Tài liệu hướng dẫn dạy và học về giảm nhẹ rủi ro do thiên tai

Tài liu đc xây dng bi B Giáo dc và ào to và Trung tâm Sng và Hc tp vì Môi
trng và Cng đng (Live&Learn)
Cùng hp tác vi các t chc Save the Children, Plan International ti Vit Nam, Care và các
t chc trong D án JANI - Sáng kin mng li vn đng chính sách chung ti Vit Nam do
C quan Vin tr nhân đo và Bo v dân s, y ban Châu Âu tài tr
 bit thêm thông tin, xin mi liên h:
Trung tâm Sng và Hc tp vì Môi trng và Cng đng (Live&Learn)
S 30, ngõ 32/26, Tô Ngc Vân, Hà Ni, Vit Nam
Tel: +84-4 37185930 - Fax: +84-4 37186494
Email:
Website: www.livelearn.org, www.thehexanh.net

TÀI LIU HNG DN DY VÀ HC V GIM NH RI RO THIÊN TAI
1
LI NÓI U
Nm trong khu vc ông Nam Á, ni đc xem là vùng “rn bão” ca th gii, Vit Nam đc
đánh giá là mt trong nhng nc chu nhiu thit hi và d b tn thng nht bi thiên tai và
bin đi khí hu.
Trong nhng nm qua, Chính ph Vit Nam đã có nhiu ch trng, chính sách nhm nâng
cao nng lc phòng, tránh thiên tai và thích ng vi bin đi khí hu, c th là Chin lc quc
gia phòng, chng và gim nh thiên tai đn 2020 và Chin lc quc gia v bin đi khí hu.

Tài liu hng dn “Dy và hc v gim nh ri ro thiên tai” là tài liu tham kho hng
dn c th v dy và hc v phòng, tránh và gim nh thiên tai cho giáo viên và hc sinh nhm
tng bc nâng cao nhn thc và k nng phòng, tránh thiên tai, thích ng vi bin đi khí
hu. Cun sách là bc đi kp thi góp phn thc thi K hoch hành đng thc hin Chin
lc quc gia phòng, chng và gim nh thiên tai ca ngành Giáo dc giai đon 2011 – 2020.
Tài liu hng dn “Dy và hc v gim nh ri ro thiên tai”, cùng vi “S tay ABC v Bin
đi khí hu” và “Tài liu hng dn dy và hc v ng phó vi bin đi khí hu”, nm trong

B tài liu hng dn dy và hc v gim nh ri ro thiên tai và ng phó vi bin đi khí hu
vi s tham gia và thm đnh ca B Giáo dc và ào to. Ni dung tài liu đc xây dng
bi Trung tâm Sng và Hc tp vì Môi trng và Cng đng (Live&Learn) trong khuôn kh d
án JANI – Sáng kin mng li vn đng chính sách chung ti Vit Nam do C quan Vin tr
nhân đo và Bo v dân s, y ban Châu Âu tài tr.
Trong quá trình biên son, chúng tôi đã hp tác vi các t chc Cu tr Tr em (Save the
Children) và Plan ti Vit Nam và đúc rút t kinh nghim các nc trên th gii và mt s đa
phng ca Vit Nam đi vi công tác phòng, tránh thiên tai - ng phó vi bin đi khí hu
ti trng hc. Tài liu đã đc ging dy th nghim ti mt s trng hc và đã có nhng
chnh sa, b sung da trên đóng góp ca nhiu chuyên gia và các quý thy cô giáo. ây là
b tài liu thí đim, chc chn còn nhiu hn ch, chúng tôi rt mong mun nhn đc nhng
ý kin xây dng đ b tài liu hoàn thin hn.
Ban son tho xin trân trng cm n nhà tài tr ECHO, Live&Learn, các đi tác JANI, Save
the Children, Plan ti Vit Nam và các cán b V Khoa hc, Công ngh và Môi trng ca B
Giáo dc và ào to, các thy cô giáo và cán b Trung tâm Phòng tránh và Gim nh thiên tai
đã có nhng đóng góp quý báu cho quá trình xây dng tài liu này.
TÀI LIU HNG DN DY VÀ HC V GIM NH RI RO THIÊN TAI
2
MC LC
LI NÓI U 1
MC LC 2
VIT TT 3
GII THIU 4
GII THÍCH THUT NG 7
PHN 1. CÁC HOT NG DY VÀ HC 9
Ch đ 1: Nhn din mt s loi hình thiên tai 10
Ch đ 2: Mt s khái nim c bn v thiên tai 17
Ch đ 3: Bin đi khí hu 24
Ch đ 4: Ai b nh hng nhiu nht t thiên tai và BKH 34
– Các đi tng d b tn thng

Ch đ 5: Gim nh ri ro thiên tai và ng phó vi bin đi khí hu 39
– Hành đng ca em
Ch đ 6: Các hot đng r̀n luyn k nng trong qun lý ri ro thiên tai 51
dành cho tr em
6.1 V bn đ ri ro, nng lc và tình trng d b tn thng 51
6.2 Thông tin lch s 53
6.3 Luyn tp thoát him 54
6.4 Thc hành mc áo phao 55
6.5 Làm túi dng c khn cp 56
PHN 2. THÔNG TIN CHO GIÁO VIÊN 59
Ch đ 1: Nhn din các loi thiên tai 60
Ch đ 2: Mt s khái nim c bn v thiên tai 67
Ch đ 3: Bin đi khí hu 68
Ch đ 4: Tác đng ca thiên tai/BKH đi vi các đi tng d b tn thng 75
Ch đ 5: Gim nh ri ro thiên tai và ng phó vi bin đi khí hu 81
– Hành đng ca em
TÀI LIU THAM KHO 88
PHN 3. TÀI LIU PHÁT TAY 91
Tài liu phát tay ch đ 1 1
Tài liu phát tay ch đ 2 9
Tài liu phát tay ch đ 3 22
Tài liu phát tay ch đ 4 26
Tài liu phát tay ch đ 5 28
TÀI LIU HNG DN DY VÀ HC V GIM NH RI RO THIÊN TAI
3
VIT TT
BKH Bin đi khí hu
ECHO C quan Vin tr nhân đo và Bo v dân s ca U ban Châu Âu
GD-T Giáo dc và ào to
GNRRTT Gim nh ri ro thiên tai

