hòa giải tranh chấp đất đai tại ủy ban nhân dân cấp xã lý luận và thực tiễn

Hòa giải tranh chấp đất đai tại Ủy ban nhân dân cấp xã – Lý luận và thực tiễn

```
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
-----

-----

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT KHÓA 37
NIÊN KHÓA 2011-2015
Đề Tài:

HÒA GIẢI TRANH CHẤP ĐẤT ĐAI
TẠI ỦY BAN NHÂN DÂN CẤP XÃ
LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN

Giảng viên hướng dẫn:

Sinh viên thực hiện:

Th.s Nguyễn Thị Thanh Xuân

Trần Thị Thúy Oanh
MSSV: 5115743
Lớp: Luật Tư pháp khóa 37

Cần Thơ, tháng 11 năm 2014

GVHD: Nguyễn Thị Thanh Xuân

SVTH: Trần Thị Thúy Oanh


Hòa giải tranh chấp đất đai tại Ủy ban nhân dân cấp xã – Lý luận và thực tiễn

NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................

.........................................................................................................................

GVHD: Nguyễn Thị Thanh Xuân

SVTH: Trần Thị Thúy Oanh


Hòa giải tranh chấp đất đai tại Ủy ban nhân dân cấp xã – Lý luận và thực tiễn

NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG PHẢN BIỆN
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................

.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................

GVHD: Nguyễn Thị Thanh Xuân

SVTH: Trần Thị Thúy Oanh


Hòa giải tranh chấp đất đai tại Ủy ban nhân dân cấp xã – Lý luận và thực tiễn

MỤC LỤC
LỜI MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................... 1
2. Mục đích và Phạm vi nghiên cứu ..................................................................... 1
4.Phương pháp nghiên cứu ................................................................................... 2
5. Kết cấu của luận văn ......................................................................................... 2
CHƯƠNG 1 LÝ LUẬN CHUNG VỀ HÒA GIẢI TRANH CHẤP ĐẤT ĐAI ... 3
1.1. Một số khái niệm có liên quan ........................................................................ 3
1.1.1. Khái niệm hòa giải ..................................................................................... 3
1.1.2. Khái niệm tranh chấp đất đai .................................................................... 4
1.1.3. Khái niệm hòa giải tranh chấp đất đai ...................................................... 5
1.2. Phân loại hòa giải tranh chấp đất đai ............................................................. 6
1.2.1. Hòa giải tranh chấp đất đai tại Tòa án ...................................................... 6
1.2.2. Các bên tranh chấp đất đai tự hòa giải ...................................................... 6
1.2.3. Hòa giải tranh chấp đất đai ở cơ sở ........................................................... 7
1.2.4. Hòa giải tranh chấp đất đai tại Ủy ban nhân dân cấp xã ......................... 7
1.3. Nguyên tắc hòa giải tranh chấp đất đai .......................................................... 9

1.3.1. Hoà giải phải tuân theo pháp luật và phù hợp với đạo đức xã hội, phong
tục, tập quán tốt đẹp của nhân dân ..................................................................... 9
1.3.2. Hoà giải phải khách quan, tôn trọng sự tự nguyện của các bên ............. 10
1.3.3. Hoà giải phải kịp thời, chủ động, kiên trì ................................................ 10
1.4. Vai trò hòa giải tranh chấp đất đai............................................................... 10
1.4.1. Vai trò hòa giải tranh chấp đất đai đối với các bên tranh chấp ............... 10
1.4.2. Vai trò hòa giải tranh chấp đất đai đối với xã hội ................................... 11
1.5. Lược sử quy định hòa giải tranh chấp đất đai giai đoạn Luật Đất đai năm
1987 đến nay ......................................................................................................... 11
1.5.1. Giai đoạn Luật Đất đai năm 1987 ............................................................ 11

GVHD: Nguyễn Thị Thanh Xuân

SVTH: Trần Thị Thúy Oanh


Hòa giải tranh chấp đất đai tại Ủy ban nhân dân cấp xã – Lý luận và thực tiễn

1.5.2. Giai đoạn từ Luật Đất đai năm 1993 ....................................................... 12
1.5.3. Giai đoạn Luật Đất đai năm 2003 ............................................................ 13
1.5.4. Giai đoạn Luật Đất đai năm 2013 đến nay .............................................. 14
CHƯƠNG 2 QUY ĐỊNH HIỆN HÀNH VỀ HÒA GIẢI TRANH CHẤP ĐẤT ĐAI
TẠI ỦY BAN NHÂN DÂN CẤP XÃ .................................................................... 15
2.1. Thành phần tham dự hòa giải tranh chấp đất đai ....................................... 15
2.1.1. Hội đồng hòa giải tranh chấp đất đai ...................................................... 15
2.1.2. Các bên tranh chấp đất đai và người có quyền và nghĩa vụ liên quan .... 17
2.2. Thẩm quyền và Phạm vi hòa giải tranh chấp đất đai .................................. 19
2.2.1. Thẩm quyền hòa giải tranh chấp đất đai ................................................. 19
