Giáo trình điện tử công nghiệp

Vl,J GIAO Dl,JC CHUYEN NGHI~P

TU
Ci N6HI~P
•

sAcH DUNG CHO cAc TRUONG flAo T"'O H~ TRUNG HOC CHUYEN NGHI~P

NHA XUAT BAN GlAo DI,IC


vO

QUANG HOI

Giao trinh

BIEN
'n)
CONG
•
(Stich dung cho ctic tnlimg dao kJo

h~

Trung h9C chuyen nghi¢p)

(Tali b3n Ian Ihu nbii'l)

NHA XUAT BAN GlAo DI,IC

LUi gibi thifu _ _ _ _ _ _~_ _ _ _ _ __
Ni1m 2002, \/!J Giao dl!c Chuyen nghi¢p - 89 Giao dlJc va DaD ttjo da phl/i
hflP vdi Nlul xu(i'r ball Ohio dlJ.c XUli't ban 21 giao tn'nh phl!-C v~/ clio dao ttJo II¢
THeN. Cae giao trlnh tren da dll(lc nhie'u truang sli dlj.lIg va hoan nglienh. Df
fiip tl!-C bd sung ngu6n giao tfinll dang C01l thii'u, VI!- Giao dlj.c Chuyen IIghi¢p

phd /i(fP cling Nha xuii't bdn Giao dl!-c fiip tlj.C bien S09" m¢t s6' giao trillh,
stich tham khdo ph!!c VI:' cho dao tt;lO a cae nganh : Difn - Di¢1l rtf, Tin hoc,
Khai thac C(f khi. Nhiillg giao trinh fl{ZY tnfUc khi bien SO{lIl, VI! Ghio dl!-c
Chuyen nghi¢p d5 gEii de' C/I(fflg ve" trell 20 (Tlfilng va 16 eMir h¢i Ihda, lily y

kiln dong gop ve IJ¢i dung de c/long cae giao trinl! noi tretl. Tren

C(f

sa ughien

cUu y kiln dong gop eua cae trttimg, nh6m fae gid d5 dieu cMllh Il¢i dung cae
giao tn'nh cho phil h{fJJ vaj yeu cau thl!c tiin han.
VOi kinh nghi¢m gidng d(lY, kiln thuc tich luy qua "hitu !lam, cac lac gid dO'

c(; g611g di nhullg Il~i dung du9'c tdull bay ia nhung kiln thue C(/ bun "luff
. nll/lllg van c~p nh~t du9'c vai nhullg tiell b(J cua kllOa h9C ky thu~t, WJ7 tlll!c teO
sdll xUdt. N(Ji dung cua giao trillll COil t(lO Sl( liell thOng tit D(lY nghelell THe N.
Cac giao trinh dUifC bibj SD(l1l theo huang ma, hell thuc r(Jflg va co' gdng
chi ra tinh ling dyng cua n{ii dung dUifc trlnh bay. Trbj ca Sd d6 t(lO dieu ki¢1I
di cac truang su d/Jng m~t cach phu hifP vai ddu ki¢n ca sJ v~t chdt ph,!c V/J
thl!C hanh, thllc t~p va d(jc diim eua cac ligan", chuyen Ilganh dao t{lo.

01 vi¢c d6i mai phuong phap d{lY va hrc thea chi d{lo cua 8{i Giao d,!c va
Dao t(lO nAdm nang cao chat IUifng d9Y va h9C, cac truang can trang bi du
sach cho thu vi¢n va t(lO dieu ki¢n dl glao vien va hqc sinh co dii sach thea
Ilganh daD Igo. Nhung giao trinh nay ciing Ja tai li¢u tham khao t6't cho h9C
sinh do 16't nghi¢p can dao t{1o i(li, nhon vien ky thu~t dang trl!C tilp sdn xua't.
Cac giao Irinh dtJ xua't bdn khOng thl tranh khoi nhilng sai s6t. Rat mong
CaG 'hay. co giao, b(ln d9C g6p

y di Idn xuiit ban

sau dUifC tot han. M9i g6p

y'

xin gu; ve': Cong ty co' phan sach d{!i h9C - d{!y n'ghe, 25 Han Thuyen, Ha N(Ji.

VI) GIAO DI)C CHuvtN NGHItp - NXB GIAO DI)C

3


-0

Tietl b¢ cua khoa h9C ky thUt;it dii tung ngay ddi mal clie.phan til, cac
mgch diiu khie'n trong tung may rieng Ii (UIIg nhll cong IIgh¢ sail .wilt ella
nhie'u /fnh vlfe klu1C nhau.
Di¢tI til C6ng IIghifP ngay !lay Hong chi b6 IlfP frong ti,,11 I'W Cong
nghi¢p rna con co mplui'n d{i'u xliy dt!lIg m¢t lien kinh Ii thea phuong hllO'l1g cong nghifp hod. Vi
v(iy giao tdnl! Di¢n til cong IIghi¢p Iii m¢t n¢i dung h9c tfjp kh6ng tId thie'u

cuo filii/fig ngiinh co lien quail din v£jn han", quail /y, sua chila cac nui)' moe,
(rang hi va day chuyen cCing ngh¢ c6 yeu cau vi kho'ng che' va dieu kllli'fI.

a

N(h dung Clia giGo trlnh Difn

tti c611g

ngillfp g6m 11 dUlong, ("eo Trinh

giao trinh giiri thi¢u cae phan ttl ri'li r(1e, cac m(1ch diiu khiln va thiet hi
ding "luI phgm vi "1Ig d~f1Ig etta cllling trong thlfe ti sail xual rna nguiti hec co
thi se gtjp trong thlfe ti san xua't.

llf,

N¢i dung cua giao trlnh klu] "9ng, vI' v~y tuy theo yeu call cua IIgc'mh hec
ma c6 thl di sou vao ehlldng nay va c6 the' fi'm hie'u khQi quat 6 chlldllg kia.
Trong qua trt'nh bien so,}" cluing toi do co' gallg trill II bay cac f/(Ji dung
m¢t each ddn gidll va dl hilu nluff, dl nglloi d(}c co thl tlf hrc khi khong Ct5
dieu kifn fiJi JiJp.
Giao trinh bien sOfln chit yeu cho ddi t&l(lng Jd h(}c sinh eac fr&long Trung
h9C ehuyen nghifp, nhlhlg n6 cung nlt tfft cho h9C sinh h9c nghe, 1&/ daD tflo lfli
cua cac kY thut;it vien va [Q tai lifU tham khao b6 ich cho sinh vMn Cao dang.
Trong khi bien sOfln chung Mi co' gang c~p nh~1 nhung tiin btJ khoa lire
kY thu~t dii d&l(lc ap dlfng VaG th&/c te'san xuat va diin dfll nhung n¢i dung
dllflc trinh bay m(j( cach don gian, dl hitu nhal .. Tuy nhien vdn khtJng frljnh
khoi con thiiu s6t. Vi vt;iy, rat mong nht;in d&lf/c y kiin dong gop cua bfln d(}c
dt Mil xuat ball sau d&lf/e ttit hdn.

