Ứng dụng hệ thống thông tin địa lý geographic inforrmation system (GIS) trong việc phân tích dịch tễ học hội chứng rối loạn sinh sản và hô hấp ở lợn (PRRS) tại tỉnh hà nam

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
----------------------------

ðINH HUY BÁCH

NG D NG H TH NG THÔNG TIN ð A LÝ GEOGRAPHIC
INFORMATION SYSTEM (GIS) TRONG VI C PHÂN TÍCH
D CH T H C H I CH NG R I LO N SINH S N
VÀ HÔ H P

L N (PRRS) T I T NH HÀ NAM

LU N VĂN TH C SĨ NÔNG NGHI P
Chuyên ngành : THÚ Y
Mã s

: 60.64.01.01

Ngư i hư ng d n khoa h c

: TS. HUỲNH TH M L
TS. PHAN QUANG MINH

HÀ N I - 2012


L I CAM ðOAN

Tơi xin cam đoan r ng, đây là cơng trình nghiên c u c a riêng tơi, s
li u và k t qu nghiên c u trong lu n văn là trung th c và chưa t ng ñư c s

d ng ñ b o v m t h c v nào.
Tơi xin cam đoan, m i s giúp ñ cho vi c th c hi n lu n văn này ñã
ñư c c m ơn và các thơng tin trích d n trong lu n văn ñã ñư c ch rõ
ngu n g c.

Hà N i, ngày 10 tháng 01 năm 2013
Tác gi lu n văn

ðinh Huy Bách

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

i


L I C M ƠN
ð hoàn thành lu n văn này, ngoài s c g ng c a b n thân, tơi ln
nh n đư c s quan tâm giúp ñ c a các th y cô giáo và b n bè ñ ng nghi p.
Nhân d p này, trư c tiên tôi xin chân thành c m ơn s giúp ñ c a các
gi ng viên khoa Thú y, Vi n Sau ð i h c trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà
N i đã gi ng d y tôi trong su t th i gian h c t p t i Trư ng.
Tôi xin bày t lòng bi t ơn sâu s c t i th y cô hư ng d n: TS.Huỳnh
Th M L gi ng viên b môn vi sinh v t - truy n nhi m trư ng ð i h c Nông
nghi p Hà N i; TS.Phan Quang Minh cán b phịng d ch t C c Thú y đã t n
tình giúp đ , hư ng d n tơi trong q trình th c hi n và hồn thành lu n văn.
Tôi xin trân tr ng c m ơn Ban Lãnh ñ o Chi c c Thú y T nh Hà Nam,
Phòng D ch t Chi c c Thú y, các Tr m Thú y Huy n Duy Tiên,Thanh Liêm,
Lý Nhân và các b n ñ ng nghi p ñã giúp đ tơi trong su t th i gian qua.
Tơi xin g i l i c m ơn t i ngư i thân trong gia đình đã ln giúp đ ,
đ ng viên giúp tơi hồn thành lu n văn này.

Hà N i, ngày 10 tháng 01năm 2013
Tác gi

ðinh Huy Bách

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

ii


M CL C
Lời cam đoan......................................................................................................i
Lời cảm ơn.........................................................................................................ii
Mục lục............................................................................................................iii
Danh mục viết tắt ............................................................................................vi
Danh mục bảng................................................................................................vii
Danh mục hình...............................................................................................viii
PH N I T V N ð .................................................................................1
1.1.

Tính c p thi t c a ñ tài............................................................................. 1

1.2.

M c tiêu c a ñ tài..................................................................................... 3

1.3.

Ý nghĩa khoa h c và th c ti n................................................................... 3

PH N II T NG QUAN TÀI LI U..............................................................4
2.1.

Gi i thi u chung v PRRS ........................................................................ 4

2.1.1.

Tình hình b nh trên th gi i .............................................................4

2.1.2.

Tình hình b nh t i Vi t Nam ............................................................5

2.1.3.

Căn b nh ..........................................................................................8

2.1.4.

D ch t h c .....................................................................................14

2.1.5.

Cơ ch sinh b nh ............................................................................17

2.1.6.

Tri u ch ng, b nh tích....................................................................18

2.1.7.

Ch n đốn ......................................................................................19

2.1.8.

Các vi khu n k phát ......................................................................21

2.1.9.

Phịng và đi u tr b nh....................................................................21

2.2.

Khái qt v h th ng thơng tin đ a lý (GIS).......................................... 23

2.2.1.

L ch s hình thành c a GIS ............................................................23

2.2.2.

H th ng thơng tin ñ a lý t i Vi t Nam...........................................25

2.2.3.

Các thành ph n c a h th ng thơng tin đ a lý: ................................25

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

iii


PH N III N I DUNG, D LI U VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U .......28
3.1.

N i dung nghiên c u ............................................................................... 28

3.2

D li u...................................................................................................... 28

3.3.

Phương pháp nghiên c u......................................................................... 28

3.3.1.

Phương pháp d ch t h c nghiên c u h i c u (Restrospective
epidemiology study) .......................................................................28

3.3.2.

Phương pháp nghiên c u b nh - ch ng (case - control study).........30

PH N IV K T QU VÀ TH O LU N..................................................33
4.1.

Tình hình phát tri n chăn ni l n t i Hà Nam t năm 2007 - 2011..... 33

4.2.

M t s ñ c ñi m d ch t b nh PRRS t i Hà Nam .................................. 35

4.2.1.

Tình hình b nh PRRS.....................................................................35

4.2.2.

Phân b d ch PRRS theo th i gian..................................................36

4.2.3.

T l m c b nh PRRS

4.2.4.

Phân b d ch PRRS t i Hà Nam theo không gian ...........................40

4.2.5.

Lây lan d ch theo khơng gian và th i gian ......................................43

4.3.