Live&Learn Trung tâm Sng và Hc tp vì Môi trng và Cng đng
NNPPNT Nông nghip và Phát trin nông thôn
THCS Trung hc c s
PBKH ng phó vi bin đi khí hu
TÀI LIU HNG DN DY VÀ HC V GIM NH RI RO THIÊN TAI
4
GII THIU
Hi vng tài liu này s góp phn xây dng nhng trng hc và cng đng an toàn mà ti
đó tr em cùng vi thy cô giáo và ngi dân hiu và ý thc v ri ro thiên tai, bit cách
và có kh nng đ bo v bn thân, gia đình và cng đng khi tác đng tiêu cc ca
thiên tai và thích ng vi bin đi khí hu.
Và khi đó, các ri ro s đc gim thiu và s tránh đc nguy c thm ha xy ra vi
nhng tn tht mt mát nghiêm trng.
MC ÍCH
Tài liu Hng dn Dy và hc v Gim nh ri ro thiên tai (GNRRTT) đc xây dng nhm
mc đích:
Nâng cao nhn thc v GNRRTT và vai trò ca giáo dc vì mt cuc sng và tng lai an
toàn, bn vng;
H tr giáo viên khai thác thông tin và các phng pháp dy và hc có s tham gia (còn
đc gi là “dy hc tích cc” hay “dy hc ly hc sinh làm trung tâm”), nhm tích hp
ch đ GNRRTT vào các môn hc và hot đng ngoi khóa;
Thúc đy vic áp dng và chia s các tài liu giáo dc, các ý tng và hot đng giáo dc
v GNRRTT.
Thông qua đó, giáo viên s truyn ti và h tr hc sinh phát trin kin thc, k nng và
thái đ phù hp và hiu qu đ GNRRTT:
Kin thc: Hc sinh s phân bit đc các loi hình thiên tai; có kh nng mô t v ri
ro và nguy c xy ra thiên tai và tác đng ca thiên tai và bin đi khí hu đn cng đng,
đc bit là các đi tng d b tn thng; và lit kê đc các hành đng GNRRTT.
K nng: Hc sinh s r̀n luyn k nng và bit cách sng an toàn, GNRRTT và ng phó
vi BKH, đng thi nâng cao kh nng quan sát, phân tích, tng hp và đánh giá v thiên

tai, các ri ro và tác đng ca thiên tai và BKH, và các k nng mm (thuyt trình, lng
nghe, làm vic nhóm…).
Thái đ: Hc sinh có ý thc và thái đ tích cc, ch đng tham gia bo v môi trng, xây
dng cuc sng an toàn và bn vng ca bn thân, trng hc và cng đng trc thiên
tai và bin đi khí hu.
I TNG S DNG
B tài liu này dành cho:
Giáo viên các cp.
Chuyên gia thit k, xây dng chng trình ging dy.
Cán b qun lí trong ngành giáo dc.
Các câu lc b hc sinh, sinh viên, nhóm tình nguyn, và các t chc, cá nhân quan tâm
đn giáo dc GNRRTT.
TÀI LIU HNG DN DY VÀ HC V GIM NH RI RO THIÊN TAI
5
HNG DN S DNG B TÀI LIU
Cun tài liu bao gm 3 phn chính vi ni dung và cu trúc nh sau:
Phn 1. Các hot đng dy và hc: đa ra các bài ging và hot đng giáo dc v thiên tai
và BKH. Ngi s dng có th ch đng la chn kin thc và hot đng phù hp
vi đa phng và hc sinh. Phn này gm 6 ch đ (xem hình di đây).
Phn 2. Thông tin cho giáo viên: cung cp kin thc tham kho v thiên tai và BKH
tng ng vi các ch đ trong Phn 1, giúp giáo viên nm đc các thông tin nn tng
và tin hành xây dng bài ging tt hn.
Phn 3. Tài liu phát tay h tr dy và hc: bao gm các tranh nh phát tay và các tài liu
h tr tng ng cho mi bài ging ca Phn 1.
Cu trúc tài liu hng dn Dy và Hc v GNRRTT
Nh vy, khi tin hành các hot đng dy và hc trong Phn 1, các thy cô giáo hay ngi
hng dn có th:
Tìm hiu thông tin  Phn 2 đ nm rõ v ni dung kin thc cng nh các tài liu tham
kho đ cp nht tình hình thiên tai và bin đi khí hu.
S dng các tài liu phát tay (tranh và thông tin)  Phn 3 đ dy và hc.

