Phân tích sự phát triển của thị trường viễn thông di động việt nam và những hàm ý chính sách

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP.HCM











V TH BÁCH KHOA



PHÂN TÍCH S PHÁT TRIN CA TH
TRNG VIN THÔNG DI NG VIT NAM
VÀ NHNG HÀM Ý CHÍNH SÁCH


Chuyên ngành : Kinh t phát trin
Mã s : 60.31.01.05






LUN VN THC S KINH T

NGI HNG DN KHOA HC:
TS. LÊ VN CHN





TP. H CHÍ MINH – NM 2014

-i-

LIăCAMăOAN

TôiăcamăđoanălunăvnănƠyăhoƠnătoƠnădoătôiăthcăhin.ăCпcăđonătríchădnăvƠăsăliuăsă
dngătrongălunăvnăđuăđcădnăngunăvƠăcóăđăchínhăxпcăcaoănhtătrongăphmăviăhiuă
bităcaătôi.ăLunăvnănƠyăkhôngănhtăthităphnăпnhăquanăđimăcaăTrngăiăhcăKinhă
tăthƠnhăphăHăChíăMinhăhayăChngătrìnhăGingădyăKinhătăFulbright.

TP.ăHăChíăMinh,ăngƠy tháng nmă2014
Tпcăgiălunăvn




VăThăBпchăKhoa

-ii-

LIăCMăN

Trongăquпătrìnhăthcăhinălunăvn,ătпcăgiănhnăđcănhiuăsăquanătơmăgiúpăđ.ăTrcă
htă xină bƠyă tă lòngă bită nă đnă thyăVăThƠnhă Tă Anhă trongă quпă trình tìmă hiu,ă đnhă
hngăđătƠi; thyăLêăVnăChn, thy HunhăThăDuătrongăquпătrìnhănghiênăcuăvƠăhoƠnă
thƠnhălunăvn,ăđưătnătìnhăhngădn,ăchăboăvƠăgiiăđпpănhngăvngămcăkhoaăhcănyă
sinh.
XinăđcăcmănăcпcăthyăcôăgiпoăvƠăcпcăanhăch,ăcпcăbnătrongăChngătrìnhăgingă
dyăFulbright,ăđưăhătrătƠiăliu,ăthôngătinăvƠăcпcăthătcăcnăthitătrongăquпătrìnhălƠmălună
vn.ăCuiăcùng,ăkhôngăth thiu,ătпcăgiăxinăđcăcmănăgiaăđình,ăngunăđng viênăvƠăhă
trătoăln,ăcăvăvtăchtălnătinhăthnăgiúpătпcăgiăhoƠnăthƠnhăbnălunăvnănƠy.

VăThăBпchăKhoa


-iii-

TịMăTT

Trong bc tranh có nhiu binăđngăthngătrm ca các ngành công nghip khác  Vit
Nam trongăhaiămiănmătr liăđơy, ngành Vinăthôngădiăđngă(VTD)ălƠămtăđim sáng
vi nhngăbc phát trin mnh m. T mt th trngămangătínhăđc quynăđưătr thành
mt th trng cnhătranhăđc th gii ghi nhn, vi tcăđ phát trinănhanh,ătrongăđóă
ngiădùngăvƠănhƠăncăđuăđcăhng li t giá c dch v diăđng thp và chtălng
dch v đc nâng cao. Hin nay,ănhƠănc ta vn ch trngăly doanh nghipănhƠănc
làm ch đo, dù đưătng có nhiu doanh nghipănhƠănc hotăđng không hiu qu, đin
hìnhănhăVinashin,ăVinalines…ătht bi  môiătrng kinh doanh mi cnh tranh khc lit,
thì hinătng th trngăVTDăVit Nam vi hai doanh nghip hin 100% vnănhƠănc
là Viettel và VNPT dnăđu mt th trng phát trin là mt vnăđ đпngăluăỦ.ăc bit

trongăgiaiăđon này, khi các doanh nghip vinăthôngăđangăthc hin tái cu trúc, trong bi
cnh công ngh k thut trên th gii vn liên tc phát trin nhanh chóng s tпcăđng ln
đnăngƠnhăVTDăca Vit Nam, vic phân tích nhng yu t to nên s phát trin ca th
trng li càng cn thit.
Có khá nhiu nghiên cu ca th gii v s phát trin ca th trng vin thông các
nc, tuy nhiên các nghiên cu v s phát trin ca th trng vin thông Vit Nam liên h
vi chính sách công không nhiu.ăim chung, thng nht ca các nghiên cu này là cnh
tranhăđưăgiúpăth trng vinăthôngădiăđng phát trin.
Trong nghiên cu này, tác gi cngămt ln na khngăđnh vai trò ca cnh tranh. Bên
cnhăđó, da trên khung lý thuyt v li th kinh t theo quy mô kt hp vi vic phân tích
logicăcпcătпcăđng caămôiătrng, th ch &ăconăngi, tác gi còn ch raăcпcăđim mu
cht to nên s phát trin ca th trngăVTDăvƠăphơnătíchătiăsaoăđóăchínhălƠăcпcăđim
nút quan trng.
Có bn (4) s vic toănênăđim nút phát trin ca th trngăVTDăVit Nam t 1992
đnă2012,ăđóălà
i) Nmă1995:ăđimăkhiăđuăcnhătranhăvămtălỦăthuyt (ngoài VNPT có thêm hai (2)
côngătyă vinăthôngăkhпcă lƠăSPTăvƠăViettelănhngă thătrngă VTD nmă 1995ă vnăđcă
chimăbiăVNPTăviătngăsăthuêăbaoădiăđngăMobiFoneăvƠăcпcămngăniăvùngăcaăVNPTă
là 23500 thuê bao (ITU- International Telecommunication Union, 2013),
-iv-