Tac gii

4


Chllt1ngl

V~T Lieu DUNG TRONG KiTHU~T9~N TliCONG
NGHlep
1.1. V~T LI~U DAN IllfN
V~t lieu dAn di¢n dung trong ki th~t dien tu cOng D~P thOOng ill kim
lo,p va c4c bQp kim. CAe thOpg s6 ki Uiu~t chu y6u d6i voi v~t li¢u din dieD Ill:

_ Di¢n

tro sua't p a20°C, dan vi Om bay Omm
m

- H¢ s6 nhi¢t di¢n tra a de trob dieD tra

2

2

;

10m = 10' nmm

m

acae nhi¢t d¢ kMc 20°C:

R, = Ro(l + atO)

- Nbi¢t d¢ n6ng chay, Unh ra °c
- Kb6i 1 _ rieng, dan vi

~

bay

!,

BagU

o{t.c'Jl4ONG a6 Ki1M\l~TCMiJ ~u eUA Y~T J,J(iu

DAA'"

...........

......h.lt

"Ifn

"12I"a eu.o

.......~ ...g

(QIn)

"'i6 .. (~)

,",y reI

-e(tgl..~

_e(c.)

',72. '0"'

0,8940

1083

8,89.10'

Nh6m (AI)

2,82.10"'

0,804'

860

2,7.10'

sA. (Fe)

9,8.10"'

0,1062

1535

7,8.10 3

Yang (Au)

2,42.10-8

D,0036

1063

19,3.10'

BliIC (Ag)

1.62.10-11

0,0038

961

10,5.10'

Tht4'c (Sn)

1,15.10-8

D,lI042

230

8,8.10 3

Chi (Pb)

2.1.10-11

0,0040

330

11,4.10"

..611111fog


-.
1.2. V~T LI~U CACH al~N
V~t li¢u each di¢n dung trong ki thu*t di¢n til rit da d~ng. Cac-thOng s6 ki
thu3t chu yt!u d6i vOi v~t 1i¢u each di¢n ia:

- DQ Mn v~ di¢n : lA mue di¢n tp

dC1n vi

chi~u dAy

chlu dJ!Ilg dugc ella v3t li¢u treo mOt
rna khOng b! ph6ng dien thung. DC1n vi thuang dUDg 1A

kY/mm.
- Nhi¢t dQ chiu dU'Q'c rna khOng bi hong (0C)

• HAng s6 di¢n mOi

E

- Goe ,6n hao ('go)
- Kh6i luqng rieng (kg/m 3 )
BdR,I.2

cAc THONG

v.t li,ll
each di;n

s6 CHUV€U CUA Vf!.T LI~U CACH DI~N THUONG DUNG

DI) b'n v,

Nhltl

d~

cr.,n

chlu d!Jng

(kV/mm)

('C)

so

Hllng
d1tn mol

E

G6c tan ha~
(1.6)

KhOlluqng
rling (kg/m3)
1,29.10.3

KhOng khi

3

81

Mi ca

50+100

600

6+8

0,0004

2.8.10 3

sa

20 + 28

150.;. 170

6+7

0,03

(2.5.;. 3,3).10 3

Thuy tinh,

20 + 30

500 + 1700

4.;. 10

0,0005+0,001

(2,2.;. 4).10 3

Ba-kll-lit

10.;. 40

4 + 4,6

0,05.;. 0,12

1,2.10 3

e.-bO-nit

20+ 30

50 + 60

2.7.+ 3

Bia each di+n
Pret-xCJ-pan

9,+ 12

100

3 ••

Cao su

20

55

3

0.15

1,6.103

ll,la cach

8 + 60

105

3,8 + 4,5

0.04 + 0,08

1,5.10 3

SOp

20.;. 25

65

2,5

0,0002

0,95.10 3

Paraphin

20 + 30

49.;. 55

1,9 + 2,2

Nhl,latMng

10 + 15

60 + 70

3.5

0,01

1,1.10 3

£-p6-xi

18 + 20

,.0

3,7 + 3,9

0,013

(1,1 + 1,2).10 3

0,01.;. 0,015 (1,2+ 1.4).103
0,15

1,6.10 3

•

di~n

6


1. 3. V~T LI~U n)
Trang ki thu~t di~n tii. v~t li¢u tit dugc sir dQng r~t
nhu cul)n hut. may bil!n lip. nam cham, loa, micrO ...

nhi~u

troDg clic thil!t bi

cae v4t li~u tll d~u thul)e nh6m eha't sit tll. Cac cha't sat tit c6 : sAt (Fe),
kt1n (Ni), Coban (Co) va cic hgp kim clla chung.

Khi e6 til tnrbng ngoiti., cac
ch~t sat tit se nhi~m tit m~nh va r~t
m~nh (bang trAm, hang ngan ho~c
han nO'a so v6i til' tIuang ngoai).
Thay d6i cuang dQ til truOng ngo~i
thi sl,l nhh~m tit clla ch~t sAt tit
cfing thay dOL
Quan M phQ thul)e bh~u thi Sl!
thay dOi clla cam Ung tit B ella tit
truang ella cha:t dt tlt theo cuimg
dl) til truang ngoai (tiI truang tll'
hoi) duge bieu thi boi ml)t duang
cong gc;>i HI. duang eong tit hoa
(hlob l.lJ.

B

,
,,
,,
,

H

.B.

