Danh pháp các hợp chất hữu cơ - Tài liệu Hóa học 12

Khóa hc LTH KIT-1: Môn Hóa hc (Thy V Khc Ngc)
Danh pháp các hp cht hu c

Hocmai.vn – Ngôi trng chung ca hc trò Vit
Tng đài t vn: 1900 58-58-12
- Trang | 1 -




I. TÊN GI HIROCACBON NO VÀ CÁC GC HIROCACBONTNG NG
1. Tên ca hiđrocacbon no mch thng.
*Bn hiđrocacbon đu có tên là metan, etan, propan, butan.
*Tên các cht tip theo gm: Phn nn đ ch s lng nguyên t cacbon(n) và phn đuôi đc trng cho
hiđrocacbon no. Tên tng quát ca hiđrocacbon no mch h ( thng hoc nhánh) là ankan.
n
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
Tên
Metan

Etan
Propan
Butan
Pentan
Hexan
Heptan
Octan
Nonan
ecan
Unđecan
ođecan
Triđecan
n
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
Tên
Tetrađecan
Pentanđecan
Hecxađecan

Heptađecan
Octađecan
Nonađecan
Icosan
Henicosan
ocosan
Tricosan
Tetracosan
Pentacosan
Hecxacosan
n
30
31
32
40
50
60
70
80
90
100
125
130
132
Tên
Triacontan
Hetriacontan
otriacontan
Tetracontan
Petacontan

Hecxacontan
Heptacontan
Octacontan
Nonacontan
Hectan
Pentacosahectan
Tricontahectan
otricontahectan

2. Tên ca gc hiđrocacbon no mch thng.
Tên gc ankyl = tên ankan tng ng thay đuôi an bng tip v ng -yl.
Vd:CH
3
-CH
2
-CH
3


CH
3
-CH
2
-CH
2
-
Propan propyl
3. Tên hiđrocacbon mch nhánh.
* Chn mch chính: Là mch cacbon dài nht. Khi đ dài mch bng nhau thì ta chn mch nào có
nhiu nhánh hn.

* ánh s th t( bng s Arp) nhng nguyên t cacbon mch chính bt đu t phía nào gn nhánh
hn và sao cho tng ch s v trí ca nhánh là nh nht.
* Gi tên: Trc ht gi v trí, tên đ bi và tên ca tng loi mch nhánh theo vn a, b, c … sau đó gi
tên mch chính có tn cùng bng đuôi –an.
Chú ý: + Tip đu ng ch đ bi: đi, tri, tetra… không đa vào trình t ch cái khi gi tên.
+ Khi vit tên thì các ch s ch v tí cách nhau bi du phy “ , “ và các ch s ch v trí

* Tip đu ng iso- biu th có 1 nhánh –CH
3
liên kt vi C th 2 trong mch chính.
* Tip đu ng neo- biu th có 2 nhánh –CH
3
liên kt vi C th 2 trong mch chính.
4. Tên gc ca hiđrocacbon no mch nhánh hoá tr I.
* Chn mch cacbon dài nht làm gc chính và đánh s bt đu t nguyên t cacbon hoá tr t do, sau
đó gi tên mch nhánh cùng vi v trí ca chúng ( nh đi vói hiđrocacbon mch nhánh ) ri đn tên gc
chính.
DANH PHÁP CÁC HP CHT HU C
(TÀI LIU BÀI GING)
Giáo viên: V KHC NGC
ây là tài liu tóm lc các kin thc đi kèm vi bài ging “Danh pháp các hp cht hu c” thuc Khóa hc
LTH KIT-1: Môn Hóa hc (Thy V Khc Ngc) ti website Hocmai.vn.  có th nm vng kin thc phn
“Danh pháp các hp cht hu c”, Bn cn kt hp xem tài liu cùng vi bài ging này.
Khóa hc LTH KIT-1: Môn Hóa hc (Thy V Khc Ngc)
Danh pháp các hp cht hu c

Hocmai.vn – Ngôi trng chung ca hc trò Vit
Tng đài t vn: 1900 58-58-12
- Trang | 2 -

