Diễn biến sinh lý, sinh hóa và hóa học khi cơ thể vận động

b s . n g u y £ n h a c t h u y
d iI n bien s in h l y ,
SINH HOAVAHOA HOC
■
KHI CO THE VAN BONG
■ ■
JYEN
.ieu
NHA XUAT BAN Y HOC
BS. NGUYEN HAC THUY
DIEN BIEN SINH LY,
SINH HOA VA HOA HOC
■
KHI Cff THE VAN DONG
■ ■
n h A x u a t b a n y h o c
HA NOI - 2001
LO I N OI DAU
Trong qua trinh dat nuoc tien len cong nghiep hoa,
hien dai hoa, viec nang cao sure khoe va doi song van hoa
cho moi’ nguoi da tro thanh mot yeu cau cap bach mang
tinh xa hoi. De dap ung yeu cau do, tac gia bien soan
quyen sach nay mong muon gop mot phan nho de ph
vu sir hieu biet them ve qua trinh dien bien sinh ly, sinh
hoa, bien hoa, cac yeu to ufc che - hung phan than kinh,
xuyen suot ca the con nguoi song va trudng thanh cho tat
ca cac anh chi dang cong tac lao dong tri oc, lao dong chan
tay Dac biet phuc vu trong va ngoai benh vien cho cac
thaythuoccac huan luyen vien, cac sinh vien a cac trtfcmg
dai hoc, trung hoc, nhting khan gia yeu the thao, va cac
van dong vien. Dai song con nguofi tu luc lot long cho den

khi trut hoi thd cuoi cung, no duoc trai qua cac thoi ky :
sinh, lao, benh, tii. Sir dien bien phat trien ca the no cung
trai qua nhieu khau nhu : qui luat thay cu doi moi, di hoa
va dong hoa
Tat ca con ngiroi tren hanh tinh nay muon song can
phai giai phong nang lirong can thiet cho ca the, nang
ltftfng nay co diroc la nhof sir phan giai vat chat til cac
chat ben ngoai dira vao ccf the va chat song trong co the
luon luon tan vd chuyen hoa ra khoi co the. Qua trinh nay
duoc goi la di hoa.
3
Va con nguc/i can thu nhan nhung vat chat huru co va
vo co(tu thit, ca, rau, trung, qua, siia ) roi bien no thanh
( dinh duong) chat song, thanh phan cau tao cua te bao de
cho con nguoi ton tai va phat trien, qua trinh nay goi la
dong hoa.
Muon hieu biet day du ve qua trinh song chung ta
can nghien cuu, nam bat su bien hoa hoa hoc va qua trinh
dien bien sinh ly phat sinh trong co the khi lao dong, van
dong, khi nghi ngoi va om dau. Cung nhu muon biet dirgfc
qua trinh song phai nghien cuu anh huomg cu the cua
qua trinh qua lai cua ctf the va moi trtfdng quanh ta. Cu
the la phai nhin nhan de khai niem co the gay ducrc an
tuong qua trinh cua nao bo lam viec, hung phan. urc che
va su dieu khien cua he than kinh trung uong trong qua
trinh lao dong, van dong va nghi ngoi. Nam duoc chuc
nang cua tim, bo may tuan hoan lam viec co bop, van
hanh mau di khap co the cung nhu nam duoc chuc nang
cua phoi, bo may ho hap thuc hien nhiem vu ho hap trao
doi oxy, thai carbonic trong qua trinh lao dong, van dong,