Phn 1. CÁC HOT NG DY VÀ HC
Ch đ 1.
Nhn din các
loi thiên tai
Ch đ 4.
Tác đng ca
thiên tai và
BKH đn các
đi tng d b
tn thng
Ch đ 5.
GNRRTT –
Hành đng
ca em
Ch đ 6.
Các hot đng
rèn luyn k
nng GNRRTT
ca hc sinh
Ch đ 2.
Mt s khái nim
v thiên tai
Ch đ 3.
Bin đi khí hu
TÀI LIU H TR
DY VÀ HC
Phn 2.
Thông tin
cho giáo viên
TÀI LIU HNG DN DY VÀ HC V GIM NH RI RO THIÊN TAI

6
HNG DN S DNG PHN 1 - CÁC HOT NG DY VÀ HC
 thc hin mi ch đ, giáo viên có th cân nhc đ la chn kin thc và hot đng phù
hp vi đa phng và hc sinh. Các hot đng giáo dc trong Phn 1 ca tài liu mang tính
gi ý và mi ch đ có th thc hin trong thi gian 45-120 phút.
Ni dung ca tng ch đ bao gm 4 phn:
Mc tiêu: Nêu ra nhng mc tiêu v kin thc, k nng liên quan đn ch đ mà hc sinh
cn nm đc.
Thông tin cho hc sinh: Bao gm các kin thc cô đng truyn ti cho hc sinh. Giáo
viên có th la chn và thay đi đ đa ra các khái nim và kin thc phù hp cho hc sinh
 các cp, lp khác nhau. Giáo viên có th tham kho thêm các kin thc nn tng trong
Phn 2 Thông tin cho giáo viên.
Các hot đng chính:
- Khi đng: Thông qua trò chi hay hot đng tng tác đ to không khí dy và hc
tích cc;
- Tìm hiu vn đ: Gm các hot đng giáo dc có s tng tác đ tìm hiu v ch đ
(tho lun nhóm, bài tp tình hung, bài ging nh…);
- Cng c bài hc: Giúp hc sinh nm vng ni dung bài và đánh giá ni dung hc
tp thông qua nhng câu hi trc nghim. Giáo viên có th áp dng thêm các bài tp
v nhà mang tính thc hành cho hc sinh đ bài ging b ích và thit thc hn.
Các hot đng gi ý khác: Phn này đa ra các hot đng giáo dc khác đ giáo viên la
chn nhm b sung hoc thay th mt s hot đng chính, cho phù hp vi các đi tng
hc sinh và đa bàn khác nhau. Các hot đng này cng gi ý nhng c hi thc hành đ
cng c và đánh giá kin thc, k nng và thái đ ca hc sinh.
GI Ý PHNG PHÁP DY VÀ HC
S dng nhiu trò chi, hot đng mang tính tng tác đ to không khí hc tp tích cc.
Kin thc cô đng và k nng thc t, tránh lí thuyt, không hc thuc lòng.
Nâng cao vai trò và s tham gia ca hc sinh: làm vic nhóm và cá nhân, tri nghim, tham
gia lp k hoch, hành đng, đánh giá.
Cung cp nhiu s la chn gia hot đng đn gin, s dng vt liu sn có và s dng

công ngh thông tin, hot đng trên lp và vi cng đng.
Kt ni các ch đ kinh t - vn hoá - môi trng đ thúc đy tm nhìn phát trin bn vng.
TÀI LIU HNG DN DY VÀ HC V GIM NH RI RO THIÊN TAI
7
GII THÍCH THUT NG
nh ngha các thut ng đc s dng t các ngun:
S tay Thut ng Gim nh ri ro thiên tai ca C quan Chin lc v gim nh thiên tai
ca Liên hp quc (UNISDR, 2009) hoc đc trích dn t Công c khung ca Liên Hip
Quc v Bin đi Khí hu (UNFCCC, 1992). Trong đó, các thut ng thiên tai đc trích
dn t Tài liu k thut - Qun lý ri ro thiên tai và thích ng vi Bin đi khí hu, (Trung
tâm Phòng tránh và Gim nh thiên tai, Tng cc Thy li, B NNPTNT, 2012).
Chng trình mc tiêu quc gia ng phó vi bin đi khí hu (B Tài nguyên và Môi
trng, 2008)
 dy và hc, các đnh ngha này có th đc vit đn gin và ngn gn hn cho phù hp
vi đi tng hc sinh.
Him ha là bt k s kin, hin tng t nhiên hoc do con ngi có kh
nng gây ra thit hi v tính mng, sc khe, thit hi v tài sn và gây
tn tht v kinh t, xã hi và tàn phá môi trng.
Him ha t nhiên là hin tng t nhiên có th gây tn tht v ngi,
tài sn, môi trng, điu kin sng và gián đon các hot đng kinh t,
xã hi.

Thm ha là s gián đon nghiêm trng các hot đng ca cng đng dân
c hoc xã hi, gây ra nhng tn tht và mt mát v tính mng, tài sn,
kinh t và môi trng mà cng đng và xã hi đó không có đ kh nng
chng đ.
Ri ro là kh nng gp nguy him hoc chu thit hi và mt mát phát sinh
t mt hoc nhiu s kin.
Ri ro thiên tai là nguy c thit hi do thiên tai gây ra v ngi, tài sn,
công trình, môi trng sng, các hot đng kinh t, xã hi.