ii) Cuiănmă2004:ăbtăđuăcnhătranhăviăsăthamăgiaămngăVTDăcaăViettel (viăsă
thuêăbaoădiă đngăcònăítăi, chăgnăbngă1/15ă săthuêăbaoăcaămi mngăVinaphone và
MobiFone (Să thuêă bao:ă Viettel: 145 nghìn, Vinaphone: 2.5ă triu, MobiFone: 2ă triu),
ViettelăsădngăchínhăsпchăhătrădoanhănghipămiăcaănhƠănc toănênăliăthăvăgiпă
cho mình đ cnhătranh (cпcădoanhănghipălnăkhôngăđcăgimăgiпăkhiăchaăđcănhƠă
ncăchoăphép,ătrongăkhiădoanhănghipămiăthìăđcătădoăđiuăchnhăgiпăcc),
iii) uănmă2005:ăbtăđuăcnhătranhămnhămăkhiăViettelăphпtătrinăcăsăhătngă
mngăliădiăđngătngăđngăVNPT (tăsătrmăthuăphпtăsóngăchăgnăbngă1/10ăsătrm
caăVNPTănmă2004ă(Viettel:ă200 trm, VNPT (MobiFone+VinaPhone): 1700 trm),ănmă

2005,ă să trmă caă Viettelă đưă tngă đngă viă MobiFoneă vƠă VinaPhoneă (Viettel:ă 1200ă
trm,ăVNPTă(MobiFoneă+VinaPhone):ă2400ătrm;ăSăthuêăbaoădiăđngăcaăViettelăcngăđưă
gnă bngă 1/3ă să thuêă baoă miă mngă VinaPhoneă vƠă MobiFoneă (Viettel:ă gnă 1ă triu,ă
MobiFone:ă2.7ătriu,ăVinaPhone:ă2.7ătriu),
và iv) Cuiănmă2005ătrăđi:ăthcăsăxóaăbăthăđcăquynăcaăVNPTăvƠăthătrngăVTDă
VNăbcăvƠoăgiaiăđonăphпtătrinămnhăm. (nmă2006ăs thuêăbaoădiăđng caăViettelăđưă
tngăđngăvi MobiFone và VinaPhone, vi con s gn 4 triu thuê bao, s thuê bao di
đng caăViettelăđưăbng 1/2 tng s thuêăbaoădiăđng caăVNPT,ăvƠăđn cuiănmă2006,ă
sangă2007,ăViettelăđưăchínhă thc tr thành nhà cung cp có s thuê bao chim th phn
khng ch, ngang hàng vi MobiFone và VinaPhone)
(Ngun s liu: Ph lc 2. Chú thích ngun ca phn Tóm tt ni dung lunăvn)ă
T vicăphơnătíchănguyênănhơnăhìnhăthƠnhăcпcăđimănútăđó,ătпcăgi rút ra kt lun: thă
trngăVTDăVităNamăđtăđcăsăphпtătrinănhăvaăquaălƠădoăhiătăđcăcăhaiăyuătă
i) yuătăhătrăcnhătranhăcaăthăchăvƠăii) bnăthơnăniălcăcaădoanhănghipătrongăđóăvaiă
tròăvƠăchătrngăcaăngiălưnhăđoăcóătínhăchtăquytăđnh.
Tănhngăktăqu phơnătíchăđc,ătпcăgiăđaăraănhngăkhuynăngh.ăóălƠ,ătoătínhă
cnhătranhătrongăcпcăthătrngăkhпc, và giătínhăcnhătranhătrongăthătrngăVTDăbngă
cách: i)ăPhпtătrinăcăchălaăchnăcпnăbălưnhăđoăcpăcaoăviăcпcădoanhănghipănhƠănc,ă
vƠăviăcпc băchăqun,ătrongăđóătiêuăchíăcnăđăchnăđiăngălưnhăđoăchăchtălƠăcóătmă
nhìn,ătrпchănhim,ăbnălnhădпmănghădпmălƠm,ăthcăsăcuăth,ătăđiămiăđăcóăthădnă
dtădoanhănghip,ăvƠăviădoanhănghipăthìăđcăbităcnăthêmăkhănngăkinhădoanh.ăDaă
vào cпcătiêuăchíăđóăcóăthătuynăchnăquaăhìnhăthcătăchcăthiătuynăđăchnăđcăngiă
-v-

phùăhp.ăii)ăPhiăluônăluônăduyătrìăđngăliăchngăđcăquyn,ăngă hăcnhătranhălƠnhă
mnhătrongăthătrngăVTD.