2.2.2. Phạm vi hòa giải tranh chấp đất đai ........................................................ 20
2.3. Điều kiện mở phiên tòa hòa giải ................................................................... 20

2.4. Trình tự, thủ tục hòa giải .............................................................................. 21
2.5. Thòi hạn hòa giải tranh chấp đất đai ........................................................... 25
2.6. Kết quả hòa giải............................................................................................. 26
2.6.1 Hình thức, nội dung biên bản hòa giải tranh chấp đất đai ...................... 26
2.6.2. Hiệu lực của biên bản hòa giải tranh chấp đất đai ................................ 27
CHƯƠNG 3 THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT HÒA
GIẢI TRANH CHẤP ĐẤT ĐAI TẠI ỦY BAN NHÂN DÂN CẤP XÃ .............. 30
3.1. Thực trạng quy định hòa giải tranh chấp đất đai tại Ủy ban nhân dân cấp
xã ........................................................................................................................... 30
3.1.1. Thành phần tham gia hòa giải ................................................................ 30
3.1.2. Phạm vi hòa giải ...................................................................................... 31
3.1.3. Thời hạn hòa giải..................................................................................... 32
3.1.4. Hiệu lực của biên bản hòa giải thành ..................................................... 34
3.1.5.Một số thực trạng khác ............................................................................. 37
3.2. Phương hướng hoàn thiện Pháp luật hòa giải tranh chấp đất đai tại Ủy ban
nhân dân cấp xã ....................................................................................................... 39
GVHD: Nguyễn Thị Thanh Xuân

SVTH: Trần Thị Thúy Oanh


Hòa giải tranh chấp đất đai tại Ủy ban nhân dân cấp xã – Lý luận và thực tiễn

3.2.1 Thành phần tham gia hòa giải ................................................................. 39
3.2.2. Phạm vi hòa giải ...................................................................................... 40
3.2.3. Thời hạn hòa giải..................................................................................... 40
3.2.4. Hiệu lực của biên bản hòa giải thành: .................................................... 41
3.2.5.Một số thực trạng khác ............................................................................. 41
KẾT LUẬN ........................................................................................................... 43

GVHD: Nguyễn Thị Thanh Xuân

SVTH: Trần Thị Thúy Oanh


Hòa giải tranh chấp đất đai tại Ủy ban nhân dân cấp xã – Lý luận và thực tiễn

LỜI MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Đất đai là nguồn tài nguyên, tài sản quan trọng của quốc gia. Trong mỗi một giai
đoạn lịch sử, trước yêu cầu bảo vệ và phát triển của đất nước, chủ trương, chính sách
về đất đai của Đảng và Nhà nước ta liên tục được đổi mới. Nguồn tài nguyên đất đai
dần trở thành nguồn lực, nguồn vốn cho phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Tuy
nhiên, trong những năm gần đây tình hình tranh chấp đất đai ngày càng gia tăng về số
lượng và phức tạp về tính chất. Đồng thời, tiềm ẩn nguy cơ gây mất ổn định chính trị
xã hội. Do đó, Giải quyết tranh chấp đất đai trở thành một vấn đề cấp thiết. Luật Đất
đai năm 2013 quy định các tranh chấp đất đai sẽ được giải quyết theo thủ tục tố tụng ở
Tòa án hoặc theo thủ tục hành chính tại Ủy ban nhân dân cấp có thẩm quyền. Nhưng
trước hết tranh chấp đất đai bắt buộc phải qua thủ tục hòa giải tại Ủy ban nhân dân cấp
xã. Đây là một khâu hết sức quan trọng, là một bước đệm cho quá trình giải quyết
tranh chấp đất đai tại Tòa án và Ủy ban nhân dân cấp có thẩm quyền. Hoạt động hòa
giải tại Ủy ban nhân cấp xã là một trong những nội dung quan trọng trong quản lý nhà
nước về đất đai ở địa phương, nó đóng vai trò củng cố mối quan hệ trong cộng đồng
dân cư, góp phần xây dựng tình làng, nghĩa xóm, tăng cường tình đoàn kết trong nhân
dân. Tuy nhiên, trên thực tế hoạt động hòa giải còn mang tính hình thức và còn nhiều
bất cập, chưa giải quyết triệt để những mâu thuẫn phát sinh. Do đó, việc nghiên cứu
các quy định của pháp luật hiện hành và thực trạng về hòa giải tranh chấp đất đai tại
Ủy ban nhân dân cấp xã trong những năm gần đây, trên cơ sở đó đề xuất những kiến
nghị nhằm sửa đổi, bổ sung chính sách, pháp luật về đất đai nhằm nâng cao hiệu quả
công tác hòa giải tranh chấp đất đai tại Ủy ban nhân dân cấp xã, góp phần giải quyết

hài hòa các mối quan hệ trong xã hội, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp cho công
dân là việc làm có ý nghĩa quan trọng về mặt lý luận và thực tiễn hiện nay. Với lý do
đó, người viết đã lựa chọn đề tài"Hòa giải tranh chấp đất đai tại Ủy ban nhân dân
cấp xã – Lý luận và thực tiễn"để nghiên cứu.
