Thế giới nghệ thuật trong tập thơ lỡ bước sang ngang của nguyễn bính

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2
KHOA: NGỮ VĂN






TRỊNH THỊ SINH




THẾ GIỚI NGHỆ THUẬT TRONG
TẬP THƠ LỠ BƯỚC SANG NGANG
CỦA NGUYỄN BÍNH




KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Chuyên ngành: Văn học Việt Nam

Người hướng dẫn khoa học
Th.S NGUYỄN PHƯƠNG HÀ

HÀ NỘI - 2014


Khóa luận tốt nghiệp Trường đại học sư phạm Hà Nội 2
SV: Trịnh Thị Sinh Lớp: K36C – Ngữ văn
LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình thực hiện khóa luận này, tôi đã nhận được sự giúp đỡ
của các thầy cô giáo trong tổ bộ môn Văn học Việt Nam, khoa Ngữ Văn
trường Đại học sư phạm Hà Nội 2. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối với
các thầy cô, đặc biệt là tới Th.s Nguyễn Phương Hà người đã tạo điều kiện,
tận tình giúp đỡ tôi trong suốt thời gian vừa qua.
Khóa luận được hoàn thành song không tránh khỏi những hạn chế,
thiếu sót. Vì vậy chúng tôi rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến từ các
thầy cô giáo để đề tài nghiên cứu được hoàn thiện hơn.

Hà Nội, tháng 5 năm 2014
Sinh viên

Trịnh Thị Sinh

Khóa luận tốt nghiệp Trường đại học sư phạm Hà Nội 2
SV: Trịnh Thị Sinh Lớp: K36C – Ngữ văn
LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan: Khóa luận Thế giới nghệ thuật trong tập thơ Lỡ
bước sang ngang của Nguyễn Bính là kết quả nghiên cứu của riêng tôi, có
sự tham khảo ý kiến của những người đi trước, dưới sự giúp đỡ khoa học của
Th.s Nguyễn Phương Hà. Khóa luận không sao chép từ một tài liệu công
trình sẵn có nào. Nếu sai tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm.

Hà Nội, tháng 5 năm 2014
Sinh viên

Trịnh Thị Sinh

Khóa luận tốt nghiệp Trường đại học sư phạm Hà Nội 2
SV: Trịnh Thị Sinh Lớp: K36C – Ngữ văn
MỤC LỤC

MỞ ĐẦU 1
1. Lí do chọn đề tài 1
2. Lịch sử vấn đề 2
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 5
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 5
5. Phương pháp nghiên cứu 5
6. Đóng góp của khóa luận 6
7. Bố cục 6
NỘI DUNG 7
CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG 7
1.1. Khái niệm thế giới nghệ thuật 7
1.2. Tác giả Nguyễn Bính 9
1.2.1. Cuộc đời 9
1.2.2. Sự nghiệp sáng tác 11
1.3. Tập thơ Lỡ bước sang ngang 15
CHƯƠNG 2: HÌNH TƯỢNG CÁI TÔI TRỮ TÌNH TRONG TẬP
THƠ LỠ BƯỚC SANG NGANG CỦA NGUYỄN BÍNH 17
2.1. Cái tôi thôn dân 18
2.1.1. Cái tôi thôn dân gắn bó với nếp sinh hoạt của làng quê xưa 18
2.1.2. Cái tôi thôn dân gắn bó với tâm hồn, suy nghĩ, tình cảm của
người dân quê 21

2.2. Cái tôi lỡ dở 25
2.2.1. Cái tôi của những yêu thương lỡ dở 26
2.2.2. Cái tôi của những thân phận đơn côi, độc bước, dở dang 29
Khóa luận tốt nghiệp Trường đại học sư phạm Hà Nội 2
SV: Trịnh Thị Sinh Lớp: K36C – Ngữ văn
CHƯƠNG 3: MỘT SỐ PHƯƠNG DIỆN BIỂU HIỆN HÌNH THỨC
NGHỆ THUẬT TRONG TẬP THƠ LỠ BUỚC SANG NGANG 34
3.1. Thời gian nghệ thuật 34
3.1.1. Thời gian tâm trạng 35
3.1.2. Thời gian đời người 37
3.1.3. Thời gian ước định 37
3.2. Không gian nghệ thuật 39
3.3. Giọng điệu 47
3.3.1. Giọng điệu kể lể 47
3.3.2. Giọng điệu than vãn, giận hờn 50
3.4. Ngôn ngữ 53
3.4.1. Ngôn ngữ mang phong vị ca dao 54
3.4.2. Ngôn ngữ mang nhạc điệu tâm hồn 57
KẾT LUẬN 59
TÀI LIỆU THAM KHẢO


Khóa luận tốt nghiệp Trường đại học sư phạm Hà Nội 2
SV: Trịnh Thị Sinh 1 Lớp: K36C - Ngữ văn
MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài
1. Nguyễn Bính là một tác giả tài hoa. Ông cùng với Xuân Diệu và Huy
Cận trở thành ba đỉnh cao của phong trào thơ Mới (1932-1945). Trong khi biết
bao nhà thơ đi tìm tòi để cách tân, lạ hóa thơ mình và chịu ảnh hưởng của rất

nhiều các trường phái thơ ca nước ngoài thì Nguyễn Bính vẫn đắm say, mơ
mộng với hồn quê, tình quê. Ông vẫn mải miết tìm về với các thể thơ dân tộc
với lối ví von so sánh quen thuộc mà ý vị, đậm đà. Vậy nên, tiếng thơ Nguyễn
Bính như một nốt nhạc nhẹ nhàng, bình dị, ngân nga trong bản hợp tấu thơ Mới
đa thanh, đa điệu. Cũng chính vì vậy mà đến hôm nay, thơ Nguyễn Bính vẫn
được nhiều người tìm đọc để rồi say mê và tụng ca. Trải qua bao thử thách của
thời gian, thơ ông ngày càng được khẳng định. Từng vần thơ của ông cứ day
dứt, ám ảnh khôn nguôi trong lòng độc giả bởi nó không chỉ là những vần thơ
thể hiện tài năng hay xúc cảm của riêng thi nhân mà nó đã chạm sâu tới những
ngõ ngách tâm tư sâu kín của lòng người. Nghiên cứu về thơ Nguyễn Bính
chính là cơ hội để chúng ta được đắm mình trong thế giới thơ ca đích thực và
đồng thời góp một phần để tiếng thơ ấy ngân nga vang vọng hơn nữa.
2. Đặc biệt, tập thơ Lỡ bước sang ngang, ra đời năm 1940 đã trở thành
sáng tác tiêu biểu cho phong cách thơ Nguyễn Bính. Có thể khẳng định tập
thơ là sự thăng hoa của tâm hồn người “thi sĩ giang hồ” với biết bao cung bậc
cảm xúc yêu thương, hờn ghen, xót xa, lỡ dở… Đồng thời, ở đó cũng là sự kết
tinh bao nét tài hoa trong nghệ thuật thơ Nguyễn Bính. Lỡ bước sang ngang
đã trở thành tập thơ tiêu biểu cho hồn thơ và phong cách thơ ông. Tìm hiểu về
thế giới nghệ thuật trong tập thơ chính là chìa khóa để mở cách cửa bước vào
vườn thơ Nguyễn Bính trước Cách mạng.
Khóa luận tốt nghiệp Trường đại học sư phạm Hà Nội 2
SV: Trịnh Thị Sinh 2 Lớp: K36C - Ngữ văn
3. Không chỉ vậy, Nguyễn Bính là một tác giả văn học được giảng dạy
và học tập trong nhiều cấp bậc nhà trường từ trung học phổ thông tới cao
đẳng, đại học. Việc nắm bắt thơ Nguyễn Bính như một chỉnh thể có quy luật
vận động nội tại sẽ giúp quá trình nghiên cứu, học tập về thơ ông thuận lợi,
hiệu quả hơn.
Như vậy, xuất phát từ sự trân trọng thơ ca dân tộc, lòng yêu thích
những vần thơ mộc mạc mà đằm sâu ý tình, cũng như mong muốn góp một
phần nhỏ vào việc dạy học tác giả, tác phẩm Nguyễn Bính trong nhà trường,