* Trong trng hp không có nhóm th, IUPAC vn dùng các tên không h thng

II. TÊN CA HIROCACBON KHỌNG NO MCH H VÀ GC HIROCACBON TNG
NG.
1. Tên gi ca hiđrocacbon có mt hay nhiu ni đôi.
* Xut phát t tên ca hiđrocacbon no mch h (ankan) tng ng, thay đuôi “an” bng đuôi “en” (nu
có mt ni đôi) “đien” (nu có 2 ni đôi), “atrien” (nu có 3 ni đôi)… có kèm theo ch s v trí ca tng
ni đôi bt đu t nguyên t cacbon ca mch chính sao cho tng ch s v trí ca v trí là nh nht.
* Mch chính là mch cacbon dài nht có cha nhiu ni đôi nht và đc đánh s bt đu t phía nào
sao cho tng ch s v trí ca liên kt là nh nht.
* Theo quy đnh mi ca IUPAC, s ch v trí ca ni đôi đc đt trc tip v ng (do thói quen có
th đt ch s v trí ca ni đôi sau tip v ng, nu có mch nhánh thì đt sau mch chính đc dùng ph
bin hn),
CH
3
-CH
2
- CH=CH
2
But-1-en
CH
2
=CH-CH=CH
2
But-1,3-đien
CH
2
=C-CH=CH

2
2-metylpenta-1,3-đien hoc isopren
CH
3

Lu ý: Các tên không h thng vn đc IUPAC s dng:
CH
2
=CH
2
Etilen
CH
2
=C=CH
2
Anlen
2. Tên ca hiđrocacbon có 1 hay nhiu ni 3.
* Tên ca hiđrocacbon cha mt, hai, ba… ni ba cng xut phat t tên ca hiiđrocacbon no tng ng,
ch đi đuôi “ an “ bng đuôi “ in “ ( mt ni ba), ađiin (hai ni ba), atriin (ba ni ba)… Vic chn mch
chính, đánh s và gi tên tng t các trng hp các hp cht cha ni đôi.
* Tên không h thng vn đc IUPAC s dng:
CH

CH Axetilen
3. Tên gi ca hiđrocacbon cha đng thi ni đôi và ni ba.
* Mch chính là mch cha nhiu liên kt bi nht. Mch ca cacbon đánh s sao cho tng các ch s
ca các ni đôI và ni ba là nh nht. Khi có s la chn thì u tiên cho ni đôI có ch s thp hn.
* Khi gi tên: Tên ca ni đôi “ en “ gi trc tên ca ni ba “ in “, v trí ca liên kt bi vit ngay sau
tên ca chúng.

2
1234
HCHCCHC 
Buten-1-in-3,

HCCHCHCCH
12345
3

Penten-3-in-1

1
2
23456
CHHCCHCHCCH 
Hecxađien-1,3-in-5
Khóa hc LTH KIT-1: Môn Hóa hc (Thy V Khc Ngc)
Danh pháp các hp cht hu c

Hocmai.vn – Ngôi trng chung ca hc trò Vit
Tng đài t vn: 1900 58-58-12
- Trang | 3 -



4. Tên ca gc không no hoá tr I
* Mch chính là mch cacbon không no đc đánh s bt đu t nguyên t cacbon có hoá tr t do.
* Tên gi đc thit lp bng cách thêm đuôi “ yl “ và tên ca hiđrocacbon không no tng ng. Do
vy có tên tng quát là ankenyl ( mt ni đôi), ankinyl (có mt ni ba), ankanđienyl (hai ni đôi),
ankađiinyl (có hai ni đôi),…

CH

C- Etinyl
CH
3
-CH=CH- Propen-1-yl
CH

C-CH
2
- Propin-2-yl
CH
2
=CH-CH=CH- Butađien-1,3-yl
* Các tên thông thng sau vn đc IUPAC s dng:
CH
2
=CH- Vinyl (etenyl)
CH
2
=CH-CH
2
- Anlyl (propen-2-yl)
CH
2
-C- Isoprpenyl (1-metylvinyl)
CH
3

III. TÊN GI CA GC HIROCACBON MCH H A HOÁ TR

1. Tên ca gc có hai hoc ba hoá tr t do  mt nguyên t cacbon đc hình thành t tên ca gc hoá tr
mt tng ng bng cách ni thêm “ iđen “ (gc hai hoá tr), “ iđin “ (gc ba hoá tr) vào đuôi “ yl “ ca
gc hoá tr mt
CH
3
– CH= Etyliđen. (CH
3
)
2
C= Isopropyliđen.
CH
2
=C= Vinyliđen. CH
3
– C