Là nhng đc đim ca mt cng đng, h thng hoc tài sn làm cho
cng đng, h thng hoc tài sn đó d b tác đng có hi do him ha t
nhiên gây ra.
Là tng hp các ngun lc, đim mnh và đc tính sn có trong cng
đng, t chc, xã hi có th đc s dng nhm đt đc các mc tiêu
chung nh GNRRTT.
Là quá trình mang tính h thng nhm áp dng các quy đnh hin hành,
huy đng t chc, cá nhân và k nng, nng lc tác nghip đ thc hin
các chin lc, chính sách và nâng cao nng lc ng phó nhm gim
thiu tác đng thiên tai.
Là trng thái khí quyn ti mt đa đim nht đnh đc xác đnh bng t
hp các yu t: nhit đ, áp sut, đ m, tc đ gió, ma…
Him ha
t nhiên
Thm ha
Ri ro
thiên tai
Tình trng d
b tn thng
Nng lc
Qun lí
ri ro
thiên tai
Thi tit



TÀI LIU HNG DN DY VÀ HC V GIM NH RI RO THIÊN TAI
8
Khí hu là mc đ trung bình ca thi tit trong mt không gian nht đnh

và khong thi gian dài (thng là 30 nm).
BKH đc dùng đ ch nhng thay đi ca khí hu vt ra khi trng
thái trung bình đã đc duy trì trong mt khong thi gian dài, thng là
mt vài thp k hoc dài hn. BKH có th là do các quá trình t nhiên
bên trong hoc các tác đng bên ngoài, hoc do hot đng ca con ngi
làm thay đi thành phn ca khí quyn hay trong khai thác s dng đt.
Gim nh ri ro thiên tai là gim thiu hoc hn ch các tác đng có hi
ca thiên tai.
Là các hot đng nhm gim mc đ hoc cng đ phát thi khí nhà
kính.
Là s điu chnh h thng t nhiên hoc con ngi đi vi hoàn cnh
hoc môi trng thay đi, nhm mc đích gim kh nng b tn thng
do dao đng và bin đi khí hu hin hu hoc tim tàng và tn dng các
c hi do nó mang li.
Khí hu
Bin đi
khí hu
(BKH)
Gim nh
ri ro
thiên tai
Gim nh
bin đi
khí hu
Thích ng
vi BKH

TÀI LIU HNG DN DY VÀ HC V GIM NH RI RO THIÊN TAI
10
Ch đ 1: Nhn din mt s loi hình thiên tai
Mc đích: Sau khi hc ch đ này, hc sinh có th:
Lit kê mt s loi hình thiên tai ph bin  Vit Nam và
đa phng.
Mô t đc mt s ni dung v đc đim, điu kin hình
thành và tác hi ca các loi thiên tai chính nh bão, l,
lt, hn hán, st l đt.
Thi gian cn thit: 30-45 phút.
Tài liu h tr: Thông tin giáo viên Phn 2 – Ch đ 1.
Tài liu phát tay 1.1-1.8; Bn đ Vit Nam.
KIN THC DÀNH CHO HC SINH
Các loi hình thiên tai có liên quan đn BKH và thng xuyên xy ra ti Vit Nam: áp thp
nhit đi và bão, l, ngp lt, hn hán, st l đt/đá, dông và sét, lc, xâm nhp mn… và mt
s loi hình thiên tai khác không liên quan đn BKH và ít xy ra hn: sóng thn, đng đt,
núi la…
Áp thp nhit đi và bão
c đim:
Thng gây ra gió ln, ma rt to và nc dâng.
Da vào s khác nhau v tc đ gió mà ta phân bit đc áp thp nhit đi (gió cp
6, 7) và bão (gió cp 8 tr lên).
Bão nh hng đn nc ta thng đc hình thành t bin.
iu kin hình thành:
c hình thành ti vùng nc m, không khí m t và gió hi t.
Thit hi có th gây ra:
Thit hi v con ngi: gây thng vong và làm nh hng đn sc kho cng đng
(cht ngi, b thng, gây dch bnh).
Thit hi v vt cht: mt mát tài sn, h hng công trình, ngng tr giao thông, gián

đon thông tin liên lc.
Thit hi v sn xut: mt mùa, làm cht gia súc và dch bnh  gia súc; thiu lng
thc và nc sch cho sinh hot.
Thit hi v môi trng: ô nhim môi trng; l lt, l quét và st l đt có th xy ra
do ma ln.
TÀI LIU HNG DN DY VÀ HC V GIM NH RI RO THIÊN TAI
11
L, ngp lt
c đim:
L là hin tng mc nc và tc đ ca dòng chy trên sông, sui vt quá mc
bình thng. Có l quét (xy ra nhanh, thi gian ngn, dòng chy mnh), l sông
(dâng lên t t, theo mùa) và l ven bin (sóng bin dâng cao đt ngt kt hp vi triu
cng, phá v đê hoc tràn qua đê).
Lt là hin tng nc ngp vt quá mc bình thng, nh hng đn sn xut,
đi sng và môi trng. Lt xy ra khi nc l dâng cao tràn qua sông, sui, h và đê
đp vào các vùng, làm ngp nhà ca, cây ci, rung đng.
iu kin hình thành:
Ma ln kéo dài.
Các công trình xây dng lp mt ao, h
ê, đp, h k̀ b v.
Bão ln làm nc bin dâng tin sâu vào đt lin.
Thit hi có th gây ra:
Có th làm ngi b cht đui, b thng.
Làm hng nhà ca, đ đc.
Làm cht gia súc, gia cm.
Phát sinh dch bnh.
Cn tr giao thông.
nh hng ti ngun nc sch; nc  vùng ven bin b nhim mn.
Tuy nhiên, có s ni nh ti đng bng sông Cu Long, l cng đem li li ích v ngun thy
sn, b sung phù sa, bi đp và làm cho đt đai thêm màu m, dòng chy l có tác dng làm