,

b ",'"""CC

·B..

Hlnlr 1.1: DI/tmg cong III hoa cMI 541 Iii

Bat dAU tang cuang dl) tiI truang ngoai H thl ciun Ung tit B tAng nhanh tll' 0
r6i d~t biio hoa (di8m a). Giam H thi B giltm (dol;lll.aBd ). Khi H = 0 thi B
khOng giam v~ 0 rna con c6 gia trj Bd • Nguyen nhAn la chat sat tiI da hi tiI hoa.
Lugng Bd gc;>i a. cam Ung tiI duo De knit tiI du oay, cin mQt tll' truemg ngoai
ngugc l~i vai cuang dl) H k • Sao d6 1a til' hoi ngugc l~i...
B

B

.)

b)

Hlnh 1.2: V ollg /11 trl CUll v4t lif" : a) TilclOlg " b) Til mim.

7


DuiJng l1i hoo khep kiD aB,( -H.)b( -B,)lI.a gQi
V~t

li¢u

l~

VODg til

.re.

tv chia lAm 2 lo,i:

1. V$t Ii~u tv eng: \long tft tr~ c6 di¢n tich Ian (blob 1.2a), tv du cua
v~t li¢u Ian. V~t Ii¢u tft cllng thuang dung lam cae Wi Dam ch4m,loa, micro.
nam cham vinb cw.v.v...
2. V.tll~u til m~m : VODg ti) tr~ c6 di~D tfeb Dhi> (blob I.2b). ti) du cua
v4t li¢u nho. V4-t li¢u tfr m~m thUOng dung lam cae loi cu¢n hut (ro Ie, cOng
lac to ... ), loi may biln cip.v .. v ...

CAU H61 CHUONG I
1. Kh8c nhau co bAn ella v4t li¢u dAn di¢n

va "'4t li¢u ctS.ch di¢n 18 gi?

2. C6 m.!l'y l~i "'4t li¢u tir? 'Ihlg d\lng cU8 chung c6 gl khac nbau? ChUng
c6 dung d~ dan di¢n thOng?

8


,.,

Chutfngll

KHAI QUAT v~ cAe LINH KI~N £)I~N TlI TUONG TV

2.1.

cAe LlNH

KI~N ~N

Til THI,I iI¢NG

Trong mfCh di~D. n-4ng thai di~D cua mQt, lioh ki~n (hay ph4n tir) dugc tM
hi¢n hoi 2 thOng s6 tr~g tb.!1i 11\ di¢n lip u d~t (hay wi) tren li.nh ki~n va dc)ng
di¢n i ch~y qua 06.
C4c ph.tn tir t':l' t~o ra u hay i gqi lit ngu6n di~D lip (ngu6n ap) hay ngu6n
dong di¢n (nguOn dc)ng). CAe ph.d:n tir thOng t40 duqc di¢n apbay dc)ng di¢n la
cae pMn tir tieu thl} di¢n (cac phI} tlii).
Tuy yeu du sir d\log, c.!1c linh ki¢n dug<: che' ~o du6i Dhi~u hinh d~ng
kh8.c nhau va co nhfi'ng d4C tinh ki thu~t tuong Ung v6i nob V1!c sir dl:lflg.
cae linh ki¢n di¢n til chia ra lAm 2 lO{Li:

- Lo~i th\1 dQng : di¢n tra,

tl,l di¢o, cUQo

day

- Lo~i tich cJ!c : did"t (diode), tranzito (transistor),lhyristo (thyristo), diac,
triac ...
2.1.L~tro

tra

a) Di¢n

dllQC .in xutl vai nhiiu gill tri dnnh dinh. Ilr vAi phjn Om (0)
lai bAng trim megaom (MO) vai cic _g .utl kMc nhau.
b) Trong mIlCh ~n, ~ trIr tbttOng duI'C sir d\Ulg vai 2 myc dich:

- ~ ~o dc)ng di¢n mODg mu60

(lfi ~t DLlCh Dh4nh).

-De I~o dj~n 4p mong mu6n (!4i n$ d"", JIlfch).
c) QUi trj cua di¢n trO khOng phI:! thUQc vti> t40 56 dc)ng d~D. nghia 18 giii
tri di¢o tra khOng thay ddi khi dUng m.ch mQ( clOOu cOng nhu xoay chitu.

a

d) Khi sli dl.Jog di¢n trit, do quan

- Oi'

tam tOi cae tham 86 sau:

tri cua di¢n tn1 ~
9


- Sai s6 eua di~n trO (doh theo %) bay dl) ebinh de eua

di~n

trO;

- COng sua't t6i da ebo pb6p (rnA di~n tra tieu tbl).) ;
- G1e tbam s6 v~ d4e die'm ea'u t~o, v~t li~u ebe' t~o.
d) Di¢n tra duge ebia lam 2 lo~i tbeo sl! tbay dOi gi<1

Lri di~n tra :

- Di¢n tra c6 gia tri di¢n tra c6 dinh (blnb 2.la, b, e, d, d, e);
- Di¢n tra
In, n,

co gi<1 td di~n tra tbay d6i
pl.

tr

.)

b)

~.

con

"",

@o

I

h)
,)

~

««WiF
d)

k)

I)

p)

HIM Z.I:CJc loqi di~1l trtJcddjRII wi biER tTl!:
a) Dil" trd than ;c) Diln tm than ~n :
b, I, m, p, e, d, d) Ditn rru d4y qudn ; B. h. i • .t. n) bit'n rrd.