Xác đ nh m t s y u t nguy cơ làm phát sinh và lây lan d ch

l n t i Hà Nam năm 2008 và 2010...........38

PRRS l n t i Hà Nam........................................................................... 44
4.3.1.

Chăn ni g n nh ng tr i đã x y ra b nh (cách tr i ñã x y ra
d ch dư i 500m) .............................................................................45

4.3.2.

Nguy cơ t

ngu n con gi ng .........................................................46

4.3.3.

Chăn nuôi g n nơi gi t m gia súc (cách nơi gi t m dư i 500m).......... 47

4.3.4.

Chăn nuôi g n ch mua bán th t và nơi mua bán l n (cách
ch mua bán th t và nơi mua bán l n dư i 500m)...........................48

4.3.5.

Chăn nuôi g n đư ng giao thơng chính (cách đư ng giao
thơng chính dư i 500m) .................................................................49

4.3.6.

Tiêm phịng các b nh ñ ................................................................49

4.3.7.

Vi c sát trùng chu ng tr i...............................................................50

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

iv


4.3.8.

Y u tô nguy cơ do ngu n th c ăn t n d ng ....................................52

4.4.

ð xu t m t s bi n pháp phòng, ch ng d ch PRRS t i Hà Nam.......... 53

PH N V K T LU N VÀ ð NGH .........................................................55
5.1.
5.1.1.

K t lu n .................................................................................................... 55
nh hư ng c a d ch PRRS t i chăn ni l n t i t nh Hà
Nam ...............................................................................................55

5.1.2.

V đ c ñi m d ch t c a d ch PRRS t i Hà Nam ............................55

5.2.

ð ngh ..................................................................................................... 56

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

v


DANH M C NH NG CH
Ch vi t t t

VI T T T

Ch vi t ñ y ñ

ARN

Axit ribonucleic

ADN

Axit deoxyribonucleic

CSF

Classical Swine Fever

DTL

D ch t l n

IF

Immunofluorescence

INF

Interferon

IFAT

Immunofluorescent Antibody Test

ELIS A

Enzyme linked immuno-sorbent assay

PRRS

Porcine respiratory and rerpoductive syndrome

PRRSV

Porcine respiratory and rerpoductive syndrome virus

PCR

Polymerase Chain Reaction

THT

T huy t trùng

RT - PCR

Reverse transcription - polymerase chain reaction

OIE

World Organisation for Animal Health
Office International des Epizooties

LCL

Lower Confidence level

HCL

High Confidence level

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

vi


DANH M C B NG
STT

Tên b ng

Trang

2.1

Protein c u trúc c a PRRSV

10

2.2

S tương ñ ng v nucleotide c a các ch ng PRRS khi so sánh v i
ch ng B c M VR2332

12

2.3

S c ñ kháng c a virus v i ñi u ki n ngo i c nh

12

2.4

M t s m m b nh k phát thư ng g p trong ca nhi m PRRS

21

3.1

T ng h p s phi u ñi u tra trong nghiên c u b nh ch ng

31

4.1

S lư ng l n c a t nh Hà Nam qua các năm

33

4.2

T l l n/h chăn nuôi t i Hà Nam năm 2011

35

4.3

T ng h p s lư t xã có d ch PRRS trong các năm 2008 và 2010

36

4.4

T ng h p s lư t xã có d ch PRRS năm 2008 và năm 2010

37

4.5

T l m c b nh PRRS l n t i các ñ a phương năm 2008 và 2010

38

4.6

T ng h p d ch PRRS x y ra trên các lo i l n

39

4.7

K t qu ch n đốn xét nghi m PRRS t i Hà Nam năm 2010

40

4.8

K t qu phân tích y u t nguy cơ t nh ng tr i có x y ra b nh

45

4.9

K t qu phân tích y u t nguy cơ t ngu n gi ng mua t nơi khác

46

4.10

K t qu phân tích y u t nguy cơ t nơi gi t m gia súc

47

4.11

K t qu phân tích y u t nguy cơ t nơi mua bán l n

48

4.12

K t qu phân tích y u t nguy cơ t đư ng giao thơng chính

49

4.13

K t qu phân tích y u t nguy cơ t t n d ng ngu n th c th a t h
gia đình

4.14

K t qu phân tích y u t nguy cơ tiêm phòng các b nh ñ

52
các h có

d ch.
4.15

50

K t qu t vi c sát trùng chu ng tr i

51

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

vii


DANH M C HÌNH
STT

Tên hình

Trang

2.1

C u trúc h t c a PRRS virus

9

2.2

C u trúc b gen c a PRRS virus

9

2.3

B gen c a virus PRRS

11

2.4

Các thành ph n c a GIS

25

4.1.

S phân b s l n theo xã t i t nh Hà Nam năm 2011

34

4.2

Bi u ñ các d ch PRRS x y ra theo tháng t i Hà Nam

37

4.4

Bi u ñ bi u di n t l l n m c b nh theo lo i l n

39

4.5

Phân b xã có d ch PRRS theo khơng gian t i Hà Nam năm 2008

41

4.6

Phân b xã có d ch PRRS theo không gian t i Hà Nam năm 2010

41

4.7

Phân b s h có d ch PRRS t i Hà Nam năm 2008 và 2010

42

4.8

Phân b xã có d ch PRRS t i Hà Nam năm 2008 và 2010

42

4.9

M i liên h gi a t ng ñàn l n và các

d ch PRRS t i Hà Nam năm

2008 – 2010
4.10

43

Phân b xã có d ch PRRS theo ngày t i Hà Nam năm 2010

44

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

viii


PH N I
ð TV Nð
1.1. Tính c p thi t c a đ tài
H th ng thơng tin đ a lý (Geographic Information System - g i t t là
GIS) là m t h th ng ñư c thi t k dùng ñ thu th p, lưu tr , x lý, phân tích,
qu n lý và hi n th t t c các d li u có liên quan đ n đ a lý. Nh nh ng kh
năng phân tích và x lý ña d ng, h th ng GIS hi n nay ñã ñư c ng d ng
ph bi n trong nhi u lĩnh v c. Trong ngành thú y, GIS đư c s d ng như
cơng c đ c bi t cho công tác giám sát d ch b nh, phân tích d ch t và c nh
báo d ch b nh (ñ c bi t ñ i v i m t s b nh nguy hi m như L m m long
móng gia súc, cúm gia c m và b nh tai xanh l n ...)
H i ch ng r i lo n hô h p và sinh s n