luyen tap, thi dau cung nhu liic nghi ngoi va om dau nhu
the nao ?
Dong thoi, nam bk t duoc qua trinh hap thu protid,
glucid, lipid vao co the va bien hoa chung, cung nhu tong
hop cac chat ay qua qua trinh chuyen hoa khi lao dong,
van dong, luyen tap thi dau nhu the nao de chung ta biet
duoc cai gi tranh, cai gi can va tim cac phuorng phap bao
4
ve, de ra cac cach ring xur, thuc hien an uong , boi duang,
nghi ngoi, lao dong cho thich hap. Dac biet, vai cac thay
co giao, cac sinh vien, hoc sinh d cac trudng, cac bac si o’
benh vien can n&m bat, cu the hoa de long vao cac chuang
trinh giang day va dieu tri benh nhan.
Bien soan quyen sach nay co tham khoa cac tai lieu
cua Lam Thu Mo (Trung Quo'c), GS. LuP.Frolop, GS.
Sockin, GS. I-A-Koplep, GS. A.H.Kreptonhhicop va G
Pharephen (Lien Xo), GS. Runhehedoman (Thuy Dien)
Hy vong co the gop dutfc mot phan nho, giup cac anh
chi, cac ban tim hieu them cac dac diem ca ban ve churc
nang hoat dong, cua nao bo, tim, phoi, su chuyen hoa cua
cac chat protid, glucid, lipid Neu ngiing chuyen hoa la
ngving sir song, roi loan chuyen hoa la ro'i loan chiic nang
ca the ve qua trinh sinh ly, sir bien hoa hoa hoc trong bap
thit khi lao dong, hoat dong va yen nghi cung nhir qua
trinh sinh ly lam cho sir bien hoa hoa hoc trd thanh ca
nang hoat dong cua ca the trong hoat dong lao dong, luyen
tap va thi dau. Sir chuyen hoa khac trong qua trinh nghi
ngoi va lao dong van dong.
Tap sach nay chSc khong khoi nhung thieu sot, mong
duac su quan tam gop y cua anh chi va cac ban. Xin

cam an !
NHA XUAT BAN Y HOC
5
: X
. 4. ^
MUC LUC
• •
Loi noi dau 3
Sinh ly va su chuyen hoa co the khi van dong
9
Chuyen hoa protid
16
Chuyen hoa glucid 22
Chuyen hoa lipid 28
Qua trinh lien quan giUa nhting
chuyen hoa cac glucid, protid va lipid 33
Chuyen hoa niiffc trong cor the 37
Chuyen hoa muoi trong cor the 40
Tac dung tong hup cac chat trong ca the
42
Tom lai
45
Bo nao voi cac to chuc van dong co the
46
Hung phan va uc che
54
Tuan hoan voi van dong
57
Ho hap voi van dong
69

Qua trinh sinh ly khi van dong
77
Bien hoa hoa hoc bSp thit khi van dong
95
Qua trinh bien hoa sinh ly khi van dong
115
Cac tuyen noi tiet cung lien quan den dien bien
sinh ly, sinh hoa va hoa hoc trong co the
145
Cac tuyen noi tiet
148
7
SINH LY VA SU CHUYEN HOA CO THE
KHI VAN DONG
Trong qua trinh phat trien cuoc song con ngudi bao
gid cung phai tieu hao mot so' nang luong nhat dinh, dong
thdi cung can phai tiep nap mot luong dinh dudng tii ben
ngoai de bu d ip lai cho su tieu hao do, neu khong se khong
bao gid co the phat trien va ton tai duoc. Vi vay con ngudi
luon luon phai hap thu nhiing chat can thiet cho co the tu
moi trudng xung quanh de cung cap nang luong cho co
the phat trien.
Co the con ngudi da hap thu nhiing chat gi d moi
trudng xung quanh minh ? Moi ngudi deu biet hang giay,
hang phut chung ta phai hit thd khong khi, phai uong
nude, phai an thit, an rau, ngu coc va nhiing thiic an can
thiet khac Sau khi nhiing thiic an do vao cothe qua qua
trinh tieu hoa, bien hoa va hang loat chuyen hoa no se
trd thanh nhiing thanh phan bo ich cho to chuc cua co