10


e)

V~

clfu

t~o, di~n

tra c6

nbi~u

lOlJi :

- Di¢n tea tban- tr"n : B(!t than te"n v6i keo duqc 6p thAob tboi, hai dliu c6
dAy d.in ra_ Lo~i nay re nbung d" chfnh dc thlp (h\ob 2.1a).
- Di¢n tra tban phun : B"t than dUQ'c pbun theo rinh teen 6ng sll'. LO(li nay
dung pbO bie'"n bon VI d" cbfnh dc caa hem (blnb 2.1c)
- Di¢n tra day qul'fn : DAy kim lO{li eo di¢n tra sulft cao dU\1C quaD tren
6ng cacb di¢n r6i lrang men pbu toan b" (blnb 2.1b) bo~c cbua m"t khoang d(!;
dtch m"t con cb<,!y tren than di¢n tra nhAm di~u chinb tri s6 (blnh 2.1m, I. p).
Ciing colOi;li di¢n tra day qul'fn kbOng pbu men (blnb 2.Ie).
VI di¢n tra day qul'fn c6 nbi~u vong day nen gay ra cam khang. ~ giiun
va trir kbi'r cam khang nay, nguai ta tbuang dung 2 cacb : bo~c qul'fn day tren
tlfm cacb di¢n tMt d~t (blnb 2.Id), bo~c qufu cMp dOi (blnb 2.1d) d~ 2 vOng
day qnb nhau c6 deng di¢n cb(ly nguQ'c cbieu.
Di¢n tra dAy qul'fn chiu dUQ'c cOng sulft tieu tan 16'0, b~n va chfnb dc
nbung gia thanh cao.
- Bie'"n trer : la di¢n tra day quan bay tban pbun blob veng cung, tren do c6
mQt con cb{lY co ~(!; tbay dOi vi trf kbi xoay tr1,lc. Bie'"n tm thuang co 3 dau ra.
dAu gWa ling vOi con ch{ly (hlnh 2.ig).
Con cb~y' cbia di~n tra veng cung tbanb 2 pbltn : 1 va 2. Tuy tbeo vi lri
con ch{ly rna cac di¢n trer pbfu 1 va 2 se tang bo~c giam va ta c6 tbtl' sir d1,lng
tuy tbeo cacb n6i d.!iu ra. mnb 2.Ih, i, k, n la hinb dang m"t s6 bie'"n tra pbO
bi6n. Bi6n tra Him nhi¢m V1,I pbAo ap con gQi III cbi6t 'po
g) Tren cac bim. ve di¢n. di¢n tra dUQ'c kf hi¢u nhu blnh 2.2.

SIS' c6 ngbia
thl1' nhlt

a)

b)

SIS' c6 nghia
thll' hai

"cnv~
SO"-O
( lOX)

)=
. 6

Sal s

,)

HtnIt 2.2: Kl hi~u difn m} :
a) Di~n trd; b)/JUn Ird 3 dJ" dtly;
c) Bien trd 2 lid" dtly.

11


h) each dQC tri s6 (hay gi' tri)

di~n

tri1

CO nhi~u cAch ghi tri 56 di~n tra treo thAn di~n tra. PbO bi~n lit quy lll4t
ghi theo mllo. Tren than di~n tri1 thuang c6 4 vong mau (hlob 2.3), Vong tht1'
nh«'t chi con s6 c6 nghia thu nha:t. Yang thu hai chi con s6 c6 nghia tht1' haL
Vong tht1' ba chi s6 56 0 tilp theo (ho~c chi s6 rno luy thCra ctk 10). Voog tht1'
ttr chi sai s6. Con s6 ttrang Ihtg vai 3 vong mau d4u nhu bang 2.1.

Bing 2.1

.

so

MIIu

Con

Den

0

Xanh Ie clIy

5

Nilu

1

XanhlO'

6

2
3
4

TIm
Xam

7

Tr'ng

9

Do
Cam
VlIng

".u

Con

so

•

Vong .tht1' tu c6 mall chi % nhu sau:

- Mall cua thAn di¢n tra (khOng vong)
- Vong ngAn nhU (nhn b~c)
- Yang kim nha (ohu YAng)
- Vong do
- Vong nAu
each dQc mQt ga tri
di~o tra nhu hlnh 2.4 vA
hinh 2.5.

Trm..g hQp chi c6 3 .
WIng mA vkim nhU bay ng6n nhO 1hi d6.
lit di¢n 1M c6 1rj s6 nhl> ban
100. Vong kim nhU : x2-;
10
,
"_ nh-u : xIvong
nga.u
100

- sai 56 20%
- sai s610%'
- sai s6 5%
-sais62%
-5ais61%

12
4

7

10

"'10%

R-47,ll "'U)'M.
=o4:"7UOO "'10'1> c6a47OOD:
R-42100 • .51700

Ngubi ta cung sir d~g each ghi t.I"\lc tilp tren ch4.n di¢n tnJ gi' tri di~n
tra tinh theo n voi chfi" ci1i chi bQi s6 cua n (R
lOon; K
103.0; M =
1O'n), eM ti!p theo chi sai ,6 (M = 20%; K = 10%; J = 5%; H = 2,5%; G =
2%; F = 1%). Vi dy : 4K7J lit 4,7kn ± 5% cua 4,7kn. Di~n trl14K7J c6 gis
tri til 44650 d(n 49350.

=

12

=


i) Tri s6 di¢n tro vol cOng su,"t tieu tan cua di¢n tra thuOng dllQC ghi tren
bin ve di¢n nha hlnh 2.7.
~

GUi tri di¢n trlt dnh b.!ng

~ Gi4 tei di¢n

n, ghi con s6.

trlt tinh bAng kO, ghi chu k sau con s6.

Cam

Nlu

DO

Ii 1-- 11===

===11

Kimnhil

==!I.l~
0110

R_1O.I0 3 ±2O%
= lOOXln ±.2O'l. cUR lOOXln

R = 20 x 1/10 = 20

R = 8.0000" 12.000Cl
",811;n .. Inn

Hill. 2.5: Cach d9c difn trokhi co 3 vOlIg mall
~

Gia tri

di~n

Hillh 2.6: Cach dlJCdi4n trunho Irdn lOil

tra tinh bing MO, ghi chit M sau con s6.