l n (Porcine Reproductive and

Respiratory Syndrome – PRRS) hay còn g i là b nh “Tai xanh”, là b nh

truy n nhi m c p tính nguy hi m
l n m i l a tu i v i t l

l n. B nh có t c đ lây lan nhanh trên ñàn

m và t l lo i th i cao ñã gây thi t h i l n cho

ngành chăn nuôi nhi u qu c gia trên th gi i.
B nh ñư c phát hi n l n ñ u tiên trên th gi i t i Hà Lan vào năm
1986, sau đó nhanh chóng xu t hi n

các nư c có n n chăn ni l n phát

tri n như Canada năm 1987, Nh t B n năm 1989 và ð c năm 1990. Cho ñ n
nay, b nh ñã x y ra thành các

d ch l n

nhi u nư c thu c châu M , châu

Âu và châu Á, gây thi t h i l n v kinh t cho các qu c gia này.
Vi t Nam, l n ñ u tiên phát hi n ñư c huy t thanh dương tính v i
H i ch ng r i lo n hô h p và sinh s n trên ñàn l n nh t kh u t M năm
1997. Sau nhi u năm khơng có d ch, ñ n ñ u tháng 3 năm 2007, l n ñ u tiên
d ch b nh ñã bùng phát d d i t i t nh H i Dương, sau đó lan nhanh sang các
t nh lân c n như H i Phịng, Thái Bình, Hưng n, B c Ninh, B c Giang và

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

1

Qu ng Ninh. Cho ñ n nay d ch b nh ñã bùng phát r ng trên kh p ba mi n c a
c nư c, gây thi t h i n ng n v kinh t cũng như các v n ñ an sinh xã h i
cho các ñ a phương này. Theo thông báo c a C c Thú y k t ngày 12/3/2007
ñ n ngày 22/8/2008, trên c nư c đã có 1.273 xã có d ch v i s l n m lên t i
379.263 con, trong đó s l n b ch t và tiêu hu là 320.139 con, t ng thi t h i
lên t i hàng trăm t ñ ng.
Nh m kh ng ch

và ki m soát s

bùng n

c a d ch b nh, ngày

15/7/2008, B trư ng B Nông nghi p và Phát tri n nơng thơn đã ra quy t
đ nh s 80/2008/Qð-BNN v vi c phòng ch ng H i ch ng r i lo n hô h p và
sinh s n. Theo quy t ñ nh này, các bi n pháp phịng, ch ng d ch đã đư c áp
d ng tri t ñ ngay t ñ u như tiêu hu toàn b s l n m c b nh trong vùng
d ch; c m buôn bán, v n chuy n l n

khu v c có d ch; tiêu ñ c kh trùng;

tiêm phòng vacxin; tăng cư ng các bi n pháp an tồn sinh h c… đã góp
ph n kh ng ch các ñ t d ch, song d ch v n tái phát t i nhi u ñ a phương.
ð kh ng ch d ch b nh m t cách có hi u qu , nh ng ngư i làm cơng tác
ho ch đ nh chính sách c n ph i hi u rõ ñư c ñ c ñi m d ch t c a b nh, ñ c
bi t là s phân b theo không gian và th i gian c a các

d ch cũng như m i

liên h c a các y u t nguy cơ làm phát sinh và lây lan d ch b nh; t đó có
th đ đưa ra các chính sách phòng ch ng d ch phù h p v i t ng th i ñi m
và khu v c tùy theo di n bi n tình hình d ch b nh và các y u t nguy cơ. ð
góp ph n hi u rõ hơn v d ch t b nh PRRS trong t nh trong giai ño n 2007
- 2011, chúng tôi ti n hành th c hi n ñ tài ngiên c u “ ng d ng h th ng
thơng tin đ a lý Geographic Information System (GIS) trong vi c phân
tích d ch t h c h i ch ng r i lo n sinh s n và hô h p sinh s n

l n

(PRRS) t i t nh Hà Nam ”

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

2


1.2. M c tiêu c a đ tài
- Mơ t s phân b theo không gian và th i gian c a các
ch ng r i lo n hô h p và sinh s n

d ch h i

l n t i Hà Nam, giai đo n 2007 - 2011.

- Tìm hi u các y u t nguy cơ làm phát sinh và lây lan PRRS trên ñ a
bàn t nh.
1.3. Ý nghĩa khoa h c và th c ti n

K t qu t đ tài này có th đư c s d ng ñ ñ nh hư ng cho các
nghiên c u sau này và giúp cho vi c xây d ng các chương trình kh ng ch
d ch trong t nh.
Phương pháp phân tích đư c s d ng trong nghiên c u này cũng có th
đư c áp d ng cho vi c phân tích s li u các d ch b nh truy n nhi m khác
(như: l m m long móng gia súc,cúm gia c m, d ch t l n…) trong t nh