2. Mục đích và Phạm vi nghiên cứu
Người viết nghiên cứu đề tài này với mục tiêu là thông qua việc nghiên cứu các
quy định của pháp luật cũng như thực trạng của hòa giải tranh chấp đất đai tại Ủy ban
nhân dân cấp xã, chỉ ra những thiếu sót, tồn tại của pháp luật đất đai hiện hành. Trên
cơ sở đó đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật đất đai, nâng cao hiệu quả
công tác hòa giải tranh chấp đất đai tại Ủy ban nhân dân cấp xã. Để đạt được mục tiêu
này, người viết tập trung nghiên cứu trong phạm vi những quy định của pháp luật đất

GVHD: Nguyễn Thị Thanh Xuân

1

SVTH: Trần Thị Thúy Oanh


Hòa giải tranh chấp đất đai tại Ủy ban nhân dân cấp xã – Lý luận và thực tiễn

đai liên quan đến việc hòa giải tranh chấp đất đai tại Ủy ban nhân dân cấp xã, thực
trạng hòa giải tranh chấp đất đai tại Ủy ban nhân dân cấp xã trong những năm gần đây.
4.Phương pháp nghiên cứu
Để giải quyết các vấn đề do đề tài đặt ra, người viết luận văn sử dụng một số
phương pháp: phân tích, tổng hợp các tài liệu liên quan đến hòa giải tranh chấp đất đai;
Phân tích luật viết để phân tích những quy định của pháp luật hiện hành; So sánh đối
chiếu những quy định của pháp luật hiện hành với các quy định của Luật Đất đai trước
đây
5. Kết cấu của luận văn

Ngoài các phần Mở đầu, Kết luận và Danh mục tài liệu tham khảo và Phụ lục,
luận văn gồm có 3 chương:
Chương 1: Lý luận chung về hòa giải tranh chấp đất đai: trong chương này người
viết tập trung nghiên cứu các vấn đề lý luận chung về hòa giải tranh chấp đất đai như
khái niệm, phân loại đặc điểm, vai trò và lược sử phát triển quy định hòa giải từ Luật
Đất đai năm 1987 đến nay.
Chương 2: Quy định hiện hành về hòa giải tranh chấp tại Ủy ban nhân dân cấp
xã: người viết phân tích, so sánh đánh giá những điểm mới, điểm tiến bộ, và hạn chế
trong quy định pháp luật hiện hành về hòa giải tranh chấp đất đai tại Ủy ban nhân dân
cấp xã.
Chương 3: Thực trạng và giải pháp hoàn thiện pháp luật hòa giải tranh chấp đất
đai tại Ủy ban nhân dân cấp xã: người viết tổng hợp thực trạng hòa giải tranh chấp đất
đai tại Ủy ban nhân dân cấp xã, từ đó đưa ra những phương hướng hoàn thiện quy định
hòa giải tranh chấp đất đai tại Ủy ban nhân dân cấp xã.

GVHD: Nguyễn Thị Thanh Xuân

2

SVTH: Trần Thị Thúy Oanh


Hòa giải tranh chấp đất đai tại Ủy ban nhân dân cấp xã – Lý luận và thực tiễn

CHƯƠNG 1
LÝ LUẬN CHUNG VỀ HÒA GIẢI TRANH CHẤP ĐẤT ĐAI
1.1. Một số khái niệm có liên quan
1.1.1. Khái niệm hòa giải
Ở góc độ quốc tế, biện pháp hòa giải có ý nghĩa rất lớn, nó làm cho những tranh
chấp, xung đột, mâu thuẫn, xích mích được dập tắt họăc không vượt qua giới hạn sự

nghiêm trọng, giúp cho các bên tránh được một sự xung đột được giải quyết bằng bạo
lực hoặc chiến tranh. Giúp các bên hiểu biết lẫn nhau, giữ gìn cục diện ổn định…
Chính vì vai trò to lớn này nên trong quy định Pháp luật, các nước thường đặt ra vấn
đề hòa giải trong giải quyết các tranh chấp. Hòa giải cũng là một trong những nguyên
tắc hàng đầu trong việc giải quyết tranh chấp quốc tế được quy định tại Hiến chương
Liên hiệp quốc. Tuy nhiên trên thế giới khái niệm về hòa giải còn chưa thống nhất: Từ
điển pháp lý của Rothenberg định nghĩa hòa giải là “hành vi thỏa hiệp giữa các bên
sau khi có tranh chấp, mỗi bên nhượng bộ một ít”. Còn theo Hiệp hội hòa giải Hoa
kỳ: “Hòa giải còn được hiểu ở góc độ rộng hơn là một quá trình, trong đó bên thứ ba
giúp hai bên tranh chấp ngồi lại với nhau để cùng giải quyết vấn đề của họ”.
Ở Việt Nam, theo Từ điển Tiếng Việt thì: “hòa giải là việc thuyết phục các bên
đồng ý chấm dứt xung đột, xích mích một cách ổn thoả”. Hòa giải còn được hiểu là:
“Hòa giải là giải quyết các tranh chấp, bất đồng giữa hai hay nhiều bên tranh chấp
bằng việc các bên dàn xếp, thương lượng với nhau có sự tham gia của bên thứ ba
(không phải là bên tranh chấp)”1.
