Luận văn Thạc sĩ 2014 Phân tích hoạt động đầu tư ngoài lĩnh vực kinh doanh nòng cốt của tập đoàn, tổng công ty nhà nước - Nghiên cứu tình huống tập đoàn dầu khi Việt Nam

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP.HCM











PHM QUC KHANG



PHÂN TÍCH HOT NG U T NGOÀI LNH
VC KINH DOANH NÒNG CT CA TP OÀN,
TNG CÔNG TY NHÀ NC – NGHIÊN CU
TÌNH HUNG TP OÀN DU KHÍ VIT NAM



Chuyên ngành : Chính sách công
Mã s : 60.34.04.02




LUN VN THC S KINH T

NGI HNG DN KHOA HC:
TS. V THÀNH T ANH







TP. H CHÍ MINH – NM 2014

i

LI CAM OAN

Tôi cam đoan Lun vn này hoàn toàn do tôi thc hin. Các đon trích dn và s liu s dng
trong lun vn đu đc dn ngun và có đ chính xác cao nht trong phm vi hiu bit ca
tôi. Lun vn này không nht thit phn ánh quan đim ca Trng i hc Kinh t Thành
ph H Chí Minh hay Chng trình Ging dy Kinh t Fulbright.

Tác gi lun vn


Phm Quc Khang

ii

LI CM N

 hoàn thành Lun vn này, trc ht tôi xin gi li cm n đn quý thy cô giáo ti
Chng trình Ging dy Kinh t Fulbright, trng i hc Kinh t thành ph H Chí Minh
đã trang b kin thc và nhit tình h tr mi mt cho tôi trong thi gian hai nm hc va
qua, đc bit tôi xin gi li cm n chân thành và sâu sc đn Thy giáo V Thành T Anh
đã nhit tình giúp đ, hng dn cho tôi hoàn thành Lun vn này.
Trong quá trình thc hin Lun vn này, tôi đã nhn đc s giúp đ, rt nhiu góp ý sâu sc
ca thy Nguyn Xuân Thành, thy  Thiên Anh Tun, cô inh V Trang Ngân đ tôi có th
hoàn thành lun vn này. Qua đây tôi cng xin gi li cm n chân thành đn B phn Th
vin, B phn Phòng Lab và các anh ch đang công tác ti Chng trình Ging dy Kinh t
Fulbright đã to mi điu kin cho tôi trong sut thi gian hc và nghiên cu ti chng
trình.
Tôi xin cm n gia đình, bn bứ và toàn th các thành viên Lp thc s Chính sách công khóa
05 đã luôn đng viên và ng h tôi trong thi gian qua.
Do hn ch v mt thi gian, nng lc thc hin mà lun vn không tránh khi nhng thiu
sót, hn ch. Tôi mong nhn đc nhng ý kin đóng góp, chia s ca Quý Thy, Cô; các
Anh/Ch và các bn quan tâm đn ch đ này đ Lun vn đc hoàn thin.

iii

TịM TT

u t ngoài lnh vc kinh doanh nòng ct tr thành vn đ chính sách đc Chính ph và
các c quan qun lỦ nhà nc quan tâm. Vic thoái vn ca các tp đoàn, tng công ty nhà
nc tr thành nhim v quan trng nhm tái c cu DNNN và tái cu trúc nn kinh t. Nm
2012, giá tr đu t ngoài lnh vc nòng ct ca các tp đoàn, tng công ty là 22.300 t đng,
gim nh so vi mc gn 24.000 t đng ca nm 2011. Trong đó, Tp đoàn Du khí Vit
Nam (PVN) là tp đoàn có giá tr đu t ngoài lnh vc nòng ct ln nht, vi giá tr 6.700 t
đng (B tài chính, 2012). áng tic là cho đn nay vn cha có mt nghiên cu đy đ nào
v hot đng đu t ngoài lnh vc kinh doanh nòng ct ca các tng công ty, tp đoàn kinh t
nhà nc. Lun vn này nghiên cu tình hung PVN nhm tìm li gii đáp cho các nguyên
nhân dn đn hot đng đu t ngoài lnh vc kinh doanh nòng ct ca PVN, và tác đng ca
nó đn các ch th (PVN, Nhà nc, th trng). T đó, tác gi đ xut mt s khuyn ngh
chính sách đi vi Nhà nc.
Qua phân tích, lun vn ch ra hai nhóm nguyên nhân hình thành đng c đu t ngoài ngành
ca PVN. Th nht, nguyên nhân t bên trong, do PVN có ngun lc ln t li nhun gi li
đ tin hành đu t. Thêm vào đó, do vn đ y quyn - tha hành, thông qua đu t đa ngành
nhm khng đnh v th ch đo ca tp đoàn, gia tng s ng h chính tr và thu li ích kinh
t cho lãnh đo các công ty. Các công ty con d dàng vay n, thun li trong tip cn đt đai
nên có đng c đu t vào bt đng sn đ tìm kim li nhun cao. Th hai, nguyên nhân t
bên ngoài, PVN có tin đ pháp lỦ thông thoáng cho vic đu t đa ngành ngay t Quyt đnh

