ẢNH HƯỞNG CỦA VIỆC LUÂN CHUYỂN KIỂM TOÁN VIÊN ĐẾN CHẤT LƯỢNG HOẠT ĐỘNG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH TẠI VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ.PDF

TP. H


CHÍ MINH
-

2012



















Chuyên ngành: K toán
Mã s : 60.34.30


LUN VN THC S KINH T

THÀNH PH H CHÍ MINH – NM 2013
B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T THÀNH PH H CHÍ MINH
ooOoo


N
N
H
H


H
H




N
N
G
G

C
C


A
A


V
V
I
I


C
C


L
L
U
U
Â
Â
N
N


C
C

H
H
U
U
Y
Y


N
N


K
K
I
I


M
M


T
T
O
O
Á
Á
N
N

V
V
I
I
Ê
Ê
N
N






N
N


C
C
H
H


T
T

L
L




N
N
G
G


H
H
O
O


T
T






N
N
G
G

K
K
I
I


M
M


T
T
O
O
Á
Á
N
N


B
B
Á
Á
O
O

C
C
Á
Á
O
O


T
T
À
À
I
I


C
C
H
H
Í
Í
N
N
H
H

T
T


I
I


V
V
I
I


T
T


N
N
A
A
M
M


LÂM HUNH PHNG
TP. H


CHÍ MINH
-

2012



















Chuyên ngành: K toán
Mã s : 60.34.30


LUN VN THC S KINH T
\

Ngi hng dn khoa hc
TS. NGUYN ANH HIN

THÀNH PH H CHÍ MINH – NM 2013
B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T THÀNH PH H CHÍ MINH
ooOoo


N
N
H
H


H
H




N
N
G
G


C
C



A
A


V
V
I
I


C
C


L
L
U
U
Â
Â
N
N


C
C
H
H
U

U
Y
Y


N
N


K
K
I
I


M
M


T
T
O
O
Á
Á
N
N


V

V
I
I
Ê
Ê
N
N






N
N


C
C
H
H


T
T


L
L





N
N
G
G


H
H
O
O


T
T






N
N
G
G

K
K
I
I


M
M


T
T
O
O
Á
Á
N
N


B
B
Á
Á
O
O


C

C
Á
Á
O
O


T
T
À
À
I
I


C
C
H
H
Í
Í
N
N
H
H


T
T



I
I


V
V
I
I


T
T


N
N
A
A
M
M


LÂM HUNH PHNG
LI CAM OAN



Tôi xin cam đoan đ tài này da trên quá trình nghiên cu trung thc và nghiêm túc di
s c vn ca ngi hng dn khoa hc. ây là đ tài lun vn thc s kinh t, chuyên

ngành K toán – Kim toán. Lun vn này cha đc ai công b di bt k hình thc
nào và tt c các ngun tài liu tham kho đu đc trích dn đy đ.



TPHCM, ngày 19 tháng 6 nm 2013
Tác gi



Lâm Hunh Phng







MC LC


LI CAM OAN
DANH MC CÁC BNG VÀ BIU 
M U 1
CHNG 1:
GII THIU V  TÀI NGHIÊN CU
1.1. Dn nhp 5
1.2. Gii thiu đ tài nghiên cu 9
1.2.1. Tng quan th trng kim toán Vit Nam 9
1.2.2. Quy đnh v luân chuyn kim toán viên ti Vit Nam 10

CHNG 2: TNG QUAN C S LÝ THUYT
2.1. Tng quan v cht lng kim toán 14
2.1.1. Mt s đnh ngha v cht lng kim toán 14
2.1.2. Các yu t nh hng đn cht lng kim toán 17
2.2. Phng pháp đnh lng cht lng kim toán 19
2.2.1. Các khon dn tích trong li nhun và thc đo cht lng kim toán 19
2.2.2. S điu chnh li nhun ca nhà qun lý và trách nhim ca kim toán viên 20
2.2.3. Mô hình đnh lng cht lng kim toán 26

2.3. Các nghiên cu có liên quan đn đ tài 33
2.3.1. Các nghiên cu ng h vic luân chuyn kim toán viên bt buc 35
2.3.2. Các nghiên cu không ng h vic luân chuyn kim toán viên bt buc 37
CHNG 3: MÔ HÌNH NGHIÊN CU THC NGHIM
3.1. Mô hình nghiên cu và phng pháp nghiên cu 42
3.1.1. Mô hình nghiên cu 42
3.1.2. Phng pháp nghiên cu 43
3.2. Phng pháp chn mu và mô t mu 45
CHNG 4
: KT QU NGHIÊN CU
4.1. Phân tích s b kt qu nghiên cu thông qua bng thng kê mô t các bin 47
4.2. Kt qu phân tích tng quan và hi quy tuyn tính đn bin 50
4.3. Phân tích kt qu hi quy tuyn tính đa bin 52
4.4. Mt s nghiên cu b sung v cht lng kim toán 55
4.4.1. Nghiên cu mi quan h gia nhim k kim toán viên vi cht lng
kim toán khi phân bit du ca DA 55
4.4.2. Nghiên cu mi quan h gia vic luân chuyn công ty kim toán và cht
lng kim toán 56
CHNG 5:
KT LUN, KIN NGH VÀ NHNG HN CH CA  TÀI
5.1. Kt lun và kin ngh 57