chúng tôi lựa chọn đề tài: Thế giới nghệ thuật trong tập thơ Lỡ bước sang
ngang của Nguyễn Bính.
2. Lịch sử vấn đề
Nguyễn Bính là tác giả có vị trí đặc biệt trong nền thơ ca Việt Nam hiện
đại nói chung và phong trào thơ Mới nói riêng. Sự nghiệp thơ ca của ông được
coi là kho tài sản quý báu, có sức hấp dẫn mãnh liệt không chỉ đối với người
yêu thơ mà còn cả với các nhà nghiên cứu, phê bình văn học. Trong đó, Lỡ
bước sang ngang là tập thơ tiêu biểu. Tác phẩm được in năm 1940, đã đánh
một dấu mốc quan trọng trong sự nghiệp thơ và đưa tên tuổi Nguyễn Bính vượt
lên trên nhiều tác giả đương thời khác. Tập thơ, ngay từ khi ra đời, đã nhận
được sự quan tâm nghiên cứu của nhiều tác giả ở những phương diện khác
nhau nhưng do phạm vi nghiên cứu của khóa luận nên chúng tôi chỉ khảo sát
một số ý kiến đánh giá điển hình.
Trong cuốn Thi nhân Việt Nam, các tác giả Hoài Thanh và Hoài Chân
đã trân trọng giới thiệu Nguyễn Bính là gương mặt điển hình của phong trào
thơ Mới và ngợi ca Nguyễn Bính là thi sĩ tài hoa “biết đánh thức người nhà
quê vẫn ẩn áu trong tâm hồn ta”. Rõ ràng, Hoài Thanh, Hoài Chân nhấn mạnh
tới yếu tố “chân quê”, “hồn quê”, “tình quê” trong những vần thơ mộc mạc
của Nguyễn Bính. Đặc biệt trong công trình nghiên cứu này, số lượng bài thơ
Khóa luận tốt nghiệp Trường đại học sư phạm Hà Nội 2
SV: Trịnh Thị Sinh 3 Lớp: K36C - Ngữ văn
được giới thiệu của ông chỉ xếp sau: Xuân Diệu, Huy Cận, Lưu Trọng Lư,
Quách Tấn và vượt trên cả những tên tuổi đang tỏa sáng trên thi đàn thơ Mới
như: Thế Lữ, Hàn Mạc Tử, Vũ Hoàng Chương…
Cùng quan điểm với ý kiến đánh giá của các tác giả trong Thi nhân Việt
Nam, nhà nghiên cứu Vũ Ngọc Phan trong cuốn Nhà văn Việt Nam hiện đại
cũng chỉ ra “thứ tình quê phác thực” tỏa ra trong thơ Nguyễn Bính. Đây có
thể coi là những ý kiến đánh giá đầu tiên của các nhà nghiên cứu về thơ ông.
Trong Thi pháp Nguyễn Bính, tác giả Thụy Khuê cho rằng: “Nguyễn
Bính nổi tiếng ngay từ tập thơ đầu Lỡ bước sang ngang. Người Việt Nam từ

nam chí bắc thuộc Lỡ bước sang ngang”. Cũng theo Thụy Khuê, Nguyễn
Bính đã “ nói hộ một thế hệ đàn bà, một thế hệ lỡ bước”. Như vậy, thơ ông đã
trở nặng tâm tư của bao người và nói lên trọn vẹn những nỗi niềm chua xót,
trái ngang của bao thân phận phụ nữ trong xã hội. Vậy Lỡ bước sang ngang
chính là tiếng lòng chưa ngỏ của của bao người đàn bà sau lũy tre xanh được
Nguyễn Bính đồng cảm, xót thương.
Trong công trình nghiên cứu “Nguyễn Bính, thi sĩ giang hồ” của Trần
Đình Thu, tác giả đã dày công phân tích một số bài thơ đặc sắc nhất của tập
Lỡ bước sang ngang. Với bài Lỡ bước sang ngang thì được ông đánh giá là
“bài thơ tạo ra hiệu ứng kì lạ nhất”. Hay bài Mưa xuân ông nhận xét: “Thơ
Nguyễn Bính viết về xuân rất nhiều nhưng bài Mưa xuân này có một vẻ đẹp
lung linh huyền diệu hơn cả”. Có thể thấy, tập thơ Lỡ bước sang ngang có rất
nhiều bài thơ có giá trị, tạo được ấn tượng sâu sắc cho người đọc.
Với chuyên luận “ Nguyễn Bính, thi sĩ của đồng quê”, tác giả Hà Minh
Đức đã trình bày những nhận định của mình về thơ Nguyễn Bính ở một số
phương diện cụ thể. Tác giả cho rằng: “Nguyễn Bính đã miêu tả chân tình và
xúc động những mối tình quê. Hình ảnh những cô gái quê trong thơ Nguyễn
Bính gây nhiều ấn tượng với người đọc. Người con gái dệt cửi (Mưa xuân), cô
Khóa luận tốt nghiệp Trường đại học sư phạm Hà Nội 2
SV: Trịnh Thị Sinh 4 Lớp: K36C - Ngữ văn
lái đò, cô hái mơ là những người lao động cần mẫn, có cuộc sống giản dị, kín
đáo và tế nhị trong đời sống tình cảm”. Như vậy, người phụ nữ trong Lỡ bước
sang ngang luôn là những hình ảnh đẹp, chân phương mà lay động, day dứt
khôn nguôi trong lòng người đọc.
Điểm lại lịch sử nghiên cứu thơ Nguyễn Bính, trong bài nghiên cứu
“Nguyễn Bính, thi sĩ của yêu thương”, tác giả Lại Nguyên Ân lại có nhận xét
thú vị về tập thơ Lỡ bước sang ngang: “thơ Nguyễn Bính làm theo lối “thác
lời”, “làm lời” người khác, nói hộ chuyện người khác - một cô gái dệt cửi,
một thiếu phụ hái dâu, một người chị “lỡ bước sang ngang”, một cô lái đò,
một bà mẹ tiễn con gái về nhà chồng… ông rất tài nhập vai người khác và

