Các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi gian lận thuế thu nhập cá nhân từ chuyển nhượng quyền sử dụng đất của người dân tại huyện giồng trôm tỉnh bến tre

BăGIỄOăDCăVĨăĨOăTO
TRNGăIăHCăKINHăTăTP.HăCHệăMINH





ThangăVnhăQuang

CÁCăYUăTăNHăHNGăN
ăHĨNHăVIăGIANăLNăTHUăTHUăNHPăCÁăNHỂN
ăTăCHUYNăNHNGăQUYNăSăDNGăTă
CAăNGIăDỂNăTIăHUYNăGINGăTRỌM,ă
TNHăBNăTRE


ă
ă
LUNăVNăTHCăSăKINHăT







Tp.ăHăChíăMinh,ănmă2015

BăGIỄOăDCăVĨăĨOăTO
TRNGăIăHCăKINHăTăTP.HăCHệăMINH



ThangăVnhăQuang



CÁCăYUăTăNHăHNGăN
ăHĨNHăVIăGIANăLNăTHUăTHUăNHPăCÁăNHỂN
ăTăCHUYNăNHNGăQUYNăSăDNGăTă
CAăNGIăDỂNăTIăHUYNăGINGăTRỌM,ă
TNHăBNăTRE


ChuyênăngƠnh:ăChínhăsáchăcông
Mưăs:ă60340402


LUNăVNăTHCăSăKINHăT


NGIăHNGăDNăKHOAăHC:
PGS.TS.ăSăìnhăThƠnh

Tp.ăHăChíăMinh,ănmă2015


LIăCAMăOAN

Tôiăxinăcamăđoanălunăvnă“Các yu t nh hng đn hành vi gian ln thu
thu nhp cá nhân t chuyn nhng quyn s dng đt ca ngi dân ti huyn
Ging Trôm, tnh Bn Tre” lƠăcôngătrìnhănghiênăcuăcaăriêngătôi.
CácăsăliuătrongăđătƠiănƠyăđcăthuăthpăvƠăsădngămtăcáchătrungăthc.ăKtă
quănghiênăcuăđcătrìnhăbƠyătrongălunăvnănƠyăkhôngăsaoăchépăcaăbtăcălunăvnă
nƠoăvƠăcngăchaăđcătrìnhăbƠyăhayăcôngăbăăbtăcăcôngătrìnhănghiênăcuănƠoăkhácă
trcăđơy.
Tẫ.HCM, ngƠyă22ăthángă4ănmă2015
Ngiăthcăhin


ThangăVnhăQuang










MCăLC
Trangăphăbìa
Liăcamăđoan

Mcălc
Danhămcăcácăbng
Danhămcăcácăhình
Tómătt
CHNGă1:ăTNG QUAN 1
1.1. LÝ DO CHN  TÀI 1
1.2. MC TIÊU NGHIÊN CU 2
1.3. CÂU HI NGHIÊN CU 2
1.4. I TNG VÀ PHM VI NGHIÊN CU 3
1.5. PHNG PHÁP NGHIÊN CU 3
1.6. Ý NGHA KHOA HC VÀ THC TIN CA  TÀI 4
1.7. KT CU LUN VN 4
CHNGă2:ăCăS LÝ LUN 5
2.1. CÁC KHÁI NIM 5
2.1.1. Hành vi gian ln 5
2.1.2. Hành vi gian ln thu 6
2.2. CÁC HÌNH THC GIAN LN THU TNCN T CHUYN NHNG
QUYN S DNG T 6
2.3. TÓM LC CÁC NGHIÊN CU V HÀNH VI GIAN LN 9
2.4. TÓM LC CÁC NGHIÊN CU TRC ỂY V HÀNH VI GIAN LN
THU 13
2.5. MÔ HÌNH VÀ GI THUYT NGHIÊN CU 17
2.5.1. Mô hình nghiên cu đ xut 17
2.5.2. Gi thuyt nghiên cu 20
CHNGă3:ăTHIT K NGHIÊN CU 23


3.1. PHNG PHÁP NGHIÊN CU 23
3.2. QUY TRÌNH NGHIÊN CU 25
3.3. XÂY DNG THANG O CHO CÁC BIN NH HNG N HÀNH VI

GIAN LN THU TNCN T VIC CHUYN NHNG QUYN S DNG T
26
3. 4. PHNG THC LY MU 30
3.4.1. Kích thc mu 30
3.4.2. X lý và phân tích d liu. 31
CHNGă4: PHÂN TÍCH KT QU NGHIÊN CU 33
4.1. THNG KÊ MÔ T MU KHO SÁT 33
4.2. KT QU KIM NH  TIN CY CA THANG O 34
4.3. KT QU PHÂN TÍCH NHÂN T KHÁM PHÁ EFA 36
4.3.1. Kt qu phân tích EFA các nhân t đc lp 36
4.3.2. Phân tích EFA nhân t ph thuc 38
4.4. KIM NH MÔ HÌNH NGHIÊN CU VÀ CÁC GI THIT 39
4.4.1 ẫhợn tích tng quan 39
4.4.2 Phân tích hi quy bi 40
4.4.3. Dò tìm s vi phm gi đnh cn thit trong hi quy bi 42
4.4.4. Kim đnh các gi thuyt 46
CHNGă5:ăKT LUN VÀ KIN NGH 47
5.1. KT LUN 47
5.2. MT S KIN NGH V HN CH HÀNH VI GIAN LN THU TNCN T
VIC CHUYN NHNG QUYN S DNG T TI HUYN GING TRÔM,
TNH BN TRE 51
5.2.1. ng c gian ln thu TNCN 51
5.2.2. Kh nng hp lý hóa hành vi gian ln thu TNCN 52
5.2.3. Liên quan đn yu t c hi gian ln thu TNCN 54
5.3. HN CH CA  TÀI NGHIÊN CU 55


TÀI LIU THAM KHO 57
PH LC 60
PH LC 1: 60

DANHăMCăCÁCăBNG


Bng 3.1. Tinăđ thc hin nghiên cu
Bng 4.1. Thng kê nhân khu hc
Bng 4.2. Kt qu kimăđnhăcácăthangăđoăbngăCronbach’săAlpha
Bng 4.3a. Kt qu phân tích EFA nhân t đc lp
Bng 4.3b. Ma trn các thành phn đc xoay
Bng 4.3c. Tngăphngăsaiătrích
Bng 4.4. Kt qu phân tích EFA nhân t ph thuc
Bng 4.4a: Tngăphngăsaiătrích
Bngă4.5.ăPhơnătíchătngăquanăPearson
Bng 4.6. Kt qu phân tích hi quy
Bng 4.7. Tng hp kt qu kimăđnh gi thuyt
Bng 5.1. Kt qu thuăngơnăsáchănhƠănc t nmă2009ăđnănmă2013ă
Bng 5.2. S lt chuynănhng quyn s dngăđt t nmă2009ăđnănmă2013ăti
huyn Ging Trôm









DANHăMCăCÁCăăHỊNHăVĨăBIUă

Hình 2.1. Mô hình tam giác gian ln
Hìnhă2.2.ăMôăhìnhălỦăthuytăhƠnhăviăgianălnăthuăTNCN
Hìnhă3.1:ăQuyătrìnhănghiênăcu
Hình 4.1: Biuăđ phân tán Scatterplot
Hình 4.2: Biuăđ tn s ca phnădăchun hóa
Hìnhă4.3:ă th Q-Q Plot ca phnădă

