-vi-

MCăLC

LIăCAMăOAN i

LI CMăN ii
TÓM TT iii
MC LC vi
DANH MC CÁC KÝ HIU, CH VIT TT viii
DANH MC CÁC HÌNH ix
DANH MC CÁC BNG x
Chngă1. GII THIU 1
1.1. Bi cnh nghiên cu: 1
1.2. Câu hi nghiên cu 4
1.3. iătng và phm vi nghiên cu 4
1.4. Cu trúc ca lunăvn 4
Chngă2. CăS LÝ THUYT VÀ KHUNG PHÂN TÍCH 6
2.1. Kinh t vi mô v ngành có li th theo quy mô 6
2.2. Các nghiên cu liên quan 10
Chngă3. CỄCăGIAIăON PHÁT TRIN CA TH TRNG VIN THÔNG DI
NG VITăNAMăVÀăTỄCăNG CA YU T CNH TRANH VIETTEL 11
3.1. Cпcăđim nút phát trin ca th trng Vinăthôngădiăđng Vit Nam 12
3.2. Phân tích các yu t hìnhăthƠnhăcпcăđim nút phát trin ca th trngăVTDă
Vit Nam 31
Chngă4. KT LUN VÀ KHUYN NGH CHÍNH SÁCH 37
4.1. Kt lun 37
4.2. Khuyn ngh chính sách 38
-vii-

TÀI LIU THAM KHO 39
Ting Vit 39
Ting Anh 44
PH LC 46
1. Tóm tt v Căquanăqun lý và Các mng vinăthôngădiăđng Vit Nam 46
2. Chú thích ngun ca phn Tóm tt ni dung lunăvn 77

-viii-

DANHăMCăCỄCăKụăHIU,ăCHăVITăTT

Tăvitătt
Tên tingăAnh
Tên tingăVit
BCVT

Buăchínhăvinăthông
CNTT

Côngănghăthôngătină
SPT
Saigon Posts And
Telecommunications Service
Joint-Stock Corporation
CôngătyăCăphnăDchăvăBuă
chínhăVinăthôngăSƠiăGòn
VTD

Vinăthôngădiăđng
VNPT
Vietnam Posts and

Telecommunications Groups
(Tngăcôngăty/tpăđoƠn)ă
BuăchínhăVinăthôngăVităNam



-ix-

DANHăMCăCỄCăHỊNH

Hình 1-1: Tngătrng và Lm phát  Vit Nam, t 1995-2012 2
Hình 1-2 : S phát trin ca s thuêăbaoăđin thoiădiăđng trên 100 dân ca Vit Nam so
vi khiăcпcănc phát trin,ăđangăphпtătrin và ca th gii 3
Hình 2-1: Li th kinh t theoăquyămôăbênătrongăvƠăđng nhn thc 7
Hình 2-2: Tính kinh t theo quy mô: s gimăgiпăvƠătngăli nhun 8
Hình 2-3: Chi phí trung bình ca ngành có li th kinh t theo quy mô 9
Hình 2-4: S gim giá sn phmăkhiătngăcnh tranh 9
Hình 3-1: S phát trin ca th trngăVTDăVit Nam trong nhngănmă1992-2012 11
Hình 3-2:ăCcăvƠăthayăđiăgiпăccăVTDăt 2000-2003 15
Hình 3-3: Biuăđ thi gian v mt s mc trong thayăđi cu trúc caăVNPT,ăcăs pháp
lut ca vin thông và quá trình hi nhp quc t ca Vit Nam 17
Hình 3-4:ăThayăđiăgiпăcc ca ba nhà mng Vinaphone-MobiFone, và Viettel t 2004-
2010ă(n v: VND/phút) 21
Hình 3-5: LCHăTRỊNHăTNGăS TRM THU PHÁT SÓNG ca ba nhà mng ln nht
Vit Nam 22
Hình 3-6: S gimăcc và tngăs trm thu phát sóng ca Viettel và VNPT 23
Hình 3-7: S phát trin s thuê bao và s gimăgiпăccădiăđng ca Vit Nam 26
Hình 3-8 : Giá tr hiu dng trung bình mtăphútăđin thoi  mt s ncăchơuăỄă(đnăv:
USD) 28
Hình 3-9 : Th phn thuê bao các mngădiăđng ca Vit Nam t 2008ăđn 2012 29

Hình 3-10 : S tngădoanhăthuădiăđng và s gimăgiпăccădiăđng ca Vit Nam 30
Hình 3-11 : S tngădoanhăthuăvƠăs gimăgiпăccădiăđng ca Vit Nam (2004-2012) 30
Hình 3-12: S tngăli nhun và s gimăgiпăccădiăđng ca Vit Nam (2004-2012) 31



-x-

DANHăMCăCỄCăBNG

Bng 3-1: Ví d v S AăDNG CAăCỄCăGịIăCCăvƠăcпcăchngătrìnhăkhuyn
mi ca các nhà cung cp dch v vinăthôngădiăđng ti Vit Nam 27
Bng 3-2: Th phn thuê bao các mngădiăđng ca Vit Nam t 2008ăđn 2012 29
-1-

Chngă1. GIIăTHIU
1.1. Biăcnhănghiênăcu:ă
Trong nhngănmăsauă2008ăchoăđn nay, kinh t Vit Nam b nhăhng mnh bi s
bt n ca kinh t th gii do khng hong tài chính và khng hong n công  châu Âu,
hotăđng sn xutăkinhădoanhăvƠăđi sngădơnăcătrongănc b st gim. Trong khi nhiu
ngành công-nông-lâm nghip và kinh doanh dch v doanh thu st gim đпngăk, thì ngành
vinăthôngădiăđng (VTD) vn tngătrng, hnăna s tngătrngăđóăliăcóăđóngăgópă
ch yu ca hai tpăđoƠnăkinhăt nhƠănc là Viettel và VNPT: Nmă2013,ăVNPTăcăđt
tng doanh thu 119,000 t đng, bng 102.53% so viănmă2012;ănpăngơnăsпchănhƠănc
đt 7,894 t đng, bng 100.47% so viănmă2012;ătng li nhun toàn TpăđoƠnăcăđt
9.265 t đng, bng 179,09% so viănmă2012. Viettelăcăđt tng doanh thu 162,886 t
đng,ă tngă 15.2% so viă nmă 2012.ă Li nhun sau thu că đt 26,413 t đng,ă tngă
25.2% so viă nmă 2012;ă npă ngơnă sпchă NhƠă ncă c thc hin 17,586 t đng,ă tngă
19.4%. (theo b CNTT & TT trong (Vit Hà, 2014)).
Không ch tn tiăvƠăvt qua khng hong kinh t, điu đпngăk là ngành VTD đưă