5.2. Nhng đóng góp và hn ch ca đ tài 59

TÀI LIU THAM KHO
PH LC
Ph lc 1: Danh sách 39 công ty trong mu nghiên cu
Ph lc 2: Kt qu thng kê mô t các bin và bng tn s hai bin APT và AFT
Ph lc 3: Kt qu kim đnh Lavene v s khác nhau ca các giá tr trung bình
Ph lc 4: Kt qu phân tích tng quan và hi quy tuyn tính gia hai bin APT và DA
Ph lc 5: Kt qu hi quy tuyn tính đa bin
Ph lc 6: Kt qu hi quy tuyn tính đa bin khi APT có giá tr nh hn hay bng 3
Ph lc 7: Kt qu hi quy tuyn tính đa bin khi APT có giá tr nh hn hay bng 5
Ph lc 8: Kt qu hi quy tuyn tính đa bin khi DA dng
Ph lc 9: Kt qu hi quy tuyn tính đa bin khi DA âm
Ph lc 10: Kt qu hi quy tuyn tính đa bin khi thêm bin AFT vào phng trình
nghiên cu










DANH MC CÁC BNG VÀ BIU 



DANH MC CÁC BNG

Bng 1.1: Quy đnh v luân chuyn kim toán viên và luân chuyn công ty kim toán
ti mt s quc gia châu Á.
Bng 4.1:Bng kt qu thng kê mô t các bin nghiên cu trong phng trình
Bng 4.2:Giá tr trung bình ca bin APT ng vi tng nm
Bng 4.3: Bng kt qu kim đnh Lavene v s khác bit ca giá tr trung bình
Bng 4.4: Bng kt qu phân tích tng quan gia APT và DA
Bng 4.5: Bng kt qu hi quy tuyn tính đn bin gia APT và DA
Bng 4.6: Bng kt qu hi quy tuyn tính đa bin
Bng 4.7: Bng kt qu hi quy tuyn tính vi hai bin APT3 và APT5
Bng 4.8: Bng kt qu hi quy tuyn tính đa bin khi phân bit du ca DA
Bng 4.9: Bng kt qu hi quy tuyn tính đa bin khi thêm bin AFT

DANH MC BIU 

Biu đ 4.1: Biu đ th hin s bin thiên ca giá tr DA trung bình qua các nm
1

M U


1. Tính cp thit ca đ tài
Hot đng kim toán đã có mt quá trình hình thành và phát trin lâu dài. Quá
trình này gn lin vi quá trình phát trin kinh t ca xã hi loài ngi. Và đ phc
v cho nhu cu khá đa dng t phía ngi s dng, các loi hình kim toán khác
nhau cng tng bc đc hình thành, trong đó có hot đng kim toán báo cáo tài
chính. Vi vai trò nhm cung cp mt s đm bo v s trung thc, hp lý ca báo
cáo tài chính, hot đng kim toán đc lp đã góp mt phn không nh đm bo th
trng tài chính phát trin mt cách lành mnh, đc bit trong bi cnh các th
trng chng khoán phát trin mnh m trên th gii nh hin nay.
Ti Vit Nam trong nhng nm gn đây, th trng chng khoán cng đã hình

thành và phát trin.Và mt trong nhng điu kin đm bo cho th trng này hot
đng n đnh và tr thành mt kênh cung cp vn hu ích cho doanh nghip đó là
các thông tin tài chính đc công b phi minh bch. Tuy nhiên, do có s xung đt
li ích gia nhà qun tr và ch s hu doanh nghip cng nh các bên th ba mà
các thông tin này có th b bóp méo theo nhng mc đích mà nhà qun tr mong
mun. Do đó, ngành kim toán báo cáo tài chính vi vai trò đc bit ca mình góp
phn gii quyt nhng xung đt li ích trên và đm bo các thông tin công b phn
ánh đúng thc cht tình hình tài chính ca doanh nghip.
Cht lng dch v kim toán ph thuc vào nhiu yu t nhng phn ln tùy
thuc vào trình đ chuyên môn và tính đc lp ca kim toán viên. Nu nh nhng
yêu cu v trình đ có th đt đc thông qua quá trình đào to và tích ly kinh
nghim làm vic thì tính đc lp ca kim toán viên là mt vn đ khá nhy cm.
2

Nó tùy thuc vào tính cách cng nh ý thc ca tng kim toán viên trc yêu cu
v đo đc ngh nghip và trách nhim đi vi toàn xã hi. Và vn đ này đã tr
nên nóng bng hn do s phá sn mt trong các tp đoàn hàng đu trên th gii là
ENRON, trong đó có liên quan đn sai phm nguyên tc đc lp, khách quan ca
công ty kim toán Authur Andersen, mt trong s các BIG5 lúc by gi.
T đây, nhiu quc gia trên th gii trong đó có Vit Nam đã đa ra nhiu quy
đnh nhm tng cng tính đc lp ca kim toán viên cng nh công ty kim toán,
trong đó có quy đnh v vic luân chuyn bt buc kim toán viên sau mt khong
thi gian nht đnh. Tuy nhiên, vn đ này vn còn gây ra nhiu tranh lun gia vic
nên hay không nên đa ra quy đnh này và thi hn luân chuyn là bao nhiêu nm là
hp lý. Vì vy, nhm kim đnh tính hu hiu ca quy đnh này có thc s làm gia
tng cht lng kim toán ti Vit Nam hay không, tác gi đã chn thc hin đ tài:
“nh hng ca vic luân chuyn kim toán viên đn cht lng báo cáo tài chính
ti Vit Nam.”

2. Mc tiêu nghiên cu ca đ tài

Mc tiêu nghiên cu ca đ tài là xác đnh mi quan h gia vic luân chuyn
kim toán viên đn cht lng kim toán báo cáo tài chính. Qua đó xem xét nhng
quy đnh hin hành v vic luân chuyn này có thc s làm gia tng cht lng
kim toán hay không và đa ra các khuyn ngh trong vic xây dng và sa đi các
vn bn quy phm pháp lut v vn đ này trong tng lai.



