Biện pháp hạn chế lao động bỏ trốn ở nước ngoài qua thực tiễn đưa tu nghiệp sinh việt nam sang làm việc tại nhật bản đại học kinh tế 2015

B GIÁO DCăVÀăÀOăTO
TRNGăI HC KINH T TP. HCM

CHNGăTRỊNHăGING DY KINH T FULBRIGHT

LÊ HU HOÀNG QUÂN


BIN PHÁP HN CH
LAOăNG B TRN  NC NGOÀI
QUA THC TINăAăTUăNGHIP SINH
VIT NAM SANG LÀM VIC TI NHT BN




LUNăVNăTHCăSăCHệNHăSỄCHăCỌNG






TP.H Chí Minh - Nm 2015
B GIÁO DCăVÀăÀOăTO
TRNGăI HC KINH T TP. HCM

CHNGăTRỊNHăGING DY KINH T FULBRIGHT

LÊ HU HOÀNG QUÂN

BIN PHÁP HN CH
LAOăNG B TRN  NC NGOÀI
QUA THC TINăAăTUăNGHIP SINH
VIT NAM SANG LÀM VIC TI NHT BN

Chuyên ngành: Chính sách công
Mã s: 60340402

LUNăVNăTHCăSăCHệNHăSỄCHăCỌNG



NGIăHNG DN KHOA HC:
PGS. TS. PHMăDUYăNGHA


TP.H Chí Minh - Nm 2015
-i-



LI CAM ÐOAN

Tôi cam đoan lun vn này hoàn toàn do tôi thc hin. Các đon trích dn và s liu s
dng trong lun vn đu đc dn ngun vƠ có đ chính xác cao nht trong phm vi hiu
bit ca tôi. Lun vn này không nht thit phn ánh quan đim ca Trng Ði hc Kinh
t Thành ph H Chí Minh hay Chng trình Ging dy Kinh t Fulbright.

Tác gi


Lê Hu Hoàng Quân
-ii-



LI CMăN


Tôi chân thành cm n thy Phm Duy Ngha đư nhit tình hng dn và cho tôi nhng li
khuyên b ích, giúp tôi hoƠn thƠnh đc lun vn nƠy. Tôi trơn trng cm n quỦ Thy Cô
đư ging dy và truyn đt kinh nghim trong quá trình tôi hc tp ti Chng trình Ging
dy Kinh t Fulbright, cng nh to môi trng thun li cho tôi hc tp, nghiên cu ti
trng.
ng cm n các bn lp MPP6 và các anh ch hc viên Chng trình Ging dy Kinh t
Fulbright đư nhit tình chia s kin thc.
-iii-



TÓM TT
Thi gian gn đơy, tình trng lao đng Vit Nam  Nht, Hàn Quc, Ơi Loan, phá hp
đng, b trn khi ni lƠm vic vi t l cao khin cho các nc này sit cht hn vic tip
nhn lao đng Vit Nam, thm chí Hàn Quc đư ngng tip nhn lao đng Vit Nam mt
thi gian.
Nghiên cu nƠy đc thc hin nhm tìm ra các bin pháp có th áp dng đ hn ch tình
trng tu nghip sinh b trn  Nht Bn nói riêng vƠ lao đng b trn  các nc khác nói
chung.  tài s dng phng pháp tng hp, phân tích, so sánh các d liu th cp, các

nghiên cu trc, kinh nghim các nc kt hp vi phng vn mt s tu nghip sinh đ
tr li ba câu hi nghiên cu là (i) Vì sao NhƠ nc nên can thip vào hot đng đa ngi
lao đng đi lƠm vic  nc ngoài? (ii) Chính sách đa lao đng đi lƠm vic  nc ngoài
hin ti có nhng bt cp nào khin cho hin tng lao đng b trn tng cao? (iii) Kinh
nghim ca các nc trong chính sách đa lao đng đi lƠm vic  nc ngoài và bài hc
nào cho Vit Nam trong vic hn ch lao đng b trn?
Kt qu nghiên cu cho thy nguyên nhân sâu xa là do lao đng không có đc s h tr
nhng khi gp khó khn t trc khi đi ra nc ngoƠi cho đn khi v nc. iu này xy
ra là do NhƠ nc cha thc hin tt vic giám sát các doanh nghip phái c và vic theo
dõi, h tr tu nghip sinh trong sut quá trình này. Và vic đánh giá h thng pháp lut
hin hành liên quan đn chính sách đa ngi lao đng đi lƠm vic  nc ngoài cho thy
cn phi có s sa đi, b sung đ có th hn ch lao đng b trn tt hn. T kinh nghim
ca các nc nh Philippines, Thái Lan trong vic thc hin chính sách đa ngi lao
đng đi lƠm vic  nc ngoài, nghiên cu đư đ ra mt s khuyn ngh chính sách trong
mt s vn đ nh cn thc thi tt hn vic giám sát các doanh nghip phái c, theo dõi và
h tr ngi lao đng trong sut quá trình ca hot đng đa ngi đi lƠm vic  nc
ngoài.
T khóa: tu nghip sinh, xut khu lao đng, b trn, Nht Bn, bin pháp hn ch, đa
ngi lao đng đi làm vic  nc ngoài
-iv-



MC LC
LI CAM ÐOAN i
LI CM N ii
TÓM TT iii
MC LC iv
DANH MC T VIT TT vii
DANH MC HÌNH V viii

DANH MC CÁC HP viii
DANH MC CÁC PH LC ix
CHNG 1. TNG QUAN 1
1.1. Bi cnh nghiên cu 1
1.2. Mc tiêu nghiên cu 2
1.3. Câu hi nghiên cu 2
1.4. i tng nghiên cu và phm vi nghiên cu 2
1.5. Phng pháp nghiên cu 3
1.6. Kt cu đ tài 3
CHNG 2. C S LÝ THUYT, CÁC NGHIÊN CU TRC VÀ KINH
NGHIM CA MT S NC TRONG HOT NG A NGI
LAO NG I LÀM VIC  NC NGOÀI 5
2.1. Khái nim v đa ngi lao đng đi lƠm vic  nc ngoài 5
2.2. B qui tc ROCCIPI 6
2.3. Các nghiên cu v chính sách tip nhn lao đng nc ngoài ca Nht Bn 6
2.4. Các nghiên cu v chính sách đa ngi lao đng đi lƠm vic  nc ngoài
ca Vit Nam 9
2.5. Kinh nghim mt s nc trong hot đng đa ngi lao đng đi làm vic 
nc ngoài 10
-v-



