Luận văn thạc sĩ khoảng cách thông tin trên báo cáo kiểm toán báo cáo tài chính tại việt nam

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T THÀNH PH H CHệ MINH





T DUY KHÁNH



KHONG CÁCH THÔNG TIN TRểN BÁO CÁO
KIM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHệNH TI VIT NAM


LUN VN THC S KINH T










TP. H CHệ MINH ậ NM 2015

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T THÀNH PH H CHệ MINH




T DUY KHÁNH



KHONG CÁCH THÔNG TIN TRểN BÁO CÁO
KIM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHệNH TI VIT NAM
Chuyên ngành: K TOÁN
Mƣ s: 60340301


LUN VN THC S KINH T

NGI HNG DN KHOA HC: TS. NGUYN TH THU HIN





TP. H CHệ MINH ậ NM 2015

LI CAM OAN

Tôi cam đoan rng lun vn thc s kinh t “Khong cách thông tin trên Báo cáo
kim toán Báo cáo tài chính ti Vit Nam” là công trình nghiên cu ca tôi.
Nhng thông tin s dng đc ch rõ ngun trích dn trong danh mc tài liu tham
kho. Kt qu nghiên cu này cha đc công b trong bt k công trình nghiên cu
nào t trc đn nay và tôi hoàn toàn chu trách nhim v tính xác thc ca lun vn.
Tp.HCM, ngày… tháng… nm 2015
Tác gi


T Duy Khánh


MC LC

Trang ph bìa
Li cam đoan
Mc lc
Danh mc bng biu
Danh mc hình v, biu đ
Danh mc t vit tt
PHN M U 1
1. S cn thit ca đ tài 1
2. Mc tiêu nghiên cu 3
3. Câu hi nghiên cu 3
4. i tng và phm vi nghiên cu 3
5. Phng pháp nghiên cu 4
6. Ý ngha ca đ tài 4

7. Kt cu ca lun vn 5
CHNG 1 ậ GII THIU TNG QUAN V VN  NGHIÊN CU 6
1.1 Các nghiên cu nc ngoài 6
1.1.1 Các nghiên cu v khong cách thông tin trên BCKT dng ngn 6
1.1.2 Các nghiên cu v khong cách thông tin trên BCKT theo SAS 58 9
1.1.3 Các nghiên cu v khong cách thông tin trên BCKT theo ISA 700 12
1.2 Các nghiên cu trong nc 14
1.3 Nhn xét v các nghiên cu trc và xác đnh vn đ cn nghiên cu 16
1.3.1 i vi các công trình nghiên cu  nc ngoài 16
1.3.2 i vi các công trình nghiên cu trong nc 17
1.3.3 Các phng pháp nghiên cu đã đc s dng 18
1.3.4 Xác đnh vn đ cn nghiên cu 18
KT LUN CHNG 1 20
CHNG 2 - C S LÝ THUYT 21
2.1 Khái quát v BCKT và chun mc v BCKT 21
2.1.1 Khái quát v BCKT 21
2.1.1.1 S ra đi ca BCKT 21
2.1.1.2 Các giai đon phát trin ca BCKT 22
2.1.2 S hình thành và phát trin ca chun mc kim toán quc t v BCKT 25
2.1.3 S hình thành và phát trin ca chun mc kim toán Vit Nam v BCKT
27
2.2 Lý thuyt v khong cách thông tin trên BCKT 28
2.2.1 Khái nim khong cách thông tin trên BCKT 28
2.2.2 C s lý thuyt gii thích khong cách thông tin trên BCKT 29
2.2.2.1 Lý thuyt truyn thông 29
2.2.2.2 Lý thuyt hi ng ca ngi đc 31
2.3 Tng kt nhng vn đ tp trung khong cách thông tin trên BCKT t các
nghiên cu trc 32
KT LUN CHNG 2 36
CHNG 3 ậ THIT K NGHIÊN CU 37

3.1 Thit k nghiên cu và mô hình nghiên cu 37
3.1.1 Thit k nghiên cu 37
3.1.2 Mô hình nghiên cu 38
3.2 Nghiên cu chính thc 40
3.2.1 Phng pháp chn mu 40
3.2.2 Kích thc mu 40
3.2.3 Xây dng bng câu hi kho sát 41
3.2.4 Thit k thang đo cho bng câu hi 45
KT LUN CHNG 3 46
CHNG 4 ậ KT QU NGHIÊN CU 47
4.1 Mô t mu nghiên cu 47
4.2 Kt qu nghiên cu v khong cách thông tin trên BCKT ti Vit Nam 47
4.2.1 Khong cách thông tin liên quan đn vn đ trách nhim ca KTV và nhà
qun lý 47
4.2.2 Khong cách thông tin liên quan đn vn đ vai trò ca BCKT 50
4.2.3 Khong cách thông tin liên quan đn vn đ mc đ tin tng ca BCKT 52
4.2.4 Khong cách thông tin liên quan đn vn đ kh nng KTV có th phát hin
gian ln 54
4.2.5 Khong cách thông tin liên quan đn vic gii thích các thut ng trên
BCKT 54
4.3 ánh giá trc trng khong cách thông tin trên BCKT ti Vit Nam 59
KT LUN CHNG 4 63
CHNG 5 ậ KT LUN VÀ KIN NGH 64
5.1 Kt lun v thc trng khong cách thông tin trên BCKT ti Vit Nam 64
5.2 Các kin ngh nhm thu hp khong cách thông tin trên BCKT ti Vit
Nam 64
5.2.1 Thc hin công tác giáo dc, tuyên truyn kin thc v kim toán đi vi
ngi s dng BCKT 64
5.2.2 Gii thích rõ trách nhim ca Ban Giám đc và KTV trên BCKT 65
5.2.3 Nâng cao cht lng hot đng kim toán 65