3

3. i tng và phm vi nghiên cu
i tng nghiên cu ca đ tài là cht lng kim toán báo cáo tài chính và
nh hng ca yu t nhim k kim toán viên đn cht lng kim toán. Do hn
ch v kh nng tip cn ngun tài liu ca các doanh nghip nên phm vi nghiên
cu ch bao gm các công ty c phn niêm yt trên th trng chng khoán, bi vì
báo cáo tài chính và báo cáo kim toán ca các công ty này đc công b đnh k
và đy đ theo lut.
4. Phng pháp nghiên cu
- Phng pháp k tha kinh nghim đc thc hin theo phng thc tìm hiu và
h thng hóa các kt qu nghiên cu trc đây v vn đ này ti Vit Nam cng
nh trên th gii.
- Phng pháp phân tích đnh lng nh thng kê mô t, phân tích tng quan, hi
quy tuyn tính… nhm đnh lng cht lng kim toán và xem xét mi quan h
gia nhim k kim toán viên và cht lng kim toán.
5. B cc ca đ tài
Ngoài phn m đu, b cc ca đ tài gm có 5 chng:
Chng 1
: Gii thiu v đ tài nghiên cu
Chng 2: Tng quan c s lý thuyt
Chng 3: Mô hình nghiên cu thc nghim

Chng 4: Kt qu nghiên cu
Chng 5: Kt lun, kin ngh và nhng gii hn ca đ tài
4

6. Nhng đóng góp ca đ tài
 V mt lý lun
- H thng hóa và trình bày các kt qu nghiên cu trc đây v vn đ này ti Vit
Nam cng nh trên th gii.
- Xác đnh hành vi điu chnh li nhun ca nhà qun lý và tng hp mt s bin
pháp mà h có th s dng đ điu chnh li nhun trong k ca doanh nghip.
- Gii thiu phng pháp đnh lng cht lng kim toán thông qua các khon dn
tích (accrual earnings management), mt trong nhng phng pháp đã đc s
dng trên th gii đ phát hin hành vi điu chnh li nhun ca nhà qun lý và đo
lng gián tip cht lng kim toán.
 V mt thc tin
Thông qua kt qu nghiên cu, tác gi đánh giá tính hu hiu ca quy đnh hin
hành v vic luân chuyn kim toán viên trong vic tng cng s đc lp và nâng
cao cht lng kim toán báo cáo tài chính ti Vit Nam. T đó đa các kin ngh
cho các nhà lp pháp v vn đ này trong tng lai. Bên cnh đó, mt phn kt qu
nghiên cu cng cho thy nhng ri ro kim toán mà các công ty kim toán phi
gp trong vic kim toán cho khách hàng nm đu tiên.Vì vy, tác gi cng đa ra
mt s kin ngh v kim soát cht lng dch v đi vi Hip Hi Kim Toán Viên
Hành Ngh Vit Nam (VACPA) và các công ty kim toán nhm gia tng cht lng
kim toán báo cáo tài chính ti Vit Nam.


5

CHNG 1: GII THIU  TÀI NGHIÊN CU
1.1. Dn nhp

S sp đ ca các tp đoàn công nghip hàng đu ca M nh ENRON,
WORLDCOM… trong nhng nm đu th k 21 đã gây chn đng d lun Hoa K và
th gii. Qua nhng s kin này, nhiu bài hc quý giá đã đc rút ra liên quan đn
lnh vc k toán, qun tr công ty và đc bit là kim toán. Nhiu nhà phân tích cho
rng nhng s đ v bt ng này đã xy ra xut phát t vic các kim toán viên đã
không hoàn thành tt công vic ca mình trong vic phát hin các gian ln sai sót
trng yu trên báo cáo tài chính ca công ty và báo cáo chúng vi c đông và các bên
liên quan. Mt khác, h li còn có quan h khá mt thit vi khách hàng ca mình,va
cung cp dch v t vn va thc hin dch v kim toán. Rt nhiu các bin pháp đã
đc đa ra nhm khc phc, ngn chn các sai phm đó và đm bo chúng s không
lp li trong tng lai. Trong s đó có quy đnh v bt buc luân chuyn kim toán
viên đnh k nhm tng cng tính đc lp, khách quan trong dch v kim toán đc
lp, qua đó nâng cao cht lng kim toán.
Xung quanh vn đ này đã có rt nhiu cuc tranh lun đã din ra gia các nhà
lp pháp, các hc gi nghiên cu, nhà qun lý cng nh các kim toán viên đang trc
tip hành ngh.
Nhóm ng h (thng là các nhà lp pháp) thì cho rng quy đnh này s đm
bo s đc lp ca kim toán viên và mc tiêu kim toán. Theo h, khi mi quan h
gia các kim toán viên vi khách hàng tr nên gn bó lâu dài thì s khách quan trong
các xét đoán ca kim toán viên s gim xung, mt phn là do có s tha hip vi
khách hàng đ gi chân h trong thi gian lâu dài. Ngoài ra, khi đc giao kim toán
cho mt công ty trong mt thi gian dài, kim toán viên thng ri vào t tng “li
mòn” do làm mãi các th tc quen thuc và d mc sai lm do s ch quan, không duy
6

trì đc tính hoài nghi ngh nghip. Bng cách luân chuyn bt buc, kim toán viên
s có c hi đi mt vi nhng th thách mi. Qua đó, h cng có cái nhìn mi m
hn v khách hàng và s tìm thy nhng gian ln sai sót mà có th nhóm kim toán
trc không phát hin đc. Vì vy, các nhà lp pháp thng cho rng vic luân
chuyn kim toán viên s làm tng cht lng kim toán.