~ COng sua""t tieu t4n tinh bAng W. ghi chu s6 La mii. Khi cOng suort nho
han 1W thi g~ch ngang hay g~ch cbeo trong .ki hi¢u di~n tra ..

k) Di¢n tra ella m¢t day d4n phI). thu¢c VElO kich thuae da.y dAn:

I
R=ps

[nj

,

(2.1)

1k

2M

--CD- --CD- -DO-

Trong d6 :
P - di~n tro su,"t eua
v~t li~u lam da.y, Om
1 - chi~u doli day. m
s - thi~t di¢n d4y. m 2 •
Di~n tra con thay d6i
theo nhi¢t dQ:

~

b)

0)

470

5,1'"

O,8M

d)

0)

----c::J--- ---c::::J- ---c::::Jd)

HINI 2.7: Cdc/l glti gid tr; difn tro lid c6ng sudt til~ tan tren
di/ntrrl:a) 5il· lOW; b) 1 tD· 5W; c) 2 Mil· 2W; d)
470il·lJ2W;~) 5,ll:.il·lI4W;e) 0,8 Mil·l18W

R, = Ro(l + Trong d6:

(2.2)
=Ro+Roa"=Ro+.1R
R, - di~n Ira at", n; Ro - di~n trIJ a DOC, n ;

b~ 56 nhi~' di~D

bir, ~.I.

13


2.1.2. T~

di~n

a) Hai v~t dAn (thuang la hai ta:m kim
lo~i) d~t gAD nhall vll each di¢n nhau t~o
thanh m¢t tl,l di¢n (hlnh 2.8). cae ta'm kim
io,i gQi ia ban cl,I'c ella tl,l di¢n.

s

b) Tuy thee cha:t each di¢n (di¢n 'm6i)
giiia hai him Cl,I'C rna 11,1 di¢n chia ra nhi~u lo~i :
tl,l khOng khf, t1,l gia'y. tl,l mi ca, tl,l ddu, tl,l g6m,

tl,l SU, 1l,l hoa hay 11,1 di¢n pMn (tl,l c6 di¢n mOi
la dung dtch hoa hQc)v.v ... (hloh 2.9).

Hinh 2.8: Ngu.yen Ii cau tgo m¢z
'If dj~n

,)

b)

.)

CI}I::

Am (..0 Ong).

d)

Blish 2.9~Cac 1000i 11;1 dif-n :
aJ r". gidy .. b) TIJ mi ca .. c) Til ddu .. d) r". gdm .. d) T'! hod .. eJ Cdu.

t(!O

11;1 hoa.

c) Di¢n dung ella Il,1 di¢n tAng theo di¢n tfeh d6i di¢n giua hai ban Cl:rc nen
de tang di¢n dung phai tllng di¢n tf~h ban c\I'c. Khi d6. kfch thuoc se t;\JIg. De
kich thuoc gQD l{li, nguoi ta lam hai ban C\IC 10. hai hi kim
hai ban 'gia:y each di¢n r6i cu¢n tron l~i (nhu blnh 2.10).

d) Theo gici tri di¢n dung.

tl,l

- Tl,I co di¢n dung c6 dinh ;

14

di¢n con chia ra :

lo~i d~t

xen ke: giua


- T~ c6 di¢n dung thay dOi du<;JC
(trong ph~m vi oao d6).

LA kim lCWiJ1i

TI,l co"di¢o duog thay dOi duqc chia
ra 13m hai nh6m :

M 1i1 nbOm xen
ke nhau, m¢t h¢ c6 dinh. m¢t M d¢ng
- TI,l xoay : g6m bai

xoay duqc quanh mOt trl,lc (blnh 2.11),
each di¢n bang khl)ng' khL Khi xoay,
di¢n tfch d6i di¢n giQa 14 dOng va la tinh

thay dOi n~n thay dOi duqc di¢n dung
clla lI,l di~n.

•
HinIl2.10: Ctfu tgo cua til gitfy

0)

HlIah2.Il:T¥xoay:

_

a) Til xoay /wi ngdn; b)T",xoay ~t.ngdn.; i) tUt.a1ll

- TV tioh chinh : cOng g6m
hai hay nhi~u 1i1 nhOm xen ke.
Di¢n mOi clich Ii cac 1i1 bIng mi
ca. Vf tef hi dOng thay dOi nhb
tu6c no vit xoay tfl,lC vft (hloh2.12).

"may

~'~
~ ..
~

>.

BiM.lJ2:T¥
link chinh

,
,

15


d) Khi sit d~ng t~ di¢n; cAn quan t4m

Un eate thOng s6 sau :

-

Giat tri di¢n dung;
Sai s6 eua di¢n dung (%) ;
Di¢n ap lAm vi¢e ;
Die tham s6 kha1e ciing nbu lo~i tl,l (xoay cbi4!u bay mOt cbi4!u).
e) T~ di¢n duqe ki hi¢u tren ban vir di¢n nhu hlnh 2.13.
g) Gia tri di¢n dung clla tl,l di¢n duqc ghi tren t\}. di¢n cOng c6 hai catch
wong t1! nhu di¢n tro:
- Bang cac chB:m mAu ho~c
vang mau (bang 2.1).
- BAng s6 ghi tr1!e ti~p.
.j
b)
oj
dj
Luu y : Cae ty. thong thub-ng IA
lo~i khOng pUo CIIC. Ty. hoc1 IA ty. c6
Hud, 2.13: Ki hit" til di¢n "
el!c dnh vA khi lAm vi¢c phii n6i

a)T¥ tM"s thWns,' b) Til hod "
dung cl!e (ioh. Nl!u n6i nguc;rc cl!c
c) Til :way .. d)T~ tinh chinh.
tfoh. ty. hoa si! bj bOng.
b) Qua trlnh n~p di¢n vA ph6ng di¢n clla t~ di¢n
D6ng khoa K v4! VI trf 1 (hlnh 2.148), t~ di¢n C dlIQ'c n~p.di¢n III ngu6n
di¢n ap D qua di¢n tra R. Luc diu Dc = 0 nen dong di¢n n~p ie la l(m nh6t:
..

U

lc=lg=R'

Trong qua trlnh

n~p

thi

Uc

tilng dl'in va dang

n~p

gicim dan vi;

DuOng bi~u di~n ic vA u" theo bAm mO nhu tren hlnb 2.14b va p~'1 thuQc
c4c thOng .6 R. C.
.

I,

-u,

2

•

u,

U,

u

u -- -----------------

C

u,

R

o

0

,
0)

b)

0)

HW. 2.14: Snddmpc..ll (a) vddd thi rrqp 4;p, (b),~4ip. (e) c~" 4l~n.