có nhngăbc phát trin mnh m,ăđc bit k t khi Viettel tham gia vào th trng này
nmă 2004: tính cnh tranh trong th trngă nơngă lênă đпngă k, vùng ph sóng m rng
nhanh chóng ra toàn quc,ăgiпăcc gim mnh, s ngiădùngătngănhanhăvƠăchtălng
dch v ngày mt ci thin.
T mt th trngămangătínhăđc quyn chi phi bi VNPT - nm gi hai mng di
đng là MobiFone và Vinaphone, khách hàng phi chuăgiпăcc cuc giăđtăđ trong khi
chtălng dch v hn ch, hinănayăđangăcóănmă(5) nhà mngăđangăcungăcp dch v di
đng trên th trng vi giá cc thp hnănhiu và chtălng dch v đc ci thinăđпngă
k.
Chng hn, nm 2000, dch v VTDăvnăchiaălƠmăbaăvùngăcc vi mcăcc cao:
ni vùng là 3500ăđng/phút, liên vùng: 6000ăđng/phút và cách vùng là 8000ăđng/phút
vi giá thuê bao là 200 nghìn đng/tháng.ăn tháng 10/2004 khi mngădiăđng Viettel phá
v thành công th đc quyn trên th trng vinăthông,ăngi s dng mi v l khi giá
cc cuc gi liên tc gim mnh, chtălng liên tcăđcănơngăcao.ănănmă2012,ăgiпă
mtăphútădiăđng ch còn xp x 1000ăđng và phí thuê bao ch còn 49000ăđng/tháng, bt
-2-

k tình hình kinh t trongănc binăđng vi tcăđ tngătrng GDP nhngănmăgnăđơyă
st gim và lm phát  mc cao.

Hình 1-1:ăTngătrng và Lm phát  Vit Nam, t 1995-2012


Ngun: Trung tâm Nghiên cu kinh t và chính sách, (Tuyt Ân, 2013)

S thuêăbaoăTDăca Vit Nam cng tngălênăvt bc. Nmă2001 mi ch có là 1.5
thuê bao trên 100 dân, trong khi ca th gii lúc đóătrungăbìnhălƠă15.5, caăcпcănc phát
trin là 47.1,ăthìăđnănmă2005,ăconăs nƠyăđưătngălênă10ăln vi 11.3 thuê bao trên 100
dơn;ăvƠăchoăđnănmă2012ătip tcătngăgpăhnă10ăln vi 147.7ăthuêăbao,ăvt qua mc
trung bình ca th gii là 91.2ăthuêăbaoătrênă100ădơn,ăvƠăcngăvt qua con s 123.6 - là s

thuê bao trung bình caăcпcăncăđưăphпtătrin.

-3-

Hình 1-2 : S phát trin ca s thuêăbaoăđin thoiădiăđng trên 100 dân ca Vit
Nam so vi khiăcácănc phát trin,ăđangăphátătrin và ca th gii
Ngun: Tác gi tng hp t (ITU- International Telecommunication Union, 2013)

Trên đ th có th thy rõ s gia tng s thuê bao TD ca VN bt đu khi sc t cui
nm 2004, đu nm 2005, và gia tng đt bin vào khong nm 2006,2007 đn nm 2009
(đng dc ln) và ct qua các đng trung bình ca th gii, và gim đi 1 chút t 2010-
2012 (đ dc nh hn)


Trong bi cnh hi nhp quc t ngày càng sâu rng hin nay, nhƠănc Vit Nam vn
ch trngăly doanh nghipănhƠănc làm ch đo, mc dù nhiu doanh nghipănhƠănc
hotă đng không hiu qu, nhngă môă hìnhă nhă Vinashin,ă Vinalines…ă tht bi  môi
trng kinh doanh mi cnh tranh khc lităhn, thì th trngăVTDăVit Nam vi hin
tng hai doanh nghip hin nay 100% vnănhƠănc Viettel và VNPT phát trinănhănêuă
trên qu là mt vnăđ đпngăluăỦ,ăđc bitălƠătrongăgiaiăđon này khi các doanh nghip
vinăthôngăđangăthc hin tái cu trúc, thì vic phân tích nhng yu t có li cho s phát
trin ca th trng li càng cn thit.
0
20
40
60
80
100
120
140

160
Trên 100 dân
Săthuêăbaoădiăđngătrênă100ădơnă2001-2013
Cпcăncăphпtătrin Thăgii Cпcăncăđangăphпtătrin VităNam
-4-


Bên cnhăđó, công ngh và k thut trên th gii vn liên tc phát trin nhanh chóng,
s tпcăđng lnăđnăngƠnhăVTDăca VităNam.ăã xut hin nhng công ngh mi nh
hng lnăđn doanh thu ca ngƠnhăVTD, nh các dch v cung cp ni dung trên nn
mng vin thông (OTT - Over-the-top) giúp nhn tin, nói chuyn min phí trênădiăđng…,ă
hay xaăhnăna là nhng h tng công ngh mi tcăđ caoănhăGoogleăFiber, Siemens
5G,ă hayă cпcă Ủă tng táo bo ph sóng toàn cu ca các tpă đoƠnă côngă ngh lnă nhă
Google, Facebook, cho phép truyn nhn min phí (hoc phí cc thp) tín hiu truy cp
vào Internet t trên v tinh hoc trên khinh khí cu hay mпyăbayăkhôngăngi lái (Project
Loon ( và d án Internet cho tt c miă ngi
(). Khi nhng d án này thành công, thì khách hàng cá nhân s không còn
nhu cu s dng dch v ca VNPT hay Viettel na,… nu h không cnh tranhăđc vi
các d án này.