Từ những khái niệm trên có thể rút ra một số đặc trưng của hoà giải như sau:
Một là, chủ thể trung tâm của hòa giải là bên trung gian giúp cho các bên tranh
chấp thỏa thuận với nhau về giải quyết tranh chấp. Điều này làm cho hòa giải có sự
khác biệt với thương lượng. Người này phải có vị trí độc lập với các bên và hoàn toàn
không có lợi ích liên quan đến tranh chấp. Bên thứ ba làm trung gian không đại diện
cho quyền lợi của bất cứ bên nào và không có quyền đưa ra phán quyết.
Hai là, sự điều chỉnh, thỏa thuận về giải quyết các tranh chấp phải do chính các
bên tranh chấp quyết định. Các thỏa thuận, cam kết từ kết quả của quá trình hòa giải
không có giá trị bắt buộc cưỡng chế thi hành mà phụ thuộc vào thiện chí, sự tự nguyện
của các bên.
1

. [truy cập ngày 18/10/2014]

GVHD: Nguyễn Thị Thanh Xuân

3

SVTH: Trần Thị Thúy Oanh


Hòa giải tranh chấp đất đai tại Ủy ban nhân dân cấp xã – Lý luận và thực tiễn

1.1.2. Khái niệm tranh chấp đất đai
Tranh chấp đất đai là một thuật ngữ, một khái niệm đã trở lên rất phổ biến trong
đời sống xã hội. Thuật ngữ này không chỉ xuất hiện trong các văn bản pháp luật mà
còn xuất hiện thường ngày trên các phương tiện thông tin đại chúng, trong đời sống
nhân dân. Trải qua nhiều giai đoạn với những chính sách đất đai khác nhau, cho dù đất
đai được coi là một tài sản có giá, quyền sử dụng đất có được coi là tài sản đặc biệc
hay không, hiện tượng tranh chấp đất đai đều được pháp luật chính thức ghi nhận và
giải quyết. Tuy nhiên, cho đến khi Luật Đất đai năm 2003 ra đời khái niệm tranh chấp
đất đai chưa có một lần được giải thích chính thức mà được hiểu ngầm qua các quy
định của Pháp luật. Luật Đất đai năm 2013 ra đời vẫn giữ nguyên quy định giải thích
khái niệm về tranh chấp đất đai trong Luật đất đai năm 2003. Theo khoản 24 Điều 3
Luật Đất đai năm 2013 thì: “Tranh chấp đất đai là tranh chấp về quyền và nghĩa vụ
của người sử dụng đất giữa hai hoặc nhiều bên trong quan hệ đất đai”. Như vậy, có
thể hiểu đối tượng của tranh chấp đất đai là các quyền và nghĩa vụ của người sử dụng
đất. Tức là trong quá trình quản lý và sử dụng đất, người sử dụng đất sử dụng các
quyền và nghĩa vụ của mình làm phát sinh tranh chấp với người khác. Còn chủ thể của
tranh chấp đất đai là người sử dụng đất.
Phân loại tranh chấp đất đai
Dựa trên khái niệm tranh chấp đất đai tại khoản 24 Điều 3 Luật Đất đai năm
2013 và quy định tại Điều 166, Điều 167 về quyền và nghĩa vụ trung của người sử
dụng đất tranh chấp đất đai có thể được chia làm hai loại lớn: Một là tranh chấp quyền
sử dụng đất, sở hữu tài sản gắn liền với, đất đó là các tranh chấp mà trong đó cần xác

định ai là người có quyền sử dụng hợp pháp đất đang tranh chấp. Hai là tranh chấp đất
đai trong quá trình thực hiện quyền và nghĩa vụ, trong đó người sử dụng đất đã sử
dụng đất hợp pháp, tranh chấp chỉ phát sinh trong quá trình người đó thực hiện quyền
và nghĩa vụ của mình.
- Tranh chấp về Quyền sử dụng đất, sở hữu tài sản gắn liền với đất: trong dạng
tranh chấp này luôn luôn có sự tranh chấp giữa các bên về quyền sử dụng một diện
tích nào đó hoặc một phần trong diện tích đó. Việc xác định ai là người có quyền sử
dụng hợp pháp đất tranh chấp đó là trách nhiệm của các cơ quan nhà nước có thẩm
quyền. Có thể có các dạng tranh chấp như sau:
+ Tranh chấp đòi lại đất. Đây là dang tranh chấp mà người chủ sử dụng, chủ sở
hữu vì nhiều lý do khác nhau mà họ không còn quản lý, sử dụng. Bây giờ họ đòi lại
đòi lại người đang quản lý, sử dụng dẫn đến tranh chấp;
GVHD: Nguyễn Thị Thanh Xuân

4

SVTH: Trần Thị Thúy Oanh


Hòa giải tranh chấp đất đai tại Ủy ban nhân dân cấp xã – Lý luận và thực tiễn

+ Tranh chấp quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với quyền sử dụng đất khi vợ
chồng ly hôn;
+ Tranh chấp về quyền thừa kế quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với quyền sử
dụng đất. Tranh chấp này thường gặp khi người có quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền
với đất chết mà không để lại di chúc, hoặc để lại di chúc không phù hợp với quy định
của pháp luật và những người hưởng thừa kế không thỏa thuận được với nhau về phân
chia thừa kế;
+ Tranh chấp ranh giới liền kề. Đây là tranh chấp xảy ra giữa những người sử
dụng với nhau về ranh giới giữa các vùng đất được phép sử dụng và quản lý. Loại

tranh chấp này thường do một bên tự ý thay đổi ranh giới hoặc hai bên không xác định
được với nhau về ranh giới, một số trường hợp chiếm luôn diện tích đất của người
khác….