16


Thai gian n~p dity coa tl,J (khi Uc = U) tAng kbi R titng (VI dong n~p nha)
va C tiing (vi phai n",p la.u). Tfch RC gQi la hlng s6 thai gian cua m",ch.

t=RC

(2.3)

[s]=[n].[F]
Thqc te, co the coi gia td n~p d-'y cua tl,J III 5'[.

Khi d6ng khoa K v~ vi tri 2, tl,J di~n C se ph6ng di~n qua di~n tra R til ban
cqc dlWIlg (+) sang bim cV'c am (~). Dong ph6ng c6 chieu ngugc v6i chi~u
dong n",p.
Luc diu, dong ph6ng co trj s61trn nhit:

. U
, =R

1

Trong qua tclnh ph6ng
giam (hinh 2.14c).

di~n, di~n

ap Uc giam dan va dong phong cOng

Thai gian ph6ng se lau neu '[ = RC 16'n.
ThV'c te, c6 th~ coi thai gian ph6ng hc!t coa t\lla 5'[.

2.1.3. Cuqn cam
a) CUQn cam la cuQn day dan di~n colOi bang chlft
(lei khOng khi).

sat til hay khOng c6 15i

b) Khi c6 dong di~n ch~y qua, cUQn cam tra thanh mQt nam cham di~n. Tit
tnrong coa cu~n cam m?nh hay y!u tuy thea s6 vong dAy cu!)n cam nhieu hay it,
dong di~n chc;.y qua cu!)n cam Ibn hay M va cUQn cam c615i sAt til hay khOng.
c) Dbng m¢t chi~u khOng dOi chc;.y qua cu¢n cam se sinh ra mQt tit truang
khOng d6i. .
Dong m!)t chi~u bi!n thien ho~c dong xoay chi~u qua cu¢n cam se sinh ra
m(>t tit trllCmg bi!n thien, Tit trllang nay gay ra suc di~n dQng cam ling (sUe
di~n dQng tV' cam) trong cUQn cam. Dong tV' cam co xu hlltrng ch6ng I?i sl!
bi!n thien clla dong di~n chinh da: sinh ra n6. Khi dong di~n trong cu!)n cam
tang 1M, dong tV' cam ngtn;1c chi~u lAm dong di¢n cu¢n cam tang ,ch,,-m. Khi
dong di~n trong cUQn cam giam xu6ng, dong tl! cam cung chi~u lam dong di¢n
co!)n cam giam ch~m.
d) Do c6 suc di~n d¢ng tV' cam khi dong xoay chi~u ho~c dong mOt chi~u
bi!n thien ch~y qua cUQn dm nen d6i vai dong xoay chi~u -hay dong mOt
chi~u bi!n thien, cu!)n cam ngolli tra khAng do di¢n lrb R clla dtly quin t<;lo ra,
con c6 lrb khang do tV' cam gay ra gQi III cam kh~ng.

2-GT Di~nTli eN


X,~21tfL

Trong d6:

(2.4)

f - utn s6 ella dbng

di~n.

Hz

L - dQ t11 cam ella eUQn da.y. H
Xl. - cam khang ella e.uQn dAy.

n

T6ng tra to~n bQ ella eUQn cam se ta: (2.5)

Vcri dong mQt ehi~ll khOng d6i (f = O) thi Xl. = 0 v~ Z = R. Nhu v~y. d6i
vai dong m.:)t ehi~u va dong bi6n d6i tin s6 tha'p thi eu.:)n cam e6 t6ng tra nho.
ebn d6i vai dong bi€n d6i tAn s6 eao thi eu(m cam e6 t6ng tra Wn.
d} cae tham s6 cAn quan tAm khi sit dl,lDg eu.:)n cam Ill:
- Gja tri d!) tv cam L

- Dbng di~n lllm

- 56 vbng dAy
eu!)ncam
- cae tham s6
v~ ea'u tl;lo
e} Ki

vi~e

ella eu!)n cam
~

~ ~

.J

hi~u

ell!)n
cam tr~n sa d6 di¢n
ohu hloh 2.15.

oj

Hinh 2.15: Ki hi?u CU(JII cdm :
a) KMng co loi sat til .. b) Co loi s&t til;
c) 1.o9i diiu chinh dll(1C d(J tlf cdm.

2.2. cAc LlNH KleN f)1~N Tir TicH CI,fC
Hi¢n nay. cae linh ki¢n
ban dAn.

di~n

tit deh cqe

d~u

duqe san xua't tu cac cha't

Chlft ban dAn dugc ehia thllnb bai lo~.i theo pUn tit mang di¢n dleb ebuyen :
- &n dAn N (Negative) : con gQi l~ ban din Am bay ban dAn
dAn N e6 pMn tit mang di¢n III di~n tit (electron) 11m.

di~n

tir, Ban

- BaD dAn P (Positive) : cbn gQi Iil ban dAn duang hay 1mn dAn "10 tr6ng"
(hole). Ban dAn P e6 ph'n tir mang di¢n Iil "10 tr6ng" duong,
Khi hai mi€ng ban dAn P vil N gbep 1.,i vai nbau tbi tl;li ebb hai m~t gh6p
nhau se hinh tbanh m!)t 16p titp xl1e P-N. L6p ti6p x6c nlly e6 dnh ehlft d~e
bi¢t III chi eho dong di¢n ehi;ly qua tbeo ehi~u tu P sang N mll khOng ebo ebn
qua theo ehi~u nguqc IlJi. Hnh ehlft d~e bi~t cua 16p ti6p x'llc P-N duqc Il'og
dl:1ng trong cae linh ki¢n di¢n tir tich elfc.

18


2.2.1. BI61
a) Dio! ta d",ng elf bun dan g6m

hai lOp ban d4n P vA N gbep il)i v6i

A1

I
A ..
.)

~K

N

~

nhau (blob 2.16). Diu n6i v6i blin din
P gQi HI. an6t (A). DAu n6i voi ban din
N gqi Ja ca.6. (K).

Hinh 2.17 tcloh bay rn"t s6 di6r Il!c
(con gQi hI di6t th!p m~t).

p

K

Hlllh 2.16: Nguyen Ij cdu t~ (a) va ki hifU
(b) clio didt.