Phân tích s phát trin ca th trngăVTDăVităNamăđ nhìn nhn nguyên nhân ct
lõi giúp cho th trng phát trin và cnhătranhăđc nhăvy, t đóăđaăraănhng khuyn
ngh chính sách trong bi cnh đưănêuă trên là mcăđích mà tác gi munăđtăđc trong
lunăvnănƠy.ă

1.2. Cơuăhiănghiênăcu
1. Th trng vin thông di dng Vit Nam trong giai đon 1992-2012 đã có s bin
chuyn nh th nào và s thành công ca Viettel đã tác đng th nào ti cu trúc ca th
trng?
2. Ti sao Viettel thành công trong bi cnh cnh tranh vi VNPT trong th trng

vin thông di đng?
1.3. iătngăvƠăphmăviănghiênăcu
iătng nghiên cu trong lunăvnănƠyălƠăth trng vin thông di dng Vit Nam
trongăgiaiăđon 1992-2012.
1.4. Cuătrúcăcaălunăvn
Lunăvnăcóă05 chng,ăbaoăgm:
-5-

Chngă1:ăGii thiu
Chngă2:ăCăs lý thuyt và khung phân tích
Chngă3:ăS phát trin ca th trng vinăthôngădiăđng Vit Nam vƠăđóngăgópăca
Viettel.
Chngă4:ăKt lun và khuyn ngh chính sách.

-6-

Chngă2. CăSăLụăTHUYTăVÀăKHUNGăPHỂNăTệCH
2.1. KinhătăviămôăvăngƠnhăcóăliăthătheoăquyămô
Vinăthôngădiăđng là mt ngành có li th theo quy mô.ăTheoăđnhăngha nhng ngành
sn xut càng hiu qu vi quy mô càng ln gi là ngành có li th kinh t theo quy mô.
Mtăcпchăđnăgin, nuăcпcăđuăvƠoătngăgpăđôiăthìăsnălng caăhưngătngăgpăhnăhai
ln, và khi snălng sn xut ra càng nhiu thì chi phí trung bình trên mtăđnăv sn
phm càng thp. ViăVTD cnăchiăphíăbanăđu rt lnăđ đuătăv mt h tng k thut,
nhngăsauăkhiăđưăcóăh tng k thut, vi mi thuê bao miăđngănhp vào h thng, chi
phí mà doanh nghip phi b ra rt ít, gnănhăbng không, phn lnăchiăphíăthuăđc t
ngiădùngăđc tính vào li nhun ca công ty.

S phát trin ca th trng vinăthôngădiăđng Vit Nam (giá cc gim, s ngi s
dng dch v tngăcao)ăcó th gii thích thông qua ba yu t,ăđóălƠăhiu ng kt hp gia
nhngăthayăđi v mt k thut ậ công ngh, hiu ng th trng ca nn kinh t theo quy
mô và s giaătngăthngămi và cnh tranh trên th trng trongănc và quc t . Vit
Nam là mt th trng mà nhu cu s dng dch v vinăthôngădiăđng ln: dân s Vit
Nam hinănayăđưăvt 90 triuăngi, s ngiăđiălƠmăxaănhƠăngƠyăcƠngănhiu, các thit b
diăđng cá nhân ngày càng r khin nhu cu s dng dch v VTD ngƠyăcƠngătng. Vi
các mtăkhпcăkhôngăthayăđi, vic cuătngăthng dn ti giá c th trngătngănhngă
ngành VTDălƠămt ngành tngăcungăcóătпcăđng lnăđn giá c hnălƠătngăcu:
1/ Li th kinh t theo quy mô bên trong: Khi ngành có li th kinh t theo quy mô
phát trin, các hãng có th li dng li th kinh t theo quy mô - h giпăthƠnhăđnăv sn
phm. Li th kinh t theo quy mô gây ra s dch chuynăđiăxung caăđng cong chi phí

trung bình dài hn (long-run average cost - LRAC). Li th kinh t theo quy mô bên ngoài
s mangăđn s dch chuyn xungăphíaădi ca chi phí sn xut mt sn phm trong dài
hn cho mi mcăđu ra. S ci thin chi phí sn xut mt đnăv sn phm tngălên nh
vic tích lu các kinh nghim ca ngành (do vyăcònăđc giălƠăđng nhn thc hay
đng hc tp) cngăcóăhiu ngătngăt.