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

3


PH N II T NG QUAN TÀI LI U
2.1. Gi i thi u chung v PRRS
H i ch ng r i lo n hô h p và sinh s n

l n (Porcine respiratory and

reproductive syndrome - PRRS) còn g i là “b nh Tai xanh”, là m t b nh
truy n nhi m nguy hi m ñ i v i l n, gây ra do virus. B nh lây lan nhanh v i
các bi u hi n ñ c trưng viêm đư ng hơ h p r t n ng như: S t, ho, th khó và
l n nái là các r i lo n sinh s n như: s y thai, thai ch t lưu, l n sơ sinh ch t y u.
B nh ñư c ghi nh n l n ñ u tiên t i Hà Lan năm 1986 và sau đó

M ,

t i vùng B c c a bang California, bang Iowa và bang Minnesota vào kho ng
năm 1987. Th i gian ñ u do chưa xác ñ nh ñư c nguyên nhân và chưa có
nh ng hi u bi t rõ ràng v b nh nên các tri u ch ng lâm sàng và b nh tích đã
đư c s d ng đ đ t tên cho b nh v i nh ng tên g i khác nhau như sau:

- H i ch ng hô h p và vô sinh c a l n (SIRS).
- B nh bí hi m

l n (MDS) như

châu M .

- H i ch ng hô h p và s y thai

l n (PEARS).

- H i ch ng hô h p và sinh s n

l n (PRRS).

- B nh Tai xanh như

châu Âu.

Năm 1992, t i H i ngh Qu c t v H i ch ng này ñư c t ch c t i
Minesota (M ), T ch c Thú y th gi i (OIE) ñã th ng nh t tên g i là H i
ch ng r i lo n hô h p và sinh s n

l n (ti ng Anh: Porcine respiratory and

reproductive syndrome - PRRS).
2.1.1. Tình hình b nh trên th gi i
B nh ñư c phát hi n l n ñ u tiên

Hà lan năm 1986 và sau đó t i Hoa

Kỳ năm 1987 (Keffaber, 1989); (Loula, 1991). B nh có t c đ lây lan nhanh,
đã có hơn 3.000

d ch đư c ghi nh n t i CHLB ð c vào năm 1992. Sau đó,

H i ch ng tương t cũng ñã xu t hi n

nhi u nư c chăn nuôi l n

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

quy mô

4


công nghi p như Canada (1987); các nư c vùng châu Âu: Hà Lan, Tây Ban
Nha, B , Anh, Pháp năm 1991 (Baron và cs, 1992) và ðan M ch, Hà Lan năm
1992. T i Châu Á, năm 1988 b nh xu t hi n t i Nh t B n (Hirose và c ng s ,
1995), 1991 t i ðài Loan (Chang và c ng s , 1993).
Ch tính riêng t năm 2005 tr l i ñây, 25 nư c và vùng lãnh th thu c
t t c các châu l c trên th gi i đ u có d ch PRRS lưu hành (tr châu Úc và
Newzeland). T i H ng Kơng và ðài Loan đã xác đ nh có c hai ch ng Châu
Âu và B c M cùng lưu hành; d ch Tai xanh cũng ñư c thông báo

Thái Lan

t các năm 2000 - 2007.
T tháng 6/2006, ñàn l n t i các tr i chăn ni v a và nh t i Trung

Qu c đã b nh hư ng nghiêm tr ng b i: “H i ch ng s t cao

l n”: v i bi u

hi n s t cao và t l t vong cao (50%) trong vòng 5-7 ngày k t khi xu t
hi n tri u ch ng lâm sàng b nh. H i ch ng th y

l n các l a tu i nhưng

l n con b nh n ng hơn (Kegong Tian và c ng s , 2007).
Tháng 7/2007, Philippines là nư c th

3 (sau Trung Qu c và Vi t

Nam) báo cáo có d ch PRRS do ch ng virus ñ c l c cao gây ra (Laarni; Azul,
2007). Ti p theo, vào tháng 9/2007, Nga cũng ñã báo cáo có d ch b nh Tai
xanh do ch ng virus ñ c l c cao này gây ra.
Hi n nay, H i ch ng này ñã tr thành d ch ñ a phương

nhi u nư c trên

th gi i, k c các nư c có ngành chăn ni l n phát tri n như M , Hà Lan,
Anh…và ñã gây ra nh ng t n th t r t l n v kinh t cho ngư i chăn nuôi.
2.1.2. Tình hình b nh t i Vi t Nam
Virus PRRS (PRRSV) ñã xu t hi n và lưu hành t i nư c ta năm 1997,
trên ñàn l n nh p t M vào các t nh phía Nam, 10 trong s 51 con có huy t
thanh dương tính v i PRRSV và c ñàn ñư c tiêu h y ngay. Tuy nhiên, theo
ñi u tra

m t s ñ a bàn thu c thành ph H Chí Minh và các t nh lân c n

cho th y 25% m u huy t thanh l n có kháng th virus PRRS (596/2308 m u)

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

5


và 5/15 tr i (chi m 33%) nhi m PRRS (Nguy n Lương Hi n và cs, 2001).
M t nghiên c u khác cũng cho th y t l nhi m

m t tr i chăn nuôi công

nghi p t i TP H Chí Minh là 5,97% (Tr n Th Bích Liên và Tr n Th Dân,
2003). Năm 2003, t l nhi m PRRS trên l n nuôi t p trung

C n Thơ là

66,86% (La T n Cư ng, 2005).
Năm 2007: D ch Tai xanh xu t hi n t i 405 xã, thu c 75 huy n c a 21
t nh, thành ph . T ng s gia súc m c b nh là 88.945 con, s ch t và ph i tiêu
h y là 19.217 con, c th :
ð t d ch th nh t: Ngày 12/3/2007, l n ñ u tiên d ch Tai xanh xu t
hi n t i nư c ta trên ñàn l n t i H i Dương. Do vi c buôn bán, v n chuy n
l n khơng đư c ki m sốt tri t ñ nên d ch ñã lây lan nhan. Sau đó d ch đã lây
lan nhanh và phát tri n m nh t i 146 xã, phư ng thu c 25 huy n, th xã c a 9
t nh là: H i Dương, Hưng Yên, Qu ng Ninh, Thái Bình, B c Ninh, B c
Giang, B c K n, Nam ð nh và H i Phòng. S l n m c b nh là 31.928 con, s
l n ch t và x lý là 7.464 con.
ð t d ch th 2: Ngày 25/6/2007, d ch b t ñ u xu t hi n t i t nh Qu ng