nói rất đúng giọng của họ”. Như vậy, Lỡ bước sang ngang đã nói hộ tâm tư
của bao người. Đọc tập thơ có lẽ mỗi người đều nhận ra ít nhiều tâm sự của
mình trong đó.
Ngoài ra, thơ Nguyễn Bính nói chung và tập thơ Lỡ bước sang ngang
nói riêng, còn được đề cập tới trong rất nhiều chuyên luận nghiên cứu về văn
chương. Một số công trình có giá trị phải kể đến như: Bốn mươi năm văn học
(1986), Ngôn ngữ thơ Nguyễn Phan Cảnh (2001), Thơ với lời bình cuả Vũ
Quần Phương (1992), Nhìn lại một cuộc cách mạng trong thơ ca của Hà Minh
Đức… Bên cạnh đó còn rất nhiều các bài báo đăng trên các tạp chí trong
khoảng những năm 1986 và 1996 để kỉ niệm hai mươi năm và ba mươi năm
ngày mất của Nguyễn Bính và nhiều đề tài khóa luận của sinh viên các trường
đại học, nhiều luận án tiến sĩ khoa học ngữ văn trong cả nước.
Như vậy, nhìn một cách tổng quát tập thơ Lỡ bước sang ngang của
Nguyễn Bính đã đón nhận được nhiều sự quan tâm, nhận xét của bạn đọc và
các nhà nghiên cứu. Hầu hết các ý kiến đều cho rằng Lỡ bước sang ngang là
tập thơ đánh dấu tên tuổi và tiêu biểu cho hồn thơ đượm vẻ “chân quê” của
ông. Trên cơ sở những ý kiến quý báu có tính chất gợi mở, định hướng của
Khóa luận tốt nghiệp Trường đại học sư phạm Hà Nội 2
SV: Trịnh Thị Sinh 5 Lớp: K36C - Ngữ văn
các nhà nghiên cứu, chúng tôi sẽ đi sâu tìm hiểu về đề tài: Thế giới nghệ
thuật trong tập thơ Lỡ bước sang ngang của Nguyễn Bính.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích
Với đề tài này, khóa luận của chúng tôi hướng tới mục đích sau:
- Tìm hiểu về thế giới nghệ thuật trong tập thơ Lỡ bước sang ngang ở
cả phương diện nội dung và hình thức. Qua đó, thấy được những đóng góp
của Nguyễn Bính trong quá trình hiện đại hóa thơ ca Việt Nam.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Khóa luận này hướng tới giải quyết các nhiệm vụ như:
- Khảo sát tập thơ Lỡ bước sang ngang của Nguyễn Bính để thấy được

những nét đặc sắc trong thế giới nghệ thuật của tập thơ ở một số phương diện như:
cái tôi trữ tình, thời gian, không gian nghệ thuật, ngôn ngữ và giọng điệu.
- Khẳng định những giá trị của tập thơ trên cả hai phương diện nội
dung và hình thức thể hiện.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Như tên gọi khóa luận, chúng tôi tìm hiểu thế giới nghệ thuật trong tập
thơ Lỡ bước sang ngang của Nguyễn Bính
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Với khuôn khổ là phạm vi một khóa luận tốt nghiệp, chúng tôi chỉ khảo
sát ba mươi lăm bài thơ trong tập Lỡ bước sang ngang của Nguyễn Bính, Nxb
Lê Cường, 1940.
5. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp thống kê, phân loại.
- Phương pháp so sánh.
- Phương pháp phân tích, tổng hợp.
Khóa luận tốt nghiệp Trường đại học sư phạm Hà Nội 2
SV: Trịnh Thị Sinh 6 Lớp: K36C - Ngữ văn
6. Đóng góp của khóa luận
- Tìm hiểu và làm sáng tỏ thế giới nghệ thuật trong tập thơ Lỡ bước sang
ngang của Nguyễn Bính ở hai phương diện nội dung và hình thức nghệ thuật.
- Đóng góp vào việc giảng dạy và học tập thơ Nguyễn Bính trong nhà
trường.
7. Bố cục
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Tài liệu tham khảo, nội dung khóa
luận gồm ba chương:
Chương 1. Những vấn đề chung
Chương 2. Hình tượng cái tôi trữ tình trong tập thơ Lỡ Bước sang
ngang của Nguyễn Bính
Chương 3. Một số phương diện biểu hiện hình thức nghệ thuật trong

tập thơ Lỡ bước sang ngang của Nguyễn Bính











Khóa luận tốt nghiệp Trường đại học sư phạm Hà Nội 2
SV: Trịnh Thị Sinh 7 Lớp: K36C - Ngữ văn
NỘI DUNG
CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG

1.1. Khái niệm thế giới nghệ thuật
Thế giới nghệ thuật của một tác phẩm là toàn bộ những sáng tạo nghệ
thuật của tác giả. Nó vừa phản ánh hiện thực, vừa thể hiện cái tôi của chủ thể
sáng tạo. Vấn đề đặt ra là cần phải có một khái niệm về thế giới nghệ thuật
vừa bao quát đầy đủ các ý nghĩa và có khả năng trở thành công cụ cho việc nghiên
cứu, tìm hiểu các hiện tượng văn học. Xuất phát từ nhu cầu đó, nhiều học giả
trong và ngoài nước đã nghiên cứu và đưa ra cách hiểu về khái niệm này.
Trong Từ điển thuật ngữ văn học, các tác giả Lê Bá Hán, Trần Đình Sử,
Nguyễn Khắc Phi cho rằng thế giới nghệ thuật là: “khái niệm chỉ tính chỉnh
thể của sáng tác nghệ thuật (một tác phẩm, một loại hình tác phẩm, sáng tác
của một tác giả, một trào lưu). Thế giới nghệ thuật nhấn mạnh rằng sáng tác
nghệ thuật là một thế giới riêng được sáng tạo ra theo nguyên tắc tư tưởng,
khác với thế giới thực tại vật chất hay thế giới tâm lí của con người, mặc dù