-7-


Hình 2-1: Li th kinh t theoăquyămôăbênătrongăvƠăđng nhn thc

Ngun: (Robert S.Pindyck, Daniel L.Rubinfeld, 1999) trang 255, (Riley, 2012)

2/ Nhng tin b trong k thut và công ngh: các quá trình và thit b k thut phát
trin cung cp căhi cho các nhà cung cp dch v vin thông có th cung cp snălng,
dch v nhanh hn,ăvi giá thpăhnăvƠăchtălng ttăhn.
3/ăXemăxétăđ th sau (Hình 2-2):
- Kinh t theo quy mô cho phép nhà cung cp dch chuyn t đng chi phí trung bình
SRAC1ăđn SRAC2
- Mt nhà sn xut tiăđaăhoпăli nhun s sn xut ra snălng  mc Q2 và bán ra
vi mc giá P2 thpăhnănhngăvn có li lnăhnănhiu (so sánh 2 hình ch nht k sc
trên hình)

-8-

Hình 2-2: Tính kinh t theo quy mô: s gimăgiáăvƠătngăli nhun

Ngun: (Riley, Long-run costs - economies & diseconomies of scale, 2012)

Doăđó, đăcnhătranhăđcătrongălnhăvcăcóăliăthăvăquyămôăthìăchínhăsпchăgiпăđóngă
vaiătròăquanătrng,ăcпcădoanhănghipămiăthơmănhpăthătrngăsăkhôngăthătnătiănuăgiпă
snăphmăcaăcпcădoanhănghipăđangăchimăvătríăthngălnhăkhôngăđcăchínhăphăqună
lỦ,ăvìăkhiăđóăcпcădoanhănghipănƠyăcóăthăhăgiпăxungăthpămƠăvnăcóălưiăvƠăắđèăbp”ă
đcăcпcădoanhănghipămi.ăăNhătrênăHình 2-3, doanhănghipăđangăăvătríăthngălnhăthă
trng ăđimăM,ădoăliăthăvăquyămôănênăchiăphíăsnăxutătrungăbìnhătrênămt đnăvăsnă
phmăsăthpăhnănhiuăsoăviădoanhănghipămiăgiaănhpăthătrngăcóăchiăphíăăđimă(1)ă
AC1.ăDoăvyădoanhănghipăthngălnhăcóăthăbпnăsnăphmăraăviăgiпăP*ăcaoăhnăchiăphíă
AC0ănhiuămƠăvnăcóăthăgiăP*ănhăhnăchiăphíăAC1ăcaădoanhănghipămiănuănhă
khôngăbăchínhăphăkimăsoпtăgiп.ăChăkhiădoanhănghipămiăđtăđcăquyămôăQ2ălnăhnă
hocătngăđngăviăQ0ăcaădoanhănghipăđangăthngălnh, doanhănghipămiămiăkhôngă
cnă chínhă phă boă hă vă giп, vìă lúcă nƠyă chiă phíă AC2ă cnhă tranhă đcă viă AC0 (AC2
<=AC0) vƠăkhiăđóăgiпăsăkhôngăcònădoămtădoanhănghipăthngălnhăquytăđnhănhătrcă
đcăna.

-9-

Hình 2-3: Chi phí trung bình ca ngành có li th kinh t theo quy mô

Ngun: Tác gi tng hp
S tham gia ca các doanh nghip mi vào th trng - kt qu ca vic m ca th
trng, xóa b đc quyn và cho phép cnhătranhăcngăs dn ti mtăbc dch chuyn v
phía ngoài (outward shift) caăđng cung th trng. Cnh tranh mnh m gia các nhà
cung cp dch v s gi cho giá thp xung.

Hình 2-4: S gim giá sn phmăkhiătngăcnh tranh

Ngun: (Riley, 2012)
-10-

Nhng nhân t trên kt hp li vi nhau s gii thích ti sao Viettel cnhătranhăđc
vi VNPT, và giá dch v VTDăgim, s lngăthuêăbaoătng,ăđc bit là khi th trng
có s cnh tranh khc lit gia các nhà cung cp dch v.

Lunăvnăs dng khung lý thuyt trên ca kinh t vi mô đ nhnăraăcпcăđim nút to
nên s phát trin ca th trngăVTD. Bên cnhăđó,ătác gi kt hp vi vic phân tích
logic các tпcăđng ca môiătrng, th ch &ăconăngi toănênăđim nút đ phân tích
nguyên nhân s phát trin ca th trngăVTDăVit Nam nhngănmăva qua.
2.2. Cácănghiênăcuăliênăquan
Có khá nhiu nghiên cu ca th gii v s phát trin ca th trng vin thông các
nc, chng hnănhăcпcănghiênăcu ca (ZENG Jianqiu, 2005), (Li, 2008), (Fang Chen,
2009), (Yanan Fu, 2010).
Tuy nhiên, các nghiên cu v s phát trin ca th trng vin thông Vit Nam liên h
vi chính sách công không nhiu. Nghiên cu sát vi ch đ này nht có l là nghiên cu
ca tác gi Trn Nht L (Trn Nht L, 2007) t cпchăđơyăhnă6ănm.ăNgoƠiăraăcònăcóă
nghiên cu nh ca Johannah Branson v Chính sách cnhătranh:ăắCompetitionăpolicyăină
Asean:ăCaseăstudies”ănmă2008,ătrongăđóăVităNamăđcănêuăraănhămt ví d đ xem xét.
im chung, thng nht ca các nghiên cu này là cnhătranhăđưăgiúpăth trng vin
thôngădiăđng phát trin.
-11-

Chngă3. CỄCăGIAIăONăPHỄTăTRINăCAăTHăTRNGă
VINăTHÔNGăDIăNG VITăNAMăVÀăTỄCăNGăCAăYUăTă
CNHăTRANHăVIETTEL