the. Song song vdi su bien hoa do, mot so chat trong co the
khong ngung phan hoa de sinh ra nang luong huu ich va
nhiing chat ba vo dung (nhu nude tieu, phan, mo hoi v.v )
Nang luong dung de cung cap cho cac hoat dong lao dong
tri oc va lao dong chan tay cua moi ngudi hang ngay trong
cuoc song chung ta , con nhiing chat ba thi thai ra ngoai
co the.
9
Cur nhu vay, ca the khong ngiing trao doi chat vcri moi
trudng xung quanh suot nam thang, suot ca doi song con
nguoi. Nghia la co the luon luon nhd vao nhiing vat chat
d moi trirong ben ngoai de doi moi vat chat cau tao trong
co the minh. Qua trinh trao doi cac chat do, trong sinh ly
hoc (Paplop), goi la sir chuyen hoa. Co the luon luon lien
he vdi moi trirong ben ngoai, do la tinh chat co ban hang
dau cua sir song. Cho nen sir chuyen hoa la dieu kien
tien quyet b i t buoc phai co cho sir can thiet de co the
song ton tai.
Nhiing vat chat can thiet hang ngay cho co the, co
nude, hap thu oxy trong khong khi, glucid, lipid, protid,
sinh to va chat muoi vo co, v.v d trong cac loai thuc an
nhu thit, rau, chat beo va ngii coc. Nhiing chat protid,
glucid va lipid co rat nhieu trong cac loai thuc an, no chinh
la nguon nang luong can thiet cho ddi song chuc nang, no
cung la nguon nhiet the cua chung ta . Nhung chat ay
can nhieu hay it la tuy theo dieu kien sinh hoat, lao dong
(lao dong tri oc hoac lao dong chan tay, lao dong nang hay
nhe ) cua con ngudi, tuy theo khi hau nong lanh va tinh
hinh co the nhu sinh trudng, chira de, om dau v.v Thi
du, trong lao dong nang nhoc, tap the due the thao thi

co nang chuyen hoa cung tang len, do do so luong glucid,
protid va lipid v.v can thiet cua co the cung tang len.
Che do sinh hoat cua moi ngudi, su s ip xep thdi gian
lao dong va nghi ngoi, so'lan an uo'ng va so'luong an, tinh
10
chat cong tac, cung nhu la tuoi tac va tinh hinh sue khoe
v.v deu co lien quan den su chuyen hoa. Chat moi duoc
hap thu vao co the de tao nen thanh phan to chuc co the,
phai luon luon giu thang bang voi nhiing phan to chuc co
the, do la su thang bang cua chuyen hoa.
Qua trinh phat trien ddi song, co the khong ngiing
hap thu nhiing chat can thiet d moi trudng ben ngoai,
nhung tinh chat va cau tao cua moi chat khong phai deu
hoan toan gio'ng nhu nhiing chat cua thanh phan to chuc
co the, cho nen no can phai qua nhieu qua trinh bien ddi
moi co the trd thanh thanh phan cau tao nhu cac chat co
cua co the, qua trinh do goi la tac dung dong hoa. Dong
thdi, khi tao thanh nhiing thanh phan nhu thanh phan
cau tao co the, no can phai co mot so' nang luong nhat
dinh, nang luong do la do vat chat phan hoa sinh ra, sau
khi phan hoa, nhiing chat ba duoc thai ra ngoai co the
(phan, nude tieu, mo hoi, ) qua trinh do goi la tac dung
di hoa. Luc bay gid co the hinh thanh su thang bang
chuyen hoa chinh la su thang bSng gitia tac dung dong
hoa va tac dung di hoa. Trong qua trinh hoat dong cua co
the binh thudng ngau nhien, hai tac dung do khang khit
vdi nhau, song song ton tai, khong the chi co rieng tac
dung dong hoa ma khong co di hoa va nguoc lai. Thi du
nhu nhiing chat glucid, protid va lipid ma chung ta an
vao, khong phai la vao thang ngay to chuc cua co the,

ma trudc het no bi phan hoa d trong he thong bo may
11
tieu hoa (da day ), nhu bo may tieu hoa co nhiem vu
cung cap nguyen lieu va che bien thiic an thanh chat dinh
dudng cho viec nuoi song co the, bao gom hai phan : ong
tieu hoa va cac tuyen tieu hoa. Bat dau tii o mieng va
ket thuc d hau mon.
1. Thi/c quan
2. Da day
3. Tuy
4. Dai trang ngang
5. Dai trang xuong
6. Hong trang
7. True trang
(hau mon)
8. Ruot thua
9. Dai trang len
10 Ta trang
11. Ong mat chu
12. Tui mat
13. Gan
14. To’ c h iic vom
mieng
So do bo may tieu hoa
12
Vom mieng gom : moi, ma trong, rang, ludi, man hau va
cac tuyen nude hot co nhiem vu che bien mang tinh co hoc
(nhai nghien nho thuc an) nuot qua thuc quan xuong da day.
Su tieu hoa co hai tuyen chinh : gan, tuy. Hai tuyen
nay deu lam ca hai chiic nang vua noi tiet vua ngoai tiet.