TÓM TT LUNăVN

ătƠiăsădngăphngăphápăđnhătínhăktăhpăviănghiênăcuăđnhălngăđăxácă
đnhăcácănhơnătănhăhngăđnăhƠnhăviăgianălnăthuăthuănhpăcáănhơnătăvicăchuynă
nhngăquynăsădngăđtătiăhuynăGingăTrôm,ătnhăBnăTre.ăDăliuăsădngătrongă
nghiênă cuă nƠyă đcă thuă thpă bngă bngă cơuă hiă tă nhngă ngiă dơnă cóă chuynă

nhngăquynăsădngăđtătiăhuynăGingăTrôm,ăktăhpăviănghiênăcuătiăbƠn.ă
Tă cácă lỦă thuytă vă hƠnhă viăgianălnăvƠă cácă nghiênă cuă thcă tină caă cácă nhƠă
nghiênăcuăkhác,ătrongăvnăđănƠyăthangăđoăcácănhơnătănhăhngăđnăhƠnhăviăgiană
lnăthuăthuănhpăcáănhơnătăchuynănhngăquynăsădngăđtăđưăđcăxơyădngăviă
thangă đoă likertă 5ă mcă đ.ă ă tină cyă caă thangă đoă đưă đcă kimă đnhă biă hă să
Cronbach’săAlphaăvƠăphơnătíchănhơnătăEFA.ăă
MôăhìnhăhiăquyătuynătínhăcngăđcăxơyădngăbanăđuăviăbinăphăthucălƠă
hƠnhăviăgianălnăthuăthuănhpăcáănhơnătăchuynănhngăquynăsădngăđtăvƠăcácă
binăđcălpăgmăăđngăc,ăcăhi,ăhpălỦăhóaăhƠnhăvi.ăKtăquăphơnătíchăhiăquyăchoă
thyăcácănhơnătănƠyăcóănhăhng,ăcóăỦănghaăthngăkêăvƠăcóănhăhngăđnăhƠnhăviă
gianălnăthu.ă
TăktăquănghiênăcuăcácăyuătănhăhngăđnăhƠnhăviăgianălnăthuăTNCNătă
chuynănhngăquynăsădngăđtătiăđaăbƠnăhuynăGingăTrôm,ătácăgiăđăxutămtă
să giiă phápăviă mongă mună hnă chăhƠnhă viăgianălnă thuăTNCNă nhơnă tă chuynă
nhngăquynăsădngăđtătiăhuynăGingăTrômănhmătngăbcăgópăphnăhoƠnăthină
chínhăsáchăthu,ămtăkhácăgópăphnăđmăboăcôngăbngătrongăthcăhinănghaăvăthuă
caăngiădơnăvƠăgópăphnătngăthuăngơnăsáchăđaăphngănhmăđmăboăngunălcătƠiă
chínhăđăphátătrinăkinhătă-ăxưăhiăcaăhuynăGingăTrôm.
1

CHNG
1: TNG QUAN

1.1.ăLụăDOăCHNăăTĨI
ThuănóiăchungăvƠăthuăthuănhpăcáănhơnănóiăriêngălƠămtăcôngăcăquanătrngăđă
toăraăngunăthuăchoăngơnăsáchănhƠănc,ănhmăđápăngănhuăcuăchiătiêuăchoăbămáyă
nhƠăncăvăanăninh,ăqucăphòng,ăkhuăvcăhƠnhăchínhăcông.ă
LutăthuăThuănhpăcáănhơnă(TNCN)ăăđcăphnălnăcácăncătrênăthăgiiăápă
dngătălơu,ăăncătaălutăthuăquanătrngănƠyăchínhăthcăcóăhiuălcăthiăhƠnhătăngƠyă
01ăthángă01ănmă2009ăđưăthcăsăđánhăduămtăbcăngotăquanătrng,ăgópăphnălƠmă

tngăsălngăcácăscălnhăthuăvƠăcngălƠmătngăngunăthuăchoăngơnăsáchăNhƠănc.ă
Quaăquáătrìnhătrinăkhaiăthcăhin,ăLutăthuăTNCNăđưăđiăvƠoăcucăsng,ătácăđngătíchă
ccăđnănhiuămtăkinhăt,ăxưăhiăcaăđtăncăvƠăđtăđcămcătiêuăđăraăkhiăbanăhƠnhă
Lut.ăTrongăđóăngunăthuăthuăTNCNătăchuynănhngăquynăsădngăđtăchimătă
trngăkháăcaoătrongătngăngunăthuătăthuăTNCN,ăgópăphnăboăđmăngunăthuăquană
trngăvƠănăđnhăchoăNgơnăsáchăNhƠănc,ăboăđmăngunălcătƠiăchínhăqucăgiaăđă
phátătrinăkinhătă-ăxưăhi,ăxoáăđói,ăgimănghèoăvƠăcngăcăanăninh,ăqucăphòng
Tuyănhiênătrongăquáă trìnhăthcă hină vnăcònă mtăsătnăti,ătrongăđóă cóătìnhă
trngăgianălnăvăthuăngƠyăcƠngăphăbin,ănóăcóăthăxyăraăăbtăcăniănƠoăviănhngă
cpăđăkhácănhauăvƠătoăraănhiuătháchăthcăđiăviăcăquanăthu,ăđiuănƠyăgơyănhă
hngănghiêmătrngăđnătìnhăhìnhăthuăngơnăsách.ăCăthănmă2013ătoƠn
ăngƠnhăthu,ă
kimătraă64.119ăDN,ăktăqu,ătoƠnăngƠnhăThuăđưăthanhătraăvƠăkinănghătruyăthu,ătruyă
hoƠn,ăphtă13.657,08ătăđng;ăgimăkhuătră1.233,83ătăđng;ăgimălă15.711,99ătă
đng;ăđônăđcănpăvƠoăNSNNălƠă9.672,83ătăđng.
Nhngăthángăđuănmă2014,ăcăquanăthuăcácăcpăđưăthanhătra,ăkimătraă20.983ăDN.ă
Tngăsăthuătngăthuăquaăthanhătra,ăkimătraălƠă4.119,2ătăđng;ătngăsăgimălălƠă
6.479ătăđng;ăsăthuătruyăthu,ătruyăhoƠn,ăphtălƠă2.034,81ătăđng…ăiăviăthanhătraă
hotăđngăchuynăgiá,ăcăquanăthuăđưăthanhătra,ăkimătraă557ăDNăbáoăl,ăcóăduăhiuă
chuynăgiáăvƠăđưătruyăthu,ătruyăhoƠnăvƠăxăphtă579,3ătăđng,ăgimăkhuătră25,6ătă
2