ThătrngăVTDăVităNamăbtăđuătănmă1992ăkhiăTngăcôngătyăbuăchínhăVină
thôngăVităNamă(VNPT)ătrinăkhaiămngăđinăthoiădiăđngăđuătiênăCallinkătiăthƠnhăphă
HăChíăMinhă(xem thêm thông tin chi tit  Ph lc 1 ậ Tóm tt v căquanăqun lý và các
mngăVTDăVit Nam).ăTăđóăchoăđnănmă2012ăsăphпtătrinăcaăthătrngăVTDăVNă
cóăthăchiaăthƠnhă4ăđimănút toănênăbcăngotăcaăthătrng:

i) imănútăthănhtălƠănmă1995:ăđimăkhiăđuăcnhătranhăvămtălỦăthuyt.
ii) imănútăthăhaiăậ nmă2004:ăbtăđuăcnhătranh viăsăthamăgiaămngăVTDăcaă
Viettel.
iii) imănút thăbaăậ nmă2005:ăbtăđuăcnhătranhămnhăm khi Viettel phпtătrinăcă
săhătngămngăli diăđngătngăđngăVNPT
iv)ăimănútă thăbn ậ tăcuiănmă2005ătrăđi:ăthcăsăxóaăbăthăđcăquynăcaă
VNPTăvƠăthătrngăVTDăVNăbcăvƠoăgiaiăđonăphпtătrin mnhăm.

Hình 3-1: S phát trin ca th trngăVTDăVit Nam trong nhngănmă1992-2012

Ngun:ăTпcăgiătătngăhpătăcпcăngunănhătrongăphălcă1 và (ITU- International
Telecommunication Union, 2013)
-12-

3.1. CácăđimănútăphátătrinăcaăthătrngăVinăthôngădiăđngăVităNam

ThătrngăVTDăVNăgiaiăđonă1992-1994:
ây là thi k m đu ca th trng di đng Vit Nam, hoàn toàn đc quyn qun lý
và kinh doanh bi Tng công ty bu chính vin thông VNPT.

CóăthănóiădoăđơyălƠăngƠnhăthucăcôngănghămiăthiăđóăvƠ mangăđcăđimăcaătínhă
kinhătătheoăquyămôăvi chiăphíăthitălpăcăsăhătngăkăthutăcaoănênăcăquanăqunălỦă
vinăthôngăcaăVităNamălúcăđóălaăchnăcпchăhpătпcăviăncăngoƠi nhmătranhăthăvn,ă
côngăngh,ăkinhănghimăqunălỦ; daătrênăLutăuătăncăngoƠiătiăVitănamăđcăbană
hƠnhătăcuiănmă1987.
ViăsăraăđiăcaămngădiăđngăCallink nmă1992 ậ mngădiăđngădùngătínăhiuătngă
tă(analog)ănƠyălƠăsnăphmăhpătпcăkinhădoanhăthănghimăgiaăBuăđinăthƠnhăphăHă
Chí Minh ậ đnăvătrcăthucăVNPTăviăSTIăSingapore,ăVităNam lnăđuătiênăcóădchăvă
thôngătinădiăđng,ătuyăviăgiп rt cao. NhngăchicăđinăthoiăCallinkăkhông có sim và miă
chăcóăchcănngăđƠmăthoiăthôngăthng,ăkhôngănhnătinăhayăđƠmăthoiătayăba,ăchuynă

cucăgiăhayăquayăsătt,… và giпămпyăđinăthoiăchoămngănƠyărănhtălƠă300USD (3ătriuă
đngătiăthiăđimă1992) vƠăcaoănhtălƠă25ătriu/chic.ăThiăđimănƠy,ăgiпăccătrungăbìnhă
miăthпngăcaăthuêăbaoăcпănhơnălƠă1ătriuăđng,ăcaăthuêăbaoădoanhănghipălƠătăvƠiăchcă
đnăhƠngătrmătriuă(BпoăbuăđinăVităNam,ă2008). ThngăkêăcaăITU (ITU- International
Telecommunication Union, 2013) VităNamănmă1992 chăcóă800 thuê bao di đng.

Nmă 1993ă MobiFoneă raă đi,ă tră thƠnh mngă thă haiă khaiă thпcă dchă vă VTDă (sauă
mngăCallink),ănhngălƠămngăđuătiênăsă dngăcôngănghăhinăđiăGSMă ăVităNam.
DoanhănghipăkhaiăthпcăMobiFoneălƠăCôngătyăthôngătinădiăđngă(VMS),ălúcămiăthƠnhălpă
(1993)ăcôngătyătrcăthucăTngăccăBuăđinăvƠănmăngoƠiăVNPT.ăKhiăthƠnhălpăcпcăTngă
công ty 91ă(nmă1995),ăTngăccăBuăđinăchătrngăđaăMobiFoneăvƠoăVNPTăcùngăviă
cпcăcôngătyătrongăkhiăcôngănghip.ă

nănmă1994,ăsăthuêăbaoădiăđng caăVităNam miăchăđt 12,500ăthuêăbao,ătcălƠă
trungăbìnhăkhongă100ădơnăthì có 0.02 thuê bao (ITU- International Telecommunication
Union, 2013).
-13-