Cac chat noi tiet duoc hut vao mau tham gia vao qua
trinh dieu hoa cac chat. Chat ngoai tiet duoc dua vao ong
tieu hoa de tieu hoa cac thiic an. Chat noi tiet cua gan
tham gia vao qua trinh chuyen hoa chat dudng, co tac
dung bien glucose thanh glycogen va tiep theo (nguoc lai)
tii glycogen thanh glucose. Chat ngoai tiet cua gan va
mat do cac te bao gan tiet ra dan tii cac ong nho nhat den
cac ong ldn, cuo'i cung duoc do’ vao hai ong gan phai va
trai. Hai ong nay hop thanh (trong) mot ong chung roi
chuyen vao trong long ta trang de lam nhiem vu tieu hoa
thiic an.
Gan
1. Day c hing
tam giac trai
2. Dien gan
ngoai phuc mac
3. Bd difdi
4. D ay tui mat
5. Day chling tam
giac phai
13
1. Cu tuy trai
2. Ouoi tuy
3. Than tuy
4. Dau tuy
5. Ranh ta trang
6. Cu mac noi
Tuyen tuy mat trade
Chat noi tiet la insulin (da co ten thuoc dieu tri benh
dai dudng la insulin) duoc dua vao mau de tieu hoa chat

duong. Chat ngoai tiet la djch tuy duoc dan theo hai ong
la ong tuy chinh va ong tuy phu, ca hai ong nay deu dua
chat ngoai tiet vao trong long ta trang thanh nhung phan
co ban, roi duoc ruot (ta trang) bdi cac mao hap thu vao
cac bo phan cua co the va cuoi cung mdi hop thanh nhung
thanh phan cau tao cua co the, nhu vay tuc la vat chat
phan hoa trudc roi moi hoa hop sau. Mat khac, nhieu chat
trong co the trudc khi phan hoa, cung phai ket hqrp vdi
nhung chat khac, de tao nen nhting chat phuc tap hem.
Nhu vay la trudc khi phan hoa, da co su hoa hqrp. Do do
tac dung dong hoa va tac dung di hoa phai luon luon dua
14
Ian nhau, tao nen mot qua trinh chuyen hoa sinh ly tu
dong, thong nhat. Do la ban chat cua moi lien quan gitia
co the voi moi truOng xung quanh.
Nhung thiic an thudng dung hang ngay vao co the se
chii yeu duoc cau tao bang ba chat glucid, protid va lipid.
Ngoai ra con co muoi, sinh to va nhting chat khac. Trong
co the chung ta , ba chat glucid, protid va lipid, chuyen
hoa lan nhau (tti chat nay co the chuyen hoa thanh chat
kia), cho nen qua trinh chuyen hoa cua chung la tien hanh
trong cung mot luc vdi cac mtic do khac nhau. Nhting cong
trinh nghien ctiu phan tich qua trinh chuyen hoa hoan
chinh se trinh bay of mot chuyen de khac sau hon. O day
chung ta mdi phan tich rieng re qua trinh chuyen hoa cua
tting chat noi tren, quan sat su bien hoa cua chung trong
co the, cung nhu la mdi lien quan tuong ho phtic tap cua
chung, de hieu duoc tinh chat thong nhat co ban cua chiing
cung nhu khai niem co ban ve chuyen hoa cac chat.
15