đng,ăgimălă1.517,2ătăđng.ă
Theoăbáoăcáoătngăktănmă2013ăcaăChiăccăThuăhuynăGingăTrôm,ătnhăBnăTreă
choăbit,ăhƠngănmătiăhuynăGingăTrômăcóătrênă80%ăsăltăchuynănhngăquynă
sădngăđtăcaăngiădơn,ăthngăkêăkhaiăgiáătrătrênăhpăđngăchuynănhngăcóăgiáă
chuynănhngăbngăhocăthpăhnăgiáădoăyăbanănhơnătnhăquyăđnh,ăđiuănƠyăchoă
thyăvicăthtăthuăthuătăchuynănhngăquynăsădngăđtălƠărtăln.
ăMtăkhácăgianălnăvăthuăcònăphnănhăsătuơnăthăphápălutăcaăngiădơnăchaă
cao,ă vnă đă nƠyă gơyă raă btă côngă bngă giaă nhngă ngiă dơnă cùngă cóă đtă chuynă

nhngăviănhauăvƠănuăđătìnhătrngănƠyăkéoădƠiăkhôngănhngăkhôngăhuyăđngăđyă
đăcácăngunăthuăvƠoăNgơnăsáchăNhƠăncămƠănóăcònăcóăthăgơyănhăhngăđnănimă
tinăcaăngiădơnăvƠoăNhƠănc.ăVìăvy,ăđăgiiăquytăkhóăkhnătrên,ăđiuăcnăthitălƠă
phiă nhnă bită cácă yuă tă nhă hngă đnă hƠnhă viă giană lnă thuă TNCNă tă chuynă
nhngăquynăsădngăđt,ădoăđóătôiăđưăchnăătƠiă“Các yu t nh hng đn hành
vi gian ln thu TNCN t chuyn nhng quyn s dng đt ca ngi dân ti
huyn Ging Trôm, tnh Bn Tre”ăđălƠmălunăvnăttănghip.
1.2.ăMCăTIểUăNGHIểNăCU
Mc tiêu nghiên cu caăđ tài này là:
Th nht,ă xácă đnh các yu t tácă đngă đn hành vi gian ln thu TNCN t
chuynănhng quyn s dngăđt caăngi dân ti huyn Ging Trôm, tnh Bn Tre.
Th hai,ăđoălng mcăđ nhăhng ca mi yu t đn hành vi gian ln thu
TNCN t chuynănhng quyn s dngăđt caăngi dân ti huyn Ging Trôm, tnh
Bn Tre.
Cuiăcùng,ătrênăcăs phân tích thì tác gi đaăraămt s hàm ý chính sách nhm
hn ch hành vi gian ln thu TNCN t chuynănhng quyn s dngăđt caăngi
dân ti huyn Ging Trôm, tnh Bn Tre.
1.3.ăCỂUăHIăNGHIểNăCU
Viămcătiêuănghiênăcuătrên,ăđătƠiătpătrungătrăliăcácăcơuăhiănghiênăcuăsauă
3

đơy:
Th nht, nhng nhân t nƠoătácăđngăđn hành vi gian ln thu TNCN t chuyn
nhng quyn s dngăđt caăngi dân ti huyn Ging Trôm, tnh Bn Tre ?
Th hai, s tácăđng ca nhng nhân t đóăđn hành vi gian ln thu TNCN t
chuynănhng quyn s dngăđt caăngi dân ti huyn Ging Trôm, tnh Bn Tre
nhăth nào?
Cuiăcùng,ănhngăchínhăsáchănƠoănhmăhnăchăhƠnhăviăgianălnăthuăTNCNătă
chuynănhngăquynăsădngăđtăcaăngiădơnătiăhuynăGingăTrôm,ătnhăBnăTre?
1.4.ăIăTNGăVĨăPHMăVIăNGHIểNăCU

iătng nghiên cu: Mi quan h gia các yu t nhăhng vi hành vi gian
ln thu TNCN t chuynănhng quyn s dngăđt.
Phm vi nghiên cu: Thu TNCN t chuynănhng quyn s dngăđt caăngi
dân ti huyn GingăTrômăgiaiăđan t nmă2009ăđnănmă2013.ă
1.5.ăPHNGăPHỄPăNGHIểNăCU
 tài s dngăphngăphápănghiênăcuăđnh tính kt hp vi đnhălng.
Nghiên cuăđnh tính bng cách thc hin phng vn sâu mt s điătng đc
tinăhƠnh,ăđng thi kt hp vi nghiên cu ti bàn nhmăxácăđnh các khái nim dùng
trongăthangăđoălng các yu t nhăhngăđn hành vi gian ln thu TNCN t vic
chuynănhng quyn s dngăđt caăngi dân ti huyn Ging Trôm, tnh Bn Tre.
Nghiên cuăđnhălng:ăThuăthpădăliuăthôngăquaăbngăcơuăhi.ăPhngăphápă
chn mu trong cuc nghiên cuănƠyălƠăphngăphápăchn mu phi xác sut và chn
mu thun tin. Công c h s tin cy Cronbach’s Alpha và phân tích nhân t khám
pháăEFAăđc s dngăđ gn lc các khái nim dùng trong nghiên cu. Phn mm
thng kê SPSS-20ăđc dùng trong quá trình x lý d liu. Phép hi quy tuyn tính
đc s dngăđ tìm ra miătácăđng ca các yu t đn hành vi gian ln thu TNCN t
chuynănhng quyn s dngăđt caăngi dân ti huyn Ging Trôm, tnh Bn Tre.
4

1.6.ăụăNGHAăKHOAăHCăVĨăTHCăTINăCAăăTĨI
VicăthcăhinănghiênăcuăcaăđătƠiănƠyăcóăỦănghaăquanătrngăvămtăkhoaăhcă
cngănhăthcătinăcăthănhăsau:
-ăVămtăkhoaăhc,ătălỦălunăápădngăđăkimăchngăthcătin,ăngcăliăthcă
tinăbăsungăđóngăgópăhoƠnăthinălỦălun.
-ăVăthcătin,ăktăquănghiênăcuăsălƠmăchoănhngăngiălƠmăcôngătácăqunălỦă
thuăvƠăcácănhƠălƠmăchínhăsáchătrongăvicăhngădnăthcăhinăthuăTNCNăvăchuynă
nhngăquynăsădngăđt,ăcăthănhăsau:
Thănht,ăktăquănghiênăcuăsăgiúpăchoănhngănhƠălƠmăchínhăsáchăhiuăsơuăscă
hnăvăcácăyuătăchínhăsáchănhăhngăđnăhƠnhăviăgianălnăthuăTNCNătăchuynă
nhngăquynăsădngăđtăcaăngiădơnăđiăviăchínhăsáchă thu.ăiuănƠyăsăgópă

phnătoăcăsăchoăvicăbanăhƠnhăcácăvnăbnăhngădnăthcăhinăchínhăsáchăthuă
hiuăquăhn,ănơngăcaoăỦăthcăchpăhƠnhăphápălutăvăthuăcaăngiădơn.
Thăhai,ăktăquănghiênăcuăgiúpăcácănhƠăqunălỦăthuănóiăchungăvƠănhngănhƠă
qunălỦăthuătiăđaăbƠnăhuynăGingăTrômănmăbtăđcătơmălỦăchungăcaăngiădơn,ă
tăđóăcóăthăthcăhinăcôngătácăqunălỦăthuăttăhn,ăhnăchăđcăhƠnhăviăgianălnăvă
thuăTNCNătăchuynănhngăquynăsădngăđt,ăhnăchăthtăthuăchoăNgơnăsách.ă
1.7.ăKTăCUăLUNăVN
LunăvnăđcăchiaălƠmă5ăChng
Chngă1:ăTngăquan
Chngă2:ăCăsălỦălun
Chngă3:ăThităkănghiênăcu
Chngă4:ăktăquănghiênăcu
Chngă5:ăKtălunăvƠăkinăngh
5