91/Ttg nm 1994 và trong iu l T chc và hot đng ca PVN. Hiu lc qun lỦ, c ch
giám sát lng lo là môi trng thun li hu thun cho PVN tin hành đu t ngoài lnh vc
nòng ct. Yu t quan trng khác na là tính cht thi đim, s n r đu t ca PVN bt
ngun t s bùng n ca th trng chng khoán, bt đng sn; to ra lc hút hp dn đi vi
PVN.
Tác đng ca hot đng đu t ngoài lnh vc kinh doanh nòng ct đi vi các ch th là rt
rõ ràng. i vi PVN, tp đoàn không th thc hin giám sát đi vi toàn b hot đng đu t
ngoài lnh vc nòng ct do c ch đu t chng chéo, nhiu tng nc; s uy tín, hình nh ca
iv
tp đoàn b gim sút; hiu qu tài chính ca đu t rt thp, thm chí thua l gây tn tht vn
cho tp đoàn. i vi Nhà nc, vn đu t ca nhà nc b dàn tri, không đn đc ngành
cn u tiên phát trin; đng thi hot đng này còn đi ngc li ch trng khuyn khích mi
thành phn kinh t tham gia kinh doanh ca Nhà nc; to ra c cu s hu chng chéo trong
lnh vc bt đng sn gây ra s phc tp trong qun lỦ, và gii quyt n xu cho h thng
ngân hàng. Mc dù đu t đa ngành ngay t đu đc nhà nc cho phép, nhng bây gi
cng chính nhà nc phi đóng vai trò ngi đi sa cha tht bi th trng t hot đng đu
t đa ngành này ca các tp đoàn. i vi th trng, nó phá v cnh tranh, to rào cn đi
vi s phát trin ca khu vc t nhân; góp phn gây ra s mt cân bng cung cu trên th
trng bt đng sn.
T nhng phân tích trên, tác gi đ xut mt s khuyn ngh chính sách. u tiên, tip tc
hoàn thành đúng l trình thoái vn đi vi các khon đu t ngoài lnh vc nòng ct. Song
song vi quá trình này cn hoàn thin th ch và khung pháp lỦ đi vi tp đoàn, tng công ty
nhà nc, đ chúng hot đng theo đúng bn cht doanh nghip, tuân theo c ch th trng.
Nhà nc nên tip tc gim t l li nhun gi li t “tin lãi nc ch nhà”; xóa b tín dng
ch đnh hoc bo lãnh ngm cho các tp đoàn; xóa b phân bit đi x gia tp đoàn vi
doanh nghip thông thng.
T khóa: đu t, ngoài lnh vc kinh doanh nòng ct, Tp đoàn Du khí Vit Nam.

v

MC LC

LI CAM OAN i
LI CM N ii
TịM TT iii
MC LC v
DANH MC CÁC Kụ HIU, CH VIT TT vii
DANH MC CÁC BNG BIU ix
DANH MC CÁC S , HỊNH V x
DANH MC PH LC xi
CHNG 1 GII THIU  TĨI 1
1.1. Bi cnh nghiên cu 1
1.2. Mc tiêu nghiên cu 3
1.3. Câu hi nghiên cu 3
1.4. i tng và phm vi nghiên cu 4
1.5. Phng pháp nghiên cu 4
1.6. Cu trúc nghiên cu 4
CHNG 2 C S Lụ THUYT VĨ KHUNG PHỂN TệCH 5
2.1. LỦ thuyt v đu t đa ngành 5
2.1.1. Khái nim đu t đa ngành 5
2.1.2. Phân loi hot đng đu t đa ngành 6
2.2. Nguyên nhân các doanh nghip tin hành đu t đa ngành 6
2.2.1. Nguyên nhân t bên trong doanh nghip 6
2.2.2. Nguyên nhân t bên ngoài doanh nghip 8

2.3. Tác đng kinh t ca hot đng đu t đa ngành 8
vi
2.4. Tng quan các nghiên cu trc 10
CHNG 3 PHỂN TệCH HOT NG U T NGOĨI LNH VC KINH DOANH
NÒNG CT CA TP OĨN DU KHệ VIT NAM 12
3.1. Tng quan v PVN 12
3.1.1. Quá trình phát trin 12
3.1.2. Ngành ngh kinh doanh nòng ct ca PVN 12
3.1.3. Kt qu hot đng ca PVN 13
3.1.4. Cu trúc đu t đa ngành ca PVN 14
3.2. Nguyên nhân PVN tin hành đu t ngoài lnh vc kinh doanh nòng ct 19
3.2.1. Nguyên nhân t phía PVN 19
3.2.2. Nguyên nhân t kinh t v mô và th ch 26
3.3. Tác đng ca hot đng đu t ngoài lnh vc kinh doanh nòng ct ca PVN 30
3.3.1. i vi PVN 30
3.3.2. i vi Nhà nc 33
3.3.3. i vi th trng 34
CHNG 4 KT LUN VĨ KHUYN NGH CHệNH SÁCH 36
4.1. Kt lun 36
4.2. Khuyn ngh chính sách 37
4.3. Nhng hn ch ca nghiên cu 39
TĨI LIU THAM KHO 40
PH LC 46


vii

DANH MC CÁC Kụ HIU, CH VIT TT

Ch vit tt

Tên ting Anh
Tên ting Vit
BCTC

Báo cáo tài chính
BS

Bt đng sn
CIEM
Central Institute for
Economic Management
Vin Nghiên cu Qun lỦ Kinh t Trung
ng
CTCP

Công ty c phn
DN

Doanh nghip
DNNN

Doanh nghip nhà nc
EVN
Electricity Vietnam
Tp đoàn in lc Vit Nam
LVKDNC

Lnh vc kinh doanh nòng ct
MTV

Mt thành viên
N/a
Not available
Không có thông tin
Oceanbank

Ngân hàng Thng mi C phn i
Dng
PTSC
Petrovietnam Technical
Services Corporation
Tng công ty C phn Dch v Tng hp
Du khí
PVC
Petrovietnam Construction
Joint Stock Corporation
Tng công ty Xây lp Du khí Vit Nam
PVC-SG

Công ty Xây lp Du khí Sài gòn
PV Gas
Petrovietnam Gas
Tng công ty Khí Vit Nam
PVFC
Petrovietnam Finance
Corporation
Tng công ty Tài chính C phn Du khí
Vit Nam
PVI

Công ty c phn PVI
PVL

Công ty c phn a c Du khí
PVN
Petrovietnam
Tp đoàn Du khí Vit Nam
TCT

Tng công ty
viii
TKTNN

Tp đoàn kinh t nhà nc
TNHH

Trách nhim hu hn
TTCK

Th trng chng khoán
Vinashin

Tp đoàn Công nghip Tàu thu Vit Nam

ix

DANH MC CÁC BNG BIU

Bng 1-1: Tình hình đu t ngoài lnh vc kinh doanh nòng ct ca TCT, TKTNN 2
Bng 3-1: C cu s hu và đu t ngoài ngành ca PVN 14