- Dạng tranh chấp đất đai trong quá trình thực hiện quyền và nghĩa vụ của người
sử dụng đất: Dạng tranh chấp này thông thường thì người sử dụng đất là hợp pháp,
không tranh chấp. Tuy nhiên, khi sử dụng quyền và nghĩa vụ sử dụng đất của mình
như thực hiện các giao dịch về dân sự dẫn đến tranh chấp. Có các dạng sau: Tranh
chấp hợp đồng chuyển đổi, hợp đồng chuyển nhượng, hợp đồng cho thuê, cho thuê lại
quyền sử dụng đất, thế chấp hoặc bảo lãnh, góp vốn bằng giá trị quyền sử dụng đất;
1.1.3. Khái niệm hòa giải tranh chấp đất đai
Hoà giải tranh chấp đất đai là một thuật ngữ được sử dụng trong các văn bản
Pháp luật Đất đai. Tuy nhiên, thuật ngữ này lại không được giải thích cụ thể trong Luật
Đất đai năm 2013 và các văn bản hướng dẫn thi hành.
Căn cứ vào đặc trưng của hoà giải và khái niệm tranh chấp đất đai chúng ta có
thể đưa ra khái niệm về hoà giải tranh chấp đất đai như sau: “Hoà giải tranh chấp đất
đai là việc các bên tranh chấp dàn xếp thương lượng để làm chấm dứt các tranh chấp
đất đai với sự giúp đỡ của bên trung gian”.
1.2. Phân loại hòa giải tranh chấp đất đai
Hòa giải tranh chấp đất đai bao gồm: hòa giải tranh chấp đất đai tại Tòa án (hòa giải
trong tố tụng), tự hòa giải tranh chấp đất đai, hòa giải tranh chấp đất đai ở cơ sở và hòa
giải tranh chấp đất đai tại Ủy ban nhân dân cấp xã.
1.2.1. Hòa giải tranh chấp đất đai tại Tòa án
Hoà giải được tiến hành ở Tòa án nhân dân, theo đó Tòa án nhân dân trong quá
trình tiến thành tố tụng phải thực hiện nguyên tắc hoà giải. Bộ luật tố tụng dân sự năm
GVHD: Nguyễn Thị Thanh Xuân

5

SVTH: Trần Thị Thúy Oanh

Hòa giải tranh chấp đất đai tại Ủy ban nhân dân cấp xã – Lý luận và thực tiễn

2004 sửa đổi bổ sung năm 2009 đã khẳng định trong Điều 10 về nguyên tắc hòa giải
trong tố tụng dân sự: "Tòa án có trách nhiệm tiến hành hòa giải và tạo điều kiện thuận
lợi để các đương sự thỏa thuận với nhau về việc giải quyết vụ việc dân sự”. Bộ luật
cũng quy định cụ thể việc hòa giải được thực hiện ở tất cả các giai đoạn sơ thẩm, phúc
thẩm, từ khi chuẩn bị xét xử đến khi bắt đầu xét xử tại phiên tòa, trừ những vụ án
không được hòa giải như yêu cầu đòi bồi thường thiệt hại đến tài sản nhà nước hoặc
những vụ án dân sự phát sinh từ giao dịch trái pháp luật hoặc đạo đức xã hội. Bản chất
của quan hệ dân sự là được thiết lập trên cơ sở tự nguyện và quyền tự định đoạt của
đương sự, do đó việc giải quyết các tranh chấp phát sinh từ các quan hệ này được thực
hiện theo những biện pháp nhất định, không giống với tố tụng hình sự hay tố tụng
hành chính.
Tranh chấp đất đai là tranh chấp dân sự do đó trong quá trình giải quyết tranh
chấp đất đai tại Tòa án thì Tòa án phải tiến hành hòa giải tranh chấp giữa các đương sự
trước khi tiến hành các hoạt động tố tụng tiếp theo.
1.2.2. Các bên tranh chấp đất đai tự hòa giải
Tự hòa giải tranh chấp đất đai là một hình thức hòa giải tranh chấp đất đai tự
nguyện. Để tạo cơ sở pháp lý cho phương thức hoà giải tranh chấp đất đai này được
thực hiện trên thực tế, khoản 1 Điều 202 Luật Đất đai năm 2013 quy định: “Nhà nước
khuyến khích các bên tranh chấp đất đai tự hòa giải”.
Tự hòa giải trong tranh chấp đất đai là biện pháp hòa giải tranh chấp đất đai mà
theo đó các bên tranh chấp tự tiến hành việc gặp gỡ, trao đổi, bàn bạc thương lượng,
thỏa thuận với nhau để thống nhất biện pháp tháo gỡ những bất đồng, mâu thuẫn với
sự giúp đở của bên thứ ba.