CHNGă2: CăS LÝ LUN
ăchngă1,ă tácăgiăgiiăthiuăđătƠiănghiênăcu,ăđătƠiăđưătrìnhăbƠyămtă
cáchătómăttăniădungălunăvn,ătălỦădoănghiênăcuăvƠăxácăđnhăvnăđănghiênă
cuă đnă vică đă raă cơuă hiă vƠă mcă tiêuă nghiênă cu,ă thôngă quaă phngă phápă
nghiênăcuăvƠăxácăđnhăktăqu.ăTipătheo,ăchngă2ătácăgiăsăgiiăthiuămtăsă
kháiănim,ăthutăngăchínhăsădngătrongălunăvnăvƠălỦăthuytăhƠnhăviăgianălnă
thuăthuănhpăcáănhơnătăchuynănhngăquynăsădngăđt.ăCuiăcùngăđăcpă
đnăktăquăcaăcácănghiênăcuăvăhƠnhăviăgianălnăthuătrcăđơy.
2.1.ăCỄCăKHỄIăNIM
2.1.1.ăHƠnhăviăgianăln
Theo t đin ting Vit, hành vi gian ln là hành vi thiu trung thc, di trá,
mánh khóe nhm la gtăngiăkhác.ăTheoănghaărng, gian ln là vic thc hin các
hành vi không hp pháp nhm la gt, diătráăđ thuăđc mt liăíchănƠoăđó.ăGianăln
có th mang li li ích cho cá nhân hay cho t chc. Khi cá nhân thc hin gian ln,
li ích có th là trc tipănhănhn tin hay tài sn, hay gián tipătngăquyn lc, s

đnăn,ătinăthng Khi t chc thc hin gian lnăth

ăliăíchăthuăđcăthng là trc
tipădi hình thc thu nhp caăcôngătyătngălên.ăCóăbaăcáchăthôngăthng nhtăđ
thc hin gian ln,ăđóălƠ:ăchimăđot, laăđo và bin th.
Trn th Giang Tân, (2009).V phngă din k toán, theo chun mc k toán
quc t s 10, gian lnăđcăđnhănghaălƠănhng sai sót trong tính toán, trong vic áp
dng chính sách k toán, gii thích sai thc t, gian ln hoc c ý b sót.
Trn th Giang Tân, (2009). V phngădin kim toán, theo chun mc kim
toán s 240, gian lnăđcăđnh nghaănhăsau:ăGianăln là hành vi c ý ca mtăngi
hay mtănhómăngiănhănhơnăviên,ăbanăgiámăđc hay bên th ba nhm la gtăđ thu
đc nhng li ích bt chính. Gian lnălƠmăthayăđi, làm gi mo các chng t k toán
hoc ghi chép sai; không trình bày hoc c ý b sót các thông tin quan trng trên báo
cáo tài chính; c ý không áp dng, không tuân th các nguyên tc k toán, chun mc
6

k toán; giu dim hay b sót không ghi chép các nghip v phát sinh, ghi các nghip
v không xy ra.
Nhăvy, hành vi gian ln là c ý b sót không ghi chép các nghip v phát sinh
hay công b thiu thông tin tài chính nhmăđánhălaăngi s dngăthôngătin,ăđc bit
lƠănhƠăđuătăvƠăch n.
2.1.2.ăHƠnhăviăgianălnăthu
Gian ln thu là hành vi vi phm pháp lut luôn tn ti song hành vi hotăđng
thu caăNhƠănc. Có th nói,ăNhƠăncăcònăđánhăthu thì s còn tn ti hành vi gian
ln thu doăđngăcăca gian ln thu luôn tn tiăkhiăNhƠănc thu thu,ăđóălƠămongă
mun gimănghaăv thu caăngi np thu.ăTuyănhiên,ăđiuăđóăkhôngăcóănghaălƠă
chúng ta chp nhn các hành vi gian ln thu. Gian ln thu s gim bt nu hotăđng
qun lý thu đt hiu qu cao (LêăXuơnăTrng và NguynăìnhăChin, 2003).
Theo Ngh đnh 100/2004/N-CP: Hành vi trn thu là hành vi ca cá nhân, t
chc vi phm các quy đnh ca pháp lut v thu làm gim s thu phi np hoc làm

tng s thu đc hoàn hoc đc min, gim.
2.2.ă CỄCă HỊNHă THCă GIANă LNă THUă TNCNă Tă CHUYNă NHNGă
QUYNăSăDNGăT
Cngănhăcácăloi thu khác, gian ln thu TNCN t chuynănhng quyn s
dngăđt là nhng hành vi làm gim s thu phi np. Mcăđíchăcui cùng ca hành vi
này là tiăđaăhóaăli nhunătngăthuănhp cho các cá nhân, ti thiu hóa chi phí thu
bng cách ti thiu hóa các khon thu mà h phi np cho Ngân sách NhƠănc.
Minh Khuê (2010), các hành vi gian ln thu TNCN t chuynănhng quyn s
dngăđt  nc ta hin nay th hin  mt s hình thcăsauăđơy:
T khai là tài sn duy nht
LutăThuăTNCNăquyăđnh:ăThuănhpătăchuynănhngănhƠă,ăquynăsădngă
đtăăvƠătƠiăsnăgnălinăviăđtăăcaăcáănhơnătrongătrngăhpăcáănhơnăchăcóămtănhƠă
,ăđtăăduyănhtăthìăđcăminăthu;ăđngăthiăngiăchuynănhngăbtăđngăsnătă
7

khaiăvƠăchuătráchănhimăvătínhătrungăthcăvăkêăkhaiăcaămình.ăTuyănhiên,ătrongăbiă
cnhăhăthngăthôngătinăqunălỦăcáănhơnăcaăc quanăqunălỦănhƠănc,ătrongăđóăcóă
ngƠnhăthuăcònăchaăđápăng; côngătácăkimătra,ăđiăchiuăcnărtănhiuăthiăgianăthìăítă
nhtătrongăvƠiănmăđu,ăcăquanăchcănngăkhôngăthăkimăsoátăđcătngăcáănhơnăcóă
baoănhiêuănhƠă,ăđtă.ăơyăchínhălƠăkăhăđăkhôngăítăngiăcóănhiuănhƠă,ăđtăăkhiă
chuynănhngăsnăsƠngăkêăkhaiălƠătƠiăsnăduyănhtăđăkhôngăphiănpăthu.ăThcătă
nƠyăđangădinăraăhƠngăngƠyăvƠăkháăphăbin,ăgơyăthtăthuălnăchoăNgơnăsáchăNhƠănc.
H giá chuyn nhng
HăthngăvnăbnăphápălutăthuăTNCNăquyăđnhăgiáăchuynănhngăquynăsă
dngăđtălƠăgiáăthcătăghiătrênăhpăđng,ătiăthiăđimăchuynănhngănhngăkhôngă
thpăhnăgiáăđtădoăyăbanănhơnădơnătnh,ăthƠnhăphăquyăđnh.
Thcătătrênăthătrngăbtăđngăsn,ăgiáăđtămuaăbánăthngăcaoăhnăgiáăđtădoă
yăbanănhơnădơnătnh,ăthƠnhăphăquyăđnh.ăNhngăvìăliăíchăcaăcăngiămuaăvƠăngiă
bánă(bênăbánăđcănpăthuăTNCNăítăhn,ăbênămuaănpălăphíătrcăbăthpăhn),ănênă
hăthngăthoăthunăghiăgiáătrênăhpăđngăchuynă nhngăthpăhnăthcăt vƠăđă