2.5.1. Chính sách đa ngi lao đng đi lƠm vic  nc ngoài ca Philippines 10
2.5.2. Chính sách đa ngi lao đng đi lƠm vic  nc ngoài ca Thái Lan 12
2.5.3. Mt s kinh nghim rút ra t chính sách đa ngi lao đng đi lƠm vic
 nc ngoài ca các nc 13
CHNG 3. THC TRNG TU NGHIP SINH B TRN  NHT BN,
NGUYÊN NHÂN VÀ TÁC NG 15
3.1. Chng trình Tu nghip sinh/Thc tp sinh ca Nht Bn 15

3.2. Thc trng tu nghip sinh b trn ti Nht Bn 16
3.3. Nguyên nhân tu nghip sinh b trn 19
3.4. Tác đng ca tu nghip sinh b trn lên hot đng đa tu nghip sinh sang
Nht 21
CHNG 4. VAI TRÒ CA NHÀ NC TRONG HOT NG A TU
NGHIP SINH SANG NHT BN VÀ S PHÙ HP CA PHÁP
LUT HIN HÀNH 24
4.1. Các ch th trong hot đng đa tu nghip sinh Vit Nam sang Nht Bn 24
4.1.1. C quan qun lỦ nhƠ nc Vit Nam 24
4.1.2. C quan qun lý ca Nht Bn 24
4.1.3. Doanh nghip tip nhn 25
4.1.4. oƠn th giám sát 25
4.1.5. Doanh nghip phái c 25
4.1.6. Tu nghip sinh 26
4.2. Mi quan h gia các ch th và vai trò ca NhƠ nc trong hot đng đa tu
nghip sinh Vit Nam sang Nht Bn 26
4.2.1. Mi quan h gia các ch th 26
4.2.2. Tình trng d b xâm phm quyn li ca tu nghip sinh 28
4.2.3. Vai trò ca NhƠ nc trong hot đng đa tu nghip sinh sang làm vic
ti Nht Bn 29
4.3. Các vn bn pháp lut liên quan 30
-vi-



4.4. Phân tích pháp lut điu chnh hot đng đa ngi lao đng đi lƠm vic 
nc ngoài theo b qui tc ROCCIPI 31
4.4.1. Quy tc (Rule) 31
4.4.2. C hi (Opportunity) 31
4.4.3. Nng lc (Capacity) 32

4.4.4. Truyn đt (Communication) 32
4.4.5. Li ích (Interest) 33
4.4.6. Quy trình (Process) 33
4.4.7. Ý thc h (Ideology) 34
CHNG 5. KT LUN VÀ KIN NGH CHÍNH SÁCH 35
5.1. Kt lun 35
5.2. Kin ngh chính sách 35
5.2.1. T chc, qun lỦ nhƠ nc 36
5.2.2. Giám sát các doanh nghip phái c 36
5.2.3. Các hot đng h tr ngi lao đng 36
5.3. Hn ch ca đ tài và mt s gi ý 37
DANH MC TÀI LIU THAM KHO 39
PH LC 46
-vii-



DANH MC T VIT TT
T vit tt Tên ting Anh Tên ting Vit
DOLAB Department of Overseas Labour Cc Qun lỦ Lao đng NgoƠi nc
JITCO Japan International Training T chc Hp tác Ơo to Quc t
Cooperation Organization Nht Bn
L-TBXH Lao đng ậ Thng binh vƠ Xư hi
N Ngh đnh
Q Quyt đnh
TT Thông t
UBND y ban nhân dân
USD ô la M

-viii-

DANH MC HÌNH V
Hình 2.1. Bi cnh chính sách liên quan đn lao đng nc ngoài ti Nht Bn 8
Hình 3.1. S đ th hin ch đ Thc tp K nng 15
Hình 3.2. S lng ngi d tính s xin cp phép Thc tp K nng II 17
Hình 3.3. S lng tu nghip sinh Thc tp K nng II b trn (ngi) 18
Hình 3.4. T l tu nghip sinh Thc tp K nng II b trn (tính theo tng nc) 18
Hình 3.5. Tác đng ca lao đng b trn lên hot đng đa ngi lao đng đi lƠm vic
 nc ngoài 21
Hình 3.6. Tác đng ca tu nghip sinh b trn lên hot đng đa tu nghip sinh sang
Nht (sau khi có s thay đi qui đnh nm 2010) 23
Hình 4.1. Mi quan h gia các ch th trong hot đng đa tu nghip sinh Vit Nam
sang Nht Bn 27
Hình 4.2. Mi quan h gia các ch th phía Vit Nam 29

DANH MC CÁC HP
Hp 3.1. Ví d v đoƠn th giám sát câu kt vi doanh nghip tip nhn đ vi phm
quyn li tu nghip sinh 20
Hp 4.1. Qui trình tuyn dng 28
Hp 4.2. Ví d v qui trình tuyn dng và phái c không minh bch 33

-ix-



DANH MC CÁC PH LC
Ph lc 1. T cách lu trú vƠ nhng công vic đc phép làm theo Lut Nhp c Nht
Bn 46