nó phản ảnh thế giới ấy. Thế giới nghệ thuật có không gian riêng, thời gian
riêng, có quy luật tâm lí riêng, có quan hệ xã hội riêng, quan niệm đạo đức,
thang bậc giá trị riêng chỉ xuất hiện một cách ước lệ trong sáng tác nghệ
thuật” [5,302].
Trong luận án tiến sĩ khoa học “Sự hình thành và những vận động của
chủ nghĩa hiện thực xã hội chủ nghĩa trong văn học Việt Nam hiện đại”, tác giả
Nguyễn Trọng Nghĩa cho rằng: “thế giới nghệ thuật là một phạm trù mĩ học
bao gồm tất cả các yếu tố của quá trình sáng tạo nghệ thuật và tất cả kết quả
của quá trình hoạt động nghệ thuật của nhà văn. Nó là một chỉnh thể nghệ thuật
và là một giá trị thẩm mĩ. Thế giới nghệ thuật bao gồm hiện thực- đối tượng
Khóa luận tốt nghiệp Trường đại học sư phạm Hà Nội 2
SV: Trịnh Thị Sinh 8 Lớp: K36C - Ngữ văn
khách quan của nhận thức nghệ thuật, cá tính sáng tạo nhà văn hay chủ thể
nhận thức nghệ thuật, ngôn ngữ hay chất liệu nghệ thuật. Trong thế giới nghệ
thuật chứa đựng sự phản ánh nghệ thuật, tư tưởng của nhà văn. Thế giới nghệ
thuật không chỉ tương đương với tác phẩm nghệ thuật mà còn rộng hơn bản
thân nó. Nó có thể bao gồm tất cả các tác phẩm nghệ thuật của một nhà văn,
một trào lưu nghệ thuật, một thời kì nhất định của văn học, một nền văn học
của dân tộc hay nhiều nền dân tộc nhưng đồng thời cũng có thể liên quan tới
nhiều yếu tố của sáng tạo nghệ thuật nhỏ hơn khái niệm hiện tượng nghệ thuật.
Thế giới nghệ thuật là thế giới thứ hai được người nghệ sĩ tạo dựng,
trong đó chứa đựng hiện thực và quan niệm về hiện thực, tự nhiên và con
người là thế giới sinh động và đa dạng vô cùng, mỗi nhà văn, mỗi trào lưu văn
học, mỗi dân tộc, mỗi thời kì lịch sử đều có thế giới nghệ thuật của riêng mình”.
Như vậy, thế giới nghệ thuật là một chỉnh thể bao gồm mọi cấp độ của
sáng tạo nghệ thuật. Nó là đứa con tinh thần của nhà văn nên vừa phản ánh
hiện thực vừa phản chiếu cái tôi của người nghệ sĩ. Vì vậy, nó có sự độc đáo
riêng biệt, không trùng lặp ở mỗi tác phẩm, mỗi tác giả cũng như trào lưu văn
học. Đặc biệt, trong thơ trữ tình, thế giới nghệ thuật là một thế giới phong
phú, đa dạng và luôn biến động vừa phản ánh vừa phụ thuộc vào thế giới tư

tưởng, cảm xúc của chủ thể trữ tình.
Thế giới nghệ thuật là một khái niệm rộng, bao gồm nhiều yếu tố, nhiều
cấp độ nên việc phân tích, cắt nghĩa cụ thể, rõ ràng trong khuôn khổ một khóa
luận là rất khó. Vì vậy, trong khóa luận này, chúng tôi chỉ xin giới hạn các
vấn đề của thế giới nghệ thuật trên cơ sở tập trung làm sáng tỏ một số vấn đề
cơ bản như: hình tượng cái tôi trữ tình, không gian, thời gian nghệ thuật, ngôn
ngữ, giọng điệu… Và vận dụng tìm hiểu các vấn đề này trong: tập thơ Lỡ
bước sang ngang của Nguyễn Bính.
Khóa luận tốt nghiệp Trường đại học sư phạm Hà Nội 2
SV: Trịnh Thị Sinh 9 Lớp: K36C - Ngữ văn
1.2. Tác giả Nguyễn Bính
1.2.1. Cuộc đời
Nguyễn Bính tên khai sinh là Nguyễn Trọng Bính, sinh vào năm 1918,
tại xóm Trạm, thôn Thiện Vịnh, xã Đồng Hới, nay thuộc xã Cộng Hòa tỉnh
Nam Định. Là con một nhà nho nghèo, Nguyễn Bính sớm theo cha dùi mài
đèn sách, học chữ nho. Cha Nguyễn Bính là thầy đồ Nguyễn Đạo Bình vốn
tính điềm đạm, trọng người tài hoa nghĩa khí. Ông thường nhắn nhủ các con:
“Nhà ta coi chữ hơn vàng. Coi tài hơn cả giàu sang ở đời”. Mẹ Nguyễn Bính
là con gái một gia đình khá giả, tính tình nết na, hiền hậu. Bà không may mất
sớm khi mới hai tư tuổi, để lại ba người con còn nhỏ dại: Nguyễn Mạnh Phác
(Trúc Đường) mới sáu tuổi, Nguyễn Ngọc Thụ mới ba tuổi, còn Nguyễn
Trọng Bính vừa ba tháng tuổi. Đây là một mất mát lớn, ám ảnh suốt cuộc đời
nhà thơ. Ông từng viết về gia đình với âm điệu vừa trân trọng nhưng cũng
ngậm ngùi, hờn tủi:
Thầy tôi dạy học chữ nho
Dạy dăm ba đứa học trò loanh quanh
Có gì, tiếng cả nhà thanh
Cơm ăn đủ bữa, áo lành đủ thay
Còn tôi sống sót là may
Mẹ hiền mất sớm, giời đày làm thơ