CHUYEN HOA PROTID
Protid la mot trong nhting chat co ban cau tao nen to
chric cua co the va protid luon luon co trong moi te bao.
Tat ca nhting vat chat song deu co protid “S o song la mot
hinh thric ton tai cua protid”. Su chuyen hoa protid so vOi
glucid va lipid thi phtic tap hem nhieu. Protid hinh thanh
tu 20 axid amin tro len nhu glucid, alamin, systin trong
so cac acid amin co 8 den 10 loai acid amin can thiet nhu
methionin, valin Moi acid amin co mot cau true rieng,
mot con duong chuyen hoa rieng. Nhieu acid amin ket
hop lai thanh polipeptid, nhieu polipeptid ket hop voi
nhau thanh protein.
Khoa hoc da neu ra hai thi du de chung minh rang cor
the song deu la do protid cau tao nen, khong co protid thi
khong co su song.
1. Khi lao dong tri oc va chan tay hoac hoat dong the
thao, su co bop cua co va cac bap thit la mot the hien hoat
dong cua chat protid cau tao nen b ip thit.
2. Hong huyet cau trong mau chung ta, co huyet sac
to la dung moi hap thu oxy trong khong khi, dua toi cac to
chuc de cung cap cho nhu cau can thiet, khi vat chat phan
hoa. Neu vi mot nguyen nhan nao do (thi du nhu bi thucmg
mau chay qua nhieu hay benh nang keo dai trong chan
thuong the thao va lao dong, thieu m a u , ) so luong hong
huyet cau a trong mau bi giam xuong, luong huyet sac to
16
cung do do ma giam thap khong con dii muc do binh
thuOng, vi vay, khong hap thu duoc du duOng khi, ket
qua sac mat cua chung ta tror nen xanh xao
Nhiing hien tuong sinh hoat khac deu co lien quan tOi

thanh phan protid, mot chat cau tao nen co the. Do do ta
thay ring, trong cuoc song hang ngay protid chiem mot
dia vi quan trong. Vay chung ta phai nghien ciiu xem cau
tao cua chat protid nhu the nao. Du nguon goc cua chiir
o dau (tu trong thuc pham, thit, trUng, rau v.v ra) tat ca
nhung chat protid deu mang nhiing nguyen to' carbon,
hydro, oxy, nito, va mot so' it luu huynh, nhiing nguyen to
nay tao nen acid amin. Ve cau tao toan bo cua protid o
phan nay chung ta chua co phan phan tich toan dien. Tuy
nhien, chung ta mori biet co tti 20-25 thuf acid amin khac
nhau, chung ket hop vOi nhau de tao nen nhiing chat protid
phuc tap. Vay thi chung ta co the nghi rang do vi tri s ip
xep cua nhung acid amin do khac nhau hoac do so luong
cau tao cua acid amin khong nhu nhau, se tao ra nhiing
chat protid khac nhau, vi vay moi loai protid cung co mot
dac tinh rieng cua no.
Do do ta thay ring , moi mot loai sinh vat deu co chat
protid dac thu cua no, ngay trong mot so loai con vat,
chat protid 0 trong to chUc nay cung khong gio'ng chat
protid or trong to chuc kia. Thi du : Chat protid trong thit
Ion khong giong chat protid O trong thit bo, ngay chat
protid d trong thit Ion cung khac vori chat protid o trong
17
gan ltfn Nhiing chat protid a trong thuc an cua chung ta
khong giong nhau ve mat tinh chat cung nhu ve mat cau
tao doi voi co the chung ta, no la protid di the. Muon dung
nhiing chat protid di the do, ca the chung ta phai bien no
thanh nhung chat protid phu hop can thiet cho co the
minh b in g cach la khi nhiing chat protid a trong thit, ca,
d trong trung, trong rau, dau cung nhu a trong cac loai

ngu coc duoc chung ta an vao, truoc het no se bi nhiing
men tieu hoa
a da day, 6 m ot tieu hoa va phan huy mat
tinh dac thu cua no, de tro thanh nhiing acid amin don
gian va khac nhau, roi nhiing acid amin do moi hop lai de
tao thanh chat protid thich hop cho nhu cau cua co the.
Qua trinh cac chat protid trong thiic an khi an vao da
day phan hoa thanh cac acid amin. Khi thuc an vao tOi da
day, chat protid phiic tap cua thiic an se bi nhiing thu
men trong dich vi phan hoa thanh chat pepton don gian.
Khi ttfi ruot non, chat pepton lai bi thii men cua dich ta
trang va djch tuy phan hoa thanh acid amin, do la su
bien hoa cua chat protid.
Acid amin noi tren duoc di qua quanh thanh ruot non
va duoc hap thu vao mau, theo dong mau di qua tinh mach
cua, roi vao gan. Sau do mot phan acid amin tiep tuc di
theo dong mau vao cac to chiic de tao nen chat protid cua
nhiing to chuc khac nhau cua ca the, mot phan thi duoc
luu lai trong gan tao nen chat protid du trii cua gan, de
bu dap khi chat protid trong mau bi giam siit. Tuy nhien
18
loai protid nay khong giu diroc lau, mot phan bi phan hoa
d trong gan, tach nhom amin ra khoi acid amin de thanh
nhiing san pham cuoi cung cua qua trinh chuyen hoa
protid (co amoniac, ure, C 0 2 va nude), nhiing chat nay di
qua than va bi dao thai theo nude tieu ra ngoai. Phan con
lai cua acid amin da tach mat nhom amin de tao nen
nhiing acid amin mdi, hoac bi phan hoa nhu glucid va
lipid de cung cap nang luong cho co the chung ta.
Cac chat protid dac thu cua nhiing to chiic trong co