5.2.4 Gii thích rõ các thut ng trên BCKT 67
5.3 Hn ch ca đ tài và đ xut cho hng nghiên cu tip theo 68
5.3.1 Hn ch ca đ tài 68
5.3.2 Hng nghiên cu tip theo 69
KT LUN CHNG 5 70
Tài liu tham kho
Ph lc
DANH MC BNG BIU

Bng 4.1: Thng kê mô t và phân tích ANOVA s khác bit trong nhn thc gia
các nhóm v trách nhim ca KTV và nhà qun lý 48
Bng 4.2: Phân tích post-hoc (LSD) s khác bit trong nhn thc gia các nhóm v
trách nhim ca KTV và nhà qun lý 49
Bng 4.3: Thng kê mô t và phân tích ANOVA s khác bit trong nhn thc gia
các nhóm v vai trò ca BCKT 51
Bng 4.4: Phân tích post-hoc (LSD) s khác bit trong nhn thc gia các nhóm v
vai trò ca BCKT 51
Bng 4.5: Thng kê mô t và phân tích ANOVA s khác bit trong nhn thc gia
các nhóm v mc đ tin tng ca BCKT 53
Bng 4.6: Thng kê mô t và phân tích ANOVA s khác bit trong nhn thc gia
các nhóm v kh nng KTV có th phát hin gian ln 53
Bng 4.7: Phân tích post-hoc (LSD) s khác bit trong nhn thc gia các nhóm v
kh nng KTV có th phát hin gian ln 54
Bng 4.8: Thng kê mô t và phân tích ANOVA s khác bit trong nhn thc gia
các nhóm v ý ngha các thut ng trên BCKT 55
Bng 4.9: Phân tích post-hoc (LSD) s khác bit trong nhn thc gia các nhóm v
ý ngha các thut ng trên BCKT 56

DANH MC HÌNH V
Hình 2.1: Mô hình quá trình truyn thông ca Shannon và Weaver áp dng cho
BCKT 29
Hình 2.2: Mô hình truyn thông ca trng phái ký hiu áp dng cho BCKT 30
Hình 3.1: Quy trình nghiên cu 37
Hình 3.2: Mô hình nghiên cu 39

DANH MC BIU 
Biu đ 4.1: Thng kê đi tng kho sát 47






DANH MC T VIT TT

BCTC : Báo cáo tài chính
BCKT : Báo cáo kim toán
KTV : Kim toán viên
VSA : Chun mc kim toán Vit Nam
CMKiT : Chun mc kim toán
CMKT : Chun mc k toán
AICPA : American Institute of Certified Public Accountants – Hip hi K
toán viên công chng Hoa K
IFAC : The International Federation of Accountants – Liên đoàn k toán
quc t
ISA : International Standard on Auditing – Chun mc kim toán quc
t

1

PHN M U

1. S cn thit ca đ tài
Trong nn kinh t th trng và hi nhp quc t, thông tin trên báo cáo tài
chính (BCTC) ca doanh nghip đã tr thành thông tin cn thit và hu ích cho
nhiu đi tng, cho công tác qun lý t vi mô đn v mô. Nu BCTC cung cp các
thông tin cho ngi đc v thc trng tài chính và tình hình hot đng ca mt
doanh nghip thì báo cáo kim toán (BCKT) li gây dng lòng tin cho ngi đc v
nhng thông tin đó. BCKT giúp cho thông tin tài chính tr nên minh bch hn, đm
bo tính trung thc và hp lý ca thông tin, t đó s giúp cho ngi s dng tin
tng hn vào nhng thông tin đc trình bày trên BCTC ca các công ty đc
kim toán.
BCKT truyn đt nhng kt qu phát hin ca kim toán viên (KTV) cho
nhng ngi s dng khác nhau ca các BCTC, nhng hiu qu ca s truyn đt
li ph thuc vào mc đ hiu đc v các thông tin đc chuyn ti trên BCKT.
Vì vy, đ thông tin trên BCKT cung cp tr nên hu ích và cn thit hn cho các
đi tng có liên quan, mt yêu cu đt ra đó là các đi tng s dng BCKT phi
hiu đc các thông tin đc chuyn ti trên BCKT ca KTV. Nu ngi s dng
không có cùng cách hiu vi KTV s dn đn nhng hiu lm, có th dn đn các
khon đu t không nh d kin, phân b sai các ngun lc, kin tng hay tranh
chp không cn thit, hoc thm chí s mt nim tin vào chc nng ca kim toán
(Asare và Wright, 2012). Vy vn đ đt ra  đây là: có hay không s khác bit
trong cách hiu v các thông tin đc truyn ti trên BCKT gia KTV và các nhóm
ngi s dng BCKT?
“Khong cách thông tin trên BCKT” là s khác bit gia nhng gì ngi s
dng mong mun và hiu so vi nhng gì đc truyn đt bi KTV trên BCKT
(Mock và cng s, 2013). Trên th gii đã có nhiu tác gi nghiên cu v vn đ

này  nhiu quc gia, và các nghiên cu đc thc hin  các thi đim khác nhau.
Các kt qu nghiên cu cho thy gia KTV và ngi s dng BCKT có s bt đng
2