Bng 3-2: S lc v hot đng ca các công ty con PVN nm c phn chi phi ti thi đim
31/12/2012 16
Bng 3-3: Giá tr vn góp ca PVC vào các công ty trong lnh vc Xây dng, Bt đng sn 18
Bng 3-4: Quy mô đu t ngoài lnh vc kinh doanh nòng ct ca mt s tp đoàn 19
Bng 3-5: Ngun vn y thác ti PVFC vào thi đim 31/12 t 2008 - 2012 20
Bng 3-6: Kt qu phân tích Dupont 4 công ty PVFC, PVC, PVI, PTSC 25
x
DANH MC CÁC S , HỊNH V

Hình 3-1: Thi đim c phn hóa mt s công ty con ca PVN 22
Hình 3-2: Tình hình d n tín dng ca mt s công ty con ca PVN 24
Hình 3-3: S đ qun lỦ ca ch s hu nhà nc vi PVN 29
Hình 3-4: Cu trúc s hu chng chéo ca PVN vi các công ty con 31
Hình 3-5: Mt s logo công ty con ca PVN 32















xi

DANH MC PH LC

Ph lc 1: Phng pháp phân tích Dupont 46
Ph lc 2: Quá trình phát trin ca Tp đoàn Du khí Vit Nam (PVN) 48
Ph lc 3: Kt qu hot đng ca PVN giai đon 2001 – 2010 49
Ph lc 4: Giá tr vn góp ca PVC vào các công ty ti thi đim 31/12/2009 và 31/12/2012 50
Ph lc 5: S liu v cho vay các bên có liên quan ti PVFC ti thi đim 31/12 t 2008 – 2012
52
Ph lc 6: Mt s khon vay ca PVC ti thi đim 31/12 t 2008 - 2012 52
Ph lc 7: Thi đim c phn hóa mt s công ty con ca PVN và giá tr thu đc 53
Ph lc 8: Tình hình d n tín dng ca mt s công ty con ca PVN ti thi đim 31/12 t 2006
- 2013 54
Ph lc 9: Ngun vn huy đng và nhn y thác ca PVFC 54
Ph lc 10: Kt qu kinh doanh ca PVFC trong giai đon 2006 – 2008 55
Ph lc 11: Mt s ch tiêu tài chính ca các công ty con ca PVN 56
1

CHNG 1
GII THIU  TĨI

1.1. Bi cnh nghiên cu
Vit Nam đang tin hành chuyn dch c cu kinh t theo hng gim dn s hu Nhà nc
trong các doanh nghip (DN). S lng doanh nghip nhà nc (DNNN) đã gim đáng k qua
các nm; c th, nm 1990 có hn 12.000 DNNN, đn nm 2000 còn khong 6.000 DNNN, và
nm 2012 còn 846 DNNN (B tài chính, 2013).
Tuy nhiên, các DNNN vn gi vai trò quan trng, nh hng không nh đn hot đng th
trng, n xu trong h thng ngân hàng và bt n kinh t v mô. Tng s vn ca các DNNN đã
tng t 136 nghìn t đng nm 2001 lên 700 nghìn t đng vào nm 2010 (CIEM, 2012), và 921
nghìn t đng nm 2012 (B tài chính, 2013) nhng li tp trung ch yu vào 10 tp đoàn, 11

tng công ty đc bit, chim 87,1% tng vn ch s hu, và 85,8% tng tài sn (CIEM, 2012).
Mc dù quy mô vn nhà nc trong DNNN không h nh nh th, nhng n vay ca các DNNN
cng rt ln, tính đn cui nm 2012 là 402.955 t đng (BTC, 2013), tng đng 13% tng d
n tín dng ca h thng ngân hàng; tính riêng 12 TKTNN n vay là 218.740 t đng

(CIEM,
2012).
Bc vào nm 2005 – 2006, s bùng n ca th trng chng khoán (TTCK), bt đng sn
(BS) đã bt đu cho trào lu đu t ngoài lnh vc kinh doanh nòng ct (LVKDNC) trong các
tng công ty (TCT), tp đoàn kinh t nhà nc (TKTNN). Theo báo cáo ca BTC, nm 2011,
các TCT, TKTNN đu t ngoài LVKDNC gn 24.000 t đng, nhng đã gim còn gn 22.300
t đng trong nm 2012; trong đó có 1.106 t đng vào chng khoán, 1.413 t đng vào lnh vc
bo him; 6.089 t đng vào BS, 523 t đng vào qu đu t; riêng lnh vc ngân hàng vt
tri vi 13.152 t đng. Nhng con s thng kê cha đy đ này đã phn ánh có mt ngun vn
đu t rt ln nm ngoài LVKDNC.
2
S sp đ ca Tp đoàn Công nghip tàu thy Vit Nam
1
(Vinashin) tr thành bài hc đt giá
cho s đu t đa ngành ra ngoài LVKDNC nhng qun lỦ lng lo, kinh doanh yu kém. Trong
giai đon 2006 - 2008, Vinashin đã thành lp gn 200 công ty con, hot đng t sn xut thép, xi
mng, xây dng khu công nghip, dch v bo him, ngân hàng, hàng không , thm chí đn c
xe máy. Tng t, Tp đoàn in lc Vit Nam (EVN) đu t hn 2.000 t đng vào các lnh
vc ri ro nh bo him, ngân hàng, chng khoán… Theo kt lun ca Thanh tra Chính ph nm
2013, EVN đu t vào EVN telecom gây mt vn 2.400 t đng. Không ch vy, chi phí cho xây
dng bit th, sân tennis, b bi vi tng giá tr gn 600 t đng li đc EVN hch toán chi phí
tính vào giá bán đin (Thái Sn – Mai Hà, 2013). u t ngoài LVKDNC nhng hch toán
không minh bch, dn đn tng chi phí sn xut đin, giá thành sn xut đin bt hp lỦ.
Bng 1-1: Tình hình đu t ngoƠi lnh vc kinh doanh nòng ct ca TCT, TKTNN
vt: t đng