Elyliđin.
2. Tên ca các gc có hai hoá tr phân b  hai đu mch không nhánh:
- CH
2
– CH
2
- Etylen
- CH
2
– CH
2
– CH
2
- Trimetylen

- CH
2
– (CH
2
)
2
– CH
2
- Tetrametylen
- CH
2
– (CH
2
)
4
– CH
2
- Hexametylen
- CH
2
– CH=CH- Propenylen
- CH = CH- Vinylen
3. Tên ca gc đa hoá tr cha ít nht ba nguyên t cacbonmang hoá tr t do đc thit lp bng cách
thêm –triyl, -tetrayl, - điyliđen . . . vào cui tên hiđrocacbon tng ng.

-CH
2
- CH - CH
2
-

- CH
2
- CH - CH =
Propantriyl - 1,2,3
Propandiyl - 1,2,3

IV. TÊN GI CA HIROCACBON MCH VÒNG NO HOC KHÔNG NO VÀ TÊN GC
TNG NG
1. Tên gi ca hiđrocacbon đn vòng no và không no, cng nh tên gi ca gc hoá tr 1 tng ng ca
chúng đc gi bng cách thêm tip đu ng xiclo- vào tên hiđrocacbon mch h có cùng s lng nguyên
t cacbon so vi vòng.

Xiclohexan Xiclohexen
Xiclohexadien-1,3
Xiclopropan Xiclobutan
Xiclopentan

Khóa hc LTH KIT-1: Môn Hóa hc (Thy V Khc Ngc)
Danh pháp các hp cht hu c

Hocmai.vn – Ngôi trng chung ca hc trò Vit
Tng đài t vn: 1900 58-58-12
- Trang | 4 -


* Nu có nhóm th liên kt vi đn vòng no thì s th t cacbon trong vòng đc đánh bt đu t
mt cacbon nhóm th sao cho tng ch s v trí là nh nht.
* Nu nhóm th liên kt vi đn vòng không no thì s th t ca cacbon ca vòng phi đánh bt
đu t ca cacbon ca liên kt đôi, chiu đánh s phi đi qua ni đôi và sao cho tng ch s v trí ca nhánh
là nh nht.

* S th t ca cacbon ca gc hiđrocacbon đn vòng cng đánh bt đu t cacbon hoá tr t do.

CH
3
CH
3
CH
3
CH
3
1,1-dimetyl xiclohexan
1,3 -dimtyl xiclohexan
CH
3
CH
3
2,5-dimetyl xiclohecxadien-1,3
Xiclohecxyl Xiclopenten-2-yl
1
24
5
6
1
3
2
4
5
6
1
2

3
5
6
4
3

V. TÊN GI CA HIROCACBON THM VÀ GC TNG NG.
1. Tên tng quátca hiđrocacbon thm (đn vòng hoc đa vòng) là Aren. Mt s tên thông thng vn
đc IUPAC chp nhn
Vd:
CH
3
CH
CH
3
H
3
C
CH
3
CH
3
CH
2
-CH
3
Benzen
Naphtalen
Antraxen
Toluen

Cumen
o-xilen
Stiren

2. Các hiđrocacbon thm đn vòng khác đc gi tên nh nhng dn xut th ca benzen. Nu ch có hai
nhóm th  v trí 1,2 hoc 1,4 hoc 1,4 có th thhay th ln lt bng o – (ortho), m – (meta), p – (para).


CH
2
CH
3
CH
2
CH
2
CH
3
CH=CH
2
CH=CH
2
CH
2
CH
2
CH
3
CH
3

CH
3
1-etyl-4-propyl benzen
(p-etyl propyl benzen)
1,4-divinyl benzen
(p-divinyl benzen)
1,2-dimetyl-3-propyl benzen


3. Tên thng gi ca mt s gc thm hoá tr 1 và hoá tr 2 vn đc IUPAC chp nhn:
CH
2
CH
3
CH
CH
3
CH
3
Phenyl
Benzyl
o-Tolyl
m-Cumenyl


Giáo viên: V Khc Ngc
Ngun: Hocmai.vn