Ph lc 2. S lng ngi d tính s xin cp phép Thc tp K nng II 47
Ph lc 3. T l s lng tu nghip sinh Trung Quc so vi s lng tu nghip sinh Vit
Nam 47
Ph lc 4. S lng tu nghip sinh Thc tp K nng II b trn hƠng nm 48
Ph lc 5. T l tu nghip sinh phái c và tu nghip sinh b trn ca tng nc nm
2013 49
Ph lc 6. T l tu nghip sinh Thc tp K nng II b trn tính theo tng nc 49
Ph lc 7. Nguyên nhân tu nghip sinh b trn t góc nhìn ca tu nghip sinh 50
Ph lc 8. Báo cáo kt qu ca hi tho quc t v ắNơng cao cht lng hot đng phái
c và tip nhn thc tp sinh Vit Nam sang Nht Bn” nm 2013. 52
Ph lc 9. Tng thut hi tho ắNơng cao cht lng hot đng phái c và tip
nhn tu nghip sinh Vit Nam sang Nht Bn” nm 2013. 55
Ph lc 10. Thông tin tuyn tu nghip sinh ca công ty Constrexim kèm theo s tin đt
cc 58
Ph lc 11. Hp đng đa thc tp sinh đi thc tp ti Nht Bn theo Hip hi Ascend 59
Ph lc 12. Hp đng lao đng cho Thc tp K nng 65
Ph lc 13. H thng các vn bn quy phm pháp lut liên quan đn hot đng đa
ngi lao đng đi lƠm vic  nc ngoài 70
Ph lc 14. Danh sách các vn bn pháp lut liên quan đn hot đng đa ngi đi lƠm
vic  nc ngoài 71
Ph lc 15. S lng tu nghip sinh phân b trên các đa phng ca Nht nm 2013 76
Ph lc 16. Trang web ca POLO Tokyo vi ngày cp nht mi nht là ngày 27/4/2015 . 77
Ph lc 17. Thông tin v Ban Qun lỦ Lao đng Vit Nam ti Nht Bn trên trang web
ca DOLAB 78
Ph lc 18. Danh sách các cá nhân tr li phng vn 79

-1-

CHNGă1. TNG QUAN
1.1. Bi cnh nghiên cu
Vi c cu dân s tr, Vit Nam có mt lc lng lao đng di dào. Lc lng lao đng
này va là mt ngun đng lc đ thúc đy phát trin kinh t trong hin ti vƠ tng lai,
va là mt áp lc lên vic to công n vic lƠm đ gim thiu tình trng tht nghip, lao
đng d tha.
Trong lúc đó, nhiu nc có nn kinh t phát trin, dân s ngƠy cƠng lưo hóa nh Nht Bn,
Hàn Quc,… li đi mt vi tình trng thiu ht lao đng, nht lƠ các lao đng không có
k nng. Do đó, hot đng đa ngi lao đng Vit Nam sang Nht Bn, Hàn Quc,… làm
vic ngƠy cƠng tng. Theo s liu ca Cc Qun lý Lao đng NgoƠi nc (DOLAB), trc
thuc B Lao đng ậ Thng binh vƠ Xư hi (L-TBXH), trong 6 tháng đu nm 2014,
tng s lao đng Vit Nam đi lƠm vic  nc ngoƠi lƠ 55.205 ngi, trong đó Ơi Loan
5.058 ngi, Nht Bn 2.574 ngi, Hàn Quc 643 ngi, Malaysia 446 ngi, Arab
Saudi 254 ngi, Macao 218 ngi (Thu Uyên, 2014). Lc lng lao đng nƠy hƠng nm
đem li cho Vit Nam mt lng ngoi t khá ln, trung bình khong 1,6 t USD ậ 2 t
USD, trong đó t Hàn Quc hn 700 triu USD và Nht Bn hn 300 triu USD (Trúc
Thanh, 2009).
Tuy nhiên, có hin tng lƠ các lao đng sau mt thi gian làm vic  nc ngoƠi đư tìm
cách b trn khi doanh nghip tip nhn đ ra ngoài làm vic mt cách bt hp pháp cho
các doanh nghip khác. Theo T chc Hp tác Lao đng Quc t Nht Bn (JITCO) thì
Vit Nam có t l lao đng b trn cao nht  Nht. C quan qun lý ca Vit Nam và
JITCO thng xuyên đi thoi, t chc hi tho đ tìm ra bin pháp hiu qu đ tng hiu
qu ca hot đng đa lao đng sang Nht Bn, trong đó có đ cp đn các bin pháp hn
ch lao đng Vit Nam b trn (Duy Quc, 2003, Minh Bc, 2011, Duy Quc, 2013). 
Hàn Quc, Ơi Loan, cng có hin tng và hot đng tng t xy ra (Thùy Dung,
2015).
Hu qu ca hin tng b trn này là các c quan chc nng, doanh nghip ca nc tip
nhn hn ch tip nhn lao đng Vit Nam, nh hng đn chính sách đa ngi lao đng
đi lƠm vic  nc ngoài ca Vit Nam.
-2-

Nm 2012, do t l b trn ca lao đng Vit Nam ti Hàn Quc quá cao, có nhng lúc lên
đn 57%, khin Hàn Quc ngng ký kt chng trình cp phép vic lƠm (EPS) đi vi
Vit Nam. n tháng 31/12/2013, hai bên mi ký Biên bn ghi nh đc bit (MOU đc
bit) v phái c và tip nhn lao đng Vit Nam sang làm vic ti Hàn Quc theo chng
trình cp phép vic làm (EPS) vi thi hn mt nm. n tháng 4/2015, hai bên ký li
MOU đc bit ln th 2 (Thùy Dung, 2015).
T thc trng nêu trên, đ tƠi ắBin pháp hn ch lao đng b trn  nc ngoài qua thc
tin đa tu nghip sinh Vit Nam sang làm vic ti Nht Bn” đc nghiên cu nhm tìm
ra các bin pháp giúp hn ch lao đng Vit Nam b trn  nc ngoài.
1.2. Mc tiêu nghiên cu
 tìm ra đc các bin pháp giúp hn ch lao đng Vit Nam b trn  nc ngoài, các
mc tiêu nghiên cu đc xác đnh là (i) xác đnh vai trò ca NhƠ nc trong hot đng
đa ngi lao đng đi lƠm vic  nc ngoài, (ii) phân tích nhng bt cp ca pháp lut
hin hƠnh liên quan đn chính sách đa ngi lao đng đi lƠm vic  nc ngoài ca Vit
Nam, (iii) rút ra đc bài hc t kinh nghim ca các nc khác trong vic hn ch lao
đng b trn  nc ngoài.
1.3. Câu hi nghiên cu
T các mc tiêu nghiên cu nêu trên, đ tƠi xác đnh các câu hi nghiên cu nh sau:
Câu 1. Vai trò ca NhƠ nc trong hot đng đa ngi lao đng đi lƠm vic  nc ngoài
là gì?
Câu 2. Chính sách đa lao đng đi lƠm vic  nc ngoài hin ti có nhng bt cp nào
khin cho hin tng lao đng b trn tng cao?
Câu 3. Kinh nghim ca các nc trong chính sách đa lao đng đi lƠm vic  nc ngoài
và bài hc nào cho Vit Nam trong vic hn ch lao đng b trn?
1.4. iătng nghiên cu và phm vi nghiên cu
i tng ca nghiên cu là hot đng qun tr nhƠ nc trong lnh vc đa ngi lao
đng đi lƠm vic  nc ngoài. Phm vi nghiên cu lƠ nc Nht vƠ chng trình Tu