2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Tng
6.114
14.441
19.840
14.991
21.814
23.744
22.283
Ngơn hƠng
3.838
7.977
11.427
8.734
10.128
11.403
13.152
Bt đng sn
211
1.431
2.285
2.999
5.379

9.286
6.089
Bo him
758
2.655
3.007
1.578
2.236
1.682
1.413
Chng khoán
707
1.328
1.697
986
3.576
696
1.106
Qu đu t
600
1.050
1.424
694
495
675
523
NgoƠi ngƠnh/Doanh
thu
1,2%
2,3%

2,4%
1,4%
1,5%
1,5%
1,3%
Ngun: B Tài chính
S cn thit cng nh tính hiu qu ca hot đng đu t ngoài LVKDNC ca các TCT,
TKTNN đã tr thành trng tâm đc đa ra xem xét và tho lun trong Quc hi cng nh các
phng tin thông tin đi chúng. Mc dù giá tr tng đi ca đu t ngoài LVKDNC so vi
doanh thu ca TCT, TKTNN là thp nhng nó đã bc l nhng tác đng tiêu cc trong nn
kinh t. Theo Quyt đnh s 929/Q-Ttg, Th tng Chính ph đã ch đo các DNNN tin hành


1
Ngày 21/10/2013, Vinashin đc c cu li thành Tng công ty Công nghip tàu thy (SBIC) theo Quyt đnh s
3287/Q-BGTVT ca B Giao thông vn ti
3

thoái vn  các hot đng đu t ngoài LVKDNC này. Tuy nhiên, đn nay vn cha có mt
nghiên cu đy đ phân tích hot đng đu t ngoài LVKDNC ca các TCT, TKTNN Vit Nam.
Do hn ch v kh nng tip cn thông tin, ngun s liu thu thp đc nên lun vn ch tp
trung nghiên cu tình hung c th vi Tp đoàn Du khí Vit Nam (PVN). PVN, mt trong chín
TKTNN
2
, hin đang là đn v có s vn đu t ngoài LVKDNC ln nht, vi giá tr là 6.700 t
đng

(B Tài chính, 2011). PVN đu t vào 22 công ty con, góp vn liên kt vi 55 công ty, góp
vn liên doanh vi 23 công ty (PVN, 2012).
Vì ch nghiên cu tình hung PVN nên nghiên cu không nht thit phn ánh và rút ra kt lun

chung cho toàn b hot đng đu t ngoài LVKDNC ca các TCT, TKTNN.
1.2. Mc tiêu nghiên cu
Nghiên cu đc thc hin nhm nhn dng các hot đng đu t mà PVN đã và đang tin hành,
t đó khái quát “bc tranh” đu t ngoài LVKDNC ca PVN. Sau đó tin hành tìm hiu nguyên
nhân xut phát t bên trong ln bên ngoài ca PVN dn đn hot đng đu t ngoài LVKDNC
ca PVN. ng thi nghiên cu ch ra tác đng kinh t (đi vi PVN, đi vi Nhà nc, đi vi
th trng) trong hot đng đu t ngoài LVKDNC ca PVN.
1.3. Cơu hi nghiên cu
T bi cnh và mc tiêu trên, đ tài “Phân tích hot đng đu t ngoài lnh vc kinh doanh nòng
ct ca TCT, TKTNN Vit Nam – Nghiên cu tình hung Tp đoàn Du khí Vit Nam” đc
thc hin nhm tr li 3 câu hi nghiên cu sau:
Th nht, các nguyên nhân nào khin PVN tin hành hot đng đu t ngoài lnh vc kinh doanh
nòng ct?
Th hai, hot đng đu t ngoài lnh vc kinh doanh nòng ct đó ca PVN đã to ra nhng tác
đng kinh t nh th nào?
Th ba, các chính sách nào ca Nhà nc nên thc hin đi vi hot đng đu t ngoài lnh vc
kinh doanh nòng ct ca các TCT, TKTNN?


2
Tính đn cui nm 2013, Chính ph đã chuyn đi 3 tp đoàn thành mô hình tng công ty gm có: Tp đoàn Công
nghip tàu thy Vit Nam, Tp đoàn Phát trin Nhà và ô th Vit Nam, Tp đoàn Công nghip xây dng Vit Nam;
nên ch còn li 9 TKTNN.
4
1.4. i tng vƠ phm vi nghiên cu
i tng nghiên cu: Tp đoàn Du khí Vit Nam (PVN)
Phm vi nghiên cu: nm 2000 – 2013 và cp nht mt s din bin gn đây theo s sn có ca
s liu.
1.5. Phng pháp nghiên cu
 tài áp dng phng pháp đnh tính, tp trung vào s dng các lun đim trong các nghiên cu

trc v đu t đa ngành ca công ty, tin hành kim chng đi vi trng hp ca PVN. Thông
qua Báo cáo tài chính (BCTC) ca PVN, và các công ty con; cùng vi nhng bng chng thu
thp đc thông qua các kênh thông tin (internet, báo, tp chí) tác gi s dng phng pháp
thng kê mô t đ tóm lc bc tranh đu t ngoài LVKDNC ca PVN. Bên cnh đó, tác gi s
dng phng pháp quy np đ cng c cho các lp lun ca tác gi.
 đánh giá hiu qu hot đng tài chính trong đu t ngoài LVKDNC, nghiên cu s dng phân
tích Dupont và tp trung vào 4 công ty có giá tr đu t ngoài LVKDNC ln nht là: TCT Tài
chính C phn Du khí Vit Nam (PVFC), TCT Xây lp Du khí Vit Nam (PVC), TCT C phn
Dch v Tng hp Du khí (PTSC), CTCP PVI (PVI).
1.6. Cu trúc nghiên cu
 tài gm 4 chng, trong chng đu tiên, tác gi s gii thiu v bi cnh chính sách và vn
đ chính sách. Chng th hai, tác gi nêu tng quan v các nghiên cu ti Vit Nam cng nh
trên th gii v hot đng đu t đa ngành ca các DN, đa ra các nguyên nhân c bn đ DN có
đng c đu t đa ngành. Chng tip theo tp trung vào phân tích các nguyên nhân dn đn vic
PVN tin hành đu t ngoài LVKDNC. Và nó to ra nhng tác đng kinh t gì đi vi bn thân
PVN, Nhà nc, th trng. Trong chng cui cùng, tác gi nêu ra kt lun và mt s khuyn
ngh chính sách đi vi hot đng đu t ngoài LVKDNC ca các TCT, TKTNN.