trong vic nhn thc v các thông tin trên BCKT. Ngi dùng thng có nhng k
vng không thc t v nhim v và trách nhim ca KTV mà đúng ra là ca nhà
qun lý (Bailey và cng s, 1983; Anderson và cng s, 1998; Kelly và Mohrweis,
1989; Best và cng s, 2001; Gold và cng s, 2009; Gold và cng s, 2012;
Muylder và cng s, 2012). Bên cnh đó, gia ngi s dng và các KTV còn có
nhn thc khác nhau v vai trò ca BCKT trong vic to điu kin thun li cho các
quyt đnh (Hatherly và cng s, 1991; Gray và cng s, 2011; Asare và Wright,
2012) và trong vic đánh giá rng BCTC không có gian ln trng yu (Hatherly và
cng s, 1991; Gray và cng s, 2011). Ngoài ra, so vi các KTV thì ngi s dng
thng đánh giá cao hn mc đ tin tng ca BCKT cung cp v kh nng hot
đng liên tc ca đn v (Gray và cng s, 2011) và hiu qu công tác qun lý, hiu
qu đu t, kh nng đn v đt đc các mc tiêu chin lc (Asare và Wright,
2012). ng thi, gia các KTV và ngi s dng BCKT cng có s khác bit
trong nhn thc v kh nng KTV đã phát hin ra gian ln trên BCTC (Low, 1984;
Miller và cng s, 1993; Asare và Wright, 2012). Cui cùng, gia h còn có s bt
đng trong vic gii thích các thut ng trên báo cáo nh: đm bo hp lý, phn ánh
trung thc và hp lý, kim tra chn mu, mc trng yu (Gray và cng s, 2011;
Asare và Wright, 2012; Muylder và cng s, 2012).
Trc tình hình phát trin ca nn kinh t Vit Nam hin nay, BCKT đóng vai
trò ngày càng quan trng trong vic phát trin th trng vn. Bên cnh, nghiên cu
v khong cách thông tin trên BCKT ti Vit Nam hin nay vn cha có tác gi nào
thc hin sau khi h thng CMKiT mi có hiu lc k t ngày 01/01/2014. Vì vy,
vic kim tra xem có s khác bit trong cách hiu gia các đi tng v nhng
thông đip đc truyn ti trên BCKT và t đó có th đa ra các kin ngh cn thit
nhm thu hp s khác bit này có vai trò ht sc quan trng. ó chính là lý do tôi
chn đ tài: “Khong cách thông tin trên Báo cáo kim toán Báo cáo tài chính

ti Vit Nam” làm lun vn thc s ca mình.
3

Kt qu nghiên cu này s làm phong phú thêm lý thuyt và thc tin v
BCKT và khong cách thông tin trên BCKT, đc bit là trong bi cnh thc t ti
Vit Nam.
2. Mc tiêu nghiên cu
 Mc tiêu chung:
ánh giá mc đ tn ti ca khong cách thông tin trên BCKT ti Vit Nam,
t đó đa ra mt s gi ý giúp loi b hoc thu hp khong cách này nhm mc
đích nâng cao vai trò và giá tr ca BCKT.
 Mc tiêu c th:
- H thng hóa c s lý lun v khong cách thông tin trên BCKT.
- Kho sát, kim đnh, đánh giá thc trng và xác đnh các vn đ tp trung
khong cách thông tin trên BCKT.
-  xut nhng đnh hng nhm thu hp khong cách thông tin trên BCKT đ
nâng cao vai trò và giá tr ca BCKT.
3. Câu hi nghiên cu
Vi mc tiêu nghiên cu đã nêu ra nh trên, các câu hi nghiên cu đt ra cn
gii quyt đó là:
1) Câu hi 1: Có s tn ti ca khong cách thông tin trên BCKT ti Vit
Nam hin nay không?
2) Câu hi 2: Khong cách thông tin trên BCKT tn ti  nhng vn đ
nào?
3) Câu hi 3: Gii pháp thu hp khong cách thông tin trên BCKT ti Vit
Nam hin nay?
4. i tng và phm vi nghiên cu
 i tng nghiên cu:
i tng nghiên cu ch yu ca đ tài là khong cách thông tin trên BCKT
hay chính là s khác bit trong nhn thc ca KTV và nhóm ngi s dng v các

thông tin đc truyn ti trên BCKT.

4

 Phm vi nghiên cu:
- V mt ni dung: Nghiên cu v nhn thc ca các KTV và ngi s dng
BCKT  khu vc Tp.HCM, không kho sát các đi tng này  các tnh thành
khác. Ngi s dng BCKT  đây bao gm các nhân viên tín dng ngân hàng và
nhân viên môi gii ti các công ty chng khoán.
- V mt thi gian: Các vn bn pháp lý trong và ngoài nc mà tác gi s dng
đ tham chiu đc ban hành chính thc tính đn ngày 30 tháng 9 nm 2014. Các
s liu đc tác gi thc hin kho sát trong khong thi gian t tháng 08 nm 2014
đn tháng 10 nm 2014.
5. Phng pháp nghiên cu
 tài s dng kt hp nhiu phng pháp nghiên cu, c th:
- S dng phng pháp h thng hóa, tng hp, phân tích các nghiên cu trc
liên quan đn khong cách thông tin trên BCKT đ tìm hiu v c s lý thuyt ca
vn đ nghiên cu.
- S dng phng pháp đnh lng, trên c s k tha t các nghiên cu trc
trên th gii đ xác đnh ni dung và cách thc đo lng khong cách thông tin trên
BCKT, t đó tin hành kho sát và đo lng thc trng khong cách thông tin trên
BCKT ti Vit Nam.
- S dng phng pháp tng hp, suy lun đ kin ngh mt s đnh hng nhm
thu hp khong cách thông tin trên BCKT.
6. ụ ngha ca đ tài
 V mt lý lun:
Nghiên cu này b sung phn lý thuyt v khong cách thông tin trên BCKT 
mt nc đang phát trin nh Vit Nam mà trc đây cha có nghiên cu nào thc
hin.
 V mt thc tin:

- Th nht, nghiên cu này tng hp và xây dng đc mô hình nghiên cu v
các vn đ thng tn ti khong cách thông tin trên BCKT, mô hình có giá tr tham
kho tích cc đi vi các nghiên cu đnh lng v sau trong cùng ch đ.
5

- Th hai, kt qu nghiên cu có giá tr tham kho đi vi các c quan hu quan
ca nhà nc, các t chc hip hi ngh nghip, các doanh nghip và ngi làm
công tác kim toán đ có cái nhìn bao quát và đnh hng nâng cao giá tr ca
nhng thông tin trên BCKT.
7. Kt cu ca lun vn
Ngoài Phn m đu, Mc lc, Ph lc và Tài liu tham kho, ni dung chính
ca lun vn đc trình bày gm 5 Chng:
- Chng 1: Gii thiu tng quan v vn đ nghiên cu.
- Chng 2: C s lý thuyt.
- Chng 3: Thit k nghiên cu.
- Chng 4: Kt qu nghiên cu.
- Chng 5: Kt lun và kin ngh.


6

CHNG 1
GII THIU TNG QUAN V VN  NGHIÊN CU

Chng này trình bày mt cách tng quan v các công trình nghiên cu ca
các tác gi trong và ngoài nc v các vn đ có liên quan đn ni dung ca lun
vn. Vi s hn ch v thi gian và kin thc, tác gi c gng thu thp, nghiên cu
mt cách tng đi đy đ các nghiên cu ca các nhà khoa hc trong nc và
quc t đã thc hin v mt s ni dung có liên quan đn hng nghiên cu ca
lun vn, qua đó xác đnh khe h nghiên cu đ làm c s cho vic la chn ni

dung và mc tiêu nghiên cu ca lun vn.
1.1 Các nghiên cu nc ngoài
Sau khi xut hin ln đu tiên vào nm 1856, BCKT đã tri qua nhiu giai
đon phát trin khác nhau, có nhiu s bin đi và ngày càng đc hoàn thin hn
nhm đáp ng nhu cu ngày càng tng cao ca xã hi đi vi BCKT. Và trong mi
giai đon nh vy thì đã có nhng nghiên cu ca các tác gi trên th gii đc
thc hin nhm tìm hiu có tn ti hay không khong cách thông tin trên BCKT đi
vi tng dng BCKT trong mi giai đon. Mc dù BCKT  giai đon sau phát trin
hoàn thin hn BCKT giai đon trc nhng kt qu các nghiên cu cho thy vn
còn tn ti khong cách thông tin trên các báo cáo  tng giai đon.
1.1.1 Các nghiên cu v khong cách thông tin trên BCKT dng ngn
Nm 1974, AICPA ch đnh y ban Cohen điu tra xem có khong cách mong
đi tn ti  Hoa K hay không (AICPA 1978). y ban kt lun rng mt khong
cách nh vy đã tn ti và xác đnh mt s thiu sót có th có trong các BCKT dng
ngn. c bit, y ban kt lun rng báo cáo to ra s nhm ln v trách nhim ca
nhà qun lý và KTV, nó đã không làm rõ các mc tiêu c bn và hn ch ca vic
kim toán (ví d, ngi s dng đánh đng các BCKT vi s lành mnh v tài
chính), và nó s dng các thut ng d dàng b hiu sai (ví d “trình bày hp lý”).
y ban kêu gi BCKT cn đc ci thin và thay đi hoc xóa b đi nhng thut
ng khó hiu.
7

Sau điu tra ca y ban Cohen, hàng lot các nghiên cu ca nhng tác gi
khác cng đã đc thc hin, trong đó ni bt là nhng nghiên cu sau:
Vào nm 1983 ti Hoa k, Bailey và cng s đã kim tra s khác bit trong
nhn thc v các thông đip truyn ti trên BCKT khi thay đi t ng din gii trên
báo cáo và nhng ngi đc có mc đ hiu bit khác nhau. H phát hin ra rng
nhng thay đi t ng đã to s khác bit trong nhn thc v nhng thông đip trên
BCKT. ng thi h cng phát hin ra rng ngi dùng có nhiu kin thc v kim
toán đt ít trách nhim hn cho KTV so vi ngi dùng có ít kin thc.

Low (1984) đã thc hin mt cuc kho sát đi vi nhóm KTV và các nhà
phân tích đ tìm hiu nhn thc ca h v tm quan trng ca BCKT chp nhn
toàn phn. C KTV và các nhà phân tích tài chính tin rng các BCKT cung cp ít
thông tin v s n đnh tài chính ca công ty. C hai nhóm có quan đim khác nhau
v đ tin cy và chính xác ca các thông tin tài chính đc trình bày trong BCTC
đc kim toán. Kt qu tng t cng đc tìm thy liên quan đn mc đ mà
KTV phát hin ra các gian ln trng yu. C hai nhóm đu đng ý rng KTV không
cung cp thông tin v hiu qu qun lý. Da trên nhng kt qu này, tác gi cho
rng các BCKT dng ngn nên đc thay th bng mt báo cáo dng dài nhm cung
cp cho ngi s dng nhiu thông tin hn v bn cht và mc đích ca kim toán.
McEnroe và Martens (2001) so sánh nhn thc ca các KTV và các nhà đu
t v trách nhim ca KTV liên quan đn các mc đ khác nhau v chc nng
chng thc ca kim toán. Kt qu nghiên cu cho thy so vi KTV, nhà đu t có
nhng k vng cao hn cho các khía cnh bo đm ca kim toán trong các lnh
vc khác nhau sau:
+ Mi khon mc quan trng đi vi các nhà đu t và các ch n đã đc báo
cáo hay trình bày trong các BCTC.
+ Các KTV đã thc hin chc nng "c quan giám sát ca công chúng" cho các
ch n, các c đông ca công ty đc kim toán.
+ H thng kim soát ni b ca công ty đã đc kim toán có hiu qu.
+ Các BCTC không còn có sai sót do gian ln ca nhà qun lý.
8