nghiêp sinh ca Nht Bn.
-3-



Theo thng kê ca JITCO, thì trong 7 tháng đu nm 2014 Vit Nam có khong 6.187
ngi đang tu nghip ti Nht Bn, đng th 2 sau Trung Quc có khong 17.119 ngi.
Trong khi đó, theo ông Lê Vn Thanh, Phó Cc trng Cc Lao đng NgoƠi nc thì Nht
Bn, cùng vi Hàn Quc, Ơi Loan, Malaysia có tng s lao đng Vit Nam là 200.000
ngi, chim 40% tng s lao đng  nc ngoài, gm hn 40 quc gia và vùng lãnh th
(Hng Kiu, 2012).
Vì vy, tu nghip sinh Vit Nam  Nht Bn chim s lng khá ln và có th đc xem
nh lƠ mt đi tng tiêu biu đ tìm hiu, nghiên cu v chính sách đa ngi lao đng
đi lƠm vic  nc ngoài.
1.5. Phngăphápănghiênăcu
u tiên, đ tài s tng hp các c s lý thuyt liên quan, và các nghiên cu trc đ tìm
hiu v chính sách tip nhn lao đng ca Nht Bn, chính sách đa ngi lao đng đi lƠm
vic  nc ngoài ca Vit Nam.
Tip đó, đ tài s tng hp, phân tích s liu, d liu th cp đ mô t bi cnh, thc trng
ca chng trình tu nghip sinh ca Nht Bn.  tìm hiu nguyên nhân tu nghip sinh b
trn vƠ tác đng ca vic b trn này, đ tài s tng hp các nguyên nhân vƠ tác đng đư
đc các chuyên gia phát biu trên báo chí, hoc đư đc các đ tài nghiên cu trong và
ngoƠi nc đ cp.
 tài s dùng b qui tc ROCCIPI đ đánh giá pháp lut Vit Nam liên quan đn chính
sách đa lao đng đi lƠm vic  nc ngoài có cn phi đc sa đi, b sung hay không.
 tƠi cng s s dng phơn tích so sánh đ tìm hiu v chính sách đa ngi lao đng đi
làm vic  nc ngoài ca mt s nc đ rút ra các kinh nghim cho Vit Nam nhm đa
ra các gii pháp đ hn ch lao đng b trn  nc ngoài có th áp dng cho Vit Nam.
D liu đc s dng trong nghiên cu gm các nghiên cu trc, d liu t báo chí và
các d liu kho sát, thng kê hƠng nm ca JITCO (JITCO, 2015b). Ngoài ra, tác gi tin

hành phng vn mt s tu nghip sinh đ minh ha cho đ tài.
1.6. Kt cuăđ tài
Lun vn gm có 6 chng. Chng 1 s mô t bi cnh nghiên cu, đa ra mc tiêu
nghiên cu, câu hi nghiên cu, đi tng nghiên cu vƠ phng pháp nghiên cu.
-4-



Chng 2 s làm rõ khái nim hot đng đa ngi lao đng đi lƠm vic  nc ngoài; b
qui tc ROCCIPI; tng hp mt s nghiên cu; kinh nghim mt s nc trong hot đng
đa ngi lao đng đi lƠm vic  nc ngoài. Sau đó, Chng 3 s làm rõ thc trng tu
nghip sinh Vit Nam b trn ti Nht Bn, nguyên nhân tu nghip sinh b trn và tác
đng ca vic b trn này. Chng 4 s mô t mi quan h gia các ch th trong hot
đng đa ngi lao đng đi lƠm vic  nc ngoài, nêu lên vai trò ca NhƠ nc và dùng
b qui tc ROCCIPI đ phơn tích tính điu chnh ca pháp lut Vit Nam hin hành lên
hin tng b trn ca tu nghip sinh. Cui cùng, Chng 5 s rút ra kt lun t kt qu
phân tích  các chng trc và t kinh nghim các nc đa ra các khuyn ngh chính
sách nhm hn ch lao đng Vit Nam b trn  nc ngoài. Ngoài ra, chng nƠy cng
nêu lên các hn ch ca đ tài và nhng gi ý cho nghiên cu tip theo.
-5-



CHNGă2. CăS LÝ THUYT, CÁC NGHIÊN CUăTRC
VÀ KINH NGHIM CA MT S NC TRONG HOTăNG
AăNGIăLAOăNGăIăLÀMăVIC  NC NGOÀI
2.1. Khái nim v đaăngi laoăđng điălƠmăvic  nc ngoài
 Vit Nam, hot đng đa ngi lao đng sang nc khác làm vic ban đu đc gi là
hp tác quc t v lao đng, t nm 1991 thì đc gi là đa ngi lao đng đi lƠm vic 
nc ngoài có thi hn.