Nam và ñã lây lan ra di n r ng. Trong ñ t d ch này, d ch ñã lây lan ra 178 xã,
phư ng c a 40 huy n, th xã thu c 14 t nh, thành ph là: Cà Mau, Long An,
Bà R a - Vũng Tàu, Khánh Hoà, Bình ð nh, Qu ng Ngãi, Qu ng Nam, ðà
N ng, Th a Thiên Hu , Qu ng Tr , L ng Sơn, Hà N i, Thái Bình, H i
Dương. T ng s l n m là 57.0177 con, s ch t và x lý là 11.753 con.
Năm 2008: Ngày 20/3/2008, d ch xu t hi n nhi u xã thu c t nh Hà Tĩnh
và Thanh Hóa. Sau đó d ch ñã xu t hi n

949 xã, phư ng c a 99 huy n, th xã

thu c 28 t nh là: B c Liêu, Lâm ð ng, Qu ng Nam, Th a Thiên Hu , Hà Tĩnh,
Ngh An, Thanh Hố, Ninh Bình, Nam ð nh, Thái Bình, Thái Ngun… T ng
s l n m c b nh là 298.095 con, s ch t và ph i tiêu hu là 286.351 con.
Năm 2009: T ñ u năm 2009 ñ n nay d ch x y ra

49 xã thu c 14

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

6


huy n c a 8 t nh, thành ph : Hưng Yên, Qu ng Ninh, B c Giang, Qu ng
Nam, Gia Lai, B c Liêu, Bà R a - Vũng T u và ð k L k v i 5.044 l n m c
b nh và 4.363 l n bu c ph i tiêu hu .
Năm 2010: ð t d ch th nh t/2010 (t i mi n B c): D ch l n tai xanh
ñã x y ra t ngày 23/3/2010 t i H i Dương. Tính đ n h t tháng 6/2010, toàn
qu c ghi nh n các

d ch t i 461 xã, phư ng thu c 71 qu n, huy n thu c 16

t nh, thành ph : H i Dương, Hưng Yên, H i Phòng, Thái Bình, B c Ninh, B c
Giang, Thái Nguyên, L ng Sơn, Hà N i, Nam ð nh, Hà Nam, Ngh An,
Qu ng Ninh, Hịa Bình, Cao B ng, Sơn La. T ng s l n m c b nh là 146.051
con trong đó s tiêu h y là 65.911 con.
ð t d ch th 2/2010 (t i mi n Nam): theo k t qu ñi u tra, ñ t d ch
này b t ñ u t ngày 11/6/2010 t i Sóc Trăng. Trong đ t d ch này d ch x y
ra t i 42.080 h chăn nuôi c a 1.517 xã, phư ng, th tr n thu c 215 qu n
huy n c a 36 t nh, thành ph : Sóc Trăng, Qu ng Tr , Ti n Giang, Lào Cai,
Long An, Bình Dương, B c Liêu, Qu ng Nam, ð ng Nai, Bình Phư c, ðà
N ng, Vĩnh Long, Khánh Hòa, ð k L k, H u Giang, Bà R a-Vùng Tàu,
Lâm ð ng, Tây Ninh, ð ng Tháp, An Giang, C n Thơ, Kiên Giang, B n
Tre, Cà Mau, KomTum, ð c Nông, Gia Lai, Trà Vinh, Bình Thu n, Qu ng
Ninh, Ninh Thu n, Phú Yên, Sơn La, Nam ð nh, Thanh Hóa, Hà Tĩnh.
T ng s l n trong ñàn m c b nh là 968.115 con, s m c b nh là 666896
con, trong ñó s ch t, tiêu h y là 372.788 con.
Năm 2011: ð t d ch th

nh t: D ch x y ra t ñ u năm ñ n ngày

10/6/2011 t i 127 xã, phư ng, th tr n c a 20 qu n, huy n thu c 7 t nh là B c
Ninh, H i Dương, Thái Bình, Ngh An, Hà Tĩnh, Qu ng Tr và Bình Dương.
T ng s l n m c b nh là 14.759 con (trong ñó có 1.468 con l n nái 5.346 con
l n th t và 7.665 con l n con); t ng s l n ph i tiêu h y là 14.158.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

7

ð t d ch th hai: D ch x y ra t ngày 30/8/2011 t i t nh Tây Ninh, ñ n
h t năm 2011 toàn qu c ghi nh n các

d ch tai xanh t i 137 xã, phư ng, th

tr n c a 29 qu n, huy n thu c 8 t nh là Tây Ninh, Long An, Ti n Giang, Sóc
Trăng, Qu ng Nam, C n Thơ, Khánh Hòa và Hà N i. T ng s l n m c b nh
là 27.558 con; t ng s l n ph i tiêu h y là 12.361 con.
Năm 2012: D ch l n tai xanh ñã x y ra t ngày 11/01/2012 t i t nh
Lào Cai, ñ n nay toàn qu c ghi nh n các