1.2.3. Hòa giải tranh chấp đất đai ở cơ sở
Hòa giải tranh chấp đất đai ở cơ sở là một phương thức hòa giải được tiến hành
ở cơ sở. Theo khoản 2 Điều 2 Luật Hòa giải ở cơ sở năm 2013: “Cơ sở là thôn, làng,
ấp, buôn, phum, sóc, tổ dân phố, khu phố và cộng đồng dân cư khác”. Giống như

phương thức tự hòa giải, hòa giải tranh chấp đất đai ở cơ sở là phương thức hòa giải tự
nguyện. Tuy nhiên, phương pháp hòa giải này có sự tham gia của bên thứ ba là tổ hòa
giải ở cơ sở với tư cách là trung gian hòa giải. Khoản 1 Điều 202 Luật Đất đai 2013
quy định: “Nhà nước khuyến khích các bên tranh chấp đất đai tự hòa giải hoặc giải
quyết tranh chấp đất đai thông qua hòa giải ở cơ sở”. Như vậy, trong trường hợp các
bên tự hoà giải không thành thì các bên có thể yêu cầu sự giúp đỡ của tổ hòa giải ở cơ
sở. Tổ hòa giải ở cơ sở sẽ tiến hành gặp gỡ và đóng vai trò trung gian giúp các bên
GVHD: Nguyễn Thị Thanh Xuân

6

SVTH: Trần Thị Thúy Oanh


Hòa giải tranh chấp đất đai tại Ủy ban nhân dân cấp xã – Lý luận và thực tiễn

ngồi lại, thương lượng với nhau nhằm giải quyết bất đồng, mâu thuẫn. Tổ hòa giải cơ
sở được Ủy ban nhân dân cấp xã thành lập tại các thôn, xóm, bản, ấp, tổ dân phố.
Thành viên của tổ hoà giải là những người cao tuổi, có uy tín, hiểu biết pháp luật và
kinh nghiệm sống được lựa chọn trong cộng đồng dân cư. Thông thường họ là trưởng
thôn, tổ trưởng tổ dân phố, cán bộ Chi hội Phụ nữ, hội viên chi hội Người cao tuổi, cán
bộ, công chức nhà nước về hưu. Để bảo đảm việc lựa chọn có chất lượng, chính xác
đội ngũ các hoà giải viên cơ sở, pháp luật quy định Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp xã
và các tổ chức thành viên có trách nhiệm phối hợp với Ủy ban nhân dân cấp xã để
thành lập tổ hòa giải cơ sở. Việc hòa giải tranh chấp đất đai ở cơ sở trước đây tuân
theo quy định của Pháp lệnh về tổ chức và hoạt động hòa giải cơ sở năm 1998, kể từ
ngày 01 tháng 01 năm 2014 tuân theo quy định của Luật hòa giải ở cơ sở năm 2013.
1.2.4. Hòa giải tranh chấp đất đai tại Ủy ban nhân dân cấp xã
Theo quy định tại khoản 2 Điều 202 Luật Đất đai năm 2013: “Tranh chấp đất đai
mà các bên tranh chấp không hòa giải được thì gửi đơn đến Ủy ban nhân dân cấp xã

nơi có đất tranh chấp để hòa giải”. Như vậy, trong trường hợp tranh chấp không hòa
giải được thì các bên tranh chấp gửi đơn đến Uỷ ban nhân dân cấp xã nơi có đất tranh
chấp đề nghị hòa giải. Trong quá trình hoà giải tranh chấp đất đai do Uỷ ban nhân dân
cấp xã thực hiện, hội đồng hòa giải tranh chấp đất đai do Uỷ ban nhân dân xã, phường,
thị trấn thành lập gồm chủ tịch hoặc Phó Chủ tịch Uỷ ban nhân dân xã, phường, thị
trấn là Chủ tịch Hội đồng; Đại diện của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam xã phường, thị
trấn; Tổ trưởng tổ dân phố đối với khu vực đô thị; trưởng thôn, bản đối với khu vực
nông thôn; Đại diện của một số hộ dân sinh sống lâu đời tại xã, phường, thị trấn biết rõ
về nguồn gốc và quá trình sử dụng đối với thửa đất đó; Cán bộ địa chính, cán bộ tư
pháp xã, phường, thị trấn. Họ có vai trò tích cực trong việc đưa ra ý kiến tư vấn góp
phần vào thành công của buổi hoà giải. Khác với hai hình thức hòa giải tại khoản 1
Điều 202 Luật Đất đai năm 2013 là tự hòa giải và hòa giải ở cơ sở là hình thức hòa
giải tự nguyện thì hòa giải tranh chấp đất đai tại Ủy ban nhân dân cấp xã là hình thức
bắt buộc. Các cơ quan có thẩm quyền chỉ tiếp nhận giải quyết khi các tranh chấp đã
được hòa giải tại Ủy ban nhân dân cấp xã.