Hp tác quc t v lao đng là thut ng đc s dng vào thp niên 80 khi NhƠ nc trc
tip tuyn dng và cung ng lao đng da vào nhu cu lao đng ca các nc xã hi ch
ngha c, mt s nc chơu Phi vƠ Trung ông theo các hip đnh ca chính ph (Lu Vn
Hng, 2005).
Sau khi Ngh đnh (N) 370-HBT đc ban hƠnh vƠo nm 1991, thut ng đc s dng
là đa ngi lao đng đi lƠm vic  nc ngoài có thi hn. NhƠ nc không còn trc tip
đa lao đng đi lƠm vic  nc ngoài mà cp phép cho các t chc kinh t đm nhim.
Hot đng đa ngi ra nc ngoài nhm các mc tiêu là kinh t (thu nhp ca ngi lao
đng và thu ngoi t cho đt nc), xã hi (gii quyt vic làm) và quan h quc t (hp
tác kinh t, khoa hc ậ k thut, ) (Lu Vn Hng, 2005).
Bn hình thc đa ngi lao đng đi lƠm vic  nc ngoài đc qui đnh trong Lut
Ngi lao đng Vit Nam đi lƠm vic  nc ngoài theo hp đng đc ban hành ngày
29/11/2006 là (i) hp đng đa ngi lao đng đi lƠm vic  nc ngoài vi doanh nghip
hot đng dch v đa ngi lao đng đi lƠm vic  nc ngoài, t chc s nghip đc
phép hot đng đa ngi lao đng đi lƠm vic  nc ngoài; (ii) hp đng đa ngi lao
đng đi lƠm vic  nc ngoài vi doanh nghip trúng thu, nhn thu hoc t chc, cá
nhơn đu t ra nc ngoƠi có đa ngi lao đng đi lƠm vic  nc ngoài; (iii) hp đng
đa ngi lao đng đi lƠm vic  nc ngoài theo hình thc thc tp nâng cao tay ngh vi
doanh nghip đa ngi lao đng đi lƠm vic di hình thc thc tp nâng cao tay ngh;
(iv) hp đng cá nhơn ngi lao đng ký trc tip vi cá nhân, t chc nc ngoài.
-6-



2.2. B qui tc ROCCIPI
Ann Seidman và đ.t.g (2004) đa ra b qui tc ROCCIPI. B qui tc ROCCIPI gm by
yu t góp phn tác đng to ra hƠnh đng ca ch th liên quan: Qui tc, C hi, Nng
lc, Truyn đt, Li ích, Quy trình và Nhn thc. Dùng b qui tc ROCCIPI đ phân tích
tính điu chnh ca pháp lut có th giúp khng đnh s phù hp ca lut hin hành. Nu
phân tích cho thy pháp lut không điu chnh đc hƠnh đng ca ch th liên quan thì có

th nhn đnh rng lut hin hành cn đc ci cách.
2.3. Các nghiên cu v chính sách tip nhnălaoăđngănc ngoài ca Nht Bn
Nghiên cu “Foreign Workers in Japan: Reality and Challenges” ca Tezuka (2004)
Nghiên cu ắForeign Workers in Japan: Reality and Challenges” ca Tezuka (2004) cho
bit đư có s gia tng v s lng các cuc tranh lun liên quan đn lao đng ngi nc
ngoài ti Nht Bn vƠo nm 2014 vƠ tng thut li quá trình phát trin ca chính sách tip
nhn lao đng ca nc này.
u nhng nm 90, Nht Bn ngày càng thiu ht lao đng. ư có nhng đ ngh cho phép
nhp c nhng lao đng k nng thp và thu nhp thp  các nc châu Á khác vào làm
vic mt thi gian và tr v nc sau vƠi nm. Tuy nhiên, cng có s đ phòng nht đnh
do nhng bài hc kinh nghim t Cng hòa Liên Bang c trc đó cho thy là các lao
đng nhp c sau khi ht thi hn lao đng vn tip tc  li và làm vic mt cách bt hp
pháp  trên khp nc c.
Nhng sau khi xy ra bong bóng kinh t, Nht Bn t mt nc thiu ht lao đng đư tr
nên d tha lao đng, nên Chính ph ch thc hin chính sách chp nhn nhng lao đng
trình đ cao trong mt s lnh vc nht đnh.
Cui nhng nm 80, các nc Nam M xy ra khng hong kinh t nghiêm trng, siêu lm
phát đn 2000%/nm, nhng Nht kiu  Brazil và Peru bt đu tìm đng đi ra nc
ngoài làm vic, trong đó có Nht Bn. Ln đu tiên t sau Th chin th II, tt c các lnh
vc đư đc Nht Bn m rng cho các Nht kiu t Brazil và Peru. Nhng ngi này
không ch đn làm và tr v sau mt thi gian mà còn dn theo gia đình, anh ch em đn
theo. iu này dn đn s ngi đnh c vƠ xin tm trú vô thi hn tng mnh. H qu ca
vic này là xã hi Nht b quá ti trong vic cung ng vic lƠm, chm sóc sc khe, an sinh
xã hi, giáo dc tr em và s ti phm v thƠnh niên tng cao.
-7-



Trong thi gian này, tng t nh các nc phát trin khác, Nht Bn đi mt vi các vn
đ liên quan đn lao đng bt hp pháp ngi nc ngoài, nhng ngi không đc bo

v bi Lut Lao đng và Vic làm ca Nht Bn. Phn ln trong s h phi  li Nht mà
không đc bo v v mt nhân quyn, lut lao đng hay an sinh xã hi. H phi làm vic
trong nhng điu kin làm vic không tt, mƠ ngi Nht s không làm, vi mc lng
thp, tng ca nhiu, thng xuyên đi mt vi tai nn lao đng. H cng góp phn làm gia
tng tình trng ti phm ti Nht Bn.
Gn đơy, vi d báo v xu hng gim ca dân s, có nhiu ý kin cho rng Nht Bn nên
rng m cho ngi nc ngoƠi đ bù đp lng lao đng thiu ht, và hy vng kéo theo đó
là s di chuyn ca dòng vn và hàng hóa, khi mà s di chuyn t do dòng vn, hàng hóa
vƠ con ngi đang to nên mt h thng th gii mi.
Nht Bn li đi mt vi các vn đ liên quan đn lao đng bt hp pháp ngi nc
ngoài . Mc dù các t chc công đoƠn đư lên ting đu tranh cho các quyn li ca lao
đng nc ngoài không có k nng, nhng quyn li ca nhng lao đng này vn khó
đc đm bo. Do s yu kém trong vic thc thi mt s điu lut liên quan đn lao đng,
nên nhng ngi môi gii lao đng vn có th ký hp đng ngn hn (2 - 3 tháng) vi các
lao đng ngi nc ngoài, dù ký hp đng nh vy là bt hp pháp. Ký nhng hp đng
ngn hn nƠy, lao đng phi chuyn vic liên tc, thng phi tng ca đ kim thêm thu
nhp, và không có bt k loi bo him nào. Bn thơn ngi lao đng cng có đng c
không tham gia vào các ch đ bo him đ có th tit kim đc nhiu tin hn trong thi
gian làm vic ti Nht Bn.
Tezuka (2004) cho rng Nht Bn cn phi nghiêm khc hn trong vic thc thi tuyn
dng lao đng và áp dng các lut liên quan đn lao đng đ hn ch các vn đ này.
Nghiên cu “Labor law and policy issues relating to foreign workers in Japan” ca
Hayakawa (2010)
Nghiên cu ắLabor law and policy issues relating to foreign workers in Japan” ca
Hayakawa (2010) nêu lên hai nguyên tc c bn liên quan đn chính sách đi vi ngi
nc ngoài là nguyên tc chn lc và nguyên tc tích hp. Nguyên tc chn lc ngha lƠ
mi nc có quyn t do chn la cho ngi nc ngoƠi nƠo vƠo nc mình hay không, và
đc quyt đnh bi lut nhp c ca nc đó. Nguyên tc hi nhp là vic xem nhng
-8-