d ch tai xanh t i 353 xã,

phư ng, th tr n c a 47 qu n, huy n thu c 23 t nh là B c C n, B c Liêu,
B c Ninh, Bình Dương, Cao B ng, ð k L k, ði n Biên, ð ng Nai, Hồ
Bình, Khánh Hịa, Phú Yên, Lai Châu, L ng Sơn, Lào Cai, Long An, Nam
ð nh, Ngh An, Phú Th , Qu ng Nam, Qu ng Ninh, Tuyên Quang, Thái
Bình và Yên Bái. T ng s l n m c b nh là 77.482, t ng s ch t là 13.290
con, t ng s l n ph i tiêu h y là 44.962 con. Qua giám sát di n bi n c a
t ng

d ch theo t ng tháng c a năm, có th th y r ng d ch b t ñ u xu t

hi n l t vào ñ u tháng 1 đ n cu i tháng 3, sau đó phát tri n lây lan trên
di n r ng trong giai ño n tháng 4 ñ n cu i tháng 7.
2.1.3. Căn b nh
2.1.3.1 .Hình thái, c u t o
* C u trúc h t: PRRSV là m t virus có hình c u, đư ng kính 50 -70nm,
ch a nucleocapsid cùng kích thư c có c u trúc đ i x ng 20 m t, đư ng kính
35nm, đư c bao b c bên ngoài b i m t l p v b c dính ch t v i c u trúc b

m t gi ng như t ong, trên b m t có nh ng gai nhơ ra, v có ch a lipid.
B gen c a virus PRRS là chu i dương ARN có kích thư c t 13- 15kb. S i
ARN c a virus có đ u 5’ và ñ u 3’. Gen ARN polymeraza chi m kho ng 75% ñ u
5’ c a b gen, gen này mã hoá cho các protein c u trúc c a virus n m ñ u 3’.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

8


Hình 2.1. C u trúc h t c a PRRS virus
H t virus bao g m 1 protein nucleocapsid N có kh i lư ng phân t
1.200bp, 1 protein màng khơng có đư ng glucose hình c u M v i kh i lư ng
phân t 16.000bp, 2 protein peplomer N – glycosylate là GS có kh i lư ng
phân t 25.000bp và GL có kh i lư ng phân t 42.000.
Acid Nucleic: S nhân lên c a virus không b

nh hư ng khi dùng h p

ch t c ch t ng h p ADN là 5-bromo-2-deoxyuridin, 5-iodo-2-deoxyuridin và
mitomycin C ch ng t axit nucleic đó là ARN. S i ARN này có kích thư c
kho ng 15kb

Hình 2.2. C u trúc b gen c a PRRS virus
C u trúc h gen c a PRRSV bao g m 7 khung ñ c m (ORF), g m:
ORF1, ORF2, ORF3, ORF4, ORF5, ORF6 và ORF7. Trong đó, ORF1 đư c
chia làm hai ph n bao g m ORF1a và ORF1b, chi m t i kho ng 80% t ng s
ñ dài h gen c a virus, ch u trách nhi m mã hố ARN thơng tin t ng h p các

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

9


enzym ARN polymerase c a virus. ORF2, ORF3, ORF4, ORF5, ORF6,
ORF7 là các ph n gen t o nên khung đ c m mã hố các protein tương ng,
đó là GP2 (glycoprotein 2), GP3, GP4, GP5 (hay còn g i là glycoprotein v
(E, envelope), protein màng M (membrane protein), và protein c u trúc
nuclêocapsid N (nHCLeocapsid protein). Các protein ñư c glycosyl hóa (là
hi n tư ng g n thêm hydrat cacbon vào m t v trí axit amin xác ñ nh) là: GP2,
GP3, GP4, GP5, và các protein không ñư c glycosyl hóa là M và N.
B ng 2.1. Protein c u trúc c a PRRSV
Protein

KL phân t

Gen mã hố

Vai trị

GP 3

45 KD

ORF 3

GP 4

31 KD

ORF 4

GP 2

29 KD

ORF 2

GP 5

25 KD

ORF 5

Bám dính t bào đa d ng nh t

M

19 KD

ORF 6

Có tính b o t n cao nh t

N

19 KD

ORF 7

Tính kháng nguyên cao

Quan tr ng trong mi n d ch

Các nghiên c u ñã d a vào phân tích trình t axit amin c a virus ch ng
2332 và ch ng Lelystad cho th y r ng các virus này đang ti n hóa do đ t bi n
ng u nhiên và tái t h p trong gen.
Nh ng nghiên c u c a Benfield, Wensvoort và c ng s (1992) cho
th y các ch ng virus thu c dòng Châu Âu tương t nhau v c u trúc kháng
nguyên nhưng chúng có nh ng sai khác nh t ñ nh so v i ch ng virus c a
Châu M . Tương t , dòng virus Châu M cũng có s tương đ ng nhau v c u
trúc kháng nguyên.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

10


Hình 2.3. B gen c a virus PRRS
(www.porcilis-prrs.com/pathogenesis-prrs.asp)
Ghi chú: GP - Glycoprotein màng; M - Protein gian màng;
N - Protein c a capsid nhân; E - Protein v .
Trong các t bào b nhi m virus PRRS, virus sinh ra 6 ARNm. T t c 6
ARNm có trình t s p x p chung

ñ u 5' c a h gen ARN và t t c chúng

đ u có đi 3' polyA. Muelenberg k t lu n r ng d a trên chu i nucleotit, t
ch c h gen, cũng như cách nhân lên c a virus thì có th x p chúng vào nhóm
virus đ ng m ch (Arterivirus) m i (Meulenberg và c ng s , 1993).