5

CHNG 2
C S Lụ THUYT VĨ KHUNG PHỂN TệCH

2.1. LỦ thuyt v đu t đa ngƠnh
2.1.1. Khái nim đu t đa ngƠnh
Có nhiu quan đim khác nhau v đnh ngha đu t đa ngành. Theo Ansoff (1958), trích trong
Mongtgomery C.A (1983), đu t đa ngành đc xem nh là chin lc kinh doanh ca công ty,
nó là con đng cho công ty tip tc tng trng và thay đi. Ansoff cho rng đu t đa ngành s

khó khn hn các chin lc khác. Bi vì hng đn mt dòng sn phm mi và th trng mi,
nó cn nhng k nng mi, k thut mi, thay đi t chc trong cu trúc công ty. Tng t Pitts
& Hopkins (1982), trích trong Mongtgomery (1983), cho rng đu t đa ngành là s thâm nhp
ca mt công ty đi vi mt sn phm mi bng s dng ngun lc mi nhm tip cn mt th
trng mi. Theo Raghunathan (1995) đó là phm vi trong đó các thit ch trong các hot đng
kinh doanh khác nhau din ra đng thi.
Phát trin kinh t thông qua phát trin các TCT, TKTNN đã tr thành ch trng, đng li
xuyên sut ca ng và Chính ph trong thi gian dài. Theo Ngh quyt Hi ngh Trung ng 3
khóa IX, DNNN cn “tp trung vào nhng ngành, lnh vc then cht và đa bàn quan trng,
chim th phn đ ln đi vi các sn phm và dch v ch yu”. Do đó, LVKDNC ca các TCT
hay TKTNN không phi do la chn t ni ti DN; đó là s la chn ca nhà nc. Nhà nc
đnh hng cho tp đoàn phi phát trin trong ngành ngh cn u tiên nm gi đó. Nh là PVN
s tp trung vào thm dò, khai thác, ch bin du khí; EVN chuyên môn hóa trong sn xut,
truyn ti, phân phi đin; Vinashin đóng, sa cha tàu và cng bin. Các tp đoàn kinh t đc
hình thành theo 2 cách thc: th nht, theo cách thc truyn thng, doanh nghip t tích t, tp
trung vn và đu t chi phi các doanh nghip khác, hoc chúng t nguyn liên kt vi nhau đ
hình thành tp đoàn có tim lc đ cnh tranh; th hai, tp đoàn đc hình thành t mt công ty
hay tng công ty nhà nc có sn. TKTNN  Vit Nam đc hình thành theo cách thc th 2,
tc là da trên TCT nhà nc hin hu, bn cht là “lp ghép các DN thành viên” mà không to
ra đc “mt s kt hp hu c vi c cu nhiu tng nc” (Trn Tin Cng, 2005).
6
2.1.2. Phơn loi hot đng đu t đa ngƠnh
Theo phân loi ca Strategy Train (2014) thì đu t đa ngành đc chia thành:
u t đa ngành liên quan vi ngành kinh doanh chính (related diversification): là hình thc đa
dng hóa đu t có liên quan cht ch vi lnh vc kinh doanh hin có ca DN. Nó xy ra khi DN
m rng chui sn phm hoc th trng. Trong đó, DN bt đu sn xut mt sn phm mi hoc
thâm nhp vào th trng mi có liên quan vi hot đng kinh doanh vn có ca nó.
u t đa ngành không liên quan vi ngành kinh doanh chính (unrelated diversification): là hình
thc đa dng hóa đu t không có mi liên quan vi lnh vc kinh doanh hin có ca DN. u t
không liên quan xy ra khi DN sn xut mt sn phm mi hoc thâm nhp th trng mi không

liên quan vi hot đng kinh doanh vn có ca nó.
2.2. Nguyên nhơn các doanh nghip tin hƠnh đu t đa ngƠnh
2.2.1. Nguyên nhơn t bên trong doanh nghip
Có nhiu nghiên cu lí gii ti sao DN tin hành đu t đa ngành. Nhng tác gi tng hp mt s
nguyên nhân chính nh sau:
Ti thiu hóa chi phí
Trong LỦ thuyt v chi phí giao dch, Williamson (1989) xem hot đng trong DN mang tính hp
đng: hp đng vi th trng, hp đng vi ngi lao đng, hp đng vi ngi qun lỦ… Chi
phí giao dch là yu t quan trng gii thích cho vic ti sao DN đc t chc theo nhiu hình
thc khác nhau, đa dng hóa trong DN là bin pháp gim chi phí giao dch liên quan ngun lc
trong doanh nghip (con ngi, k thut, th trng…)
u tiên, đa dng hóa giúp DN tn dng li th kinh t theo quy mô (Teece, 1980, trích trong
Joseph, 2007), đó là kinh nghim qun lỦ, thng hiu, R&D. Hoc li th theo phm vi
(Chandler, 1994), đó là th trng đu vào hoc đu ra ca sn phm, tài chính, marketing. Trong
mt môi trng cnh tranh, vic chia s ngun lc nh vy s rt hu hiu, nhng nó dng nh
ch hiu qu trong vic đu t đa ngành có liên quan đn ngành kinh doanh chính.
Th hai, đu t đa ngành to ra th trng vn ni b khi th trng vn bên ngoài không hiu
qu (Ghemawat and Khanna, 1998, trích trong Abhirup, 2007). c bit, trong trng hp thông
7