K

A

•

K

Hlnh 2.17 " H;nh d(Jng rMI.J~ dj~t h!e

b) Nguyen Ii Mm vi~c ella didt khd dun gian. Khi di6t dUQ'c phAo ap thu4n
(bloh 2.18a) rUe Ia C\rc ducrng cua ngu6n mt>t chi~u n6i v6i an6t. cllC Am cua
ngu6n n6i v6i cat6t thi di6t se thOng vA din di~n qua phq tai. Trj s6 dong di¢n
phl;l thut>c vilo di~n tro cua tii va cua ml)ch.
Khi di6t dl1Q'C phAn oip ngugc (bloh 2.18b), tlie Ia cgc duong cua ngu6n
n6i v6i cat6t. C\rc Am cil8 ngu6n n6i v6'i an.6t thi di6t se kbrni va kbOng cho

19


dong di~n qua
ph~ Iii (I = 0).
Th1!c te', troDg
truang
hgp
nAy. van c6
m"t dong di~n
rat nhb qua
di6t thea chi~u
til K sang A
gQi lA dong
di~n nguQ'c hay

.dong di¢n roo

, ,

, ,
•

•

-- .

. .....

bj

.j

HIIlIt 2.18:

OJ,,, tMng (a) kh.i ph.dn up thugn va khoti (b) khi phdn tip ngJI't!C.

V~y, di6t chi cho dong di¢n chlJ.Y qua ti:r A sang K khi phan ap
khOng cho dong di~n chlJ.Y qua ti:r K sang A khi pha.n ap nguQ'c.

c) D¢c tuyen Von-Ampe cua di~t lA dutrng bieu thi quan
dong di¢n qua di6t va di¢n ap d~t vao hai qrc di6t (blnh 2.19).

v

Vng_ Vngcp

o
u~

-.• "j"

4

,

L

;U

u~

l~

HUiIt 2.19: Mc tl.lyen V OII-Ampe clla did,

.0

u.

h~

thu~n

vA

I (U) giua

D~c

tuy(n Von-Arnpe tinh ~ua di6t c6 hai nMnh:

. N/lanh thur)n : U"ng vai pUn ~p

thu~n.

Sa d6 n6i rn~ch b g6c I. Dong di~n qua di6t tAng thea di¢n ap. Khi di¢n ap
d~t vao di6t vuqt qua rn¢t ngutmg Un khoimg 0,1 V + O,5V va chua Ian lim thi
d~c

tioh co d~g parabOl (do,n I). Khi di¢n ap 160 han tM d~c tInh g4n nhu
duang 'hilng (do~ 2).
.
- Nhanh ngu(lc " U"ng vai phAn Ap nguqc.

a

Sa d6 n6i rn(Lch g6c III. Llic d4u, di¢n lip ngugc tang thi dong di¢n
ngugc (dong di¢n ro) r(t nba cOng tAng nhung ra't ch~rn (do~n 3), cO' vai rnA.

Khi di¢n Ap ngugc du 160 IUnl1 > IU"3. max l thi dong di¢n ngugc tAng nhanh
(do,,!-n khuyu 4) va cu6i cung thi di6t b~ danh thung
nguqc tang vQt du co giarn di~n ap. Di6t bi hong.

(do~n

5). Luc nay, dong

~_~~_~_,_~_~~d.~_

khOng quA O.SUng.mlx- Vai IUn,Idi6t coj nhu a tr,ng tMi khoa.
,

D~c

tuy(n Von-Ampe cho tha'y. tuy thea di~u ki~n pUn Ap rna di6t c6 th~
dAn dong hay khOng dAn dong. Di6t la rn¢l van (valve) ban dAn. SI! chuyen dOi
thOng ~ khoa cua di6t la knOng
o
uk thai rna cAn c6 rn¢t thai gian
I,
llh~:t Jinh.
torf - thai gian dn d~ di6t
chuyen tir tr~ng thAi thOng sang
tr~ng thai khea

thai gian c4n M di6t
chuyen tir: tr<;lng thAi khoa sang
tr~ng th~i thOng
ton -

Vi th(, n(u chu ky thOng ++
khoo qua ngln thi di6t bloh
thuOng c6 the knOng t.o duQC ch(
d¢ khoa.

Hln" 2.20: Dijc tuyi'n Von-Ampe cda didt P/r.!4 tIw~
nlJilt~
D~c Hnh Von-Arnpe cila di6t
con thay ddi Iheo nhiN d¢ (hlnh 2.20).
d) Khi sir dl,mg di6t, cAn quan [Am tai c~c thOng s6:
- Dong di~n djnh rnuc ch,y qua di6t khi phAn ap thuf-o : lA dong trung
binh qua di6t IAu d~ khi di6t thOng rna khOng lam di6t n6ng qua nhi~t d¢
cho phep.
21


- Di~n lip nguc;JC cho ph6p 16'0 nhllt : Ill. di~n ap ogUQ'c d.t Itn di6t lau dAi
mll. di6t khOng bi thimg.
- Tcin s6 Hun vi~.
- 81)t lip trtn di6t 'khi dAn dc)ng thu$o djnh'mue.
- COng su~t tieu tan tren di6t khi dAn dc)ng dinh mue.

2.2.2. Tranzilo
a) Tranzito Ht dl)ng CI) ban dAn g6m 3 lap ban dAn ghep lien ti~p l~i v6i
nhau nhu sa d6 tren hlnh 2.21. C6 2 cach gMp Iii P-N-P v~ N-P-N tuong ling
vcri ten gQi tranzito thu$n vll. tranzito ngUQ'e. Tranzito dAn di¢n bing c8. di¢n til
(b8.n dAn N) v~ 16 tr6ng (ban din p) nen cc)n gQi Ill. tranzito luang qrc (Bipolar
Transistor).

C

E

C

E

----:y;
.j

~
bj

HiIl1l2.21: Ng!fYin Ij cdu If1.O vd kj hiru cdc trallzito thu(Jn (a) va T!g/l?r (b).

Tranzito c6 3 c\IC (hloh 2.21) :
- Cl1c pMt (cvc emita, cl1C E: Emitter)
- Cqc g6p (cl1c

cOl~chta,

C\IC C : Collector)

- Cl1C g6c (CI1C baza, C\IC B:

B~se)

Hi~o nay, tranzito NPN duqc dong ph6 bi~n hon vi kha nAng ehiu nhi~t t6t
han vll. trong m~ch cl1c E n6i mal (masse) cling v6i Am ngu6n.

mnh 2.22 18 hlnh dang M ngoll.i cua m¢t 86 traozito.