+ Các BCTC không còn có sai sót nhm che giu hành vi gian ln ca nhân
viên.
+ Không có hành vi vi phm pháp lut đc thc hin bi công ty đc kim
toán.
Best và cng s (2001) kim tra mc đ khong cách thông tin tn ti di
hình thc BCKT dng ngn  Singapore bng cách xem xét s khác bit gia s
mong đi ca ngi s dng BCKT (nhân viên ngân hàng và nhà đu t) và nhn

thc ca KTV v vai trò ca kim toán. Các kt qu ca nghiên cu này tìm thy
mt khong cách thông tin tn ti và đc bit là liên quan đn mc đ và bn cht
ca trách nhim KTV, c th  nhng vn đ sau:
+ KTV có trách nhim phát hin tt c gian ln.
+ KTV chu trách nhim duy trì s sách k toán.
+ KTV chu trách nhim trong vic ngn nga hành vi gian ln.
+ KTV thc hin đánh giá trong vic la chn th tc kim toán.
+ KTV chu trách nhim v tính hu hiu và hiu qu ca h thng KSNB.
+ KTV đng ý vi các chính sách k toán đc s dng trong BCTC.
+ BCTC phn ánh trung thc và hp lý.
+ n v không có gian ln.
+ BCTC đã đc kim toán là hu ích trong vic giám sát hot đng ca đn v.
Tóm li, kt qu các nghiên cu trên cho thy có mt khong cách thông tin
tn ti mnh m trên BCKT dng ngn, nguyên nhân là do nhng khác bit trong
nhn thc gia KTV so vi ngi s dng BCKT v các t ng đc s dng trên
báo cáo, trách nhim ca KTV và v vai trò, chc nng ca kim toán. Các nghiên
cu đ xut gii pháp thu hp khong cách này bng vic thay đi BCKT dng ngn
sang báo cáo dng dài, trong đó hn ch vic s dng các thut ng gây khó hiu
(nh “trình bày hp lý”,…) và có đon mô t rõ bn cht, vai trò và chc nng ca
kim toán.


9

1.1.2 Các nghiên cu v khong cách thông tin trên BCKT theo SAS 58
 đáp ng li đ ngh ca y ban Cohen v vic ci thin BCKT hin có,
nm 1988, AICPA đã ban hành SAS 58 – “Reporting on Audited Financial
Statements” (“Báo cáo v báo cáo tài chính đã đc kim toán”) quy đnh mt
BCKT dng dài gm ba đon, bao gm mt đon gii thiu rõ ràng đt ra trách
nhim tng đi ca nhà qun lý và KTV, cng nh đon phm vi mô t bn cht

và hn ch ca kim toán, và đon trình bày ý kin kim toán. Các nghiên cu li
tip tc đc thc hin nhm đánh giá xem khong cách thông tin có còn tn ti khi
áp dng BCKT chun ba đon hay không. Mt s kt qu nghiên cu cho thy rng
mc dù BCKT đã đc thay đi theo chiu hng tin b hn nhng khong cách
thông tin vn còn tn ti trên báo cáo.
Kelly và Mohrweis (1989) đã kim tra tác đng ca BCKT chun theo SAS
58 đn nhn thc ca ngi s dng liên quan đn các thông đip đc chuyn ti
bi báo cáo này. Nghiên cu này đc thc hin da trên các nhân viên ngân hàng
và các nhà đu t, đ kim tra xem nhng thay đi trong cách din đt ca báo cáo
có làm tng tính d hiu ca nó và làm rõ mc đ trách nhim ca KTV hay không.
Kt qu cho thy tính d hiu ca báo cáo tng lên đáng k. Tuy nhiên, nhng thay
đi t ng không làm thay đi nhn thc ca nhà đu t v mc đ trách nhim
đc cho là ca KTV. Các nhân viên ngân hàng nhn thy trách nhim ca KTV
theo BCKT mi là ít hn so vi BCKT dng ngn. Các nhân viên ngân hàng và các
nhà đu t đc báo cáo mi đng ý rng nhà qun lý chu trách nhim trình bày và
công b thông tin trên BCTC.
Hatherly và cng s (1991) đã tin hành kho sát 140 hc viên MBA đn t
i hc Edinburgh nhm tìm hiu liu BCKT mi (BCKT chun theo SAS 58) so
vi báo cáo hình thc ngn đc s dng  Anh có giúp ngi đc hiu rõ hn v
kim toán và vai trò ca KTV. Kt qu cung cp bng chng rõ ràng v kh nng
BCKT mi đã làm thay đi nhn thc ca ngi đc, liên quan đn các vn đ:
KTV là trung thc và khách quan; KTV s dng các xét đoán; chính sách k toán
10

doanh nghip s dng phù hp; nhà qun lý chu trách nhim đi vi BCTC ch
không phi là KTV.
Tuy nhiên, BCKT mi không làm thay đi nhn thc ngi đc  mt s lnh
vc nh: KTV hài lòng vi BCTC ca công ty; công ty không còn gian ln; KTV
b sung thêm đ tin cy cho BCTC; công ty đc qun lý tt và s sách k toán
thích hp đã đc lu gi.