tin bt cân xng trên th trng tín dng tng lên làm vic tip cn vay n khó khn, hoc chi phí
vay n tng cao.
Phơn tán ri ro bng đu t đa ngƠnh
DN đu t đa ngành s giúp DN n đnh sut sinh li bình quân cho DN, san s li nhun gia
các lnh vc trong trng hp th trng có bin đng (Amihud & Lev, 1981, trích trong LI,
2007). Mc tiêu ca DN khi tin hành đu t đa ngành cng nhm ti đa hóa giá tr cho DN. 
xem xét kh nng sinh li ca hot đng đu t đa ngành, nghiên cu s dng phân tích Dupont
đ đánh giá hiu qu hot đng tài chính. ây là phng pháp phân tách sut sinh li trên vn
ch s hu (ROE) thành các b phn cu thành. ROE phn ánh mt đng vn ca ch s hu b
ra thì thu v đc bao nhiêu đng li nhun sau thu (Bodie, Kane, Marcus, 2008).

ROE =


=
=





*


*



= H s gánh nng thu*H s gánh nng lãi vay*ROA*H s đòn by
Trong công thc trên ta thy ROE s ph thuc vào các cu phn: h s gánh nng thu, h s
gánh nng lãi vay, ROA, h s đòn by. (Xem Ủ ngha ca các h s này ti Ph lc 1)
Tn dng các ngun lc c bn trong công ty
DN đu t đa ngành đ tn dng các yu t sn xut hoc ngun lc d tha (Penrose, 1959) to
ra li th theo phm vi cho DN không ch t ngun lc vt cht mà còn t ngun lc vô hình.
Theo Teece (1980), DN có ngun vn nhàn ri hoc ngun lc d tha, s có xu hng đu t đa
ngành đ s dng ngun lc đó, thay vì cho vay hoc cho thuê. Bên cnh đó, DN đu t đa ngành
có th gia tng gii hn vay n, to ra lá chn thu bng cách san s li nhun trong các công ty
con (Apostu, 2010).
LỦ thuyt v ngi y quyn ậ ngi tha hƠnh
Vn đ ph bin trong qun tr DN đó là y quyn – tha hành; phát sinh do s tách bch gia

quyn s hu và quyn kim soát. Theo Jensen và Meckling (1976), trong DN có mt mi quan
8
h y quyn nh mt hp đng theo đó mt hoc nhiu ngi (ngi y quyn) kt hp vi mt
ngi khác (ngi tha hành) đ đi din thc hin kim soát và qun lỦ DN; trong đó ngi
tha hành đc y quyn quyt đnh thay cho nhng ngi y quyn. Nu c hai bên trong mi
quan h trên ti đa hoá li ích, có lỦ do đ tin rng ngi tha hành s không luôn luôn hành
đng vì li ích tt nht ca ngi y quyn. Nh vy có mt s không tng thích v đng c và
thông tin bt cân xng xy ra.
u t đa ngành có th s tha mãn mc tiêu ti đa quyn lc ca nhà qun lỦ hn là mc tiêu
ca các ch s hu (Hokkinson & Hitt, 1990, trích trong LI, 2007). ng thi, Stiglitz (2000) ch
ra mi quan tâm ca lãnh đo khu vc công đó là tìm cách tng đi đa quy mô ca c quan đ
đc b sung nhân s và ngân sách. Nhng li ích v “tin lng, bng lc, danh ting, quyn
lc, chc v” li đu có liên quan đn quy mô ca c quan.
2.2.2. Nguyên nhơn t bên ngoƠi doanh nghip
Qua nghiên cu DN  Trung Quc, Lixin (2002) kt lun DN mà có mi liên h chính tr vi
chính quyn càng cht ch thì càng có xu hng đu t đa ngành. Th ch yu kém trong bo v
li ích cho các c đông, cùng vi vic các DNNN Trung Quc d dàng tip cn vay n hoc đc
u đãi trong đu t cng là yu t tng đu t đa ngành ca DNNN (Joseph, 2007).
Nhng thay đi v kinh t v mô, cng nh k vng v s tng trng trong mt s ngành, lnh
vc s làm thay đi hành vi ca DN. S bùng n ca th trng tài chính đã dn đn s tham gia
đu t đa ngành mnh m ca các TKTNN ca Trung Quc vào th trng tài chính trong thp
niên 90 (Mi, 2000).
Các mô hình tp đoàn trên th gii nh Chaebol (Hàn Quc), Zaibatsu và Keiretsu (Nht Bn) và
hot đng đu t đa ngành ca nó là kt qu ca các chính sách, s khuyn khích t phía Chính
ph (Schneider, 2009, trích trong Ly Le, 2013). Hay nói cách khác, nó xut phát t th ch ca
quc gia.
2.3. Tác đng kinh t ca hot đng đu t đa ngƠnh
i vi tp đoàn đu t đa ngành: theo LI (2007), có mt mi tng quan nghch gia đu t đa
ngành và kt qu kinh doanh. Cho nên giá tr DN và kt qu kinh doanh ca DN b suy gim khi
s đa dng hóa đu t tng lên (Kali, 2000). Nhng nghiên cu ca Joseph (2007) li cho thy

