Bài giảng môn độc học môi trường chương 5 độc học hóa học sinh học kim loại nặng (phần 1) TS trần thị thúy nhàn

L/O/G/O

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CƠNG NGHIỆP THỰC PHẨM
TP. HỒ CHÍ MINH

ĐỘC HỌC MÔI TRƯỜNG

GVGD: TS. TRẦN THỊ THÚY NHÀN


ĐỘC HỌC
HÓA HỌC-SINH HỌC-KLN

2

www.themegallery.com


Nội dung
1

Độc chất hóa học

2

Độc chất sinh học

3

Độc chất kim loại nặng
3

www.themegallery.com


Nội dung

1

Độc chất hóa học

4

www.themegallery.com


Độc chất hóa học
 Chất độc hóa học mơi trường là những chất
hóa học có khả năng hay đã và đang gây
độc cho người, sinh vật và hệ sinh thái mơi
trường
Khái niệm  Chất độc hóa học bao gồm các chất độc
dạng đơn chất, hợp chất,dạng vô cơ, hữu cơ
…. (Tùy thuộc vào mục đích sử dụng)
 Ví dụ, đối với nông nghiệp, để tăng năng
suất cho mùa màng, diệt trừ sâu bọ phá lúa
và hoa màu thì người ta phải sản xuất ra các
loại hóa chất diệt cơn trùng, sâu bọ, hóa chất
trừ sâu, hóa chất diệt cỏ…
5

www.themegallery.com


Sự lan truyền chất thải vào MT

www.themegallery.com


Sự lan truyền chất thải vào MT
• Bản chất của chất ON
• Điều kiện tự nhiên
• Yếu tố con người.
Tốc độ dịch chuyển chất ON nhanh hay chậm
Tiếp nhận trực tiếp hay gián tiếp, nguyên thể
hay ở dạng đã biến đổi → tác động nguy hại
đến sinh vật tiếp nhận.
www.themegallery.com


Độc chất chiến tranh
 Chất độc hóa học gồm nhiều chủng loại, nhiều dạng.
 Có khi người ta sản xuất với mục đích rõ ràng, nhưng
cũng có khi tự sản sinh (vơ tình) trong q trình cơng
nghiệp mà khơng lường trước
=> độc hại cho MT

8

www.themegallery.com

Độc chất chiến tranh

Chất độc
da cam

 Hỗn hợp của 50% n–butyleste của 2,4
dichlorophenoxy axetic acid (2,4–D) và 50%
n–butyleste
của
2,4,5-trichlorophenoxy
axetic (2,4,5–T);
 Hóa chất có tác dụng làm rụng lá cây trong
thời gian từ 3–6 tuần sau khi phun.

9

www.themegallery.com


Độc chất chiến tranh
 Chất độc đỏ tía (agent purple): là hỗn hợp 50% n–
butyleste của 2,4–D, 30% n–butyleste của 2,4,5–T và
20% iso–butyleste của 2,4,5–T
 Chất độc xanh lam (agent blue): là các acid cacodylic

10

www.themegallery.com

Độc chất chiến tranh
 Là các muối tri–isopropanolamin của 2,4–D và
picloram

Chất trắng

 Các chất này có thể sản xuất ra phục vụ chiến
tranh, cũng có thể sinh ra do đốt các chất dẻo
(nhựa, nilon) dưới nhiệt độ 850oC
 Ví dụ: Q trình đốt rác chứa nhiều hợp chất
clo dù có ở nhiệt độ cao đi nữa nhưng khói, hơi
của chúng khi đốt khơng được làm nguội
nhanh thì vẫn sẽ tạo ra Dioxin, rất nguy hiểm.
11

www.themegallery.com


TÁC HẠI CỦA DIOXIN

12

www.themegallery.com


Độc chất dung mơi
• Dung mơi là một chất lỏng, rắn, hoặc khí
dùng để hịa tan một chất tan rắn, lỏng,
hoặc khí khác, tạo thành một dung dịch có

thể hịa tan trong một thể tích dung mơi nhất
định ở một nhiệt độ quy định.

13

www.themegallery.com


Độc chất dung môi
Dung môi hữu cơ được sử dụng chủ yếu:
– cơng tác làm sạch khơ (ví dụ như
tetrachlorethylene);
– chất pha lỗng sơn (ví dụ như toluene, nhựa
thơng);
– chất tẩy sơn đánh bóng móng tay và các dung mơi
tẩy keo (acetone, methyl acetate, ethyl acetate);
– trong tẩy tại chỗ (ví dụ như hexane, petrol ether);
– trong chất tẩy rửa (citrus terpenes);
– trong nước hoa (ethanol);
14

www.themegallery.com


Các loại dung môi
Hằng số
điện môi

Tỷ trọng

CH3-CH2-CH2-CH2-CH3 36 °C

1.84

0.626 g/ml

Cyclopentane

C5H10

40 °C

1.97

0.751 g/ml

Hexane

CH3-CH2-CH2-CH2-CH269 °C
CH3

1.88

0.655 g/ml

Cyclohexane

C6H12

81 °C

2.02

0.779 g/ml

Benzene
Toluene

80 °C
111 °C

2.3
2.38

0.879 g/ml
0.867 g/ml

101 °C

2.3

1.033 g/ml

Chloroform

C 6H 6
C6H5-CH3
/-CH2-CH2-O-CH2-CH2O-\
CHCl3

61 °C

4.81

1.498 g/ml

Diethyl ether

CH3CH2-O-CH2-CH3

35 °C

4.3

0.713 g/ml

Dung môi

Công thức hóa học

Pentane

1,4-Dioxane

www.themegallery.com

Điểm
sơi

15

Độc chất hóa học
• Các dung mơi hữu cơ có thể tan trong
mỡ cũng như có thể tan trong nước,
chuyển hóa sinh học trong cơ thể người
Độc chất • Những dung môi tan trong mỡ, khi đi
dung môi
vào cơ thể thì chúng tích tụ trong các mơ
mỡ bao gồm cả hệ thần kinh
• Những dung mơi tan trong nước, thì khi
tiếp xúc với da, các dung mơi này hịa
tan trong mồ hôi và đi vào cơ thể =>
phân bố khắp nơi trong cơ thể
16