ngi nc ngoài nh lƠ mt công dân ca xã hi đó qua các hot đng h đc phép tham
gia, vƠ thng đc qui đnh bi lut lao đng. Khi xem xét các vn đ liên quan đn
ngi nc ngoài cn xem xét di tác đng ca chính sách nhp c vƠ chính sách lao
đng và s tng tác ca hai chính sách này.
Hình 2.1. Bi cnh chính sách liên quan đn lao đng nc ngoài ti Nht Bn

Ngun: Hayakawa (2010), Hình 1, trang 21.
Tu nghip sinh Vit Nam cng s chu s chi phi đng thi ca hai chính sách này.
Theo o lut Qun lý Xut nhp cnh ca Nht Bn trc nm 2010, tu nghip sinh nm
th nht s lu trú vi t cách tu nghip sinh vƠ nm th 2, th 3 s lu trú vi t cách
Thc tp sinh (Ph lc 2). Sau nm 2010, o lut Qun lý Xut nhp cnh có s thay đi,
tu nghip sinh nm th nht s lu trú vi t cách thc tp sinh k nng I, vƠ sau khi đu
mt k thi kim tra k nng thì s tip tc  li nm th 2, th 3 vi t cách thc tp sinh
k nng II.
Các lao đng nc ngoài làm vic không có giy phép ca Cc Xut nhp cnh s b xem
là lao đng bt hp pháp. Vic tuyn dng nhng lao đng này s đc xem to điu kin
thun li cho hot đng phm pháp. Nhng lao đng này s đi din vi s trng pht và
trc xut ra khi Nht Bn.
Nhng lao đng bt hp pháp mc dù lƠ đi tng b trc xut ca o lut Qun lý Xut
nhp cnh, nhng vn đc mt phn ca Lut Lao đng và Vic làm bo v. Trong đó có
o lut Tiêu chun Lao đng, o lut Mc lng ti thiu, o lut Sc khe và An toàn
-9-



Công nghip, o lut Bo him Bi thng Tai nn Lao đng v c bn vn đc áp dng
đi vi lao đng bt hp pháp.
2.4. Các nghiên cu v chính sách đaăngiălaoăđngăđiălƠmăvic  nc ngoài ca

Vit Nam
n nay, các nghiên cu v chính sách đa lao đng đi lƠm vic  nc ngoài ca Vit
Nam ch yu thuc lnh vc Kinh t Chính tr hay Xã hi. C th có th đim qua mt s
nghiên cu sau:
Nghiên cu ắXut khu lao đng sang th trng ông Bc Á ậ Thc trng và gii pháp”
ca Lu Vn Hng (2005) đư nêu ra các hn ch, khó khn trong hot đng đa ngi lao
đng đi lƠm vic  nc ngoài sang các th trng Nht Bn, Hàn Quc, Ơi Loan vƠ
nguyên nhân ca các hn ch, khó khn nƠy. Ngoài ra, nghiên cu cng đư phát hin đc
mt s yu t quan trng t các nc tip nhn lao đng, nh hng đn vic b trn ca
ngi lao đng ca Vit Nam. Nghiên cu cng đư nêu lên đc các kinh nghim t mt
s nc trong khu vc: nh Philippines, Thái Lan, Trung Quc và rút ra bài hc cho Vit
Nam. Tuy nhiên, phn gii pháp ca nghiên cu đa ra nhiu gii pháp trên nhiu lnh vc
khác nhau trong c ngn hn và dài hn, khuyn ngh không gii hn trong phm vi ca
NhƠ nc, ngi làm chính sách mà khuyn ngh cho c các doanh nghip, trong khi góc
đ ca NhƠ nc và doanh nghip có nhiu khác bit khi tip cn hot đng đa ngi lao
đng đi lƠm vic  nc ngoài. Và vào thi đim này thì Lut Ngi lao đng Vit nam đi
làm vic  nc ngoài theo hp đng vn cha đc ban hành.
Võ Th Tuyt Mai (2008) nghiên cu ắVai trò ca NhƠ nc đi vi xut khu lao đng ậ
kinh nghim ca mt s nc và vn dng vào Vit Nam” trong giai đon t nm 1970 vƠ
không gian lƠ 3 nc ông Nam Á lƠ Philippines, Thái Lan, Indonesia ch ra rng bn cht,
đc đim ca hot đng xut khu lao đng và các yu t, các hình thc, tm quan trng
ca hot đng xut khu lao đng. Tác gi đư nhn ra đc vai trò quan trng ca Nhà
nc trong hot đng đa ngi lao đng đi lƠm vic  nc ngoài, và t kinh nghim các
nc đư nêu ra đc cách vn dng vƠo nc ta. Tuy nhiên, đ tài ch quan tơm đn chính
sách đa ngi lao đng đi lƠm vic  nc ngoài nói chung, ch cha chú Ủ đn hin
tng b trn ca ngi lao đng nhiu. Hn ch lao đng b trn đc đ cp đn nh lƠ
-10-