9

không có mi quan h nhân qu rõ ràng gia đu t đa ngành và hiu qu kinh doanh. Tuy nhiên,
vn đu t ca DN chc chn s b phân tán, thiu s tích t, tp trung cho ngành nòng ct. ng
thi, bn thân công ty m không đ nng lc đ giám sát toàn din mi khon đu t trong các
công ty con; là c hi ny sinh vn đ y quyn tha hành.
Bên cnh đó, mt tp đoàn kinh doanh đa ngành nm gi nhiu công ty con, sn xut nhiu loi
sn phm, nó s to ra hiu ng hào quang (halo effects) cho tp đoàn và các thành viên ca nó.
Theo Beckwith (1978) thì "n tng tng th nh hng đn các thuc tính c th", n tng đó
s b chi phi bi s ni ting, quen thuc ca thng hiu đó. Do đó nim tin và thái đ ca con
ngi đi vi các công ty con b nh hng bi thng hiu ca tp đoàn. Nó s to ra nhng tác
đng tích cc hoc tiêu cc đn hot đng kinh doanh do hiu ng hào quang to ra.
i vi Nhà nc: trong trng hp mt DNNN thì vic đu t đa ngành s có nhng tác đng
đi vi nhà nc nh sau: th nht, nó đi ngc li quá trình chuyn dch kinh t, thúc đy c
phn hóa và tham gia ca các thành phn kinh t; trong đó Nhà nc ch nm gi nhng ngành
then cht (V Thành T Anh, 2012). Bt đu t đu thp niên 90, tht bi ca mô hình kinh t tp
trung  Liên Xô giúp Vit Nam Ủ thc đc nhim v ci cách kinh t. Và bt đu quá trình bng
Quyt đnh s 202-CT ca Hi đng b trng v thí đim chuyn mt s DNNN thành CTCP.
Tip đó là Quyt đnh s 90/Ttg nm 1994 ca Th tng Chính ph v tip tc sp xp DNNN.
Tip theo, mt lot quyt đnh đc ban hành đ hng dn cho quá trình c phn hóa; và xác
đnh nhng ngành, lnh vc mà nhà nc cn phi nm gi 100% s hu hoc chi phi nh Ch
th 20 (1998), Ngh đnh 44 (1998), Quyt đnh 58 (2002), Quyt đnh 155 (2002). Th hai, các
TKTNN t lâu đã nhn đc nhiu u đãi, tr cp; đc bit, nhiu khon tín dng ch đnh hoc
tín dng bo lãnh đ cung cp cho các TKTNN, điu này đã to ra “ràng buc ngân sách
mm”
3
(Kornai, 1986) cho các TKTNN, tim n phát sinh ri ro đo đc. Vi c ch h tr nh
vy thì các công ty con ca tp đoàn s d dàng có nhng đc quyn riêng, “c ch bo v” t
công ty m. Th ba, ngun vn ca nhà nc b phân tán, khó kim soát (V Thành T Anh,

3
Theo Kornai (1986), ràng buc ngân sách mm là tình trng tài chính ca DN không to ra bt c ràng buc nào
trong quyt đnh chi tiêu, đu t, bành trng cho lãnh đo doanh nghip. Do DN có th nhn đc b sung vn t
nhà nc hoc thông qua tín dng.
10
2012). Vic DNNN kinh doanh  nhiu lnh vc cùng lúc thì điu tt yu là vn đu t ca nhà
nc s b dàn tri, không tp trung vào lnh vc nòng ct mà nhà nc u tiên phát trin.
i vi th trng: theo Stiglitz (2000), c s cho vic can thip ca nhà nc vào th trng là
do có tht bi th trng. Cho nên vic nhà nc đu t vào các DN đ thc hin hot đng kinh
doanh là do các lnh vc cn vn đu t ln hoc t sut li nhun thp, khu vc t nhân không
tham gia nh đng st, đóng tàu ; hoc có đc quyn t nhiên nh đin lc thì mi cn s can
thip ca nhà nc. Nhng vic các TCT, TKTNN đu t vào nhng lnh vc không có tht bi
th trng thì hoàn toàn không cn thit.
Chính hot đng đu t đa ngành nh vy ca các tp đoàn, TCT đã to ra hiu ng chèn ln cho
khu vc t nhân (vn, tín dng, lao đng) (V Thành T Anh, 2012). Theo nghiên cu ca ông,
giai đon 2006 -2010 thì DNNN vn chin 45% vn đu t và 31% vn tín dng. Mc dù s
lng các DNNN có xu hng gim nhng các DNNN tng hot đng đu t ngoài LVKDNC và
đc tài tr bng vn tín dng thì t hn nó s to ra s ln át cho các DN t nhân trong các lnh
vc này.
2.4. Tng quan các nghiên cu trc
Joseph (2007) và đng s nghiên cu gn nh toàn b các DN phi tài chính đc niêm yt ti
Trung Quc trong giai đon 2001 – 2005. Trong nghiên cu này, hn 70% các công ty trong mu
nghiên cu có đu t đa ngành. c bit, vic đu t đa ngành ph thuc mnh m vào s gn kt
v mt chính tr ca các DN. Ngi điu hành có mi liên kt chính tr mt thit thì dng nh
đu t đa ngành nhiu và không liên quan vi ngành nòng ct. Nghiên cu ch ra không có mi
liên h gia cu trúc s hu đn kt qu kinh doanh trong vic đu t đa ngành; đng thi, có 2
nguyên nhân mà DN đa dng hóa trong bi cnh Trung Quc. Th nht, kt qu ca vic các DN
kinh doanh trong lnh vc không hp dn. Th hai, đu t đa ngành ca DNNN phn ánh vic
xây dng “đ ch” đ bo v quyn li cho ngi đng đu và tránh khi s cnh tranh. Nó càng

th hin rõ trong mt môi trng th ch yu.
Nghiên cu ca LI (2007) tp trung vào 4 vn đ liên quan vi nhau: bn cht ca vic đu t đa
ngành và mi quan h vi kt qu kinh doanh  Trung Quc; các nhân t nh hng đn quyt
đnh đu t đa ngành ca DN Trung Quc; nh hng ca các nhân t trên đn vic đa ngành và
mi quan h kt qu; và nhân t quan trng nht là gì. LI chy hi quy đi vi mu gm 270 DN
11

trong 2 nm 2003 – 2004. V mt lỦ thuyt, LI đã đ xut khung lỦ thuyt mi phc v phân tích
gm có 4 nguyên nhân: mc tiêu hiu qu, ti đa hóa s giàu có ca ngi qun lỦ, xây dng th
trng vn ni b, đt đc s thun li trong cnh tranh. Không có bng chng c th v mt
thc nghim v mi quan h nghch bin gia đu t đa ngành và hiu qu kinh doanh ca DN ti
Trung Quc.
Mi (2000) gii thích s khng hong trong DNNN ca Trung Quc là do vn đ y quyn – tha
hành. Các DNNN nh là nhng ngi tha hành ca Chính ph hn là mt ch th kinh doanh
tham gia vào th trng. Tác gi trích dn t nghiên cu ca Garner (1996), DNNN vay mn
trên th trng tài chính nh là tài tr vn cho chính ph ch không phi cho DNNN vay. Bi vì
th trng tài chính cho rng vi Ủ chí chính tr thì Nhà nc s không đ các DNNN phá sn.