v sinh đng rung và môi trng nc…
St l đt/đá
c đim:
t, đá trên các sn dc ca đi núi trt t trên xung.
 ven sông, đt b st, lún.
iu kin hình thành:
St l trên núi do nhng chn đng t nhiên ca mt đt (ví d nh đng đt)
Ma to hoc l ln làm đt đá b trôi xung.
Con ngi khai thác đt đá và cht phá cây ci trên đi, núi.
St l ven sông do nn đt yu.
Thit hi có th gây ra:
Có th làm ngi và đng vt b cht hoc b thng do đt đá chôn vùi.
Nhà ca, đ đc có th b phá hy hoc h hng.
TÀI LIU HNG DN DY VÀ HC V GIM NH RI RO THIÊN TAI
12
Giao thông b cn tr.
t trng trt b đt đá vùi lp có th không s dng đc.
Hn hán
c đim:
Xy ra khi thiu nc trong mt thi gian dài.
iu kin hình thành:
Không có ma trong mt thi gian dài
Trên mt đt không có cây (vì con ngi cht phá rng, đt nng làm ry), khi ma
xung, đt không có kh nng gi nc, nc b trôi đi nhanh chóng.
Thit hi có th gây ra:
Không có nc s dng hàng ngày (n ung, tm ra).
Có th gây ra các bnh v tiêu chy và truyn nhim.
Không có nc đ trng trt và chn nuôi gia súc dn đn b thiu lng thc, thc phm.
 các khu vc ven bin, khi các dòng sông cn kit, nc bin có th ln sâu vào đt
lin làm cho đt b nhim mn, nh hng đn ngun nc ngt.

ng não – Các loi thiên tai
Giáo viên hi hc sinh hoc cho hc sinh thi lit kê
nhng loi thiên tai mà các em bit.
Giáo viên vit tên các loi thiên tai do các em nêu lên
bng và tng kt v các loi hình thiên tai: áp thp nhit
đi và bão, l lt, hn hán, st l đt/đá, dông và sét,
lc, sóng thn, đng đt, cháy rng, xâm nhp mn.
2.1 c đim mt s loi thiên tai ph bin ti Vit Nam
Giáo viên chia c lp thành nhng nhóm nh (4 hoc 8
nhóm). Giáo viên chn 4 tranh v các thiên tai ph bin
ti đa phng. Giáo viên phát cho mi nhóm 1 bc
tranh, yêu cu các nhóm tho lun trong 15 phút:
- ây là thiên tai gì?
- Thiên tai đó có th gây ra nhng thit hi gì?
- Vi cp trung hc c s, giáo viên có th hi thêm:
Thiên tai đó có th xy ra  vùng nào ti Vit Nam?
Nhng điu kin nào góp phn hình thành loi
thiên tai đó?
1. Khi đng
Thi gian: 10’
Chun b: Tài liu phát tay
t 1.1-1.8
Giáo viên có th su tp
thêm tranh v thiên tai 
Vit Nam
2. Tìm hiu vn đ
Thi gian: 30’
Chun b: Tài liu phát tay
t 1.1-1.4

Bn đ Vit Nam
CÁC HOT NG CHÍNH
TÀI LIU HNG DN DY VÀ HC V GIM NH RI RO THIÊN TAI
13
Giáo viên gi đi din các nhóm lên trình bày. Mi
nhóm có 3 phút trình bày. Các nhóm khác lng nghe và
b sung. Sau mi phn thuyt trình, giáo viên b sung
và gii thích v: đc đim ca các loi thiên tai, điu
kin hình thành và thit hi có th gây ra (Kin thc
dành cho hc sinh, Phn 1).
Giáo viên ch trên bn đ Vit Nam nhng vùng b nh
hng bi các thiên tai khác nhau (Thông tin dành cho
giáo viên, Phn 2, Ch đ 1). Tùy theo trình đ ca hc
sinh, giáo viên có th gii thiu v thiên tai và nhân tai
(các loi him ha do con ngi gây ra), và các thiên
tai khác nh đng đt, sóng thn, cháy rng
2.2 Các loi thiên tai ti đa phng
T các hin tng thiên tai nói trên, giáo viên dn dt
đn các loi thiên tai ti đa phng. Giáo viên hi c
lp:
+ Loi thiên tai nào thng xy ra ti đa phng mình?
+ Thng xy ra vào thi gian nào?
+ Nhng thit hi do thiên tai đó gây ra đi vi gia đình
và làng xóm ca các em?
Giáo viên mi mt vài em phát biu, sau đó tng kt li
nhng thiên tai ph bin ti đa phng và nhng thit
hi do thiên tai đã tng xy ra.
Câu hi gi ý
Câu 1: Chn 01 phng án đúng nht cho các câu hi
sau:

1. Sc gió mnh nht đt t cp my tr lên thì gi là
bão?
A. 6.
B. 7.
C. 8.
D. 9.
2. L  Vit Nam có th hình thành do các điu kin
nào di đây?
1
A. Ma ln trên đu ngun.
B. V h, v đp nc.
C. Nc bin dâng.
D. Tt c các phng án trên.
Thi gian: 10’
3. Cng c bài hc
Thi gian: 10’
1
Hi Ch Thp  Vit Nam,
2005. Gii thiu v phòng nga
thm ha cho hc sinh tiu hc.
Hà Ni: Nhà xut bn Thanh niên.
TÀI LIU HNG DN DY VÀ HC V GIM NH RI RO THIÊN TAI
14
3. Cht phá cây rng có th dn đn nhng hin
tng thiên tai nào?
2
A. St l đt.
B. Hn hán.
C. L lt.
D. Tt c các phng án trên