1992-1994 cngălƠăgiaiăđonăđпnhăduănhngăbcătinătrongăquпătrìnhăhiănhp khu
vcăcaăVităNam:ăthamăgiaăHipăcăThơnăthinăvƠăHpătпcăăôngăNamăỄă(TAC)ăậ nmă
1992,ătrăthƠnhăQuanăsпtăviên,ăthamădăcпcăHiănghăBătrngăASEANă(AMM)ăhƠngănmă
vƠăcngăbtăđuăthamăgiaăcпcăhotăđngăcaămtăsăyăbanăhpătпcăchuyênăngƠnhăASEAN,ă
- bcăchunăbăchoăvicăchínhăthcătrăthƠnhăthƠnhăviênăcaăASEANăvƠoăngƠyă28/7/1995.ă
Quaăquпătrìnhăhiă nhpănƠyăVităNamăhcăhiăđcăkinhănghimăcпcănc,ăđăphпtă
trinăđcăđtăncăthìăphiăthcăhinăcnhătranhătrênăcпcăthătrng.ăNmă1993,ăđcăsă
tă vnă caă cпcă chuyênă giaăncăngoƠiăvăvică phпtă trină că să hă tngăđngă sп,ă vină
thông,ăThătngăVõăVnăKităđưăchătrngălyăcnhătranhălƠmăcăsăcaăsăphпtătrină
choăvinăthông.ăMtăcôngătyăvinăthôngădơnăsăđuătiênătiăThƠnhăphăHăChíăMinhăđưă
đcăchínhăôngătrcătipăđăxutăvƠăđưăgpăphiărƠoăcnăphnăđiăviălỦădoăắanăninhăqucă

phòng”. iuănƠyăđưădnătiăvicăôngăvnăđngăchínhănhngăngiătrongăquơnăđiăvƠăchínhă
phălúcăđóăbaoăgm:ăChătchănc,ăiătngăLêăcăAnh,ăTălnhăthôngătinăNguyn
Chin,ăyăviênăBăchínhătrăƠoăDuyăTùng,ăvƠăôngăNguynăMnhăHùng,ăngiăsauănƠyătră
thƠnhăTngăgiпmăđcăViettel.ă(Viettel, 2009). ChínhăbcăđiăhpălỦănƠyăcaăThătngăđưă
giúpă gtă bă nhngăquană ngiă lnă nhtă tiă să raă điă caă mtă côngă tyă vină thôngăthă2.ă
ViettelăchínhăthcăraăđiăsauăđóăvƠoănmă1995,ătipăđnălƠăsăraăđiăcaăSaigonăPostelănmă
1996.ăSăvicătrênăđưăchínhăthcăđпnhăduămtăbcătinămiătrongăsăphпtătrinăcaăthă
trngăVTDăVNămƠătaăsăxétăăphnătipătheo.

Nh vy, tóm li, giai đon 1992-1994 là thi k m đu ca th trng di đng Vit
Nam, hoàn toàn đc quyn qun lý và kinh doanh bi Tng công ty bu chính vin thông
VNPT. Tuy nhiên vi s tham gia hi nhp khu vc và quc t, các nhà lãnh đo ca Vit
Nam đã ý thc đc vai trò ca cnh tranh và đã hình thành ch trng thit lp cnh
tranh cho th trng VTD Vit Nam. iu này dn đn đim nút đáng lu ý đu tiên
trong s phát trin ca th trng này, nm 1995: - đim khi đu cnh tranh v mt lý
thuyt ca th trng VTD Vit Nam.
ThătrngăVTDăVNăgiaiăđonă1995 - 2003:
Giai đon này có th gi là cnh tranh v mt lý thuyt hay tin cnh tranh bi vì tuy
đã có hai doanh nghip ngoài VNPT hot đng trong lnh vc vin thông là Viettel và SPT
nhng thc t VNPT vn nm gn nh 100% th trng vin thông di đng.
-14-


SPT vƠăViettelăđu đc phép khai thác dch v vinăthôngădiăđng t nmă1995 nhngă
do rào cn gia nhp th trng ln - căs h tng trang thit b và công ngh banăđuăđòiă
hi phi có ngun vn ln, nên gnă10ănmănƠyă(1995-2003) c SPTăvƠăViettelăđuăchaă
thâm nhpăđc th trngăVTD. Viettel raăđiănmă1995 (Ph lc 1),ăđngăkỦăgiy phép
cung cp dch v vinăthôngădiăđng vi cam kt không ph thuc vào ngun tài chính ca
chính ph đ phát trin loi hình dch v này. Nm 1999, vn ca Viettel ch có 2.3 t
đng do B quc phòng cp và nhân s lƠă100ăngi (Viettel-Ni san, 2014). Vi SPT,

vnăbanăđu là khong 50 t đng (SPT, 2013). Trongătngăquan,ătng doanh thu Viettel
nmă2000ălƠă54ăt VND (Viettel, 2012) còn ca VNPT là 15000 t VND (VNPT, 2013),
có th thy ngun lc ca Viettel ti thiăđim này là không đпngăk.

Nmă1996,ămng GSM th hai,ăVinaphoneăraăđi,ănhngăkhôngăcóăs khác bităđпngă
k so vi MobiFone: c hai mngăđu cùng thuc VNPT, có cùng dch v,ăcùngăgiпăcc
đc quytăđnh bi VNPT và Chính ph. Th trngăVTDăvnăhoƠnătoƠnăđc quyn.

Khiăđcăquyn,ămtăcôngătyăcóăthăquytăđnhăgiпăvƠăgiпănƠyăcóăthăcaoăhnăchiăphíă
trungăbìnhărtănhiu.ăNhănhngătinăbăcaăkhoa hcăkăthutătrênăthăgiiămƠ giпăccă
VTDăgimădn,ăgiпăccăăVităNam cng gimănhng doăđc quyn nên gim chm và
vn  mc cao, chtălng dch v khôngăcóăgìăthayăđi…( Hình 3-2: Cc và thay đi
giá cc VTDĐ t 2000-2003). DoăgiпăcaoăhnăchiăphíătrungăbìnhănênăVNPTăcóălưiărt
ln, li nhun nmă2003ălên ti 6.000 t đngă(tngă2.000 t đng so vi d kin)”ă(B
trng B buăchínhăvinăthôngă Trung Tá trong (Hoàng Ly, 2004))