đcăcăquanăNhƠăncăchpănhnăhăs,ăhăchăghiătrênăhpăđngămcăgiáăngangăbngă
hocăcaoăhnăchútăđnhăsoăviăgiáăyăbanănhơnădơnătnh,ăthƠnhăphăquyăđnh.ăNhăthă
săđcănpăthuăthpăhnăsăthcătăphiănp.ăKtăquălƠ,ăcăđôiăbênămuaăbánăđtăcùng
cóăli,ăchăriêngăNhƠăncăchuăthtăthuăthu.
Chuyn nhng bc cu
Khonă 1ă iuă 4ă Lută Thuă TNCNă quyă đnh:ă “thuă nhpă tă chuynă nhngă btă
đngăsnăgiaăvăviăchng,ăchaăđ,ămăđăviăconăđ;ăchaănuôi,ămănuôiăviăconănuôi;ă
chaăchng,ămăchngăviăconădơu;ăchaăv,ămăvăviăconăr;ăôngăni,ăbƠăniăviăcháuă
ni;ăôngăngoi,ăbƠăngoiăviăcháuăngoi;ăanhăchăemărutăviănhau”ăthìăđcăminăthuă
TNCN.ăLiădngăquyăđnhănƠy,ănhiuătrngăhpăđưăsădngămiăquanăhăbcăcuăđă
trnăthu.
8

Căth,ăhaiăchăemădơuăchuynănhngăbtăđngăsnăchoănhauălƠăđiătngăphiă
npăthu.ăNhngăđăláchălut,ăngiăchădơuălƠmăthătcăchuynănhngăchoăbăchng,ă
sauăđóăbăchngăliăchuynănhngătipăchoăngiăemădơu.ăCăhaiălnăchuynănhngă
nƠyăđuăthucăđiătngăđcăminăthu.ăThălƠătăvicăphiănpăthu,ăhaiăchăemădơuă
chuăkhóăđiăvòng,ăchuynănhngăbcăcuăđătránhăphiănpăthu.
TuyăgianălnăthuăTNCNătăchuynănhngăquynăsădngăđtădinăraăviănhngă
hìnhăthcăđnăginăhnăcácăloiăthuăkhác, nhngăcôngătácăkimătra,ăphátăhinărt khó,
đngăthiănhngăhƠnhăviăgianălnănƠyăcngăgơyăthtăthuărtălnăcho Ngân sách Nhà
nc,ămtăkhácăgơyăraăsăbtăcôngăbngătrongănghaăvănpăthuăcaăngiădân.
TngătăăhuynăGingăTrôm,ătnhăBnăTreăcácăhƠnhăviăgianălnăthuăTNCNătă
chuynănhngăquynăsădngăđtăcngădinăraăkhôngăngoƠiăcácăhìnhăthcăgianălnănhă
đưănêuătrên.
ChiăccăThuăGingăTrôm,ă(2013).ăHƠnhăviăgianălnăthuăcònăđcăthcăhinădă
dƠngăthôngăquaăhìnhăthcămuaăbánăbngăgiyătay,ăhocămuaăbánăbngăcácăhpăđng
chuynănhngă(sangătay)ăvƠăchăđngăkỦăviăNhƠăncătrongălnăchuynănhngăcuiă
cùng,ăđiuănƠyădnăđnăthtăthuăthuănghiêmătrngănuănhăkhonăcáchăgiaălnăsangă
tayăđuătiênăvƠălnăsangătayăcuiăcùngădƠiănhaălƠăquaănhiuăln,ănhiuăch.

Ktălun:ăhànhăviăgianălnăthuălƠălƠăvicăngiănpăthuădùngăcácăthăđonăbtă
hpăphápăđăkhôngăphiănpăthuăhocălƠmăgimăsăthuăphiănp.iăviăthuăTNCNă
tăchuynănhngăquynăsădngăđtăthìănhngăhƠnhăviăgianălnăăbaoăgm:ătăkhaiălƠă
nhƠă ă duyă nht,ă chuynă nhngă bcă cu,ă chuynă nhngă sangă tay,ă hă giáă chuynă
nhng…
Gian ln thu làm tht thu Ngân sách NhƠănc,ăkhôngăđm bo công bng gia
nhngăngi np thu, nhăhng xu tiămôiătrngăđuăt,ăkinhădoanh.ăMcăđ gian
ln thu  cácă nc khác nhau ph thuc vào chính sách thu (có k h d b li
dng), hiu qu ca công tác qun lý thu, các ch tài x lý hành vi vi phm pháp lut
thu và ý thc tuân th pháp lut caăngi np thu.
9

2.3.ăTịMăLCăCỄCăNGHIểNăCUăVăHĨNHăVIăGIANăLNă
DonalăRă.Cressey(1987)
HoƠnăcnhănghiênăcu:ăDonaldăR.ăCresseyălƠănhƠănghiênăcuăvătiăphmătiătrngă
iăhcăIndianaă(M)ăvƠoănhngănmă40ăcaăthăkă20.ăCressyăđưăchnăvicănghiênăcuă
văvnăđăthamăô,ăbinăthălƠmăđătƠiăchoălunăánătinăsăcaămình.ă
Cáchătipăcnănghiênăcu:ăDonaldăR.ăCresseyătpătrungăphơnătíchăgianălnădiăgócă
đăthamăôăvƠăbinăthăthôngăquaăkhoăsátăkhongă200ătrngăhpătiăphmăkinhătănhmă
tìmăraănguyênănhơnădnăđnăcácăhƠnhăviăviăphmăphápălutătrên.ăỌngăđưăđaăraămôăhình:ă
Tamăgiácăgianălnă(FraudăTriangle)ăđătrìnhăbƠyăvăcácănhơnătădnăđnăcácăhƠnhăviăgiană
lnămƠăngƠyănayăđưătrăthƠnhămtătrongănhngămôăhìnhăchínhăthngădùngătrongănhiuă
nghănghipăkhácănhauătrongăvicănghiênăcuăgianăln.ăMôăhìnhănghiênăcuăcaăôngăđcă
môătănhăsau:
HP LÝ HÓA HÀNH VI
ăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăă

ăăăăăăăăăăăăăăăăăăNGăCăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăCăHI
ăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăHìnhă2.1.ăMôăhìnhătamăgiácăgianăln

Ktăquănghiênăcu: TheoăDonaldăR.ăCressey,ăgianălnăchăphátăsinhăkhiăhiăđă3ă
nhơnătăsau:


GIANăLNă
10

- ngăc gianăln, thngăphátăsinhăkhiănhơnăviên,ăngiăqunălỦăhayătăchcăchuă
ápălc.ăỄpălcăcóăthălƠănhngăbătcătrongăcucăsngăcáănhơnănhădoăkhóăkhnăvătƠiă
chính,ădoăsărnăntătrongămiăquanăhăgiaăngiăchăvƠăngiălƠmăthuê.
- Căhiăgianăln, khiăđưăbăápălc,ănuăcóăcăhi,ăhăsnăsƠngăthcăhinăhƠnhăviăgiană
ln.ăCóăhaiăyuătăliênăquanăđnăcăhiălƠ:ănmăbtăthôngătinăvƠăcóăkănngăthcăhin.
- HpălỦăhóaăhƠnh vi, khôngăphiămiăngiăkhiăgpăkhóăkhnăvƠăcóăcăhiăcngăđuă
thcăhinăgianălnămƠăphăthucărtănhiuăvƠoătháiăđăcáătínhăcaătngăcáănhơn.ăCóănhngă
ngiădùăchuăápălcăvƠăcóăcăhiăthcăhinănhngăvnăkhôngăthcăhinăgianălnăvƠăngcă
li.
TơmălỦăthôngăthngăcaăconăngiălƠ:ălnăđuătiênăkhiăthcăhinăgianăln,ăngiă
phmătiăthngătăanăiărng,ăhăsăkhôngăđăchuynănƠyălpăli.ăNhngănuătipătc,ă
ngiăthcăhinăsăkhôngăcònăbnăkhonăvƠămiăvicădinăraădădƠngăhn,ădăđcăchpă
nhnăhn.
Hành vi gian ln ch xy ra khi bnăthơnăngi thc hin cân nhc và nhn thy
rng h cóăđ kh nngăbin minh cho hành vi ca mình. Kh nngăcheăgiu gian ln
này b chi phi khá nhiu biătăduyăv cách ng x hay nhân cách caăconăngi.
Miăconăngiăđu có cá tính riêng nhăhngăđn kh nngăhp lý hóa hành vi ca
mình, nu bn thân xem chuyn la gtălƠăbìnhăthng thì h cóăxuăhng thc hin

hƠnhăviănƠy.ăNgc li, nu mtăngi vi bn tính trung thc và liêm chính thì dù h
chu nhng áp lcăvƠăcóăcăhiănhngăh vn không thc hin gian ln.
Tam giác gian ln caăCresseyăđcădùngăđ lý gii rt nhiu v gian ln. Tuy nhiên,
doăđơyăkhôngăphi là mtătiênăđ nên không th khngăđnh rngămôăhìnhănƠyăđúngăvi
miătrng hp. Tuy vy, tam giác gian lnăđc áp dng trong viêc nghiên cu,ăđánhăgiáă
ri ro có gian ln phát sinh trong nhiu ngh nghip khác nhau.
D. W. Steve Albrecht (1983)
HoƠnăcnhănghiênăcu:ăỌngălƠănhƠătiăphmăhcălƠmăvicătiătrngăiăhcăBrighamă
Youngă(ăM).ăỌngăcùngăviă2ăđngăsăKeithăHoweăvƠăMarshallăRommeyăđưătinăhƠnhă
11

phơnătíchă212ătrngăhpăgianălnăvƠoănhngănmă1980ădiăsătƠiătrăcaăHipăhiăcácă
nhƠăsángălpănghiênăcuăvăkimătoánăniăb.ăỌngăđưăxutăbnătácăphm:ă“Chônăvùiăgiană
ln,ăvinăcnhăcaăkimătoánăniăb”.
ăCáchătipăcnănghiênăcu:ăPhngăphápălunănghiênăcuăcaăAlbrechtălƠăkhoăsátă
thôngătinăthôngăquaăsădngăbngăcơuăhi.ăNhngăngiăthamăgiaăvƠoăcôngătrìnhănghiênă
cuănƠyălƠăkimătoánăviênăniăbăăcácăcôngătyătiăM.ăThôngăquaăkhoăsát,ăôngăđưăthită
lpăcácăbinăsăliênăquanăđnăgianălnăvƠăđưăxơyădngădanhăsáchă50ăduăhiuăđăvăchădnă
gianăln,ălmădng.ăCácăbinăsănƠyătpătrungăvƠoă2ăvnăđăchính:ăduăhiuăcaănhơnăviênă
vƠăđcăđimăcaătăchc.ăMcăđíchăcôngătrìnhănghiênăcuănƠyălƠăgiúpăxácăđnhăcácăduă
hiuăquanătrngăcaăsăgianălnăđăngiăqunălỦăcóăthăngnăngaăvƠăphátăhinăchúng.
Ktăquănghiênăcu:ă Ọngăđưăphátăhinăraă10ăduăhiuăcaănhơnăviênăchoăthyăkhă
nngăgianălnăxutăhinăcaoănhtăđóălƠ:ăSngădiămcătrungăbình,ănănnăcao,ăquáămongă
munăcóăthuănhpăcao,ăcóămiăliênăhăthơnăthităviăkháchăhƠng,ăchoărngăthùălaoănhnă
đcăkhôngătngăxngăsăđóngăgóp,ăcóămiăquanăhăkhôngăttăviăngiăch,ăcóămongă
munăchngătălƠăcóăthăvtăquaăsăkimăsoátăcaăcôngăty,ăcóăthóiăquenăcăbc,ăchuăápă
lcătăquáămc,ăkhôngăđcăcôngătyăghiănhnăvăthƠnhătích.
Ọngăcngăđưăphátăhinăraă10ăduăhiuăvătăchcăchoăthyăkhănngăgianălnăxută
hinăcaoănhtănh:ăđtăquáănhiuălòngătinăvƠoănhơnăviênăchăcht,ăthiuăthătcăphêăchună
thíchăhp,ăkhôngăcôngăbăđyăđăcácăkhonăđuătăvƠăthuănhpăcáănhơn,ăkhôngătáchăbchă

chcănngăqunălỦ vƠăchcănngăphêăchun,ăthiuăkimătraăsoátăxétăđcălpăviăvicăthcă
hin,ăkhôngătheoădõiăchiătităcácăhotăđng,ăkhôngătáchăbchăchcănngăqun lý viăkă
toán,ăkhôngătáchăbchămtăsăchcănngăliênăquanăkătoán,ăthiuăchădnărõărƠngăvătráchă
nhimăvƠăquynăhn,ăthiuăsăgiámăsátăcaăkimătoánăviênăniăb.
DaăvƠoăktăquănêuătrên,ăôngăđưăxơyădngămtămôăhìnhăniăting:ămôăhìnhăvăbƠnă
cơnăgianăln.ăMôăhìnhănƠyăgmăcóăbaănhơnăt:ăHoƠnăcnhătoăraăápălc,ănmăbtăcăhiăvƠă
tínhătrungăthcăcaăcáănhơn.
Theo Albercht, khi hoàn cnhătoăápălc,ăcăhiăthcăhinăgianălnăcaoăcùngăviătínhă
liêmăchínhăcaăcáănhơnăthpăthìănguyăcăxyăraăgianălnălƠărtăcaoăvƠăngcăli,ăkhiăhoƠnă
12

cnhătoăápălc,ăcăhiăthcăhinăgianălnăthpăcùngăviătínhăliêmăchínhăcaoăthìănguyăcă
xyăraăgianălnălƠărtăthp.
HoƠnăcnhătoăápălcăcóăthălƠăliênăquanătiănhngăkhóăkhnăvătƠiăchính.ăCăhiăđă
thcăhinăgianălnăcóăthădoăcáănhơnăđóătătoăraăhayădoăsăyuăkémăcaăhăthngăkimă
soátăniăb.ăCôngătrìnhănghiênăcuănƠyăđưăđóngăgópărtălnăchoăvicăthit lpăhăthngă
kimăsoátăniăb.
Richard và John (1983)
Hoàn cnh nghiên cu: Cùng viăđng s caămình,ăRichardăvƠăJohnăđưăchoăraă
đi cunăsáchă“khiănhơnăviênăbin th”ăsauămt cuc nghiên cu công phu vi mu
chn là 10.000 nhân viên làm vic ti Hoa K. Cun sách này có mt sc hút rt ln
đi vi nhng nhà nghiên cu v gian lnăvìănóăđưăđaăraămt kt lun có tính cht
khác bit so vi mô hình tam giác gian ln ca Cressey.
Cách tip cn nghiên cu: Richard và John (1983) thc hin mt cuc nghiên cu
vi muăhnă10.000ănhơnăviênălƠmăvic ti Hoa K.
Kt qu nghiên cu: kt qu nghiên cu v gian lnănƠyăđưăđaăraămt kt lun có
tính cht khác bit so vi Donald (1987). Nguyên nhân ch yu ca gian ln chính là
điu kinăniălƠmăvicăvƠămôiătrng kinh doanh.ăHaiăôngăđaăraămt lot nhng gi
thuyt v tình trng nhân viên bin th tài sn ca công ty:
Th nht, khi nn kinh t có nhngăkhóăkhnăchung:ăgiáăc tng,ăđng tin mt