www.themegallery.com


Độc chất hóa học
• Những dung mơi khơng bị chuyển hóa sinh
học thì có thể bị đào thải ra ngồi theo nước
tiểu
Độc chất • Những dung mơi chuyển hóa sinh học thì sự
trao đổi chất xuất hiện trong nước tiểu và tốc
dung môi
độ thải của chúng phụ thuộc vào sự tiếp xúc
các dung mơi đó tại nơi làm việc

17

www.themegallery.com


Độc chất hóa học
• Tất cả các dung mơi hữu cơ đều có một đặc
tính chung là nhanh chóng hấp thụ trong
phổi
• Khi bị nhiễm các độc chất dung mơi thì
Độc chất
chúng làm cản trở quá trình trao đổi chất của
dung môi
cơ thể

18

www.themegallery.com


Toluene

Toluene

• Toluene, hay cịn gọi là
mêtylbenzen hay phenylmêtan,
là một chất lỏng trong suốt, khơng
hịa tan trong nước.
• Toluene là một hydrocacbon thơm
được sử dụng làm dung môi rộng
rãi trong công nghiệp.

19

www.themegallery.com


Độc chất dung mơi

Toluene

• Toluene là một loại dung mơi dễ bắt cháy.
• Toluene được ứng dụng rộng rãi trong cơng
nghiệp như sản xuất sơn, nhựa thơng, keo
• Toluene được coi như là một loại dung môi
trong sản xuất cao su, tráng phim kẽm
• Hít phải, toluene hấp thụ vào phổi, cịn khi
tiếp xúc trên da thì toluene ngấm qua da; vì
toluene có tính tan tốt trong mỡ nên nó đi
qua da, tan một phần trong lớp mỡ dưới da
và tích tụ lại tại các mơ mỡ, ảnh hưởng đến
hệ thần kinh và não
20

www.themegallery.com


Các biện pháp phịng tránh
• Tránh tiếp xúc với hơi dung mơi bằng cách làm việc trong
điều kiện có ống hút khói hoặc với thiết bị thơng khí tại chỗ
(LEV), hoặc tại khu vực thơng thống.

• Giữ các bình chứa ln ở tình trạng đóng kín
• Khơng được sử dụng ngọn lửa gần các dung môi dễ cháy;
sử dụng thiết bị sấy điện thay thế.
• Khơng được xả các dung môi dễ cháy xuống cống; đọc các
bảng thông số an tồn để biết cách thải bỏ thích hợp.
• Tránh hít phải các hơi dung mơi
• Tránh để dung mơi tiếp xúc với da – nhiều dung môi rất dễ
hấp thụ qua da. Chúng có xu hướng làm khơ da và có thể
gây ra lở loét và các vết thương trên da.
21

www.themegallery.com


Độc chất dạng ion

Chloride

• Có mặt trong nước và nước thải
• Vị mặn của nước là do ion Cl– với nồng độ trên
250 mg/l và cùng với sự có mặt của Na+
tương đương về mặt đương lượng làm cho
nước có vị mặn của muối NaCl
• Nồng độ Cl– cao có khả năng gây rỉ sét đường
ống
• Độ mặn của nước quá lớn sẽ gây tác hại đến
cây trồng; nước cấp nếu Cl– quá nhiều sẽ gây
mùi khó chịu và gây hại cho sinh vật và người
sử dụng nước
22

www.themegallery.com


Độc chất dạng ion

Sulfate

• Nước có SO42– thì nước có vị chua
=> nhiễm sulfate từ các mỏ thạch cao, nơi khai
thác quặng có chứa lưu huỳnh hoặc do nước
thải cơng nghiệp, nước phèn
• Nước có chứa nhóm ion SO42– thì sẽ làm cho
pH của nước giảm xuống, do tạo ra H2SO4
• pH thấp sẽ làm cho các sinh vật sống trong
nước có nguy cơ bị chết, ăn mịn kim loại như
rỉ sét đường ống và làm hư hại các công trình
xây dựng

23

www.themegallery.com


Độc chất dạng ion
Cyanur
• Ion CN– ức chế các men chứa kim loại Fe,
Cu tạo thành phức chất giữa kim loại của
men với gốc CN–
• Cản trở q trình vận chuyển các chất trong

cơ thể và hô hấp tế bào bị ức chế
• Nồng độ CN– khơng đủ gây chết thì nó tách
ra khỏi các men chuyển thành ion SCN–
khơng độc và được thải ra bởi thận

24

www.themegallery.com


Độc chất halogen
• Các ngun tố thuộc nhóm halogen như chlor,
flor,brom, iod
• Xuất hiện trong mơi trường chủ yếu do các hoạt
động của con người như các chất thải từ hoạt
động cơng nghiệp, nơng nghiệp, tồn dư thuốc
BVTV…
• Các chất halogen hóa có xu hướng tích lũy trong
mơ mỡ động vật. Do đó, chúng là những chất khó
chuyển hóa sinh học hoặc bị bài tiết ra ngoài.
25

www.themegallery.com