc định hớng cũng nh thực hiện các b-
ớc. Bởi vì chỉ có nhà nớc mới có thể quyết định tiêu chiến lợc và kế hoạch tiến hành
quá trình công nghiệp hoá và hiện đại hoá trong từng giai đoạn. Chỉ có nhà nớc mới
6
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
có thể huy động và phân bổ tập trung các nguồn vốn và các nguồn lực cần thiết trong
tiến trình công nghiệp hoá và hiện đại hoá.
1.2.2. Vai trò của nhà nớc xã hội chủ nghĩa trong quá trình công nghiệp hoá và
hiện đại hoá.
Kinh nghiệm trong quá trình công nghiệp hoá của nhiều nớc đã khẳng định rằng
nhà nớc có vai trò quyết định trong việc tổ chức thực hiện quá trình công nghiệp
hoá và hiện đại hoá.
Vai trò quyết định của nhà nớc ở Việt Nam trong việc tổ chức quản lý quá trình
công nghiệp hoá và hiện đại hoá nền kinh tế nớc ta đợc thể hiện trớc hết trên các
mặt chủ yếu sau:
- Quyết định mục tiêu, chiến lợc và kế hoạch tiến hành công nghiệp hoá - hiện
đại hoá nền kinh tế trong từng giai đoạn.
- Quyết định việc tổ chức lực lợng để thực hiện thành công quá trình công nghiệp
hoá - hiện đại hoá đặc biệt là phân công nhiệm vụ, phân phối nguồn lực, bố trí
cán bộ và tổ chức bộ máy quản lý nhà nớc.
- Quyết định việc phối hợp và điều hoà các hoạt động của quá trình thực hiện

công nghiệp hoá - hiện đại hoá nền kinh tế quốc dân theo mục tiêu và định hớng
đúng đắn đã đợc xác định, vì quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá chỉ có thể
thành công khi đạt đợc sự phối hợp đồng bộ cả chiều ngang và chiều dọc.
- Quyết định việc tổ chức kiểm tra quá trình thực hiện công nghiệp hoá - hiện đại
hoá nền kinh tế để phát hiện kịp thời những khó khăn, trục trặc, sai sót,lệch lạc
mất cân đối. Quyết định đúng đắn việc điều chỉnh quá trình thực hiện công
nghiệp hoá - hiện đại hoá là việc làm cần thiết và thờng xuyên để cân đối lại,
hoàn chỉnh, nâng cao chất lợng các hoạt động thực tiễn của các ngành, các địa
phơng và các cơ sở.
Vai trò của nhà nớc còn thể hiện trong việc lựa chọn sử dụng các công cụ quản lý
có hiệu lực nh hệ thống pháp luật, các chính sách kinh tế xã hội, đặc biệt là
chính sách kinh tế đã tạo động lực mạnh nhằm thực hiện thành công công nghiệp
hoá và hiện đại hoá.
7
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
Vai trò của nhà nớc cũng cần thể hiện ở việc lựa chọn tối u các phơng pháp quản
lý quá trình công nghiệp hoá - hiện đại hoá nh phơng pháp giáo dục thuyết phục và
động viên, phơng pháp tổ chức hành chính; phơng pháp kinh tế. Mỗi một phơng
pháp có vị trí quan trọng khác nhau trong quản lý quá trình công nghiệp hoá - hiện
đại hoá nền kinh tế, nhng có quan hệ chặt chẽ với nhau tạo điều kiện cho nhau,
thúc đẩy nhau cùng phát triển. Trong đó cần nhấn mạnh vai trò của phơng pháp
kinh tế trong toàn bộ quá trình công nghiệp hoá nền kinh tế. Để điều hành quá trình
này nhà nớc pháp quyền còn có vai trò quyết định trong việc lựa chọn phơng pháp
thực hiện. Thực tiễn cho thấy nớc ta cần lựa chọn phơng pháp kết hợp giữa tuần tự
và nhảy vọt một cách thích hợp cho từng ngành từng lĩnh vực. Vai trò của nhà nớc
pháp quyền còn thể hiện ở việc lựa chọn đúng đắn cơ cấu tổ chức bộ máy có hiệu
lực và bố trí hợp lý các cán bộ đầu ngành chủ chốt trong các cơ quan quản lý nhà n-
ớc. Trong quá trình thực hiện vai trò quyết định của mình , nhà nớc cần lựa chọn
và sử dụng đồng bộ các phơng tiện quản lý hiện đại trong các cơ quan quản lý.
8

Website: Email : Tel (: 0918.775.368
Chơng 2
Thực trạng vai trò của nhà nớc Việt Nam đối với quá trình
công nghiệp hoá và hiện đại hoá
2.1. Những kết quả bớc đầu
Thực trạng công nghiệp hoá ở nớc ta đợc thể hiện ở hai thời kỳ phát triển: trớc đổi
mới và từ sau đổi mới tới nay.
Kết quả của hai thời kỳ công nghiệp hoá là đã xây dựng đợc hệ thống các cơ sở sản
xuất kinh doanh cho cách ngành kinh tế, địa phơng, hình thành các ngành kinh tế,
các khu cụm công nghiệp và một số công trình quan trọng làm cơ sở cho việc xây
dựng và phát triển sau này. Đặc biệt là sau thời kỳ đổi mới kinh tế đến nay, bằng việc
đổi mới cơ chế kinh tế vĩ mô (chính sách tài chính quốc gia), chính sách vi mô: giao
ruộng đất khoán lâu dài cho các hộ nông dân thực chất là chuyển quản lý sản xuất
nông nghiệp từ hợp tác xã sang hộ kinh tế gia đình là bớc ngoặt về giải phóng sức
sản xuất nông nghiệp, tạo điều kiện cho nền kinh tế nông nghiệp phát triển; mở rộng
quyền tự chủ kinh doanh cho các doanh nghiệp quốc doanh tạo điều kiện cho các
doanh nghiệp quốc doanh tự chủ, chủ động kinh doanh thích nghi với cơ chế thị tr-
ờng. Thực hiện chính sách kinh tế nhiều thành phần tạo điều kiện cho các doanh
nghiệp ngoài quốc doanh đợc thành lập và tự do kinh doanh không hạn chế quy mô
theo Luật doanh nghiệp t nhân, Luật công ty.. Các chính sách trên đây đã tạo ra sự
chuyển biến quan trọng cho việc ổn định kinh tế, chặn đứng lạm phát phi mã, chuyển
dịch cơ cấu kinh tế của những năm 1991-1994 với tốc độ khá, đồng thời có tác động
tích cực đến công nghiệp hoá. Khuyến khích các hộ kinh tế gia đình, t nhân, các
doanh nghiệp chủ động bỏ vốn đầu t, thực hiện liên kết kinh doanh, chủ động huy
động vốn để phát triển quy mô sản xuất, đổi mới công cụ, công nghệ, áp dụng công
nghệ trong môi giới công nghiệp, trồng trọt, chăn nuôi, cải tiến công cụ và công
nghệ.
Trong lĩnh vực ngoại thơng, các chính sách đổi mới kinh tế đã từng bớc chuyển từ
chế độ nhà nớc giữ độc quyền sang chế độ tự do hoá thơng mại quốc tế . Trong
9