2.1.3.2. Phân lo i
Virus PRRS là m t virus ARN chu i ñơn, có màng b c, thu c gi ng
Arterivirus, h Arteriviridae, b Nidovirales (Cavanagh và c ng s , 1997).
Hi n nay có 2 ki u gen PRRS chính đư c cơng nh n là:
Ki u gen 1 (Nhóm 1): Các nhóm virus thu c dịng Châu Âu v i tên g i
ph thông là virus Lelystad (Meulenberg và c ng s , 1993).
Ki u gen 2 (Nhóm 2): Các nhóm virus thu c dòng B c M mà tiêu bi u
cho ch ng này là ch ng virus VR-2332 (Nelsen và c ng s , 1999).
Khi so sánh v di truy n ñã th y s khác nhau rõ r t (kho ng 40%) gi a

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

11


2 ki u gen này. Nh ng nghiên c u g n đây cịn cho th y có s khác bi t v
tính di truy n trong các virus phân l p ñư c t các vùng ñ a lý khác nhau. B n
thân các virus trong cùng m t nhóm cũng có s thay đ i v nuclucleotit khá
cao (ñ n 20%), ñ c bi t là các ch ng virus thu c dòng B c M .
B ng 2.2. S tương ñ ng v nucleotide c a các ch ng PRRS khi so sánh
v i ch ng B c M VR2332
Ch ng

Nư c phát hi n

T l % tương ñ ng

VR2332

Hoa Kỳ

100

Taiwan

ðài Loan

97

807/94

Canada

92

Olot

Tây Ba Nha

66

110

Hà Lan

66

2.1.3.3 S c ñ kháng c a virus
B ng 2.3. S c ñ kháng c a virus v i ñi u ki n ngo i c nh
ði u ki n môi trư ng

Kh năng ñ kháng

Virus trong b nh ph m:
- 700C ñ n -200C
0

Nhi u năm

1 tu n

4C

Gi m 90% hi u giá

1 tháng

40C

V n phát hi n ñư c virus

20-210C

ð kháng t t

24 gi

0

37 C

ð kháng t t

20 phút

560C

ð kháng t t

6 ngày

pH = 6,5 -7,5

ð kháng t t

pH<6,5 ho c pH>7,5

ð kháng kém

Virus trong huy t thanh:
72 gi
72 gi

250C

V n phát hi n ñư c virus

40C ho c – 200C

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

12


M c dù virus PRRS có v b c, nhưng s s ng sót c a chúng bên ngồi v t
ch v n ch u tác ñ ng c a nhi t ñ , pH và s ti p xúc v i các ch t t y r a. Do đó,
v i các hố ch t sát trùng thơng thư ng và mơi trư ng có pH axit, virus d
dàng b tiêu di t; ánh sáng m t tr i, tia t ngo i vơ ho t virus nhanh chóng.
Virus PRRS có th t n t i 1 năm trong nhi t ñ l nh t -200C ñ n 700C; trong đi u ki n 40C, virus có th s ng 1 tháng; v i nhi t ñ cao, cũng
như các virus khác, PRRSV ñ kháng kém:

370C ch u ñư c 48 gi , 560C

b gi t sau 1 gi .
2.1.3.4. ð c tính ni c y virus trong mơi trư ng t bào
PRRSV phát tri n

m t ñ 105-107TCID50

các lo i t bào:

- ð i th c bào ph nang l n (pulmonary alveolar marcrophage-PAM).
- Dòng t bào liên t c CL261.
- T bào th n kh Châu Phi (MA104) và các bi n th c a MA104 là
MARC-145.
nh hư ng b nh lý t bào

môi trư ng PAM gây ra nh ng t bào k t

thành kh i hình trịn và phân h y nhanh chóng (1-4 ngày).

Trong các t bào dòng CL261 ho c MA104, t bào b nh lý phát tri n
ch m hơn, xu t hi n 2-6 ngày sau khi c y truy n. Virus PRRS gây b nh lý
t bào CL261 và MA104 cũng b phân gi i, ñ u trên t bào trịn l i, t p trung
thành c m, sau đó dày lên, nhân co l i và cu i cùng bong ra.
2.1.3.5. Kh năng gây b nh
PRRSV ch gây b nh cho l n, l n

t t c các l a tu i ñ u c m nhi m,

nhưng l n con và l n nái mang thai thư ng m n c m hơn c . L n r ng cũng
m c b nh.
V m t ñ c l c, ngư i ta th y PRRSV t n t i dư i 2 d ng:
D ng c ñi n: có đ c l c th p,

d ng này khi l n m c b nh thì có t l

ch t th p, ch t 1 - 5% trong t ng đàn.

Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

13


D ng bi n th ñ c l c cao: gây nhi m và ch t nhi u l n (Kegong Tian
và Yu, 2007); (Tô Long Thành và Nguy n Văn Long, 2008).
2.1.4. D ch t h c
2.1.4.1. Loài v t m c b nh
L n

các l a tu i ñ u có th c m nhi m virus. Các cơ s chăn nuôi

công nghi p v i quy mô l n, b nh thư ng lây lan r ng, t n t i lâu dài trong
ñàn l n nái, r t khó thanh tốn.
L n nái thư ng truy n m m b nh cho bào thai, gây s y thai, thai ch t
lưu và l n ch t y u v i t l cao.
L n r ng

các l a tu i đ u có th c m nhi m virus, có th phát b nh,

nhưng thư ng khơng có tri u ch ng lâm sàng và tr thành ngu n tàng tr
m m b nh trong t nhiên.
Cho ñ n nay k t qu nghiên c u

m t s nư c châu Âu ñ u cho th y

PRRSV không c m nhi m và gây b nh cho các lo i thú khác và ngư i. Các
loài th y c m chân màng, v t tr i l i m n c m v i virus. PRRSV có th nhân
lên

các lồi đ ng v t này và chính đây là ngu n reo r c m m b nh trên di n

r ng khó kh ng ch .
Khi đã nhi m virus, l n có th th i virus trong d ch h ng, nư c b t, nư c
ti u, phân đ n ít nh t 28 ngày sau khi nhi m virus; virus có r t ít trong phân và
chúng cũng b b t ho t nhanh chóng khi

trong phân. Tuy nhiên, vi c bài th i

virus qua phân là m t v n ñ còn gây tranh cãi, m t s nghiên c u báo cáo r ng
PRRSV có trong phân t ngày 28 ñ n 35 sau khi gây nhi m th c nghi m, trong

khi đó m t s các nghiên c u khác l i khơng phát hi n đư c virus trong các
m u phân (Yoon và c ng s , 1993); (Will và c ng s , 1997a).
L n ñ c có th th i virus trong tinh d ch trong 43 ngày. B ng phương
pháp RT-PCR, các nhà nghiên c u ñã phát hi n ñư c ARN c a PRRSV trong
tinh d ch 92 ngày sau khi l n b nhi m virus (Swenson và c ng s , 1994);