Phân biệt giữa hòa giải tranh chấp đất đai ở cơ sở và hòa giải Tranh chấp đất
đai tại Ủy ban nhân dân cấp xã:
- Hoà giải ở cơ sở do Tổ hoà giải thực hiện, đây là tổ chức tự quản của nhân dân
được thành lập ở thôn, xóm, bản, ấp, tổ dân phố và các cụm dân cư khác. Cơ cấu tổ
hoà giải có tổ trưởng và các tổ viên do Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc xã, phường, thị trấn

GVHD: Nguyễn Thị Thanh Xuân

7

SVTH: Trần Thị Thúy Oanh


Hòa giải tranh chấp đất đai tại Ủy ban nhân dân cấp xã – Lý luận và thực tiễn

phối hợp với các tổ chức thành viên của Mặt trận lựa chọn, giới thiệu để nhân dân bầu
và do Uỷ ban nhân dân cùng cấp công nhận. Đây là loại hình hòa giải tự nguyện theo
Luật hòa giải ở cơ sở năm 2013; Khác các loại hình hoà giải tranh chấp đất đai tại Ủy
ban nhân dân cấp xã, pháp luật không quy định thời hạn tiến hành việc hoà giải một
tranh chấp do tổ hoà giải thực hiện.
- Hòa giải tranh chấp đất đai tại Ủy ban nhân dân cấp xã do Hội đồng tư vấn
giải quyết tranh chấp đất đai của xã, phường, thị trấn do Uỷ ban nhân dân xã, phường,
thị trấn thành lập. Đây là việc hòa giải tại nơi có đất tranh chấp dưới hình thức bắt
buộc đối với các tranh chấp về đất đai theo quy định của Luật Đất đai năm 2013.
Đặc điểm hòa giải tranh chấp đất đai tại Ủy ban nhân dân cấp xã
Hòa giải tranh chấp đất đai tại Ủy ban nhân dân cấp xã là một thủ tục có tính chất
pháp lý bắt buộc. Tính chất pháp lý bắt buộc của hòa giải tranh chấp đất đai do Uỷ ban
nhân dân cấp xã thực hiện nói trên thể hiện tập trung ở các khía cạnh sau:
- Thứ nhất là hòa giải tranh chấp đất đai của Uỷ ban nhân dân cấp xã là một trong
những điều kiện để cơ quan nhà nước có thẩm quyền thụ lý, xem xét giải quyết tranh
chấp đất đai.
- Thứ hai là giá trị pháp lý của hòa giải tranh chấp đất đai do Uỷ ban nhân dân cấp
xã thực hiện thể hiện ở chỗ cơ quan nhà nước có thẩm quyền có sự công nhận đối với
kết quả hòa giải tranh chấp đối với trường hợp hòa giải thành mà có thay đổi hiện
trạng về ranh giới, chủ sử dụng đất thì Uỷ ban nhân dân xã, phường, thị trấn gửi biên
bản hòa giải đến phòng Tài nguyên và Môi trường, Sở Tài nguyên và Môi trường để
các cơ quan này trình Uỷ ban nhân dân cùng cấp quyết định việc công nhận thay đổi
ranh giới thữa đất và cấp mới giấy chứng nhận quyền sử dụng đất.
Chính vì sự khác biệt rõ nét giữa hòa giải tranh chấp đất đai do Uỷ ban nhân cấp
xã thực hiện với các hình thức hòa giải tranh chấp đất đai khác, nên theo quy định
của pháp luật, việc hòa giải tranh chấp đất đai này phải được tiến hành một trình tự thủ
tục tương đối chặt chẽ.
1.3. Nguyên tắc hòa giải tranh chấp đất đai
Nguyên tắc hoà giải là những quan điểm, tư tưởng chỉ đạo mà khi tiến hành hoạt
động hoà giải phải tuân thủ một cách đầy đủ, toàn diện và nghiêm túc.

GVHD: Nguyễn Thị Thanh Xuân

8

SVTH: Trần Thị Thúy Oanh


Hòa giải tranh chấp đất đai tại Ủy ban nhân dân cấp xã – Lý luận và thực tiễn

1.3.1. Hoà giải phải tuân theo pháp luật và phù hợp với đạo đức xã hội, phong
tục, tập quán tốt đẹp của nhân dân
Khi giải quyết các tranh chấp đất đai người hoà giải bên cạnh việc căn cứ vào các
chuẩn mực đạo đức, phong tục, tập quán còn cần phải nắm vững và vận dụng đường
lối, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước, nhất là những quy định pháp luật về
đất đai.
Để thực hiện nguyên tắc này, người hòa giải phải nắm vững đường lối, chính
sách của Đảng, pháp luật của nhà nước. Trước hết, cần nắm vững quy định của pháp
luật về đất đai (quyền và nghĩa vụ của người sử dụng đất) đồng thời phải nắm vững
những quy định liên quan trực tiếp đến công tác hoà giải như pháp luật dân sự (quan
hệ tài sản, quan hệ hợp đồng dân sự, nghĩa vụ dân sự, thừa kế,…) pháp luật hành chính
và pháp luật hình sự... Bên cạnh việc hoà giải theo đường lối, chính sách của Đảng,
pháp luật của Nhà nước, người hòa giải cần phải kết hợp với các quy phạm đạo đức,
phong tục, tập quán tốt đẹp của nhân dân. Pháp luật được thể hiện ở hệ thống các văn
bản quy phạm pháp luật do cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành còn Phong tục,
tập quán thường được thể hiện hoặc bằng ngôn ngữ như luật tục của đồng bào các dân
tộc thiểu số, các hương ước, quy ước làng, bản, thôn, ấp, cụm dân cư, tổ dân phố, hoặc
bằng các thói quen ứng xử dưới dạng các hành động cụ thể. Những phong tục, tập
quán được áp dụng phải để giải quyết tranh chấp đất đai phải là phong tục tập quán tốt
đẹp, không trái với pháp luật và quy tắc xây dựng nếp sống mới. Đồng thời, Việc hoà

giải phải tuân thủ nguyên tắc không xâm phạm lợi ích của Nhà nước, lợi ích công
cộng.