Miller và cng s (1993) so sánh nhn thc ca cán b tín dng ngân hàng
liên quan đn BCKT mi (báo cáo chun dng ba đon theo SAS 58) và BCKT c
(báo cáo dng ngn). Kt qu cho thy BCKT mi đã ci thin đáng k giá tr
truyn thông gia KTV và ngi s dng BCKT. Các cán b tín dng cho rng
BCKT mi d hiu hn, h đã hiu rõ hn v trách nhim ca KTV và nhà qun lý
đi vi BCTC. Mc dù BCKT mi bao gm mt đon mô t chi tit v phm vi và
bn cht ca vic kim toán nhng nó gn nh không có tác đng đn nhn thc
ca các nhân viên tín dng ngân hàng v phm vi, bn cht và gii hn kim toán.
Ngoài ra, nhn thc sai lm ca ngi s dng vn còn tn ti liên quan đn kh
nng phát hin các gian ln ca KTV.
Gray và cng s (2011) thc hin nghiên cu đ xác đnh nhng nhn thc
và nhn thc sai lm v BCKT chp nhn toàn phn ca 5 nhóm đi tng có liên
quan đn BCKT: nhóm son tho BCTC (CFO), nhóm ngi s dng BCKT (các
nhân viên ngân hàng, chuyên gia phân tích và nhng nhà đu t) và nhóm KTV đc
lp. Kt qu ca nghiên cu cho thy khong cách thông tin vn còn tn ti trên
BCKT, c th:
+ Ngi s dng BCKT, ngi son tho BCTC và c KTV cha nhn thc rõ
các thông tin mà BCKT truyn đt hoc cha nhn thc rõ mc đ đm bo (đ tin
cy) mà BCKT cung cp.
+ Ngi s dng thng xuyên hiu sai nhng thut ng ph bin trong BCKT
nh “đm bo hp lý”, “mc trng yu” và “ly mu”.
+ Ngi s dng BCTC đánh giá cao vic kim toán, nhng không đc ht toàn
b BCKT. Thay vào đó, h thng nhìn vào BCKT đ kim tra xem KTV có cho ý
11

kin chp nhn toàn phn hay không và kim tra tên ca công ty kim toán ký báo
cáo.
Asare và Wright (2012) tin hành nghiên cu nhm đánh giá s hiu bit ca
KTV và 2 nhóm ngi ngi s dng (nhân viên tín dng ngân hàng và nhà đu t)
v các thông đip đc truyn ti trên BCKT chun theo SAS 58, đng thi đánh

giá v mc đ đng thun ca h trong vic gii thích các thut ng đc s dng
trong báo cáo. 154 đi tng tham gia kho sát (bao gm 78 KTV, 43 nhà đu t và
33 nhân viên ngân hàng) đc yêu cu tr li các câu hi sau:
+ Mc đ quan trng ca BCKT chun trong vic ra quyt đnh (đu t/cho
vay)?
+ Mc đ quan trng ca BCKT chun trong vic đánh giá BCTC không có gian
ln trng yu?
+ Mc đ đáng tin cy mà BCKT chun đa ra v kh nng hot đng liên tc
ca công ty?
+ Mc đ đáng tin cy mà BCKT chun đm bo công ty đc qun lý tt?
+ Mc đ đáng tin cy mà BCKT chun đm bo v kh nng đu t vào công
ty là tt?
+ Mc đ đáng tin cy mà BCKT chun đm bo v vic công ty s đt đc
các mc tiêu chin lc?
+ Kh nng KTV có th phát hin ra các gian ln trng yu trên BCTC?
Và tip theo là thu thp ý kin ca các nhóm ngi tham gia v hiu bit ca
h v các thut ng đc s dng trên BCKT, bao gm: “sai sót trng yu”, “đm
bo hp lý”, “th nghim c bn”, “c tính quan trng” và “trình bày hp lý”.
Kt qu cho thy so vi KTV, ngi s dng xem xét BCKT là quan trng
hn trong vic đánh giá ri ro gian ln ngay c khi h đánh giá mt kh nng thp
hn mà KTV đã phát hin gian ln. Hn na, BCKT giúp ngi s dng có đc
mt s tin tng cao hn trong vic qun lý ca công ty, tính hp lý ca các khon
đu t và hoàn thành các mc tiêu chin lc hn KTV. Ngoài ra trong mt s
trng hp, KTV, các nhân viên ngân hàng và các nhà đu t có cách hiu khác
12

nhau v các thut ng trong BCKT, cho thy s bt đng gia ngi s dng trong
vic gii thích các thut ng chuyên môn này.
Tóm li, các kt qu cho thy có s khác bit quan trng gia KTV và ngi
s dng trong s hiu bit ca h v các thông đip đc truyn đt trên BCKT