giá.
Th hai, nhngăngiăđngăthi,ăđc bit là nhngăngi tr tui thng kém
trung thc và không chu khó làm bng nhng th h điătrc.
Th ba, bn cht t nhiên caăconăngi là lòng tham và không trung thc, vì th
cácănhơnăviênăthng c gng ly cp tài sn caăcôngătyăkhiăcóăcăhi.
Th t,ă s không hài lòng, không tho mãn vi công vică cngă lƠă mt trong
nhng nguyên nhân nguyên phát ca vic bin th.
13

Cui cùng, do cu trúc caăcôngătyăđóăcóăhp lý hay không.
Richard và John còn tìm ra mt lot nhng mi liên h gia thu nhp, tui tác, v
trí và mcăđ hài lòng trong công vic vi tình trng bin th. Ví d nhămi liên h
gia thu nhp và bin th.ăTheoăđó,ămtăngi chu áp lc v tài chính hay có nhng
rc ri trong tình hình tài chính không gây ra nhiuăđngăcăbin th so vi vic anh ta
luônăluônăđt tài chínhănhăuătiênăs mt cho mc tiêu sng caăanhăta.ăi vi mi
tngăquanăgia tui tác và bin th, Richard và John cho rngăthôngăthng, trong
mt t chc nhngăngi tr tuiăthngăkhôngăđc giao nhiu trách nhim,ăđngă
nhiên phnăđóăthuc v nhngăngòiăcóănhiu kinh nghim làm vic và có tuiăđi cao
hn.ăNhngăchínhăcáchăb tríănƠyăđưălƠmăchoămcăđ gn kt vi công ty, nhng cam
kt cá nhân hay nhng ràng buc vi mc tiêu ca t chc tr nên lng lo.ăVƠăđơyă
chính là mt lý do khin cho ti l bin th  nhngăngi tr tuiăthngăcaoăhn.ă
Ngoài ra còn tìm ra mi liên kt trc tip gia v trí chc v và mcăđ bin th. Khi
ngun ca hành vi bin th thng do s không hài lòng v công vic hin tiănhngă
mcăđ nghiêm trng ca vic bin th thì li tu thuc vào v trí caăngiăđóătrongă
t chc,ăthôngăthng nhngăngi có hành vi bin th  v trí cao cpăthìăhƠnhăviăđóă
thng gây ra nhng tn tht ln. Sau quá trình nghiên cu, hai ông kt lun rng nhà
qun tr cn tp trung vào bn vn đ sauăđơyănhmăngnănga nhng hành vi bin th
trong t chc:ăquyăđnh rõ ràng nhngăhƠnhăviănƠoăđc coi là bin th; không ngng
ph bin nhng thông tin hu ích, nhngăquiăđnh ca t chc cho toàn th nhân viên;
áp dng vic phê chun nhngăquiăđnh đó;ăcôngăkhaiăcácăphêăchun. Và quan trng

hnăc là nhân viên ca t chcăđóăhiuănhăth nào v cách thc qun lý, c th là
nhngăđóngăgópăca h đcăđánhăgiáănhăth nào, t chc có quan tâm nhiuăđn vn
đ ngnănga bin th không,ătháiăđ và cách nhìn nhn caănhƠălưnhăđo cao cp vi
lcălngălaoăđngănhăth nào.
2.4.ăTịMăLCăCỄCăNGHIểNăCUăTRCăỂYăVăHĨNHăVIăGIANăLNă
THU
Các nghiên cu trên th gii
14

FedeliăvƠăForteă(1999)ăchínhăthcăcungăcpăhătrălỦăthuytăđnăhƠnhăviătrnăthuă
cùngăviăvicătrnăthuăthuănhp.ăMôăhìnhăcaăhăliênăquanăđnăbnăđiălỦ:ănhƠăsnă
xutăhocănhƠănhpăkhu,ăbánăbuôn,ăbánălăvƠătiêuădùngăcuiăcùng.ăNuăthuăGTGTă
đánhăvƠoăngiătiêuădùng,ăngiătiêuădùngăcuiăcùngăcóăđngăcăđătrnăthuăGTGT,ă
vìăđiuănƠyăsălƠmăgimăthuănhpăcaăhătrongăvicămuaăđcăcùngămtălngăhƠngă
hóaăvƠădchăv.ăMcădùăkhôngăthăthyăđcăăkhơuăđuătiênătiăsaoăcácăcôngătyăvƠăcácă
caăhƠng,ăngiătínhăthuăGTGTăchoăkháchăhƠngăcaăh,ăđangăthamăgiaăvƠoătrnăthuă
GTGT,ăcácănhƠăkinhădoanhăhƠngăđuălƠănhngăchuiătrnăthu.ăHocăđătiăđaăhóaăliă
nhunăcaămình,ănhngăthngănhơnăsnăsƠngăchpănhnăghiălngăhƠngămuaătrênăhóaă
đnăthpăhnălngăhƠngăthcătănhmăchimăđotătinăthu.
GordonăvƠăNeilsenă(1997)ăxemăxétăvnăđătrnăthuăGTGTătrongămtănnăkinhătă
măthitălpăviăthamăchiuăđcăbităđnăanăMchăvƠălpălunărngăcăhaiăloiăthuăthuă
nhpăvƠăthuăgiáătrăgiaătngăcóăcăhiănéătránhăcao.ăTrongăkhiăthuăthuănhpălƠătrnăquaă
chuynăthuănhpăchuăthuăăncăngoƠi,ăthuăgiáătrăgiaătngăcóăthătrnăbngăcáchă
thôngăquaămuaăsmăxuyênăbiênăgii.
Srinivasană(1973)ăcngăđưăgiiăthiuămôăhìnhălỦăthuytătinhăvƠătinăhƠnhănghiênă
cuătrongăkhiăkhámăpháăyuătăquytăđnhătrnăthu.ăTrongănghiênăcuănƠy,ăôngăgiiă
thíchărngăcácăhƠnhăviătrnăthuăđcădaătrênămcăđăngiăriăro,ămcăphtăápăđt,ăvƠă
xácă sutăđcă kimă toán.ăTngă tă nhăvy,ănghiênă cuă tìmăthyămtă miăquană hă
khôngărõărƠngăgiaămcăthuăsutăcnăbiênăhocăthuănhpăvƠătrnăthu.
ăAllighamăvƠăSandmoă(1972)ăđưătinăhƠnhănghiênăcuăđăxemăxétăcácăyuătăquytă