mt gii pháp đ NhƠ nc tng cng vai trò ca mình trong hot đng đa ngi lao
đng đi lƠm vic  nc ngoài.
Trong tham lun ắLabour Export from Viet Nam: Issues of Policy and Practice”, ng
Nguyên Anh (2007) đư đánh giá thc trng đa ngi lao đng Vit Nam đi lƠm vic 
mt s nc tiêu biu nh Ơi Loan, Malaysia, Nht Bn, Hàn Quc, Arab Saudi, UAE.
ng Nguyên Anh cng đa ra mt s vn đ c  nc tip nhn ln  Vit Nam, và nhn
đnh rng hot đng đa ngi lao đng đi lƠm vic  nc ngoài liên quan đn nhin bên,
nên vn đ tr nên rng ln và phc tp.  gii quyt thì cn có s phi hp gia nc
tip nhn vƠ nc đa ngi đi lao đng nhm gia tng li ích ca các bên tham gia. Tham
lun này ch mi nêu ra mt s vn đ phát sinh trong hot đng đa ngi lao đng đi lƠm
vic  nc ngoài, ch cha đa ra gii pháp c th nào cho các vn đ này.
Các nghiên cu trc cha xem hin tng b trn nh lƠ mt vn đ quan trng cn phi
gii quyt. ng thi, các nghiên cu và tham lun nƠy đu thuc lnh vc Kinh t Chính
tr hoc Xã hi nên góc đ v pháp lut vƠ chính sách công cha đc xem xét mt cách
thu đáo. Do đó, đim mi ca đ tài này s nghiên cu hin tng lao đng b trn 
nc ngoài là vn đ quan trng phát sinh trong chính sách đa ngi lao đng đi lƠm vic
 nc ngoài ca Vit Nam và s xem xét di góc đ pháp lut và chính sách công.
2.5. Kinh nghim mt s nc trong hotăđngăđaăngiălaoăđngăđiălƠmăvic 
nc ngoài
Mt s nc trong khu vc chơu Á đư có chính sách đa ngi lao đng đi lƠm vic 
nc ngoài t rt sm vƠ đc đnh hình mt cách rõ ràng, nên hot đng đa ngi lao
đng đi lƠm vic  nc ngoài tr nên n đnh, góp phn vào vic phát trin kinh t - xã
hi. Tìm hiu v chính sách ca các nc này có th rút ra nhng kinh nghim tt đ ci
thin chính sách ca Vit Nam. T Lu Vn Hng (2005), Võ Th Tuyt Mai (2008), và
International Organization of Migration (2003), chính sách đa ngi lao đng đi lƠm vic
 nc ngoài ca Philippines và Thái Lan có th đc tng hp nh sau.
2.5.1. ChínhăsáchăđaăngiălaoăđngăđiălƠmăvic  nc ngoài ca Philippines
Philippines thc hin chính sách đa ngi lao đng đi lƠm vic  nc ngoài t nhng
nm thuc thp niên 70 và đơy đc xem nh lƠ mt quc sách đ phát trin kinh t - xã
hi. Hot đng lao đng  nc ngoƠi đc đa vƠo Lut Lao đng nm 1974.

-11-



Philippines có c ch qun lý thng nht t trung ng đn đa phng, vƠ do mt c quan
nhƠ nc chu trách nhim vƠ điu hành là B Lao đng và Vic làm. Cc Qun lý Lao
đng Philippines  nc ngoài (POEA) và Cc m bo Phúc li cho ngi lao đng
Philippines  nc ngoài (OWWA) trc thuc B này chu trách nhim gii quyt các vn
đ liên quan đn đa ngi lao đng đi lƠm vic  nc ngoài. POEA có nhim v qun lý
vic tuyn dng, đa ra các chính sách đ thúc đy hot đng đa ngi lao đng đi lƠm
vic  nc ngoài, c cán b ph trách lao đng vi t cách lƠ Tham tán hay Tùy viên Lao
đng ti các c quan đi din ngoi giao  nhng nc có đông ngi lao đng đn làm
vic, OWWA có nhim v giúp ngi lao đng hoc gia đình ca h trong vic yêu cu
các các doanh nghip, t chc thc hin ngha v.
Philipines cng có mng li các Vn phòng Lao đng Philippines  Nc ngoài
(Philippines Overseas Labour Offices - POLO), trc thuc các đi s quán  nc đó, vi
gn 45 vn phòng đi din ti 32 nc (nm 2002). POLO cung cp dch v t vn, tr
giúp pháp lý, hòa gii và liên lc cho các lao đng gp khó khn. H giúp xác nhn điu
kin làm vic, doanh nghip tip nhn và d án công vic ca doanh nghip này. H phi
hp vi các c quan chc nng khác đ thúc gic các doanh nghip phái c, doanh nghip
tip nhn thc hin ngha v ca mình đ đm bo li ích ca ngi lao đng Philippines.
Các thành phn kinh t, ngi lao đng đc khuyn khích tham gia hot đng đa ngi
lao đng đi lƠm vic  nc ngoài. Ngi lao đng có th tìm kim và ký hp đng lao
đng vi phía tip nhn mà không cn thông qua doanh nghip phái c, nhng phi làm
th tc đi lƠm vic nc ngoài thông qua POEA.
Philippines thc hin qun lý cht ch các doanh nghip phái c. Vic cp giy phép cho
các doanh nghip đc thc hin hn ch và thm đnh nghiêm ngt v kh nng tƠi chính,
t cách, kh nng điu hành ca ngi đng đu doanh nghip và tính kh thi ca hp
đng đc ký kt. Các doanh nghip đư vi phm s b thu hi giy phép hoc phi chm
dt hot đng đa ngi lao đng đi lƠm vic  nc ngoƠi, không đc cp li giy phép.