Tuy nhiên, các hc gi trong ngành li cho thy mt s tht trái ngc. Bng
các nghiên cu lý thuyt cng nh thc nghim, h cho rng vic luân chuyn kim
toán c  cp đ công ty và cp đ kim toán viên s ch gây ra s tn kém không cn
thit khi các công ty kim toán phi thc hin kim toán nm đu tiên cho khách hàng.
Mt khác, s ph thuc quá nhiu ca kim toán viên vào báo cáo k trc cng nh
nhng c tính ch quan ca ban giám đc trong nhng nm đu s làm gia tng ri ro
kim toán ch không làm tng cht lng kim toán nh mong đi. Bên cnh đó, vic
thiu kin thc chuyên bit v ngành ngh, lnh vc kinh doanh cng nh tình hình
hot đng ca khách hàng trong nm đu kim toán s gây ra không ít khó khn cho
kim toán viên; và sau khi h đã nm bt rõ tt c các ri ro kinh doanh ca khách
hàng thì h li phi b luân chuyn; và quy trình trên li tip tc. Vì vy, khi nhim k
kim toán viên dài s to ra thun li cho kim toán viên do h đã hiu rõ v khách
hàng ca mình qua đó giúp vic kim toán d dàng hn ch không nh hng gì đn
tính đc lp. Nhóm phn đi còn cho rng khi nhim k kim toán b c đnh theo lut,
cht lng kim toán còn có th b gim đi do các công ty kim toán mun gi chân
khách hàng đ lâu đ h bù đp các chi phí đã b ra trong nm đu tiên vì vy s xut
hin nguy c thông đng vi khách hàng. Các nhà qun tr công ty cng không ng h
quy đnh này khi cho rng h phi mt quá nhiu thi gian và chi phí trong vic la
chn công ty kim toán mi và giúp đ các kim toán viên hiu rõ v đc đim hot
đng ca h trong khi li ích tng thêm li không có.
7

Mc dù các cuc tranh lun vn còn đang tip tc din ra và cha có hi kt,
nhiu nc trên th gii đã áp dng quy đnh luân chuyn kim toán viên bt buc.
Các quy đnh ngh nghip  M khuyn ngh nhóm kim toán viên cho mt công ty
nên đc thay th sau mi 7 nm. Và sau đó đo lut Saxbanes-Oxley (2002) đã đa ra
quy đnh bt buc luân chuyn sau mi 5 nm. Còn ti Anh, k t tháng 11 nm 2003
nhim k ti đa ca các kim toán viên đã b rút ngn t 7 nm xung còn 5 nm. Các
quy đnh tng t cng đc áp dng ti Hà Lan và c.  Nht, các kim toán viên
b pháp lut nghiêm cm thc hin kim toán cho cùng mt công ty niêm yt 7 nm

liên tip.
Còn v vn đ luân chuyn  cp đ công ty, mt s nc cng đã có nhng
quy đnh bt buc. Có th k đn đó là Italia và Brazil, nhng nc đã ban hành lut
v luân chuyn công ty kim toán đi vi các công ty niêm yt. Mt s nc châu Á
cng có nhng điu lut tng t nh: Hàn Quc đi vi các công ty trên sàn chng
khoán (nhim k ti đa là 6 nm); Singapore đi vi các nhân hàng thng mi (ti đa
5 nm); và n  đi vi ngân hàng, công ty bo him và tt c các tp đoàn nhà
nc (ti đa 4 nm). Bng (1.1) trình bày tóm tt quy đnh v luân chuyn kim toán
ti mt s quc gia châu Á.






8

Tên quc
gia
Luân chuyn công ty kim
toán bt buc
Luân chuyn kim toán viên
bt buc
Bangladesh
Sau mi 3 nm đi vi các
công ty niêm yt
Sau mi 3 nm đi vi các công ty
niêm yt
Trung Quc
Sau mi 5 nm đi vi các

công ty nhà nc
Sau mi 5 nm đi vi các công ty
niêm yt
Hng Kông
Không quy đnh Sau mi 5 nm đi vi các công ty
niêm yt
n 
Sau mi 4 nm đi vi ngân
hàng,công ty bo him và công
ty nhà nc
Sau mi 4 nm đi vi các ngân
hàng, công ty bo him và công ty
nhà nc
Indonesia
Sau mi 5 nm đi vi tt c
công ty
Sau mi 3 nm đi vi tt c công ty
Nht
Không quy đnh Sau mi 7 nm đi vi các công ty
niêm yt
Malaysia
Không quy đnh Sau mi 5 nm đi vi các công ty
niêm yt
Pakistan
Sau mi 5 nm đi vi các
công ty niêm yt
Sau mi 5 nm đi vi các công ty
niêm yt
Phillipines
Không quy đnh Sau mi 5 nm đi vi các công ty

niêm yt và ngân hàng
Singapore
Sau mi 5 nm đi vi các
ngân hàng
Sau mi 5 nm đi vi các công ty
niêm yt
Srilanka
Không quy đnh Sau mi 5 nm đi vi các công ty
niêm yt
Hàn Quc
Sau mi 6 nm đi vi các
công ty niêm yt KSE hoc
KOSDAQ ngoi tr các công
ty nc ngoài và các công ty
niêm yt trên th trng quc
t
Sau mi 6 nm đi vi các công ty
niêm yt KSE hoc KOSDAQ ngoi
tr các công ty nc ngoài và các
công ty niêm yt trên th trng quc
t
ài Loan
Không quy đnh Sau mi 5 nm đi vi các công ty
niêm yt
Thái Lan
Sau mi 5 nm đi vi các
công ty niêm yt
Sau mi 5 nm đi vi các công ty
niêm yt
Bng 1.1: Quy đnh v luân chuyn kim toán viên và luân chuyn công ty kim toán ti mt

s quc gia châu Á. (Ngun: Siregar S. V. và cng s (2012). Audit tenure,audit rotation and
audit quality:The case of Indonesia, Asia Journal of Business and Accounting,5(1),2012.)[38]
9