the phai co day dii acid amin, ma nhiing acid amin khac
nhau do khi ket hop voi nhau se tao nen theo mot thU tu
dac biet va voi mot ty le nhat dinh. Vay co phai la co the
cua chung ta phai hap thu d trong nhiing thurc an hang
ngay day du toan b6 25 loai acid amin ma chung ta da
biet khong ? hay la co the chung ta co the che tao mot so
acid amin can thiet cho minh ? Ket qua nghien cuu cua
cac nha khoa hoc ve moi mat da chiing minh rang, co mot
so acid amin co the khong the tu che tao duoc ma chinh
nhiing thu do lai can thiet cho su song. Nhiing acid amin
nay (hien nay da co biet 10 loai) phai lay tii nhiing thiic
an ben ngoai. Con nhiing acid amin khac thi co the do co
the tu che tao duoc, bling cach la bien loai acid amin nay
sang loai acid amin khac, diem nay da noi d tren. Thiic an
cua chung ta la nhiing chat h6n hop, trong do chat cung
nhu lugmg cua protid tuy khong giong nhau, nhung khong
bao gid thieu h in hoan toan mot loai acid amin nao do.
19
Bay gid van de la d cho lam sao co the bien dirge so
acid amin trong thuc an cua chung ta co du de cung cap
cho nhu cau cua co the ? Van de nay co lien quan den su
thang bang ve chuyen hoa da neu d tren. Vi trong acid
amin co nito, chung ta co the so sanh luong nito duoc hap
thu vao voi luong nito bi dao thai ra, neu luong nito duoc
hap thu tu thuc an trong moi ngay (tong so luong nito
trong nhiing protid hon hop cua thiic an), bang tong luong
nito bi dao thai ra theo phan va nude tieu, mo hoi thi ta
co the biet duoc luong acid amin duoc cung cap day du.
Trong sinh ly hoc, ngudi ta goi cach do la su can b&ng
nito. Su can b ing nito do co the thay doi tuy theo dieu

kien sinh hoat khac nhau cua moi co the.
Chung ta da biet rang, chat protid la thanh phan ca
ban cau tao nen cac to chiic co the. Trong ddi song hang
ngay, vat chat cua cac to chuc trong co the khong ngung
bj tieu hao, dong thai su tieu hao do phai luon luon duoc
bu dap lai mot cach day du. Qua trinh lao dong, van dong,
luyen tap, huan luyen the thao, trong lira tuoi thieu nhi.
ca the phat trien manh, trong co the khong ngung sinh
ra nhiing to chiic mdi, cho nen viec cung cap chat protid
cang trd nen quan trong. No dam bao cho viec sinh ra
nhiing thanh phan co ban mdi cua cac to chiic co the. Luc
nay, luong nito duoc hap thu tii thuc an vao, nhieu hon la
luang nita bi dao thai ra, nhu vay goi la thang bang nito
duong. Neu nhu chat protid lay trong thiic an khong dii
20
cung cap cho nhu cau cor the, thi se su dung tori so protid
du tru or trong mau, trong gan, cung nhu so protid or trong
cac to chuc cor quan khac, nen luorng nito bi dao thai ra se
lorn horn luorng nitor duorc hap thu tu thuc an vao, nhu vay
goi la thang b in g nitor am, co nghia la so protid duorc cung
cap khong du. Neu tinh hinh do cu keo dai cor the co the
sinh ra phu suy dinh dudng va diln bien xau, met moi,
suy kiet, om dau
Theo ket qua nghien cuu cua khoa hoc thi ngudi lorn
mdi ngay toi thieu phai duoc cung cap khoang tu 1-15 gam
protid cho moi can nang cua cor the, nghia la neu mot ngudi
nang 65kg, thi mdi ngay can phai co tii 65 gam - 97,5 gam
protid. So' protid do lay tii nhiing thiic an nhu rau, dau,
thit, ca, trting va ngu co'c Can phai chu y la, cac em d
tuoi dang ldn can co mot luong protid gap 3-4 lan so'luorng