(Nhà tôi)
Mẹ mất sớm, cha lấy vợ kế, gia đình ngày càng sa sút nên ba anh em
Nguyễn Bính được gửi về nhà ngoại nuôi nấng. Ở thôn Vân, Nguyễn Bính
được cậu là Bùi Trọng Khiêm nuôi dạy chu đáo. Người cậu vốn nổi tiếng văn
hay, giỏi ứng đối lại giàu lòng yêu nước. Ở với cậu, Nguyễn Bính có cơ hội
được vun trồng vốn văn chương, mở rộng hiểu biết về nhân tình thế thái, bồi
đắp lòng yêu mến, đắm say non nước quê hương.
Khóa luận tốt nghiệp Trường đại học sư phạm Hà Nội 2
SV: Trịnh Thị Sinh 10 Lớp: K36C - Ngữ văn
Đến khi anh trai Trúc Đường đỗ thành chung, được dạy học ở một
trường tư thục thuộc Hà Đông, Nguyễn Bính giã biệt ngôi nhà, mảnh vườn
nhỏ ở dưới quê để theo anh lên kinh thành.
Bỏ lại vườn cam, bỏ mái gianh
Tôi đi dan díu với kinh thành
(Hoa với rượu)
Ở với anh trai, Nguyễn Bính được học thêm tiếng Pháp và Pháp văn.
Nhà thơ có cơ hội tiếp xúc, va chạm với những nét văn hóa mới mẻ, hiện đại.
Điều này đã tác động mạnh mẽ tới con người cũng như hồn thơ Nguyễn Bính
sau này.
Cuộc đời Nguyễn Bính là những chuyến đi dài. Đi để thỏa chí ngao du
bốn bể, đi để trải nghiệm, đi để tìm cảm hứng cho thơ ca chắp cánh, đi để kết
giao bè bạn và đi cũng còn là do hoàn cảnh “cơm áo không đùa với khách thơ”.
Trong những cuộc hành trình ấy, đồng hành với ông luôn là thơ và những
người bạn văn chương cùng ôm giấc mộng lãng du. Ông cùng nhiều bạn tri kỉ,
bạn văn chương đi tới nhiều miền đất khác nhau như: Hà Nội, Thái Nguyên,
Phú Thọ, Sài Gòn Ông đi sâu vào cực nam của Tổ quốc và dừng chân lại ở
Hà Tiên. Đầu 1945, ông lại đi Hậu Giang, Mĩ Tho, Cần Thơ. Khi Cách mạng
tháng Tám thành công, Nguyễn Bính hồ hởi cùng hòa vào dòng thác của thời
đại mới. Ông hăng hái tham gia Cách mạng, gắn kết cuộc đời mình với đất và
người Nam bộ.

Từ sau ngày Hòa bình lập lại cho tới những ngày cuối cùng của cuộc
đời, Nguyễn Bính trở về với miền bắc, mảnh đất quê hương, nơi gìn giữ bao kỉ
niệm tuổi thơ. Dẫu trở về đất bắc nhưng một nửa trái tim vẫn hướng tới miền
Nam với bao hoài niệm về một thời tuổi trẻ xông pha đầy nhiệt huyết, với bao
nhung nhớ gửi về gia đình nhỏ ở nửa kia Tổ quốc. Trong những năm tháng Mĩ
leo thang bắn phá miền Bắc, Nguyễn Bính cùng gia đình mới của mình vẫn
Khóa luận tốt nghiệp Trường đại học sư phạm Hà Nội 2
SV: Trịnh Thị Sinh 11 Lớp: K36C - Ngữ văn
bám đất, bám làng, gắn chặt với thôn quê. Tình yêu quê hương được thể hiện
qua những vần thơ đầy tự hào:
Quê hương tôi có hát xòe hát đúm
Có hội xuân liên tiếp những đêm chèo
Có Nguyễn Trãi, có “Bình Ngô đại cáo”
Có Nguyễn Du và có một “Truyện Kiều”
(Bài thơ quê hương)
Nguyễn Bính như “cánh chim giang hồ” cả đời phiêu bạt muôn nơi
nhưng khi mỏi mệt lại trở về với đất mẹ. Ông ra đi đột ngột vào năm 1966 tại
quê nhà Nam Định, trong một chiều giáp Tết, khi đang chơi xuân tại nhà một
người bạn thơ. Sự ra đi ấy như một ứng nghiệm cho câu thơ của ông:
Chén xuân chan chứa bao tình
Cỏ thơm xơ xác, con oanh thẫn thờ
Sáng mai chàng đã đi chưa?
Xin đem nước mắt làm mưa giữ chàng!
Vậy là bốn tám mùa xuân đã khép lại, cánh chim giang hồ đã ngơi đôi
cánh bay nhưng cái tình của thi sĩ vẫn sẽ trải tràn khắp các trang thơ, bay phủ
khắp non nước và lòng người muôn đời sau.
1.2.2. Sự nghiệp sáng tác
Nguyễn Bính là tác giả quen thuộc của văn học Việt Nam hiện đại. Ông
làm thơ và bộc lộ tài năng thơ phú từ rất sớm. Cuộc đời nhà thơ tuy ngắn ngủi
và hành trình sáng tác chưa dài nhưng ông đã cống hiến cho thi đàn Việt Nam

những sáng tác đầy tâm huyết, chân thành. Nguyễn Bính đã để lại một khối
lượng sáng tác đồ sộ, phong phú với nhiều tập thơ, truyện thơ, kịch thơ,
truyện, kịch bản chèo như: Lỡ bước sang ngang, Tâm hồn tôi, Mười hai bến
nước, Ngậm miệng, Cô Son… Trong đó thơ ca là mảng kết tụ đủ đầy tài năng
và tinh huyết của cuộc đời ông. Hành trình sáng tác của Nguyễn Bính có thể
Khóa luận tốt nghiệp Trường đại học sư phạm Hà Nội 2
SV: Trịnh Thị Sinh 12 Lớp: K36C - Ngữ văn
chia thành hai giai đoạn chính: trước và sau Cách mạng tháng Tám. Ở mỗi
giai đoạn sáng tác, bằng sự tài hoa của mình, Nguyễn Bính đều ghi lại những
dấu ấn sâu sắc.
a. Trước Cách mạng tháng Tám:
Nguyễn Bính là thi sĩ của làng quê, hồn quê. Tiếng thơ của ông góp
một sắc điệu riêng cho thế giới thơ lãng mạn, cho phong trào thơ Mới đương
thời. Ông đến với thơ ca từ rất sớm. Ngay từ khi đặt chân vào địa hạt ấy
Nguyễn Bính đã sớm nhận được sự chào đón, mến mộ. Bài thơ đầu tiên ông
viết khi mới mười ba tuổi và đã đoạt giải nhất trong cuộc thi thơ ở hội Phủ
Giày, Nam Định. Đây là minh chứng cho một hồn thơ dào dạt xúc cảm và
cũng là minh chứng cho cái duyên đến với thơ ca của thi nhân. Năm 1937, bài
thơ Cô hái mơ xuất hiện đã để lại nhiều ấn tượng sâu sắc.
Giai đoạn từ năm 1937 tới 1942 là thời kì sáng tác sung sức của
Nguyễn Bính, là điểm sáng chói ngời trong hành trình thơ trước cách mạng
của ông. Dẫu có rất nhiều nhà thơ viết về làng quê nhưng với bút pháp tài hoa
và hồn thơ tinh tế, các sáng tác của Nguyễn Bính vẫn mang một sắc điệu, một
dáng dấp riêng không nhòa lẫn. Bởi thơ ông không đơn thuần là bức tranh quê
mà cao hơn, sâu hơn đó là tiếng nói của những tâm hồn mộc mạc, dung dị
chốn quê nhà. Chính vì vậy, Nguyễn Bính được coi là đại diện xuất sắc cho
những cây bút say mê viết về làng quê Việt Nam. Giai đoạn này, Nguyễn
Bính có nhiều tập thơ được đánh giá cao. Sau thành công của bài thơ Cô hái
mơ, tập thơ Tâm hồn tôi tiếp tục được giải khuyến khích của Tự lực văn đoàn.
Từ đó ông liên tiếp có thơ in trên các báo. Đặc biệt năm 1940, có một sự kiện