4. S chuyn đng ca v Trái t thng liên quan
đn loi thiên tai nào?
A. ng đt.
B. Bão.
C. L lt.
D. Lc xoáy.
ng đt hay đa chn là s rung chuyn hay chuyn đng
lung lay ca mt đt. ng đt thng là kt qu ca s
chuyn đng ca các tng đa cht hay nhng b phn đt
gãy trên v ca Trái t (Wikipedia).
Bão, l lt và lc xoáy đu là hin tng có ngun gc khí
tng thy vn.
Câu 2. in vào ch trng trong câu sau:
Tháng by heo may, chun chun bay thì…
A. bão.
B. ma.
C. gió.
D. dông.
Giáo viên ln lt mi khong 1-2 cp hc sinh tình
nguyn lên tham gia trò chi Tôi là ai - oán tên ca
thiên tai (bão, lt, st l đt /đá, hn hán, dông và sét,
lc, đng đt, ńi la, cháy rng).
Hai em  v trí đng/ngi đi din vi nhau: Mt em
đc nhìn thy 1 th/tranh minh ha, em đó có nhim
v miêu t và gi ý cho bn còn li mà không nói ra tên
ca thiên tai. Bn còn li không đc nhìn th/tranh
loi hình thiên tai, nhng phi nói ra tên chính xác thiên
tai đó. Giáo viên có th qui đnh thi gian đoán tên ca
CÁC HOT NG
GI Ý KHÁC

1. Hot đng: Tôi là ai?
(dành cho hc sinh THCS)
Thi gian: 10-15’
Chun b: Tranh các loi
thiên tai, nhân tai (Tài liu
phát tay 1.1-1.8), hoc th ghi
tên tng loi thiên tai
2
Hi Ch Thp  Vit Nam,
2005. Gii thiu v phòng nga
thm ha cho hc sinh tiu hc.
Hà Ni: Nhà xut bn Thanh niên.
TÀI LIU HNG DN DY VÀ HC V GIM NH RI RO THIÊN TAI
15
mi cp là 3 phút. Gi ý hc sinh mô t v đc đim,
tác đng ca thiên tai.
T chc c lp chi theo cp
Phim “Xã Thun”: B phim do t chc Plan thc hin
theo phng pháp làm phim có s tham gia ca tr em
(child participatory video), trong đó tr em đóng vai trò
ch đng trong toàn b quá trình: t đánh giá tác đng
và xác đnh ri ro ca thiên tai và BKH, xây dng kch
bn và đ cng, đn quay phim, truyn thông, chia s
cho cng đng và các bn hc sinh cng nh vn đng
chính sách.
Trc khi chiu phim, giáo viên yêu cu c lp quan
sát và ghi chép nhng chi tit sau:
+ Trong phim các bn hc sinh đã nêu lên nhng
hin tng thiên tai nào?
+ Có nhng thay đi gì v các hin tng thiên tai

đó?
Chiu phim phn đu – v các loi thiên tai và tác đng
ca thiên tai đn tr em.
Sau khi chiu phim, giáo viên mi khong 5 em tr li
câu hi và các em khác b sung ý kin.
Giáo viên tng kt nhng loi thiên tai trong phim.
Giáo viên có th cho hc sinh chun b và thi đua chia
s theo nhóm v các câu ca dao tc ng v thi tit,
thiên tai.
Ngang
1. Hin tng đt, đá chuyn đng rt nhanh t các sn
dc  khu vc đi, núi.
2. Hin tng t nhiên bt thng nh bão, l, ngp lt,
đng đt,
3. La bùng phát do hot đng ca con ngi hoc do
nng nóng kéo dài  mt ni có nhiu cây.
4. Hin tng thiu nc trong thi gian dài, đt đai khô
cn và nt n.
2. Chiu phim “Xã Thun”
Thi gian: 15’
Chun b: Máy chiu
Phim “Xã Thun”
(xem phn đu)
3. Su tm các câu
ca dao tc ng
Thi gian: 15’
4. Ô ch thiên tai
(dành cho hc sinh THCS)
Thi gian: 15’
TÀI LIU HNG DN DY VÀ HC V GIM NH RI RO THIÊN TAI

16
5
1
2
3
4
6
Dc
5. Hin tng thiên tai xut hin  vùng ven bin, có th
xy ra sau nhng trn đng đt mnh hoc núi la
phun di đáy bin, có sc tàn phá mt vùng rng ln.
6. Hin tng mt đt rung chuyn, có th làm đ đc
trong nhà lc l.
TÀI LIU HNG DN DY VÀ HC V GIM NH RI RO THIÊN TAI
17
Ch đ 2: Mt s khái nim c bn v thiên tai
Mc đích: Sau khi hc ch đ này, hc sinh có th:
Mô t đc các khái nim “him ha” và “ri ro”.
Lit kê đc các ri ro ti trng/lp hc và trong đi
sng hàng ngày.
Gii thích đc “nng lc” và “tình trng d b tn thng”
ca bn thân, gia đình và cng đng.
Thi gian cn thit: 30-45 phút.
Tài liu h tr: Thông tin giáo viên Phn 2 – Ch đ 2.
Tài liu phát tay 2.1, 2.2, 2.3; S đ trng/lp hc; th
màu, bút, bng dính.
KIN THC DÀNH CHO HC SINH
Giáo viên có th đt tên bài này là Mi nguy him khi thiên tai xy ra, và tùy theo trình đ
ca hc sinh, giáo viên có th chn lc các khái nim đ gii thiu đy đ, hoc gíp các em
hiu đn gin nh sau:

Him ha t nhiên: là mi nguy him. Ví d: đt đá  dc ńi có th trt xung chân
ńi.
Ri ro: kh nng gp nguy him. Ví d: Xây dng nhà  di chân ńi ni đt đá có
th trt t trên ńi xung.
Him ha t nhiên:
Là hin tng t nhiên có th gây tn tht v ngi, tài sn, môi trng, điu kin
sng và gián đon các hot đng kinh t, xã hi.
Ri ro:
Là kh nng gp nguy him hoc b thit hi, mt mát phát sinh t mt hoc nhiu s
kin.
Thm ha:
Là s gián đon nghiêm trng các hot đng ca cng đng dân c hoc xã hi, gây ra
nhng tn tht và mt mát v tính mng, tài sn, kinh t và môi trng mà cng đng
và xã hi đó không có đ kh nng chng đ.
Ri ro thiên tai:
Là nguy c thit hi do thiên tai gây ra v ngi, tài sn, công trình, môi trng sng,
các hot đng kinh t, xã hi.
TÀI LIU HNG DN DY VÀ HC V GIM NH RI RO THIÊN TAI
18
CÁC HOT NG CHÍNH
Tình trng d b tn thng:
Là nhng đc đim ca mt cng đng, h thng hoc tài sn làm cho cng đng, h
thng hoc tài sn đó d b nh hng ca các tác đng bt li t him ha t nhiên
gây ra. Ví d: Thiu các dch v c bn (y t, trng hc, v sinh); bnh tt; không
đoàn kt và ít tham gia các hot đng cng đng; sng neo đn.
Nng lc:
Là tng hp các ngun lc, đim mnh và đc tính sn có trong cng đng, t chc, xã
hi có th đc s dng nhm đt đc các mc tiêu chung nh GNRRTT. Ví d: có
trang thit b đy đ; sc khe tt; có kin thc, k nng; có t chc cng đng, hàng
xóm đoàn kt và quan tâm…

Ri ro thiên tai s tng lên nu him ha t nhiên tác đng đn mt cng đng d b tn
thng và có nng lc hn ch. Do đó, đ có th gim nh ri ro thiên tai, cá nhân, gia đình
và cng đng có th tin hành nhiu hot đng khác nhau nhm gim tình trng d b tn
thng và nâng cao nng lc ca mình.
Bài tp tình hung – iu gì có th xy ra
Giáo viên đa ra mt tình hung thiên tai ti đa
phng, ví d ti mt vùng núi nh sau: Theo thông
tin d báo thi tit, mt đt ma to có th xy ra và
kéo theo là l, st l đt. Mt s ngi dân đa phng
đang sng di chân ńi và ven các con sui.
Giáo viên cho các nhóm đóng vai ngi dân đ tr li
(có th tp kch).
+ iu gì có th xy ra vi cng đng đa phng khi
cn l đn bt ng?
+ Thit hi ln nht có th xy ra là gì? Có th làm gì
đ tránh thit hi đó?
Giáo viên dn dt đn bài hc hôm nay:
+ Him ha t nhiên là mi nguy him có th gây ra
thit hi v ngi và tài sn. Ví d: l sông có th
dâng lên nhanh và làm cht ngi.
+ Khi mt him ha t nhiên xy ra, nu cng đng
và xã hi hiu và có nng lc tt đ gim nh ri ro,
thì s tránh hoc gim thiu đc các thit hi. Ví
d: Ngi dân hai bên sông đc thông báo trc
là l có th xy ra, hc sinh nào phi đi thuyn qua
sông đ đn trng đu đc ngh hc hoc đc
trang b áo phao và đi trên thuyn to chc chn, thì
s tránh hoc gim mc đ thit hi do l gây ra.
1. Khi đng
Thi gian: 10’

Chun b: Tài liu phát tay
2.1
TÀI LIU HNG DN DY VÀ HC V GIM NH RI RO THIÊN TAI
19

+ Ngc li, nu cng đng và xã hi không có
nng lc tt đ gim nh ri ro thì him ha t
nhiên s dn ti các thit hi ln. Ví d: Do ngi
dân không nhn đc thông báo là l đang tràn
v, nên hc sinh vn đi hc bng thuyn qua
sông và b l cun, tài sn ca ngi dân b phá
hy, mt mát.
2.1 iu gì có th xy ra khi thiên tai đn:
Giáo viên cho c lp xem ln lt các cp tranh t
2.1.1 đn 2.1.4 (a và b) và yêu cu hc sinh mô t:
+ iu gì có th xy ra  bc tranh th nht (a)?
+ iu gì đã xy ra  bc tranh th hai (b)?
- Tng hp ý kin ca các em, giáo viên dn dt
đn 2 khái nim “Him ha t nhiên” và “Thm
ha” (Phn kin thc dành cho hc sinh – Phn 1,
Ch đ 2).
Giáo viên dùng cp tranh 2.1.1a – iu cha xy ra và
2.1.1b – iu đã xy ra đ dn dt đn khái nim “Ri
ro thiên tai”:
Nh vy, nhìn vào bc tranh 2.1.1a ta có th thy nhng
mi nguy him có th xy ra nh tai nn, sp nhà, tc
đng… ó là nhng ri ro phát sinh t hin tng hòn
đá nm chênh vênh  sn ńi và các hot đng sinh hot
ca con ngi di chân ńi.
Vy “Ri ro” là kh nng gp nguy him hoc kh nng