noi tren, phu nu trong thdi ky co mang hoac cho con bu
cung can nhieu protid hem, cac van dong vien the thao tuy
theo kho'i liiomg tap cua cac mon hang ngay ma muc tieu
hao nang luorng va su bu d ip protid di theo cung gap 4-6
lan. Khi lam viec trong nhiing phan xudng nong nuc, luorng
protid bi phan hoa se tang len vi anh hudng cua dieu kien
mdi trudng, cho nen cung ddi hoi nhieu protid horn.
Su chuyen hoa protid dutfc dieu hoa bdi chat thyroxin,
loai kich thich to' nay la do tuyen giap trang bai tiet ra,
no theo dong mau chay tdi cac to’ churc, no co the lam tang
su chuyen hoa cua protid. Cor nang bai tiet kich thich to'
21
cua tuyen giap trang lai chiu su dieu khien ciia he thong
than kinh. Cho nen he thong than kinh dong mot vai tro
chinh quan trong trong viec dieu khien su chuyen hoa
protid va chat lucfng protid duoc xac dinh bang ham luong
cua acid amin. Protid dong vat co 6 cac loai trung, cac
loai thit chua nhieu acid amin hon va hon protid thuc
vat co d cac loai cay qua. Trong lao dong nang, luyen
tap the thao can nhieu protid dong vat hon, mat khac
no ben viing hon.
CHUYEN HOA GLUCID
Glucid cung la thanh phan cau tao nen cac to chuc
cua co the, tac dung cua no cung de bu dap nhung nang
luong bi tieu hao mat trong cuoc song lao dong hang ngay.
Glucid co hau het trong cac loai trai cay, trong cac chat
bot va co nhieu nhat trong cac loai cay nhu mia, cu cai,
dudng,
Cay xanh co kha nang hap thu nang luong mat troi
de ket hop nude vdi than khi lai, tao thanh chat glucid

phuc tap. Do la nguyen do tai sao trong san xuat nong
nghiep can phai co mat trOi, nude va phan bon. Nhu vay
la nang luong mat trOi duoc du tru d trong chat glucid
cua hoa qua, roi tao thanh mot phan tu glucose, thi co the
du tru duoc 762 kilo calo nang luong mat troi (kilo calo la
mot don vi do nang luong, tuc la so nhiet luong can de
22
lam nhiet do cua mot khoi luong nuOc tang len mot do
bach phan).
Nguoi hoac nhiing dong vat, sau khi an nhiing thuc
an thuc vat, thi glucid trong nhiing thiic an do se bi phan
hoa d trong co the, phong ra so' nang luong m at troi tiem
tang trong do, de duy tri su song. Cho nen, chung ta co
the noi thuc vat tren trai dat co the true tiep hap thu
nang luong mat troi de sinh ra su song, con dong vat tl
phai dua vao thuc vat, gian tiep hap thu nang luong mat
trori de trudng thanh va sinh soi nay no. Dieu do cho ta
thay ring , trong to chiic cua co the, mac dau thanh phan
cua glucid chiem mot ty le it hon so vdi thanh phan cua
chat protid song no cung v ln la chat rat quan trong doi vdi
su song con cua loai ngudi. Chiic nang cua glucid trong co
the la cung cap nang luong hoa hoc va phan ldn cac phan
ling song hanh vdi tong hop adenosintriphosphat (ATP).
Cac ket qua nghien cuu phan tich su hinh thanh cua
cac glucid chii yeu trong co the laglucosevdi su co mat cua
oxy chuyen hoa hinh thanh carbon dioxit va nude, giai
phong nang luong. Tat ca cac loai glucid deu co 3 nguyen
to C, H va O tao nen; loai dudng don do 3 nguyen to nay
tao nen nhu glucose, fructose va glactose Dudng mia la
do glucose va fructose tao nen; maltose la do hai phan tii