đánh dấu mốc quan trọng trong hành trình sáng tác thơ ca và đưa tên tuổi
Nguyễn Bính lên đỉnh cao. Đó là việc tờ Tiểu thuyết thứ năm giới thiệu bài
thơ Lỡ bước sang ngang. Đây là bài thơ “tạo ra nhiều hiệu ứng kì lạ nhất”. Lỡ
bước sang ngang sau đó đã trở thành tên một tập thơ nổi tiếng của Nguyễn
Bính. Với tập thơ này, tác giả đã khẳng định được tài năng và tạo dựng được
Khóa luận tốt nghiệp Trường đại học sư phạm Hà Nội 2
SV: Trịnh Thị Sinh 13 Lớp: K36C - Ngữ văn
phong cách riêng biệt cho mình. Năm 1941, Nguyễn Bính cho in liên tiếp hai
tập thơ Một nghìn cửa sổ và Hương cố nhân. Ngay sau đó năm 1942, Nguyễn
Bính lại tiếp tục cho trình làng ba tập thơ Người con gái ở lầu hoa, Mười hai
bến nước, Mây Tần.
b. Sau Cách mạng tháng Tám:
Từ một hồn thơ lãng mạn đa sầu, đa cảm. Nguyễn Bính đã hòa vào
dòng thác của kháng chiến. Nếu trước Cách mạng, Nguyễn Bính là cây bút
lãng mạn tài hoa, là gương mặt tiêu biểu của phong trào thơ Mới thì sau cách
mạng Nguyễn Bính ghi danh vào lớp những nhà thơ chiến sĩ. Nói như nhà văn
Sơn Nam, “Nguyễn Bính là thi nhân duy nhất có tên trong Thi nhân Việt Nam
đã tham gia kháng chiến tại miền duyên hải vùng Xiêm La”. Trong những
năm tháng gian khổ và vĩ đại của dân tộc, như con tằm rút ruột nhả tơ, nhà thơ
lại dâng cho đời “những sợi tơ vàng óng” để kịp thời phụng sự Tổ quốc. Thời
kì này Nguyễn Bính hăng say sáng tác phục sự Cách mạng. Vào chiến khu
tham gia kháng chiến được hai tháng ông đã viết Tập thơ yêu nước sau đó là
tập Sóng biển cỏ. Đây là những sáng tác mang âm hưởng hào hùng, vừa ca
ngợi vừa cổ vũ mạnh mẽ cho các chiến sĩ tả xung hữu đột nơi hòn tên mũi
đạn. Đặc biệt, bài thơ Tiểu đoàn 307 của ông ngay từ khi ra đời đã được các
chiến sĩ vô cùng yêu thích, được nhạc sĩ Nguyễn Hữu Trí phổ nhạc và truyền
bá rộng rãi khắp toàn quân.
Gắn bó sâu sắc với Cách mạng, ngòi bút Nguyễn Bính như được tiếp
thêm sức mạnh mới. Ông say mê sáng tác và cho ra đời nhiều tập thơ yêu
nước như: Ông lão mài gươm, Trăng kia đã đứng ngang đầu, Những dòng

tâm huyết, Mừng Đảng ra đời.
Hòa bình lập lại cho tới những ngày tháng cuối cùng của cuộc đời dù
hoàn cảnh sống gặp nhiều gian khó song bút lực nhà thơ vẫn dồi dào. Sống
giữa miền Bắc hòa bình lòng nhà thơ lại hướng về miền Nam đau thương.
Nguyễn Bính làm thơ để vạch trần tội ác của Mĩ Diệm, phản ánh ca ngợi và
Khóa luận tốt nghiệp Trường đại học sư phạm Hà Nội 2
SV: Trịnh Thị Sinh 14 Lớp: K36C - Ngữ văn
cổ vũ tinh thần chiến đấu kiên cường của đồng bào miền Nam cũng như thể
hiện niềm thương nhớ, khát vọng thống nhất đất nước, non sông về một mối.
Năm 1955, Nguyễn Bính cho in liên tiếp ba tập thơ Đồng Tháp Mười, Trả ta
về, Gửi người vợ miền nam. Ba tập thơ như món quà dành tặng cho miền đất
Nam Bộ yêu thương, nơi nhà thơ gắn bó suốt một thời trai trẻ sục sôi nhiệt
huyết.
Về sống giữa miền bắc, khát vọng hòa bình thống nhất đất nước càng
cuộn cháy trong lòng nhà thơ. Nỗi niềm đó được gửi trọn trong những sáng
tác như: Tiếng trống đêm đêm xuân, Nước giếng thơi, Tình nghĩa đôi ta, Đêm
sao sáng. Trong những ngày cuối đời, dẫu “cơm áo gạo tiền không đùa với
khách thơ”, dẫu đất nước vẫn chìm ngập trong đau thương, mất mát nhà thơ
vẫn hòa mình vào nhịp sống sục sôi của đất nước, gắn bó với xóm làng. Tiếng
thơ của ông vẫn ngân vang đầy tha thiết, tự hào.
Những ngày cuối năm 1966, Nguyễn Bính đến thăm nhà một người bạn
thơ ở xã Hòa Lí, huyện Lí Nhân. Khi ra vườn ngắm cảnh, nhà thơ trúng gió
lạnh, thổ huyết rồi không qua khỏi.
Như vậy, tuy cuộc đời nhà thơ đã khép lại đột ngột và ngắn ngủi nhưng
trong những năm tháng đó bằng tài năng và tâm huyết của một nhà thơ chân
thành, tha thiết với quê hương đất nước, Nguyễn Bính đã để lại cho muôn đời
sau một hành trình thơ gửi trọn tấm lòng của người con đất Việt. Nhà lí luận
văn học Sedrin đã từng nói về sức sống bất diệt của văn chương chân chính:
“Văn học nằm ngoài những quy luật của sự băng hoại. Chỉ mình nó không
thừa nhận cái chết”. Và theo chúng tôi, văn thơ của Nguyễn Bính chính là một