De

b)

hieu cach lll.m vi~c cua tranzito, ta xet m(l,ch cl1e phat chung vai
tranzito nguCi'c NPN (hlnh 2.23). Ngu6n EJ gay ra pUn cl1c thu~n cho lap ti~p
xuc J\. Ngu6n E z gay ra phan cl1c nguCi'c cho lap ti~p xuc Jz va phAn cl1c thu$n
cho lap ti~p xuc' J\.

22


I

-EE---D:==:
I

-=

E!~
I

HlIIh 2.22: M!)t so kilu dang tralUito.

Lap J, phan C1:rc thu~n bOi ngu6n E, nen c6 dong IB ch~y
13. di¢n til tl! do e tu C\l'c E tOi ct!C B qua 16p J \,

ti)

B sang E. tue

LOp J 2 hi pUn C1!C nguQ'c hoi El nbung vi ~ » El nen di¢n truang do E2
t~o ra khai mfDh. Han nita. 16p P C1;TC g6c l~ mong nen chi mOt s6 nba di~n tiI

t1! do tu c\lc E tdi c\lc B. COD ph4n IOn vuQt qua 16p P c1}'c gOc. qua 16p ti~p xuc
12 Wi C\lC g6p C dci vI! e'iC duang ngu6n~. Vi v3Y. dong cl,TC g6p Ie qua ph~
tM R, dU'Q'c tq.o ca.

Mq.ch dong E, qua B. E gQi III mq.cb di~u khien. M,ch dong ~ qua lai.
qua C, E gQi III m~ch ta.i. VI Clore E chung nen : IE = Ie + Is

.

Khi tAng U al thl IB tlng va. Ie tlng. NgUQ'c l~i, giam Uas thl In giam vA Ie
giam. MOt lugng thay d6i nba eua In cOng gAy ra mQt luc;mg thay d6i lOn, cua Ie
nen tranzito c6 ttc d\lng khu6ch d~i.

23


M!u dao e1!e tfnh U BE. tue 18.
n6i egc B vilo e1JC Am eua ngu6n
di~u khien E J vii n6i e\le E vilo e\le
duang eua E J tbl tranzito khOng
the Him vi¢e duge (tlanzito bj
khoa) va dong Ie = o.

~

c
N

,
,,

,,
, ,,
j

a ehf dt) khoa. tOn hao eOng

p

.S

rr:-

sutt tren tlanzito Ilt nho. TOn hao
eOng sutt tlen tranzito bAng tfeb
giii'a Ie vai di¢n cip rai UCE giila

'--

J

2

R

J,

t

e\ ~ e
N

el,lc C va el,lc E.
c) H¢ s6 khue'eh dC).i dong
di¢n eua tlanzito trong mC).eh el,lc
pMt chung, thea djnh nghia, 18 ty
s6 giii'a dt) tAng cua dong g6p v(Ji
dt) titng eua dong g6e:

,.

E

i'e

. II II

+

HlIIh 223: Nglryin Ij/r}m vifC Clla traruistor

(2.6)
Cae tranzito cOng su4't thuang c6 a = 10 + 100.
Tuang 11,1', h¢ s6 khUt!ch

d~i di~n

ap :

p=aU c
aU,

H¢ 86 khue'cb

d~i

(2.7)

eOng sua't:

k =Pe

,

(2.8)

P,

d) 1)4c tuye'n Ia eua tranzito III quan,h~:

Ie

I::

f(Ua ) khi Is =: invar.

VOi dc gia trj IB Wc nhau, ta c6 mt)t hQ cac d4c tInh tmh Ie = f(U a )
(hinh 2.24).

Qua h9 d~c tuytn ra. c6

the th~y:

- V(Ji mt)t gici tri eua lB' dong Ie tlng nhanh trong khoing gia
UCE • sau d6 h4u nhu khOng tAng thea UCI!'

tti

nhi> cua

- VOi eung mt)t gi.li trj cua UCE (duang a) thi Ie tAng thea 18 (cbe' dt)
chue'ch dq.i).
- V6i UCI! qua 16'n thi tranzito c6 the bi danh thung vii Ie tAng vQt.


d) Khi sir d\lng
tranzito. coin quan tam
tai cac thOng s6 sau:

~-f(lb)

- Lo~i transistor:
PNPhay NPN.
- Dong g6p Ian
nhat cho phep Ic.m...
- Di~n ~p qrc
g6p Ian Dhat cho
phep UC.mK~ khi hb
qrc g6c (IB = 0).

~=O

- Dt') S\lt ap trong
tranzito khi dAn dong
bao hoa L\UCllbh '
HUlh 2.24: Di)c luy/n ra cUa traflzilo

- Thai gian thOng
ton - thai gian cl1:n d~ UCI! tu Ungu6n giam xu6ng L\UCEbh ,.. O.
- Thai gian kh6a toff: thai gian dn de Ic tll giB. tri dang dAn giam ve

o.

- COng sulft tieu hao trong tranzito L\P.
Cac thOng 56 Clla tranzito thay dOi theo nhi~t dt'). N6i chung, dong di~n
qua tranzito tAng khi nhi~t dt') tAng.
e) tranzito c6 the lam vi~c b 2 che'dt'):
- Ch~ d¢ khu&h d~i:

o che'dt') nAy (nhu da neu cr m\lc 2.2.2b), du6'i u1c dt')ng ella tin hi~u vao

nbo. di~n ap Um;:
thay dOi s~ gAy fa 511
thay dOi dong di6u
khiiD I.. Tlr d6,
dong di~n ra Ie 160
ciing thay doi thee
tin hi~u vilo vA ty l~
v6i tin hi~u vA,o U BE
= 0,3 +O,8V.
VUDg I (hiDh
2.24) lA VUDg lam

vi~c khue'eh d~i clla
traDzito.

o
Hitth 2.25: Muc difn tip Utli' til tratuilo tMng va thou

Vlmg II Ii'!. vlmg khoa vi tranzito khOng lam

vi~c

trong vung nAy.
25