đnhăhƠnhăviătrnăthu.ăTrongănghiênăcuănƠy,ăôngăgiiăthíchărngăcácăhƠnhăviătrnăthuă
đcăcnăcăvƠoămcăđăloăngiăriăro,ămcăphtăápăđt,ăvƠăxácăsutăđcăkimătoán.ă
Hnăna,ănghiênăcuăchoăthyămtămiăquanăhăkhôngărõărƠngăgiaămcăthuăsutăcnă
biênăhocăthuănhpăvƠătrnăthu.ă
Orewaă(1957)ăđưătinăhƠnhănghiênăcuăvƠăđiuătraăcácăđcăđimăcaăhƠnhăviătrnă
thu.ăNghiênăcuăchoăthyărngălỦădoăchínhăcaăvicătrnăthuălƠătínhăthayăđiăcaătină
lngăngiăcóăthuănhp,ăngiălƠmăcôngănălngăvƠănhngăngiătălƠmăchămƠăhă
15

luônăthayăđiăđaăchăniăđăhƠngăhóa.,ănhngăthngănhơnăkhôngăluăgiăhăsăđyăđ.
KuglerăPublicationsă(1996)ănghiênăcuăđcăthcăhinăăLiênăninhăChơuăỂuăvƠă
chăraăraărngăgianălnăthuăGTGTăxyăraălƠădoăcăchăchínhăsáchăcóănhiuăsăh,ăthiuă
kimătra,ăkimăsoát,ăqunălỦăyuăkém,ănhơnăviênăqunălỦăít,ădoălòngăthamăcaăconăngiă
nhmătiăđaăhóaăliăíchăcaăcáănhơnăhocătăchcămình,ănênăhăđưăbtătayăviănhauăthcă
hinăgianălnăkhôngăchătrongăncămƠătăchcăgianălnăđaăqucăgiaănhmăchimădotă
tinăthuăcaămiăqucăgia.
Các nghiên cu  trong nc
Tuy  trongăncăchaăcóănhiu cuc nghiên cu chuyên sâu v hành vi gian ln
thu,ănhngătrongăquáătnhăthanhătra,ăkim tra thu,ăthôngăquaăcácăbáoăcáoăđánhăgiá
caăcăquanăthu cho thy mt s nhn xét v hành vi gian ln thu nhăsau:
- Theoăđánhăgiáăca UBND tnh Hu Giang (Ch th S: 03/2012/CT-UBND
ca y ban nhân dân tnh HuăGiangăngƠyă21ăthángă3ănmă2012)
TheoăUBNDătnhăHuăGiangăchoărng, hành vi gianălnăthuăcaăcácătăchcăcáă
nhơnătrongătnhăbtăngunătăỦăthcăchpăhƠnhăphápălutăvăthuăcaămtăsăđiătngă
npăthuăchaănghiêm,ătìnhătrngăcácădoanhănghipăliădngăvƠoăvicăthcăhinăcăchă
tăkhai,ătătính,ătănpăđătrnăthu,ăgianălnăthuăvn cònăxyăraănhngăchaăcóăbină
phápăngnăchnăcóăhiuăqu;ăsăphiăhpăcaăcácă ngƠnh,ăcácăcpăviăcăquanăThuă
trongăcôngătácăqunălỦăthu,ătrongăvicătuyênătruynăchínhăsáchăphápălutăthuăchaă
thngăxuyên,ăchtăch,ălƠmăgimăhiuăquăcaăcôngătácăqunălỦăthuătrênăđaăbƠnătoƠnă
tnh (UBND, 2012).

Theoătrênă hƠnhăviă gianălnăthuăxyăraă doăỦă thcăchpă hƠnhănghaăvăthuă caă
ngiădơnăchaăcao,ăcôngătácăqunălỦănhƠăncăvăthuăkémăhiuăquătoăcăhiăchoă
ngiădơnăgianălnăvăthu.
- TheoăđánhăgiáăcaăTngăccăThu TngăccăThu, (2013)
MtăsănguyênănhơnădnăđnăhƠnhăviăgianălnăthuăbaoăgm:
16

Th nht, doăsălngăcánăbăcôngăchcăthuăcònă“mng”ănênăchaăbaoăquátăhtă
tìnhătrngăngiănpăthuăvƠădoanhănghipăcóăhƠnhăviătrnăthuăvƠăgianălnăthuăngƠyă
càng tinhăvi.ăTrongăkhiăđó,ătălăvnăbnătnăđngăchaăgiiăquytăcònăcao,ădnăđnă
côngătácăgiiăđápăvngămcăchaăkpăthi.ăNghaălƠăsălngăăcánăbăthuăvƠănngălcă
cònăhnăchătoăcăhiăttăchoăngiănpăthuăthcăhinăhƠnhăviăgianălnăthu.
Th hai, hinănay,ăliădngăsăthôngăthoángă trongăchínhăsáchăqunălỦ,ăsădngă
hoáăđn,ăkhôngăítăDNă(nhtălƠăDNăkinhădoanh,ăxutăkhuăhƠngăbáchăhoáătngăhpăquaă
biênăgiiăđtălin,ăkinhădoanhăhƠngănông,ălơm,ăthuăhiăsn)ăđưăthcăhinămua,ăbán,ăsă
dngăhóaăđnăbtăhp pháp đăkhuătrăthuăGTGT,ăchimăđotătinăhoƠnăthu.ăiuă
nƠyăchoăthyăcăchăchínhăsáchăthuăchaăchtăchăcngătoăcăhiăchoăhƠnhăviăgianălnă
thu.
Th ba, vicătăchcăcácă“TunălălngăngheăỦăkinăNNT”ăvƠătăchcăcácăHiănghă
điăthoiăviăDN,ăbênăcnhămtăsăđaăphngălƠmătt,ăămtăsăđaăphngăcònăchaă
đápăngăđcăđyăđ,ăchaăđngăb;ăchaăphơnăloiăđcăNNTăđăápădngăcácăhìnhă
thc,ăbinăphápătuyênătruyn,ăhătrăphùăhp.ăiuănƠyăchngătăỦăthcăhpăhƠnhănghaă
văthuăcaăngiădơnăchaăcaoădoăchaăthcăhinăttăcôngătácătuyênătruynăgiáoădcă
phápălutăthuăchoăngiădơnăvƠănhngăhnăchăyuăkémătrongăqunălỦăthuăcngătoăcă
hiăchoăngiădơnăthcăhinăhƠnhăviăgianălnăthu.
- ánhăgiáăhƠnhăviăgianălnăthuătăthanhătraăTngăccăThu
Theo bà LêăThăChinh,ăTngăccăthuă( taichinhdientu.vn)ăMtăsădoanhănghipă
trênăcăncăliădngănhngăsăhăcaăhăthngăphápălut,ăliădngăsăqunălỦălngă
lo, săthaăhóaăcaămtăsăcánăb ăđăthcăhinăcácăthăđonăgianălnănhmăchimă
đotătinăthu.

Cácădoanhănghipă"đen"ăđangătinăhƠnhănhngăvăvic viăphmăphápălutăvăthuă
mtă cáchă tinhăvi,ăviă nhiu thă đonă liuă lnhă nh:ăLiădngă că chă xută khuă tiuă
ngchăquaăbiênăgiiăđtălin,ăhpăthcăhóaăđuăvƠoăđălpăhăsăxutăkhuăkhngămtă
phnăhocătoƠnăbăhƠngăhóaănhmăchimăđotătinăhoƠnăthuătăngơnăsáchănhƠănc;ă
liădngăsăthôngăthoángăvăthătcăthƠnhălpădoanhănghipăcaăLutădoanhănghip,ă