b thit hi, mt mát phát sinh t mt hoc nhiu s kin.
Giáo viên cho c lp quan sát các bc tranh khác và
mô t mc đ nguy him có th xy ra.
Sau khi hc sinh phát biu, giáo viên tng kt: Nh
vy, câu tr li ca các em đã xác đnh mc đ các ri
ro có th xy ra.  cng đng, khi thiên tai xy ra, mc
đ ri ro s tng lên hay gim đi ph thuc rt nhiu
vào đc đim ca cng đng đó: tình trng d b tn
thng, nng lc.
2.2 Phân bit “nng lc” và “tình trng d b tn thng”
Giáo viên dn dt: Bây gi ch́ng ta s xem xét mt
ngôi làng mà c dân rt đa dng gm: Th, gia đình
Dê, ch Bm, anh Chut, ông Kin, ông bà Bò và gia
đình ch. Ngôi làng này có mt s vt dng và hot
đng khác nhau.
Giáo viên chia c lp thành các nhóm 5-6 em. Giáo
viên phát cho mi nhóm Tài liu phát tay 2.2. Các
2. Tìm hiu vn đ
(dành cho hc sinh THCS)
Thi gian: 15’
Chun b: Tài liu phát tay
2.1
Thi gian: 15’
Chun b: Tài liu phát tay
2.2
TÀI LIU HNG DN DY VÀ HC V GIM NH RI RO THIÊN TAI
20
nhóm nghiên cu thông tin trong 15 phút và sp xp
th theo 2 nhóm sau:
+ Nhóm 1: Nhóm “d b tn thng” bao gm nhng

con vt nào có hành đng gây nguy him cho bn
thân khi thiên tai xy ra.
+ Nhóm 2: Nhóm “nng lc” bao gm nhng con vt
nào có hành đng an toàn cho bn thân và nhng
con vt xung quanh; và nhng vt dng, đa đim
nào có th gíp ch́ng sng an toàn khi có thiên tai.
Giáo viên gi các nhóm trình bày. Nu có s khác nhau
gia các nhóm, giáo viên yêu cu gii thích.
áp án:
+ Nhóm 1: Th, ch Bm, ch con, ông bà Bò.
+ Nhóm 2: Dê m, Dê con, anh Chut, Voi, ông Kin
trng thôn, b m ch và ch con; loa phát thanh,
radio, bn đ thoát him, din tp s tán, đa đim
s tán tp trung.
Giáo viên tng hp ý kin và nêu phn kin thc dành
cho hc sinh (Phn kin thc dành cho hc sinh – Phn
1, Ch đ 4):
+ Nhóm 1: ây gi là nhóm “D b tn thng” –
nhóm có nhng đc đim khin cho h có th gp
nguy him và d b thit hi khi thiên tai xy ra.
Nguyên nhân là do h có th cht yu hn ngi
khác, thiu kin thc, không có c hi tip cn
thông tin hoc không đc tr gíp, h có xu hng
có thái đ tiêu cc hoc có nhng hành vi gp ri
ro cao Ví d: tr em, ngi già, ngi khuyt tt.
+ Nhóm 2: ây gi là nhóm “nng lc” – nhóm có
nhng đc đim gíp h an toàn và ít chu thit
hi khi thiên tai xy ra. H có kin thc, có k nng
phòng nga và gim ri ro thiên tai. Nu h đc
h tr và đc chun b tt, h có th gíp nhng

ngi khác trong cng đng sng sót. Ví d: các
em nh đc hc v thiên tai truyn đt nhng
kin thc này cho ngi ln trong gia đình và trong
làng đ h bit cách ng phó vi thiên tai và gim
thiu ri ro do thiên tai. Bên cnh đó, nhóm “nng
lc” còn là các ngun lc, có th bao gm các
phng tin vt cht, c s h tng… mà cá nhân,
gia đình, cng đng có th s dng đ gim nh ri
ro trong thiên tai, gíp cng đng sng an toàn khi
thiên tai xy ra.
TÀI LIU HNG DN DY VÀ HC V GIM NH RI RO THIÊN TAI
21
3. Cng c bài hc
Thi gian: 5’
Giáo viên cho c lp tho lun:
+ Khi thiên tai xy ra, bn thân em, gia đình và cng
đng ni các em sng, có các yu t/đc đim d
b tn thng nào?
+ Khi thiên tai xy ra, bn thân em, gia đình và cng
đng ni các em sng có kh nng nh th nào đ
gim thiu thit hi do thiên tai gây ra?
Giáo viên ghi li lên bng theo 2 nhóm “D b tn
thng”, “Nng lc” và hi hc sinh cn phi tng,
gim các nhóm nào đ sng an toàn trc thiên tai.
Tng kt:
+ Ri ro thiên tai s ln hn nu thiên tai xy ra ti
khu vc ngi dân có nhiu đc đim d b tn
thng và có ít kh nng ng phó vi thiên tai.
+ Do đó, đ gim thiu tác đng ca thiên tai, cn
nâng cao nng lc ng phó vi thiên tai và gim

tình trng d b tn thng ca bn thân, gia đình
và cng đng.
Câu hi gi ý
Chn 01 phng án tr li đúng nht cho các câu hi
sau:
1. Him ha t nhiên là gì?
A. Là nhng nguy c, ri ro do con ngi to ra có
kh nng gây ra nhng thit hi v ngi và tài
sn.
B. Là nhng nguy c, ri ro do t nhiên to ra có kh
nng gây ra nhng thit hi v ngi và tài sn.
C. Là nhng nguy c, ri ro do con ngi và t nhiên
to ra không gây ra thit hi gì.
D. Là nhng hin tng t nhiên có th gây tn
tht v ngi, tài sn, môi trng, điu kin
sng và gián đon các hot đng kinh t, xã
hi.
2. Loi hình thiên tai nào thng xuyên xy ra  Vit
Nam?
3

A. Bão tuyt
B. Áp thp nhit đi
C. Sóng thn
D. Núi la phun trào
3
JANI, 2010 và 2011. Các tài liu
hng dn qun lí ri ro thiên tai da
vào cng đng.