1.2. Gii thiu đ tài nghiên cu
1.2.1. Tng quan th trng kim toán Vit Nam
Lch s hình thành và phát trin ca ngh nghip kim toán Vit Nam tri qua
nhiu giai đon khác nhau. Mãi cho đn trc thp niên 90 ca th k 20, hot đng
kim toán ch yu do nhà nc tin hành thông qua công tác kim tra k toán. Tuy
nhiên vi nhu cu phát trin ca xã hi và quá trình hi nhp vi kinh t th gii, hot
đng kim toán đc lp ti Vit Nam đc tái lp vi s ra đi ca công ty Kim Toán
Vit Nam (VACO) vào tháng 5/1991. Sau hn 20 nm hình thành và phát trin, ngành
kim toán Vit Nam đã tng bc đc th ch hóa bng các vn bn pháp lut và có
nhng bc tin nht đnh c v lng ln v cht. S lng công ty kim toán và s
ngi đc cp chng ch hành ngh liên tc tng qua các nm. Theo báo cáo tng
hp ca VACPA, tính đn ngày 20/3/2012, Vit Nam đã có 152 công ty kim toán
đng ký hành ngh vi hn 2400 ngi đã đc cp chng ch kim toán viên. V
công tác kim soát cht lng hot đng, b tài chính cng đã ban hành h thng
chun mc kim toán mi cp nht theo chun mc quc t, qua đó to ra c s đ
đánh giá và nâng cao cht lng dch v kim toán nói chung và hot đng kim toán
đc lp báo cáo tài chính nói riêng. Lut Kim toán đc lp (2011) đc quc hi
thông qua và có hiu lc t ngày 1/1/2012 cng to ra mt nn tng pháp lý vng chc
giúp cho ngh nghip kim toán phát trin.
Tuy nhiên, bên cnh nhng kt qu đt đc, ngành kim toán nc ta vn tn
ti nhiu vn đ có nguy c đe da cht lng kim toán. V s lng kim toán viên
dù có xu hng tng qua các nm nhng ch có hn 50% trong s này hin đang đng
ký hành ngh kim toán (theo báo cáo tng hp ca VACPA nm 2011). iu này dn
đn s thiu ht kim toán viên ti các công ty kim toán quy mô trung bình và nh, t
l kim toán viên trên nhân viên chuyên nghip thp và có tình trng kiêm nhim ca
10

kim toán viên ti nhiu công ty kim toán khác nhau. S lng công ty kim toán
thành lp tuy nhiu nhng phn ln trong s đó là các công ty có quy mô trung bình và
nh. Vi ngun lc v tài chính cng nh nhân s hn hp, vic kim soát cht lng
kim toán ti các công ty này vn còn nhiu hn ch t vic thiu ht nhân s có trình
đ cao cho đn vn đ đào to nhân viên cng nh xây dng và thc hin các th tc
kim soát cht lng. Bên cnh đó, mt thc t hin nay là có s cnh tranh v giá phí
kim toán gia các công ty, có th dn đn vic cnh tranh không lành mnh. Do phi
gim mc phí kim toán, các công ty này có th b bt các th tc kim toán quan
trng nhm đt mc tiêu li nhun và phát hành các báo cáo kim toán khi cha thu
thp đ bng chng. Các công ty càng nh thì càng có xu hng h thp mc phí kim
toán. Trong mt th trng cnh tranh nh vy, bn thân các công ty kim toán luôn có
đng c gi chân khách hàng c thông qua vic tr nên quá “thân thit” vi doanh
nghip và nhng yêu cu v tính đc lp, khách quan có th b vi phm. Và điu này
li càng đáng lo ngi hn khi theo thng kê ca VACPA, các công ty có quy mô nh
này chim t trng ln (2/3 tng s công ty kim toán) và cung cp dch v cho gn
70% s lng khách hàng. Vi tt c các vn đ nêu trên cho thy rng cht lng
kim toán hin nay đang là mt vn đ thi s. Cht lng kim toán không cao s gây
nh hng xu đn nn kinh t, đc bit là s n đnh ca th trng chng khoán Vit
Nam.

1.2.2. Quy đnh v vic luân chuyn kim toán viên ti Vit Nam
Cng nh ti nhiu quc gia trên th gii, bên cnh các gii pháp nâng cao cht
lng kim toán thông qua vic ban hành các c ch kim soát cht lng, các nhà lp
pháp nc ta cng ban hành các quy đnh nhm tng cng tính đc lp ca kim toán
viên, trong s đó có quy đnh v vic luân chuyn kim toán viên bt buc. Vn bn
11

quy phm pháp lut đu tiên có th k đn là ngh đnh 105/2004/N-CP ca chính
ph. Ti chng 1, điu 6 quy đnh v trách nhim ca đn v đc kim toán có ghi:

“Trng hp ký hp đng kim toán vi mt doanh nghip kim toán t 3 nm liên tc
tr lên thì phi yêu cu doanh nghip kim toán thay đi kim toán viên hành ngh và
ngi chu trách nhim ký tên trên báo cáo kim toán”. K đn trong thông t
64/2004/TT-BTC do b tài chính ban hành nhm hng dn thc hin mt s điu
trong ngh đnh 105/2004/N-CP trong phn quy đnh chung có nêu yêu cu thay đi
kim toán viên hành ngh và ngi chu trách nhim ký báo cáo kim toán. C th
chng 1 mc 2 ca thông t này có quy đnh nh sau:
“ 2.1.Trng hp đn v đc kim toán ký hp đng kim toán vi mt doanh
nghip kim toán t 3 nm liên tc tr lên, tính t ngày Ngh đnh s 105/2004/N-CP
có hiu lc thì c sau 3 nm phi yêu cu doanh nghip kim toán thay đi:
a) Kim toán viên hành ngh chu trách nhim kim toán và ký tên trên báo cáo
kim toán;
b) Ngi chu trách nhim ký báo cáo kim toán là Giám đc (hoc ngi đc
u quyn) ca doanh nghip (hoc chi nhánh doanh nghip) kim toán.
2.2. Trng hp Ban Giám đc doanh nghip kim toán hoc lãnh đo chi
nhánh doanh nghip kim toán ch có mt ngi là kim toán viên hành ngh thì đn
v đc kim toán ch đc ký hp đng kim toán vi doanh nghip kim toán hoc
chi nhánh doanh nghip kim toán đó nhiu nht là 3 nm liên tc tính t ngày Ngh
đnh s 105/2004/N-CP có hiu lc và t nm th 4 tr đi phi chuyn sang ký hp
đng kim toán vi doanh nghip kim toán khác.
Yêu cu doanh nghip kim toán thay đi kim toán viên hành ngh và ngi
chu trách nhim ký báo cáo kim toán phi đc ghi rõ trong hp đng kim toán.”
12

Ngoài ra nhm tng cng tính đc lp khách quan ca kim toán viên mà đc
bit là các kim toán viên cho các công ty niêm yt, lut kim toán đc lp (2011)
cng có quy đnh ti điu 58 nh sau : “Doanh nghip kim toán, chi nhánh doanh
nghip kim toán nc ngoài ti Vit Nam không đc b trí kim toán viên hành
ngh thc hin kim toán cho mt đn v có li ích công chúng trong nm (05) nm tài
chính liên tc.”

Và gn đây nht trong ngh đnh 17/2012/N-CP do chính ph ban hành ngày
13/3/2012 hng dn vic thi hành lut kim toán đc lp cng có quy đnh ti mc 5
điu 16 v báo cáo kim toán: “Kim toán viên hành ngh không đc ký báo cáo kim
toán cho mt đn v kim toán quá ba (03) nm liên tc.”
Qua các vn bn quy phm pháp lut trên có th thy rng tuy cha có quy đnh
v luân chuyn kim toán  cp đ công ty nhng vn đ luân chuyn kim toán viên
bt buc  Vit Nam đã đc quy đnh. Tuy nhiên trên thc t, do nhng nguyên nhân
khách quan cng nh ch quan t phía doanh nghip kim toán nên vic thc hin
luân chuyn này đc thc hin cha đy đ. Trong nghiên cu ca tác gi Trn
Khánh Lâm (2011) da trên các biên bn v kt qu kim tra hot đng kim soát cht
lng nm 2009 ca các công ty kim toán đc thc hin bi B Tài Chính và
VACPA cho thy các công ty kim toán quy mô ln thc hin vic luân chuyn kim
toán viên khá cht ch. Trong khi đó, công ty có quy mô nh và trung bình chim phn
ln trong mu nghiên cu thc hin vic luân chuyn kim toán viên không đy đ và
có s chênh lch ln gia các công ty. Nguyên nhân là do ngun nhân lc ca h yu
kém hn so vi các công ty quy mô ln. Tóm li, kt qu cho thy trên thc t các
công ty kim toán quy mô va và nh thng không có s luân chuyn kim toán viên
ph trách thc hin kim toán. Theo tác gi, nguyên nhân ch quan là do các công ty
này mun ct gim chi phí kim toán và đng thi cng to s “thân quen” vi khách
hàng nhm duy trì hp đng kim toán cho các nm tip theo. Nguyên nhân khách
13

quan thng là do các công ty này không đ s lng kim toán viên đ luân phiên
thc hin kim toán. ó cng chính là mt trong nhng lý do khin cht lng kim
toán trong nhóm công ty này không cao. Ngoài ra có th thy rng mt nguyên nhân
quan trng na khin vic luân chuyn này không đc thc hin đy đ là do cha có
ch tài x pht các công ty kim toán vi phm dù lut kim toán đc lp đã ra đi
nhng vic đa lut vào thc t còn phi ch các thông t hng dn vic thc hin và
ch tài phù hp. Mt khác, vi vai trò kim soát cht lng, B Tài Chính và VACPA
trong công tác kim tra ca mình v vn đ luân chuyn này cng ch dng li  vic

nhc nh và khuyn ngh các doanh nghip kim toán m s theo dõi hp đng và s
theo dõi báo cáo kim toán đã phát hành đ làm c s luân chuyn kim toán viên
chính theo quy đnh.
Tóm li, ti Vit Nam, mt nc có nn tài chính khá non tr so vi các nc
trong khu vc, vic luân chuyn kim toán viên chu trách nhim ký báo cáo kim toán
đã đc quy đnh trong các vn bn lut. Tuy nhiên trên thc t, do cha có ch tài x
pht nên vic luân chuyn này ch mang tính t giác t phía các công ty kim toán và
đn v đc kim toán. T đó ny sinh nguy c đe da đn tính đc lp ca kim toán
viên cng nh cht lng kim toán.
T nhng vn đ trên, đ tài này đc thc hin nhm nghiên cu mi quan h
gia vic luân chuyn kim toán viên vi cht lng kim toán báo cáo tài chính ti
Vit Nam nhm xem xét tính hp lý ca các quy đnh v luân chuyn kim toán viên
hin nay, đng thi gii thích c s khoa hc ca nhng quy đnh này. Qua đó, đ tài
góp phn hoàn thin khung pháp lý v luân chuyn kim toán viên ti Vit Nam và là
mt tài liu tham kho hu ích cho các công ty kim toán, sinh viên chuyên ngành k
toán kim toán cng nh các nhà lp pháp v vn đ này.