12
CHNG 3
PHỂN TệCH HOT NG U T NGOĨI LNH VC KINH DOANH NÒNG CT
CA TP OĨN DU KHệ VIT NAM

3.1. Tng quan v PVN
3.1.1. Quá trình phát trin
Tp đoàn Du khí Vit Nam là công ty trách nhim hu hn mt thành viên do Nhà nc là ch
s hu, PVN đã tri qua quá trình phát trin hn 50 nm (Ph lc 02). Ngày 9-9-1977, Chính
ph ra Quyt đnh s 251/CP thành lp Công ty Du m và Khí đt Vit Nam, gi tt là
Petrovietnam, trc thuc Tng cc Du m và khí đt Vit Nam (tin thân ca PVN bây gi).
Ngày 6-7-1990, Chính ph ra Quyt đnh s 250-HBT v vic thành lp Tng công ty Du m
và Khí đt Vit Nam trc thuc B Công nghip nng. Ngày 29-8-2006, Th tng Chính ph
ban hành Quyt đnh s 199/2006/Q-TTg thành lp Công ty m - Tp đoàn Du khí Vit Nam,
tên giao dch quc t là Vietnam Oil and Gas. Theo Quyt đnh s 924/Q-TTg ngày 18-6-2010
ca Th tng Chính ph, PVN đc chuyn thành Công ty trách nhim hu hn mt thành viên
do nhà nc làm ch s hu.
3.1.2. NgƠnh ngh kinh doanh nòng ct ca PVN
Trong iu l T chc và hot đng ca Tng công ty Du khí Vit Nam (nay là PVN) theo Ngh
đnh s 38-CP (1995), Chính ph ch có quy đnh v nhim v ca TCT: nghiên cu, thm dò,
khai thác du khí…; cha có chi tit v lnh vc kinh doanh. n iu l T chc và hot đng
ca PVN theo Quyt đnh s 36/2007/Q-Ttg (2007) thì PVN đc phép thc hin kinh doanh
trong phm vi rt rng, bao gm: (i) Nghiên cu, tìm kim thm dò, khai thác, vn chuyn, ch
bin du khí  trong và ngoài nc; (ii) Kinh doanh, dch v khai thác du thô, khí, các sn phm

du, khí; (iii) Xut nhp khu vt t, thit b du khí, sn phm du khí, hoá du; (iv) Kinh
doanh, phân phi các sn phm du, khí, các nguyên liu hoá phm du khí. Và các ngành khác
nh: (v) u t, kinh doanh BS; (vi) u t, sn xut, kinh doanh đin; (vii) Hot đng tài
chính, chng khoán, ngân hàng, bo him.
13

Nhng đn iu l theo Quyt đnh s 190/Q-TTg (2011), hot đng ca PVN đc phân tách
thành 2 mng: ngành ngh kinh doanh chính ca PVN c bn vn ging nh điu l nm 2007;
và ngành ngh kinh doanh có liên quan đc b sung thêm thêm mt s ngành nh: u t, kinh
doanh BS; u t, khai thác phát trin cng, kinh doanh vn ti bin, vn ti đng thy,
đng không và đng b, đi lỦ tàu bin…
Tuy nhiên, trong l trình tái c cu tng th nn kinh t, Quyt đnh s 46/Q-TTg (2013) ca
Th tng Chính ph v phê duyt  án tái c cu Tp đoàn Du khí Vit Nam giai đon 2012
– 2015, PVN ch tp trung vào 5 lnh vc nòng ct sau: Tìm kim, thm dò và khai thác du khí;
Lc - hóa du; Công nghip khí; Công nghip đin; Dch v du khí cht lng cao. Và nó đc
c th hóa trong iu l theo Ngh đnh s 149/2013/N-CP ca Chính ph, các ngành không
liên quan đn ngành nòng ct không còn cho phép thc hin. Da trên mc tiêu thành lp, đnh
hng phát trin ca PVN trong tng lai; LVKDNC ca PVN s đc xác đnh gm 5 lnh vc
nh trên.
3.1.3. Kt qu hot đng ca PVN
Hot đng kinh doanh ca PVN có s tng trng tt trong giai đon 2001–2010. Tr lng (quy
du) có s gia tng n đnh: giai đon 2001–2005 gia tng 264 triu tn, giai đon 2006–2010 gia
tng 333 triu tn. Trong đó sn lng sn xut ca Urea tng mnh nht, giai đon 2001–2005
đt 929 nghìn tn, nhng tng lên 3.604 nghìn tn giai đon 2006–2010; sn lng du khí trong
c 2 giai đon n đnh  mc trên 111 triu tn quy du. Giai đon 2005-2010, PVN mi bt đu
tham gia sn xut đin, to ra sn lng khong 25 t kWh. Doanh thu ca PVN có s tng
trng mnh, tng 3 ln trong giai đon 2006–2010, t mc trên 460 ngàn t đng tng lên trên
1.452 ngàn t đng. Ngân sách np cho Nhà nc cng tng 250%, giai đon đu PVN đã np
ngân sách 206,4 ngàn t đng, sau đó tng lên gn 508 ngàn t đng trong giai đon tip theo
(Xem Ph lc 3).