glucose tao nen lactose la do gluocse va galactose
tao nen va tinh hot (glucid) la nguon cung cap 55-68%
tong s6' nang lugrng cho ca the.
23
Tinh hot la loai glucid chinh d trong thuc an cua loai
ngudi. Trong gao te, gao nep, lua mach va lua mi co tdi
70-80% tinh hot. Tinh hot la loai glucid ma phan tu cua
no rat ldn, no do may tram phan tu glucid tao nen, cho
nen chung ta goi loai dudng nay la dudng da phan tu.
Ngoai ra xenlulose cua thuc vat cung la mot loai dudng
da phan tu do glucose tao nen nhung co the con ngudi ta
kho tieu hoa noi xenlulose do. Trai lai, loai dong vat an co
(nhu bo, ngua v.v ) thi lai tieu hoa duoc de dang.
Tinh bot cua thuc vat khac vdi cua dong vat ve tinh
chat cung nhu ve cau tao, nen no la mot chat di the ddi
vdi co the con nguOi. Do do tinh bot cua thuc vat (nhu
tinh bot cua gao, mi, rau dau, va hoa qua v.v ) sau khi
duoc con ngudi an vao, qua qua trinh tieu hoa dac biet.
no se bi phan huy de trd thanh chat cau true co ban. nghia
la glucose roi mdi lai hop thanh tinh bot cua dong vat,
tuc la glycogen roi duoc du tru d trong gan va trong to
chuc co the.
Dudi day qua trinh dien bien ve su tieu hoa tinh bot
cua thuc an nhu the nao. Khi chung ta nhai thuc an d
trong mieng, do tac dung cua mot loai men trong nude
bot, tinh bot cua thuc an bi phan hoa, vi thuc an chi nam
d trong mieng chung ta mot thdi gian rat ngan, nen khong
phan hoa duoc hoan toan. Khi thuc an vao tdi da day qua
ruot non, thi men cua dich tuy va dich ta trang se phan
hoa nhung tinh bot chua hoan toan tieu hoa do thanh

24
glucose. Den day mao mach thanh ruot co the hap thu
nhting phan tti do vao mau. Song song ton tai vori tinh hot
trong thtic an la xenlulose, co the chung ta kho tieu hoa
noi chat nay. Tuy nhien, no cung co tac dung tot la lam
t&ng su bai tiet dich tieu hoa, tang cuong su nhu dong
cua ruot non lam tang toe do tieu hoa thtic an va cuoi
cung bi bai tiet theo phan ra ngoai co the. Cho nen,
xenlulose cua rau va hoa qua cung co loi doi voi co the
chung ta.
Sau khi tinh bot hoan toan bi phan hoa thanh glucose
or ruot non, se duoc hap thu qua niem mac cua mao mach
cua, roi vao gan. Tori day mot p h in se hop thanh glycogen
va duoc du trti trong gan, phan con lai se theo dong mau
ra khoi gan va di vao mach mau cua dai tuan hoan, roi
lai di theo dong mau toi khap cac bo phan trong co the de
cung cap cho nhu cau cua cac to chtic khac trong co the.
Nhting glucose sau khi duoc hap thu vao cac to chtic
cua co the, se bi oxy hoa de cung cap nang luong cho nhu
cau cua cuoc song lao dong va qua trinh van dong, the
thao, Do do, luong glucose or trong mau chung ta luon
luon duoc duy tri or mot mtic do nhat dinh. Trong trang
thai binh thuomg thi trong 100ml mau co tti 80-120
miligam glucose. Su duy tri do thong qua 2 m a t: mot mat
do cac to chtic hap thu glucose lam cho luong glucose trong
mau bi ha thap, dong thori mat khac, nhting glycogen duoc
du trti trong gan lai bi phan hoa thanh glucose de bu d ip
25