14

CHNG 2: TNG QUAN C S LÝ THUYT
2.1.Tng quan v Cht lng kim toán và các yu t nh hng
2.1.1. Mt s đnh ngha v cht lng kim toán
Cht lng kim toán đc đnh ngha theo nhiu cách khác nhau. Theo đon
09 chun mc kim toán Vit Nam VSA 220 trc đây ban hành kèm theo Quyt đnh
s 28/2003/Q-BTC ngày 14/3/2003 thì “cht lng kim toán là mc đ tha mãn
ca các đi tng s dng kt qu kim toán v tính khách quan và đ tin cy vào ý
kin ca kim toán viên, đng thi tha mãn mong mun ca các đi tng đc kim
toán v nhng ý kin đóng góp ca kim toán viên nhm nâng cao hiu qu kinh
doanh trong mt khong thi gian đnh trc vi giá phí hp lý.”
Trong khi đó, h thng chun mc kim toán mi ban hành kèm theo thông t

s 214/2012/TT-BTC ngày 6/12/2012 thì không đa ra đnh ngha c th v cht lng
kim toán nhng theo đon 06 Chun mc kim soát cht lng s 220 v kim soát
cht lng hot đng kim toán có xác đnh “mc tiêu ca kim toán viên và doanh
nghip kim toán là thc hin các th tc kim soát cht lng  cp đ tng cuc
kim toán nhm cung cp cho kim toán viên và doanh nghip kim toán s đm bo
hp lý rng: (a ) Cuc kim toán đã tuân th các chun mc ngh nghip, pháp lut
và các quy đnh có liên quan; (b) Báo cáo đc doanh nghip kim toán phát hành là
phù hp vi hoàn cnh c th”.[7]
Khác vi các sn phm ca ngh nghip khác, cht lng sn phm kim toán
không d dàng quan sát hay kim tra nhng ngi s dng dch v li cn bit các yu
t to nên cht lng kim toán đ h có th la chn và tin tng vào sn phm dch
v mà h đang s dng. Ngc li, đi vi ngi cung cp dch v kim toán (bao
gm các công ty kim toán và các kim toán viên) cng rt cn bit nhng yêu cu v
15

cht lng t phía xã hi đ h có th cung cp dch v phù hp và dn thu hp
khong cách gia s mong đi ca công chúng vi kh nng thc hin ca kim toán
viên. Do đó, nhu cu v đo lng cht lng kim toán cng nh đo lng s tha
mãn ca ngi s dng báo cáo kim toán tr nên vô cùng cp thit đ qua đó đánh
giá cht lng báo cáo tài chính.
Xut phát t thc t trên, nhng công trình nghiên cu trên th gii cng đã đa
ra nhiu cách tip cn v cht lng kim toán c đnh tính ln đnh lng. Theo
Krishman và Schauer (2001) cht lng kim toán đc hiu là mc đ công ty kim
toán tuân th các chun mc ngh nghip trong sut quá trình thc hin kim toán
[35]. Quan đim này cho rng các chun mc kim toán hin hành là mt thc đo
hoàn ho cho cht lng kim toán. Khi các kim toán viên càng tuân th các chun
mc thì cht lng kim toán càng cao. Tuy nhiên, các quan đim phn đi cho rng
đnh ngha này quá thiên v mt đnh tính. Mt khác, ngi s dng ln đn v đc
kim toán khó có th giám sát vic tuân th mc ca các kim toán viên và nu nh
các kim toán viên thc s đã tuân th chun mc thì bn thân chun mc cng cha

thc s hoàn ho khi đuc áp dng trong nhiu tình hung thc t.
Mt s nhà nghiên cu khác nh DeAngelo (1981) cho rng cht lng kim
toán đc xem xét da trên hai khía cnh đó là : (a) kh nng kim toán viên phát hin
ra các khim khuyt trong h thng k toán ca khách hàng và (b) báo cáo các khim
khuyt này [17]. nh ngha này tuy khá rõ ràng v mt lý thuyt nhng quá nhn
mnh đn tính kim tra trong công vic kim toán mà quên rng mc tiêu ca kim
toán không ch dng li  vic kim tra và phát hin các sai sót mà còn phi tr giúp
doanh nghip ci thin h thng kim soát ni b (thông qua th qun lý) và sa cha
nhng sai sót trên báo cáo tài chính ca khách hàng. Và khi các gian ln sai sót này
không đc sa cha thì các kim toán viên mi có trách nhim trình bày trên báo cáo
kim toán.
16

Còn Theo Jackson, Moldrich, & Roebuck (2008), cht lng kim toán đc
th hin  hai hình thc là “cht lng thc” (actual quality) và “cht lng v mt
cm nhn” (perceived quality) [27]. Theo đó, cht lng thc th hin mc đ tin cy
ca báo cáo tài chính khi kim toán viên phát hin đc các sai sót trng yu trên báo
cáo tài chính và ri ro kim toán đc gim thiu ti đa (cht lng kim toán đc
đm bo khi kim toán viên có đy đ trình đ nghip v). Còn “cht lng v mt
cm nhn” th hin mc đ tin tng ca các ngi s dng báo cáo tài chính đi vi
cht lng ca các báo cáo và hiu qu ca cuc kim toán (ch yu vn đ cht lng
 đây liên quan đn uy tín ngh nghip ca các công ty kim toán trên th trng cng
nh s đc lp ca kim toán viên đi vi khách hàng).
Và khi đng di góc nhìn ca nhà đu t, ngi ta đã đa ra mt s quan đim
khác v cht lng kim toán, theo đó cht lng kim toán đc th hin qua s
trung thc ca thông tin tài chính đc trình bày trên báo cáo tài chính sau khi kim
toán. Trách nhim ca kim toán viên là phi làm gim các sai sót và nâng cao đ
trung thc ca d liu k toán (Beatty, 1989)[10]. nh ngha này quan tâm đn kt
qu ca dch v kim toán đó là s trung thc ca báo cáo tài chính. Theo đó, tác gi
cho rng báo cáo tài chính là mt kt qu tng hp ca doanh nghip báo cáo ln các