theo SAS 58 (tc là v vai trò, trách nhim, và kt lun ca kim toán), và nhng
khác bit do bt đng trong vic gii thích các thut ng đc s dng trên báo cáo.
1.1.3 Các nghiên cu v khong cách thông tin trên BCKT theo ISA 700
Sau SAS 58 là s ra đi ca CMKiT quc t ISA 700 v BCKT hin nay. Các
nghiên cu li đc thc hin vi mc đích xem xét khong cách thông tin có còn
tn ti hay không và nu có thì tip tc tìm ra các gii pháp nhm thu hp khong
cách này.
Nm 2009, Gold và cng s đã thc hin mt nghiên cu thc nghim  c
và Hà Lan đ tìm hiu nhn thc ca các đi tng tham gia v BCKT. Kho sát
đc thc hin 2 ln: mt ln đi vi các đi tng là ngi Hà Lan và mt ln
khác đc thc hin vi các đi tng là ngi c. Nhóm đi tng tham gia 
c gm: 205 KTV, 62 nhà phân tích và 109 sinh viên. Nhóm đi tng tham gia 
Hà Lan gm: 58 KTV, 20 nhà phân tích và 46 sinh viên. Nhng ngi tham đc
yêu cu tr li các câu hi liên quan đn trách nhim ca KTV, nhà qun lý đi vi
BCTC và đ tin cy ca BCTC đã đc kim toán. Kt qu nghiên cu cho thy
rng mc dù BCKT theo ISA 700 sa đi có nhng gii thích chi tit v trách nhim
ca KTV, công vic và phm vi ca cuc kim toán nhng vn không có hiu qu
nhiu trong vic thu hp khong cách thông tin trên BCKT, c th nh sau:
+ Ngi s dng gán trách nhim đi vi BCTC cho KTV nhiu hn so vi các
KTV ngh.
+ V trách nhim ca nhà qun lý đi vi BCTC, khong cách gia sinh viên và
KTV là ln hn đáng k so vi khong cách gia các nhà phân tích tài chính và
KTV.
13

+ Sinh viên xem BCTC đã đc kim toán là đáng tin cy hn so vi KTV.
Khong cách này ln hn đáng k so vi khong cách gia các nhà phân tích tài
chính và KTV.
Gold và cng s (2011) cng đã thc hin mt nghiên cu tng t nh
nghiên cu nm 2009, nhng ch tin hành  c. Có 163 KTV, 105 các nhà phân

tích tài chính và 202 sinh viên kinh t tham gia cuc kho sát. Kt qu nghiên cu
cho thy ngi dùng vn gán trách nhim đi vi BCTC cho KTV nhiu hn so vi
các KTV ngh. Tuy nhiên, khong cách gia các đi tng đã đc thu hp đáng k
so vi nghiên cu trc  các vn đ: trách nhim ca nhà qun lý đi vi BCTC và
đ tin cy ca BCTC đã đc kim toán.
Muylder và cng (s 2012) đã kim tra hiu qu ca BCKT m rng theo
ISA 700 và mt khóa hc kim toán trong vic thu hp khong cách mong đi đi
vi các sinh viên thuc trng i hc T do Brussel (B). Tt c các sinh viên đu
đã hoàn thành mt khóa hc v k toán nhng ch mt s trong nhóm này đã đc
đào to v kim toán. Các sinh viên đc chia làm 3 nhóm:
+ Nhóm th nht gm 42 sinh viên đã hoàn thành khóa hc v k toán nhn
đc mt BCKT theo ISA 700.
+ Nhóm th hai gm 43 sinh viên đã hoàn thành khóa hc v k toán nhn đc
mt BCKT m rng theo ISA 700 (trong báo cáo này, ba thut ng đc gii thích
tng tn hn so vi BCKT theo ISA 700, bao gm “đm bo hp lý”, “gian ln”
và “hot đng liên tc”).
+ Nhóm th ba gm 74 sinh viên đã hoàn thành các khóa hc c v k toán và
kim toán, h không đc đc bt k BCKT nào trong hai loi báo cáo nói trên.
Các đi tng tham gia đc yêu cu tr li các câu hi liên quan đn nhn
thc ca h v: (1) trách nhim chung ca KTV, (2) mc đ đm bo (đm bo
tng đi so vi tuyt đi) mà KTV cung cp, (3) trách nhim ca KTV đi vi
gian ln và vn đ hot đng liên tc, (4) vn đ ly mu kim toán.
Mt s kt lun đc trình bày trong nghiên cu nh sau:
14

+ Nhng li gii thích k hn v các thut ng trong BCKT m rng dng nh
không phi là mt phng tin hiu qu đ truyn đt trách nhim ca KTV và
nhng hn ch vn có ca kim toán. Tuy nhiên, nó giúp ci thin s hiu bit ca
ngi s dng v mt s khái nim nh phát hin gian ln, bo đm hp lý, và ly
mu kim toán.

+ Nhng ngi tham gia đã đc đào to v kim toán nói chung có đc nhng
hiu bit đúng đn nht (so vi các quy đnh ca ISA) v chc nng và trách nhim
ca KTV.
+ Giáo dc kim toán dn đn mt s hiu bit quan trng hn v trách nhim
ca KTV liên quan đn công tác phòng chng và phát hin gian ln, đánh giá kh
nng hot đng liên tc.
+ Nhng ngi tham gia đc đào to v kim toán cng hiu rõ hn v ý ngha
ca s đm bo hp lý và kt qu các th tc ly mu kim toán.
Mc dù CMKiT quc t v BCKT ra đi sau SAS 58 và đã đc ci thin da
trên các phn hi và kin ngh t các b phn thành viên ca IFAC, t chc ngh
nghip và nhng nhà làm lut nhng các kt qu các nghiên cu cho thy khong
cách thông tin vn còn tn ti trên BCKT dng này.
Ph lc 1: Tng hp mt s nghiên cu tiêu biu trên th gii liên quan
đn s tn ti ca khong cách thông tin trên BCKT.
1.2 Các nghiên cu trong nc
Sau hàng lot v bê bi có liên quan đn kim toán, vic nâng cao cht lng
ca kim toán nói chung và cht lng BCKT v BCTC nói riêng đã tr thành ch
đ thu hút đc quan tâm  Vit Nam. Mt s tác gi thc hin nghiên cu liên
quan đn BCKT, trong đó phi k đn nhng nghiên cu tiêu biu sau:
Nm 2010,  cp đ thc s, có nghiên cu “Gii pháp nhm nâng cao cht
lng ca báo cáo kim toán v báo cáo tài chính ca các công ty niêm yt trên th
trng chng khoán Vit Nam” ca tác gi Nguyn Vn Hng (2010). Trong
nghiên cu, tác gi đã h thng hóa v mt lý lun v vic ban hành và hng dn
các CMKiT trong và ngoài nc có liên quan đn vic son tho và phát hành
15