minh chứng sáng ngời. Trải qua bao thăng trầm của lịch sử dân tộc, bao sàng
lọc nghiệt ngã của dòng thời gian, tiếng thơ Nguyễn Bính vẫn ngân nga, vang
vọng mãi.
Khóa luận tốt nghiệp Trường đại học sư phạm Hà Nội 2
SV: Trịnh Thị Sinh 15 Lớp: K36C - Ngữ văn
1.3. Tập thơ Lỡ bước sang ngang
Nguyễn Bính là nhà thơ có bút lực dồi dào. Ông làm thơ từ rất sớm và
trong cuộc đời lao động nghệ thuật miệt mài của mình ông đã để lại rất nhiều
tập thơ, truyện thơ, truyện, tùy bút… Trong đó, có những tác phẩm như viên
minh châu rọi sáng suốt hành trình sáng tác đưa tên tuổi nhà thơ lên tầm cao,
khẳng định được tài năng, phong cách riêng của mình. Lỡ bước sang ngang
chính là một tập thơ như vậy. Ban đầu, Lỡ bước sang ngang là tên một bài thơ
dài được in trong ba kì liên tiếp của tờ Tiểu thuyết thứ năm. Sau đó, Lỡ bước
sang ngang trở hành tên một tập thơ của Nguyễn Bính được nhà xuất bản Lê
Cường in năm 1940.
Tập thơ gồm ba mươi lăm bài thơ viết bằng các thể thơ quen thuộc của
dân tộc như lục bát, thơ bẩy chữ, thơ năm chữ. Trong đó, có những bài như
Mưa xuân, Lỡ bước sang ngang, Cô lái đò, Cô hái mơ, Viếng hồn trinh nữ
đã để lại ấn tượng sâu sắc. Ba mươi lăm bài trong tập thơ là những mảnh ghép
ghi lại hồn thơ Nguyễn Bính trước Cách mạng. Với tập thơ này, Nguyễn Bính
đã cất cao tiếng nói thay cho tâm hồn những người dân quê hiền lành, mộc
mạc. Ông thấu hiểu và sẻ chia những ngang trái trong thân phận của bao kiếp
người phụ nữ xưa. Đồng thời, ẩn sâu trong những câu thơ đó cũng là cảnh ngộ
của nhà thơ. Đó là tâm tình của một thân phận lỡ làng, cô lẻ đầy xót xa. Yêu
thương đong đầy mà số phận thì trái ngang. Đọc Lỡ bước sang ngang, chúng
ta còn nhận ra tình yêu quê hương đằm thắm của thi nhân đan cài sau những
hình ảnh thơ về đêm chèo, hội xuân, về hình ảnh người nhà quê nghèo khổ mà
nghĩa tình, những hình ảnh thiên nhiên xóm làng quen thuộc… Tất cả những
điều đó đã tạo dựng nên giá trị nhân văn sâu sắc cho tập thơ.
Có thể thấy, Lỡ bước sang ngang đã khẳng định sự thành công trong

nghệ thuật thơ ca của Nguyễn Bính. Với tập thơ này, tác giả sử dụng lớp ngôn
ngữ nôm na giản dị, những hình ảnh thơ đặc sắc, những biện pháp nghệ thuật
Khóa luận tốt nghiệp Trường đại học sư phạm Hà Nội 2
SV: Trịnh Thị Sinh 16 Lớp: K36C - Ngữ văn
quen thuộc, giọng điệu thơ gần gũi với âm điệu của ca dao dân ca… Vậy mà,
khi tập hợp những nét nôm na, giản dị, quen thuộc ấy lại, Nguyễn Bính đã in
sâu vào lòng người đọc những ấn tượng sâu sắc. Tập thơ Lỡ bước sang ngang
trở thành minh chứng cho phong cách thơ tài hoa mà giản dị của “thi sĩ đồng
quê” - Nguyễn Bính.

Khóa luận tốt nghiệp Trường đại học sư phạm Hà Nội 2
SV: Trịnh Thị Sinh 17 Lớp: K36C - Ngữ văn
CHƯƠNG 2: HÌNH TƯỢNG CÁI TÔI TRỮ TÌNH
TRONG TẬP THƠ LỠ BƯỚC SANG NGANG CỦA NGUYỄN BÍNH

Trong chuyên luận Thơ trữ tình Việt Nam 1975-1990, tác giả Lê Lưu
Oanh có đề cập đến thế giới nghệ thuật của thơ trữ tình. Ở đây, tác giả đã chi
tiết hóa khái niệm này thông qua hình tượng cái tôi trữ tình. Tác giả cho rằng:
“cái tôi trữ tình là một thế giới nghệ thuật bởi thế giới nội cảm này là một thể
thống nhất có ngôn ngữ và quy luật riêng phụ thuộc vào lịch sử cá nhân, thời
đại Đi sâu vào thế giới nghệ thuật được coi là một kênh giao tiếp với những
mã số, kí hiệu, giọng nói, chương trình riêng cần có thao tác phù hợp. Thế
giới nghệ thuật của cái tôi trữ tình là một thế giới mang lại giá trị thẩm mĩ”.
Hình tượng cái tôi trữ tình là một kiểu nhân vật trong thế giới nghệ thuật
thơ trữ tình. Khác với tác phẩm tự sự, thơ trữ tình là tiếng nói trực tiếp biểu lộ
những suy tư, trăn trở, chiêm nghiệm của mỗi tác giả. Vì vậy, cái tôi trữ tình
trong thơ có biểu hiện vô cùng phong phú, đa dạng. Đặc biệt, trong quá trình
sáng tác, cái tôi nghệ sĩ bước vào nghệ thuật trở thành một hình tượng trọn vẹn.
Lúc này, cái tôi nghệ sĩ tương đồng với chủ thể trữ tình đang tự bộc lộ với toàn
bộ sức mạnh nhân cách và khả năng của nó. Tuy nhiên, cái tôi trữ tình cũng