Các hot đng tuyn dng bt hp pháp có th b pht 6 nm tù vƠ 20.000 USD.
Trc khi đa lao đng ra nc ngoài, Philippines chú trng hp tác cht ch vi các t
chc phi chính ph và T chc Lao đng Quc t (ILO) trong công tác đƠo to, nâng cao
-12-



tay ngh cho ngi lao đng. POEA t chc các lp giáo dc đnh hng cho ngi lao
đng, và la chn da trên các tiêu chun sc khe, ngoi ng,
Trong thi gian lao đng làm vic  nc ngoài, mng li các POLO cng h tr, bo v
quyn li ca ngi lao đng ti nc ngoƠi vƠ giúp đ ngi lao đng trong quá trình lao
đng  nc ngoài. Trong thi gian này, ngi lao đng không b đánh thu thu nhp và
thu chuyn tin v nc.
Sau khi lao đng tr v, h thc hin chính sách h tr cho ngi lao đng tái hòa nhp
cng đng nh tuyn dng li vi mc lng cao, hoc khuyn khích t đu t sn xut,
kinh doanh, các chng trình u đưi tƠi chính vi mô, mua nhƠ ,
2.5.2. ChínhăsáchăđaăngiălaoăđngăđiălƠmăvic  nc ngoài ca Thái Lan
Thái Lan bt đu xut khu lao đng vào gia thp niên 1970, sau khi Lut Tuyn dng và
Bo v Lao đng Thái Lan đc ban hƠnh vƠo nm 1983 s lng lao đng ca Thái Lan
xut khu qua các nc tng nhanh.
Vn phòng Qun lỦ Lao đng NgoƠi nc (Overseas Employment Administration Office)
thay mt cho B Lao đng qun lý hot đng đa ngi lao đng đi lƠm vic  nc ngoài
có nhim v qung bá đn các th trng nc ngoài v lao đng Thái Lan, qun lý hot
đng kim vic và tuyn dng lao đng ngi Thái  nc ngoài, bo v ngi lao đng 
nc ngoài.
Ngi dân đc t do đi lao đng nc ngoƠi theo các kênh khác nhau nh t đi, đi cùng
ch tuyn dng nc ngoài, thông qua các doanh nghip phái c và thông qua B Lao
đng và Phúc li Xã hi, nhng cn phi có giy phép ca C quan ng kim Trung
ng.
Thái Lan cng ch cp phép mt cách hn ch cho các doanh nghip hot đng trong lnh

vc đa ngi lao đng đi lƠm vic  nc ngoài. Các doanh nghip phi có mt khon
tin ký qu bng tin mt, trái phiu chính ph hoc gi ti ngơn hƠng vƠ đng kỦ vi C
quan ng kim Trung ng. Trc khi gi lao đng đi nc ngoài, các doanh nghip
phi đng kỦ hp đng tuyn dng, điu kin làm vic đ Cc trng duyt.
Doanh nghip ch đc phép thu phí ca ngi lao đng trong vòng 30 ngƠy trc khi đi
sang nc ngoài. Nu sau khi đn nc ngoƠi, lao đng phi làm vic vi mc lng thp
-13-



hn hoc không đúng vi ni dung công vic đư kỦ thì có th yêu cu doanh nghip làm
th tc đ quay tr li Thái Lan.
Trc khi đa ngi lao đng ra nc ngoài, công tác thông tin truyn thông đc các c
quan nhƠ nc và các doanh nghip phái c thc hin mt cách rng rãi, công khai cho tt
c ngi lao đng. Thái Lan thành lp trung tâm tìm kim vic lƠm đ phc v nhu cu tìm
vic ngoƠi nc, trang b kin thc, qui trình tuyn dng, nâng cao tay ngh đ đáp ng
yêu cu công vic. Ngoài ra, h còn thành lp các trung tơm đc bit nhm đi phó vi
hành vi la đo vƠ trái phép trong XKL  36 tnh trên c nc, nht là các vùng có nhiu
ngi đi lao đng ngoƠi nc và t l khiu kin cao nh  các vùng Bc vƠ ông Bc.
 tng cht lng ngun lao đng, Chính ph qui đnh tt c lao đng trc khi xut cnh
phi tham gia khóa hc đnh hng min phí ca Cc Vic làm ậ B Lao đng.
Trong thi gian lao đng đang  nc ngoài, Vn phòng Lao đng Thái Lan đt ti mt s
nc mƠ lao đng Thái Lan tp trung nhiu đ giúp đ lao đng trong quá trình làm vic 
nc ngoài và xúc tin hot đng hp tác vi các doanh nghip.  h tr ngi lao đng,
h còn thành lp Qu h tr cho lao đng ngoài nc nhm giúp đ nhng lao đng gp
ri ro, không có tin tr v nc.
2.5.3. Mt s kinh nghim rút ra t chính sách đaăngiălaoăđngăđiălƠmăvic 
nc ngoài caăcácănc
NhƠ nc cn có mt c quan thng nht qun lí, điu hành t trung ng đn đa phng
v t chc, qun lí hot đng tuyn dng, đƠo to, cng nh thông tin đn ngi dân. 

các đa phng  Vit Nam có nhiu lao đng đi lƠm vic  nc ngoài cn có các vn
phòng, nhân s ca c quan qun lí đ thun li trong vic thông tin, giúp đ khi tu nghip
sinh trc khi đi vƠ sau khi v nc. Tng t nh vy,  các khu vc ca nc ngoài tp
trung nhiu ngi lao đng Vit Nam, cn có các vn phòng, nhơn s ca c quan chc
nng Vit Nam đ thun li trong vic h tr, giúp đ khi tu nghip sinh gp khó khn.
Các c quan nhƠ nc cn qun lí cht ch các doanh nghip phái c. iu kin đ cp
giy phép cn chú Ủ đn kh nng tƠi chính, t cách ca ngi s điu hành doanh nghip.
Trong quá trình hot đng, doanh nghip nào vi phm thì phi có các ch tài x pht, tm
dng hot đng, thm chí thu hi giy phép.
-14-



NhƠ nc cn ch đng tuyên truyn, cung cp thông tin rng rưi, công khai đn ngi dân
v tình hình xut khu lao đng sang các nc, và yêu cu các công ty dch v cng cung
cp thông tin rng rưi đ ngi lao đng nm đc. M các khóa hc đnh hng cho lao
đng trc khi đi sang nc khác đ có th tìm hiu trc li sng, vn hóa, môi trng
làm vic cng nh nhng khó khn s gp phi.
NhƠ nc cn có s h tr ti các đa phng  nc ngoài tp trung nhiu lao đng Vit
Nam đ giúp h hòa nhp vi cuc sng vƠ giúp đ khi h gp khó khn.
Sau khi lao đng v nc, các c quan nhƠ nc, doanh nghip cn h tr h tìm kim vic
lƠm, đƠo to li, nâng cao tay ngh đ h có th kim đc vic làm vi mc lng phù
hp, hoc t kinh doanh đ h tái hòa nhp vi cng đng.