BCKT. ng thi, tác gi cng đã trình bày đc thc trng vic son tho và phát
hành BCKT ca các công ty niêm yt trên th trng chng khoán Vit Nam t đó
đ ra gii pháp nhm nâng cao cht lng BCKT.
Nm 2010,  cp đ thc s, có nghiên cu ca Võ Th Nh Nguyt vi đ tài

“ánh giá chun mc kim toán Vit Nam v báo cáo kim toán và mt s kin
ngh liên quan”.  nghiên cu này, tác gi đã trình bày quá trình hình thành và phát
trin ca chun mc v BCKT trên th gii, chun mc hin hành ca Vit Nam,
cng nh đánh giá thc t hiu và s dng BCKT  Vit Nam ca các đi tng có
liên quan đn BCKT đ phân tích mc đ cn ci thin ca CMKiT Vit Nam v
BCKT, t đó, đa ra các kin ngh nhm ci thin CMKiT Vit Nam v BCKT. Các
kin ngh ca tác gi đa ra đ xem xét nh: quy đnh pháp lý v x pht các vi
phm chun mc, tách bit trách nhim ca Ban giám đc và ca KTV, chnh sa
đon phm vi kim toán, gii thích thut ng “đm bo hp lý” trên VSA 700, và
các quy đnh c th cn hoàn thin đi vi tng loi ý kin ca KTV trên BCKT.
Nm 2013,  cp đ thc s, có nghiên cu “Gii pháp nâng cao cht lng
hot đng kim toán đc lp nhm thu hp khong cách mong đi ca xã hi v
cht lng kim toán ti Vit Nam” ca Phan Thanh Trúc.  nghiên cu này, tác
gi đã h thng hóa các nghiên cu v cht lng kim toán và khong cách mong
đi ca xã hi v cht lng kim toán so vi kh nng đáp ng ca ngh nghip
kim toán đc lp nhm làm sáng t các ni dung nh: cht lng kim toán,
khong cách mong đi và mi quan h gia cht lng kim toán vi khong cách
mong đi trong kim toán. Bên cnh, tác gi tin hành phân tích, đánh giá v cht
lng hot đng kim toán đc lp ti Vit Nam và s tn ti khong cách mong
đi ca xã hi v cht lng kim toán ti Vit Nam thông qua kho sát thc
nghim. T đó, đ xut nhng gii pháp c th nhm gim thiu khong cách mong
đi và hoàn thin cht lng kim toán ti Vit Nam.
Nm 2012, tác gi V Hu c và Võ Th Nh Nguyt vi bài vit “Khong
cách thông tin trên báo cáo kim toán – Nghiên cu thc nghim  Vit Nam” đng
trên tp chí khoa hc (i hc M Tp.HCM). Trong bài vit, nhóm tác gi đã tin
16

hành đánh giá s tn ti khác bit trong nhn thc ca KTV và ngi s dng
BCKT (nhân viên tín dng ngân hàng và nhà đu t) v các thông tin đc th hin
trên BCKT. Kt qu nghiên cu cho thy vn còn tn ti s khác bit trong nhn

thc gia các đi tng, c th v các vn đ: vai trò ca BCKT trong vic đánh giá
ri ro kinh doanh, đ tin cy ca BCKT, gii thích các thut ng trên BCKT nh
“đm bo hp lý”, “chn mu”, “mc trng yu”.
1.3 Nhn xét v các nghiên cu trc và xác đnh vn đ cn nghiên cu
Tóm li, sau quá trình tng quan các nghiên cu có liên quan đn ni dung d
kin thc hin ca lun vn, tác gi nhn đnh đc nhng mt đã gii quyt đc
và nhng mt còn hn ch, tn ti ca các nghiên cu k trên nh sau:
1.3.1 i vi các công trình nghiên cu  nc ngoài
Theo thi gian, các nghiên cu trên th gii nh k tha các nghiên cu trc
nên ngày càng hoàn thin hn v mt ni dung và ý ngha, các kt lun đa ra có
giá tr và c s minh chng hn. Nhìn chung, các nghiên cu trc và sau  nc
ngoài có nhng đc đim nh sau:
1) Các nghiên cu gn lin vi nn kinh t phát trin, tip cn theo hng
gn kt vi s phát trin ca BCKT, mang tính lch s vi cách thc thc hin
xuyên sut qua thi gian t quá kh đn hin ti, qua không gian vi các nghiên
cu đc thc hin  nhiu quc gia khác nhau.
2) Hu ht các nghiên cu trc là nhng khi xng v vic đa ra mt s
vn đ mà khong cách thông tin trên BCKT thng tp trung  vn đ đó, to tin
đ cho nhng nghiên cu tip theo. Trong nhng nghiên cu đu tiên, ch yu xem
xét các nhóm vn đ mt cách chung chung, cha có s phân nhóm các vn đ.
Càng v sau, các nghiên cu tip theo đã xem xét biu hin ca khong cách thông
tin trên BCKT  nhng vn đ rõ ràng và c th hn.
3) Các nghiên cu sau k tha kt qu ca nhng nghiên cu trc, nhng
vn đ mà khong cách thông tin thng tp trung vào  nhng nghiên cu sau có
tính mi hn cng nh nhng lý lun và bng chng đc các tác gi đa ra có tính
thuyt phc cao hn, khc phc dn nhng hn ch ca các nghiên cu trc.