không hoàn toàn đồng nhất với cái tôi tác giả. Hình tượng cái tôi này chính là
nhân vật trung tâm trong tác phẩm thơ và mang những vẻ đẹp độc đáo, không
lặp lại.
Ở khóa luận này, chúng tôi nghiên cứu hình tượng cái tôi trữ tình trong
một tập thơ cụ thể của văn học lãng mạn. Đó là Lỡ bước sang ngang của
Nguyễn Bính. Vì cái tôi trong thơ lãng mạn thường là cái tôi cô đơn, đau
buồn và thiết tha khát khao giao cảm nên trong tập thơ Lỡ bước sang ngang,
bên cạnh những nét chung thường gặp ấy, chúng tôi khảo sát thấy nổi bật lên
là: hình tượng cái tôi thôn dân và cái tôi lỡ dở.
Khóa luận tốt nghiệp Trường đại học sư phạm Hà Nội 2
SV: Trịnh Thị Sinh 18 Lớp: K36C - Ngữ văn
2.1. Cái tôi thôn dân
Quê hương luôn là miền đất thân thương, nơi lưu giữ bao kỉ niệm. Để
rồi mỗi con người dù có đi bốn phương trời vẫn luôn mong nhớ, khắc khoải
ngày về. Với Nguyễn Bính cũng vậy, quê ông là vùng đồng bằng chiêm trũng
giản dị, thân quen như bao làng quê Việt Nam:
Quê tôi có gió bốn mùa
Có trăng giữa tháng có chùa quanh năm
Chuông hôm gió sớm trăng rằm
Chỉ thanh đạm thế, âm thầm thế thôi
(Quê tôi)
Hình ảnh quê hương hiện lên trong thơ Nguyễn Bính vừa chân thực lại
mộc mạc, giản dị. Ẩn sau mỗi cảnh vật ấy luôn là cái tình quê đằm thắm, đậm
đà. Chính vì vậy, ông được mệnh danh là “thi sĩ của hồn quê”. Thơ ông là
tiếng nói của cái tôi gắn bó thiết tha sâu nặng với quê hương, điều này đã tạo
cho thơ Nguyễn Bính một bản sắc riêng trong muôn vàn những thi sĩ viết về
quê hương Việt Nam.
2.1.1. Cái tôi thôn dân gắn bó với nếp sinh hoạt của làng quê xưa
Mảnh đất quê hương đã ghi sâu vào tâm trí và trải tràn trong mỗi dòng
thơ của Nguyễn Bính. Chính vì vậy, trong tập thơ Lỡ bước sang ngang, người

đọc bắt gặp xiết bao tình cảm yêu mến, trân trọng của một người con dành
cho miền đất mình sinh ra. Trước hết đó là sự yêu mến và mong muốn gìn giữ
những nét đẹp trong phong vị sinh hoạt xưa của làng quê Việt Nam.
Đi vào thế giới nghệ thuật thơ Nguyễn Bính trong Lỡ bước sang
ngang, ta được đắm mình trong không khí làng quê xưa với bao sinh hoạt
giản dị như đêm hội chèo:
Hội chèo làng Đặng đi ngang ngõ
Mẹ bảo: thôn Đoài hát tối nay
Khóa luận tốt nghiệp Trường đại học sư phạm Hà Nội 2
SV: Trịnh Thị Sinh 19 Lớp: K36C - Ngữ văn
Hội chèo diễn ra vào mùa xuân, khi mưa xuân giăng mắc và hoa xoan
phủ khắp nẻo đường làng. Đây vừa là sinh hoạt văn hóa của làng quê để xua
vơi những lo toan, cực nhọc nhưng cũng là cơ hội, là bến duyên cho nam
thanh nữ tú hò hẹn:
Chờ mãi anh sang anh chẳng sang
Thế mà hôm nọ hát bên đàng
Năm tao bẩy tuyết anh hò hẹn
Để cả mùa xuân cũng nhỡ nhàng.
(Mưa xuân)
Tiếng trống đêm hội đã gắn bó và trở thành món ăn tinh thần không thể
thiếu của người dân quê. Đêm hội chèo làm tăng sự náo nức, nhộn nhịp cho
một làng quê yên lành. Mỗi lứa tuổi lại tìm thấy cho mình một niềm riêng
trong đêm hội chung ấy. Vì vậy, tiếng trống chèo vang xa như sự giục giã,
mời gọi con người tìm đến với nhau để rồi vẫn tiếng trống ấy vẫn đoạn đường
ấy nhưng khi lỡ hẹn, lòng cô thôn nữ có bao ngẩn ngơ, ngậm ngùi. Nguyễn
Bính đã tinh tường ghi lại cảm xúc của cô thôn nữ khi tình cảm mới chớm nở
vừa chân thành, tha thiết vừa e ấp, ngại ngùng.
Trong thơ Nguyễn Bính, đám cưới dẫu nghèo khó nhưng vẫn đủ đầy
những tục lệ bao đời của làng quê. Đó là hình ảnh cô dâu mới nước mắt ngập
đầy khóc thương cha mẹ trong tấm áo cưới chào họ hàng hai bên:

Gái lớn ai không phải lấy chồng
Can gì mà khóc nín đi không!
Nín đi mặc áo ra chào họ
Rõ quý con tôi các chị trông!
(Lòng mẹ)
Cô dâu khóc trong hôn lễ, chào quan viên hai họ là những tập tục, nghi
lễ truyền thống của văn hóa làng quê xưa. Bởi giọt nước mắt đó là biểu hiện
cho tấm lòng của người con biết hiếu kính với mẹ cha, của người chị, người
Khóa luận tốt nghiệp Trường đại học sư phạm Hà Nội 2
SV: Trịnh Thị Sinh 20 Lớp: K36C - Ngữ văn
em biết yêu thương, lo lắng cho mọi người, đó cũng là giọt nước mắt hân
hoan, hạnh phúc của cô dâu mới.
Ngoài ra tiếng pháo và rượu mừng là điều không thể thiếu trong ngày
cưới dù đó là một đám cưới đong đầy nước mắt tủi hờn:
“Rượu hồng em uống cho say
Vui cùng chị một vài giây cuối cùng”.
“Người ta pháo đỏ rượu hồng
Mà trong hồn chị một vòng hoa tang”.
(Lỡ bước sang ngang)
Những phong tục cưới hỏi còn hiện diện trong những món đồ người mẹ
chu đáo chuẩn bị cho con gái:
Này áo đồng lầm, quần lĩnh tía
Này gương này lược này hoa tai
(Lòng mẹ)
Người mẹ đã sắm đủ áo đồng lầm, quần lĩnh tía, cả những vật dụng
thường ngày của người phụ nữ. Đó là tấm lòng, tình cảm của người mẹ lo
lắng chu toàn dành cho con gái trước khi về nhà chồng. Đồng thời cũng là nét
đẹp trong truyền thống cưới hỏi của người Việt Nam bao đời nay.
Không chỉ gắn bó với những sinh hoạt của đời sống tinh thần, thơ
Nguyễn Bính còn nhắc nhớ tới công việc của người dân quê: trồng dâu, nuôi

tằm, ươm tơ, dệt vải… Đây là những công việc quen thuộc của biết bao người
bà, người mẹ, người chị gái. Ngày ngày họ lam lũ với vườn dâu, miệt mài bên
khung cửi, con thoi. Những công việc ấy khiến cho ta liên tưởng về cuộc sống
của miền quê nghèo khó, vất vả nhưng yên bình, đậm sâu tình nghĩa. Ở nơi
ấy, có những người phụ nữ ngày đêm cần mẫn, tần tảo lo toan cho gia đình để
chồng vững tâm đèn sách, có người mẹ già đắng lòng, nuốt nước mắt mặn
chát trong ngày vu quy của con gái…