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

14


(Christopher-Hennings và c ng s , 1995). Ngu n g c c a virus trong tinh
d ch l n ñ c hi n nay chưa ñư c xác ñ nh chính xác, nhưng ngư i ta cũng đã
phân l p ñư c virus trong d ch hoàn 25 ngày sau khi nhi m, trong tuy n c
hành

101 ngày sau khi nhi m virus. Tinh d ch l n có ch a virus cũng có th

lây nhi m sang bào thai và l n nái khi ph i gi ng.
L n nái nhi m virus có th truy n sang cho bào thai t giai ño n gi a
tr ñi và cũng th i qua nư c b t và s a.
2.1.4.2 ðư ng truy n lây
Truy n lây tr c ti p: Các ñư ng lây truy n tr c ti p c a PRRSV trong
và gi a các qu n th l n bao g m các l n nhi m b nh và tinh d ch b nhi m
virus. PRRSV ñư c phát hi n t nhi u lo i ch t ti t và các ch t th i t l n bao
g m máu, tinh d ch, nư c b t, d ch h ng, phân, nư c ti u, hơi th ra, s a và
s a ñ u (Yoon và c ng s , 1993); (Rossow và c ng s , 1994); (Swenson và
c ng s , 1994); (Will và c ng s , 1997); (Wagstrom và c ng s , 2001).
Truy n lây gián ti p
- Các d ng c , thi t b : M t s ñư ng truy n lây gián ti p qua các

d ng c , thi t b ñã ñư c xác ñ nh trong nh ng năm g n ñây.

ng và qu n áo

b o h ñã ñư c ch ng minh là nh ng ngu n lây nhi m ti m năng cho l n m n
c m (Otake và c ng s , 2002a). Nguy cơ lây truy n qua nh ng ñư ng này có
th đư c gi m thi u qua áp d ng các b ng n i quy: thay qu n áo, giày dép,
r a tay, t m, t o nh ng kho ng th i gian ngh kho ng 12 gi gi a nh ng l n
ti p xúc v i l n.
Kim tiêm cũng là phương ti n lan truy n PRRSV gi a các l n
v i nhau, ch ng minh cho nhu c u ph i qu n lý kim tiêm h p lý (Dee
và c ng s , 2003).
- Các phương ti n v n chuy n: Các phương ti n v n chuy n là m t
đư ng chính làm lây lan PRRSV. S d ng m t mơ hình t l 1:150, l n m n

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

15


c m ñã thu nh n PRRSV qua ti p xúc

bên trong mơ hình v n chuy n v y

nhi m virus; tuy nhiên, làm khô phương ti n v n chuy n ñã làm gi m s lây
nhi m (Dee và c ng s , 2004).
Bi n pháp làm tăng th i gian s y khô qua vi c s d ng khơng khí m
v i t c đ cao (h th ng kh t p nhi m và s y khơ b ng nhi t) đã đư c ch ng
minh là m t phương pháp hi u qu ñ lo i tr PRRSV t bên trong m t
phương ti n v n chuy n ñã b nhi m virus (Dee và c ng s , 2005).

K t h p v i vi c s y khô, các ch t sát trùng cũng ñã ñư c s d ng r ng
rãi ñ làm v sinh các phương ti n v n chuy n sau khi ñư c s d ng.
- Cơn trùng: Các lồi cơn trùng (mu i - Aedes vexans và ru i nhà –
Musca domestica) ñư c theo dõi thư ng xuyên trong phương ti n, thi t b dùng
cho l n trong su t các tháng mùa hè và đã cho th y có lan truy n PRRSV b ng
cơ h c t l n nhi m b nh sang l n m n c m trong ñi u ki n th c nghi m (Otake
và c ng s , 2002 và 2004).
Trong côn trùng, virus n m

đư ng tiêu hóa. Các cơn trùng khơng

ph i là vector sinh h c c a PRRSV (Otake và c ng s , 2003; Schurrer và
c ng s , 2005); vì th kho ng th i gian t n lưu c a PRRSV trong đư ng tiêu
hóa cơn trùng ph thu c vào lư ng virus ăn vào và nhi t đ c a mơi trư ng.
S v n chuy n PRRSV b i các lồi cơn trùng qua m t vùng nơng nghi p đã
đư c báo cáo là có th t i 2,4 km sau khi ti p xúc v i qu n th l n nhi m
b nh (Schurrer và c ng s , 2006).
- Các lồi có vú khác và gia c m: ði u tra vai trị c a các lồi có vú khác
nhau (loài g m nh m, g u trúc M , chó, mèo, thú có túi, ch n hơi) và các lồi
chim (chim s , sáo ni) cho th y khơng có lồi nào là vector sinh h c và cơ h c
trong vi c lây lan PRRSV (Wills và c ng s , 200). Zimmerman và c ng s ñã
gây b nh qua ñư ng mi ng cho v t tr i, ngan, gà lôi v i kho ng 104 TCID50
virus PRRS. H có kh năng phân l p đư c virus trong phân gà (5 ngày sau khi

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

16