kim toán viên. Khi thông tin trên báo cáo tài chính không trung thc hp lý thì cht
lng kim toán đã không đc đm bo cho dù kim toán viên đã hoàn toàn tuân th
chun mc.
Trong nghiên cu này, tác gi ch yu da trên quan đim ca De Angelo
(1981) và Beatty (1989) v cht lng kim toán do đnh ngha này hng đn kt qu
cui cùng ca công vic kim toán mang đn cho ngi s dng đó chính là các thông
tin trên báo cáo tài chính. Qua đó, ngi đc cng nh các nhà nghiên cu có th đánh
giá cht lng kim toán da trên cht lng ca thông tin trên báo cáo tài chính và
xây dng các mô hình đnh lng cht lng kim toán mt cách gián tip da trên đ
17

tin cy ca thông tin tài chính. Ngoài ra, cht lng kim toán có th xem xét da trên
hai khía cnh là kh nng phát hin ra gian ln, sai sót ca kim toán viên (th hin
trình đ nghip v ca kim toán viên) và kh nng h trình bày các gian ln sai sót
này (th hin tính đc lp khách quan ca kim toán viên). Do đó, đi vi nhng quy
đnh ch nhm tng cng tính đc lp ca kim toán viên (nh quy đnh luân chuyn
kim toán viên chng hn) thì ta cn phi xem xét liu chúng có làm nh hng đn
kh nng phát hin ra các gian ln sai sót hay không. Nu các quy đnh này khin kim
toán viên gp khó khn trong công vic kim toán ca mình, làm gia tng ri ro kim
toán thì chúng cn đc điu chnh sao cho va tng cng tính đc lp nhng cng
không gây khó khn cho kim toán viên, qua đó va đm bo tính đc lp nhng
không làm gim cht lng kim toán.

2.1.2. Các yu t nh hng đn cht lng kim toán
Cng nh bao ngành ngh dch v khác, trong lnh vc kim toán, đ đt đc
cht lng sn phm ca kim toán phi tha mãn các đi tng s dng. Tuy nhiên,
đi tng s dng báo cáo kim toán khá rng. Khi ngun c bn và sâu xa ca ngh
nghip kim toán là s xung đt li ích gia ngi cung cp và ngi s dng thông
tin tài chính. Trong nhng thi k đu, kim toán ra đi nhm thm tra v tính chính
xác ca các thông tin tài chính, ch yu phát trin kim toán tuân th giúp bo v

quyn li ca ch s hu và nhà nc. Nhim v hàng đu ca kim toán viên là phát
hin nhng gian ln sai sót ca nhà qun lý, đi tng s dng kt qu kim toán lúc
này là ch s hu và các c quan nhà nc.
n đu th k 20, nn kinh t th gii phát trin mnh m vi s xut hin ca
hàng triu nhà đu t chng khoán. Vì th trong khi mc đích kim toán nhà nc và
kim toán ni b không có s thay đi đáng k, kim toán đc lp báo cáo tài chính t
18

mc đích phát hin sai phm đã chuyn sang mc đích mi là nhn xét v mc đ
trung thc và hp lý ca báo cáo tài chính. Lúc này, kt qu kim toán ch yu phc
v cho các bên th ba đ giúp h đánh giá v đ tin cy ca báo cáo tài chính.
Do đó dù đi tng s dng kt qu kim toán khá rng nhng ta có th chia ra
làm 2 nhóm chính là: (1) ngi qun lý và (2) c đông và các bên liên quan. i vi
các công ty không phi là công ty đi chúng, ngi s dng ch yu là nhà qun lý và
các c đông. Tuy nhiên, đi vi các công ty đi chúng đc niêm yt trên th trng,
nhóm ngui s dng còn bao gm c các bên th ba (nhà đu t, các đnh ch tài chính
trung gian…). Do thông tin trên báo cáo tài chính ca các công ty này có nh hng
ln đn nhóm ngi rng rãi trong xã hi nh vy nên hu ht các quc gia trên th
gii đu yêu cu các công ty này phi đc kim toán hàng nm. Do đó, khi nghiên
cu v cht lng kim toán, các nhà nghiên cu phân tích và xem xét ch yu di
góc nhìn ca công chúng và xã hi.
Do vic đánh giá cht lng kim toán đi vi công chúng là rt khó khn nên
ngi ta thng đánh giá cht lng kim toán thông qua các yu t có liên quan đn
cht lng kim toán. Theo lun án tin s ca Trn Khánh Lâm (2011) v “Xây dng
c ch kim soát cht lng cho hot đng kim toán  Vit Nam”[4], tác gi đã thu
thp và tng hp kt qu t rt nhiu nghiên cu khác nhau trên th gii qua đó đa ra
7 yu t nh hng đn cht lng kim toán bao gm:
1) Quy mô công ty kim toán
2) Mc đ chuyên sâu trong tng lnh vc ca kim toán viên
3) Nhim k kim toán viên

4) Giá phí kim toán
5) Phm vi dch v phi kim toán cung cp