1.3.2. Hoà giải phải khách quan, tôn trọng sự tự nguyện của các bên
Đây là một trong những nguyên tắc cơ bản của hoà giải tranh chấp đất đai. Vì
bản chất của hoà giải là việc hướng dẫn, giúp đỡ, thuyết phục các bên tranh chấp đạt
được thoả thuận trên cơ sở tự nguyện. Nguyên tắc này nhằm bảo đảm quyền tự định
đoạt của các bên có tranh chấp trong việc giải quyết tranh chấp. Người làm công tác
hoà giải chỉ đưa ra những ý kiến tư vấn có lợi cho các bên để các bên tranh chấp dựa
vào đó có thể đưa ra những quyết định của mình. Tuy nhiên có những trường hợp, nếu
tiến hành hoà giải các bên có thể chưa chấp nhận ngay thì tổ viên tổ hoà giải hoặc
thành viên hội đồng hòa giải phải dùng phương pháp thuyết phục để hai bên đi đến
thoả thuận mà không được tìm cách áp đặt.

GVHD: Nguyễn Thị Thanh Xuân

9

SVTH: Trần Thị Thúy Oanh


Hòa giải tranh chấp đất đai tại Ủy ban nhân dân cấp xã – Lý luận và thực tiễn

1.3.3. Hoà giải phải kịp thời, chủ động, kiên trì
Tranh chấp đất đai thường rất gay rất và phức tạp do đó nếu không được giải
quyết kịp thời, có lý, có tình thì có thể từ những tranh chấp đó sẽ phát triển và có thể
chuyển thành vụ án hình sự, gây mất đoàn kết, ảnh hưởng đến trật tự chung. Vì vậy,
hòa giải trong tranh chấp đất đai cần chủ động, kịp thời ngăn chặn hậu quả xấu, phòng
ngừa vi phạm pháp luật và tội phạm hình sự có thể xảy ra để giữ gìn được tình làng,
nghĩa xóm, tình đoàn kết tương thân, tương ái trong cộng đồng, tập thể.
1.4. Vai trò hòa giải tranh chấp đất đai

1.4.1. Vai trò hòa giải tranh chấp đất đai đối với các bên tranh chấp
Là một biện pháp truyền thống tốt đẹp, hòa giải tranh chấp đất đai giúp các bên
tranh chấp hiểu biết và thông cảm với nhau, góp phần khôi phục lại tình đoàn kết giữa
họ, giúp họ giải quyết tranh chấp với tinh thần cởi mở, giảm bớt mâu thuẫn. Trường
hợp không hòa giải thành thì quá trình hòa giải cũng giúp cho các bên ngồi lại với
nhau, hiểu rõ hơn nguyên nhân tranh chấp, được bày tỏ ý chí của mình. Từ đó, họ có
thể phần nào tìm được tiếng nói chung, hạn chế bớt mâu thuẫn. Việc hòa giải tranh
chấp đất đai thực hiện nhanh chóng, kịp thời ngay từ khi phát sinh bất đồng, mâu
thuẫn nhỏ, đơn giản trong nội bộ nhân dân sẽ giúp các bên đương sự hóa giải bất đồng,
mâu thuẫn dễ dàng hơn không để phát sinh gay gắt, phức tạp. Một khi tranh chấp đất
đai được hòa giải thành sẽ giúp người dân duy trì được tình đoàn kết, gắn bó với nhau.
Đồng thời, các bên sẽ tiết kiệm được thời gian, công sức, tiền bạc trong việc theo đuổi
vụ kiện về tranh chấp đất đai. Hòa giải tranh chấp đất đai giúp các bên tranh chấp nâng
cao nhận thức, hiểu biết về Pháp luật nói chung và Pháp luật Đất đai nói riêng.
Thông qua việc giải thích Pháp luật trong hòa giải, các đương sự sẽ phần nào hiểu
được quy định của pháp luật về vấn đề mà họ đang tranh chấp. Từ đó, các bên có thể
hiểu và tự quyết định về việc giải quyết tranh chấp, không trái với quy định của pháp
luật. Trên cơ sở đó, giúp họ có ý thức tuân thủ pháp Luật Đất đai.
1.4.2. Vai trò hòa giải tranh chấp đất đai đối với xã hội
Thông qua hòa giải nhiều tranh chấp đã được giải quyết mà không cần thông qua
giải quyết tranh chấp ở cơ quan hành chính hoặc tòa án. Hoặc nếu hòa giải không
thành thì cũng giúp các bên đương sự hiểu rõ hơn về mâu thuẫn, giúp kiềm chế mâu
thuẫn. Như vậy, hòa giải góp phần vào việc giữ gìn an ninh, trật tự, công bằng xã hội,
làm cho mối quan hệ xã hội phát triển không phải bằng mệnh lệnh mà bằng giáo dục
thuyết phục và sự cảm thông của các thành viên trong xã hội. Biện pháp này phù hợp
với tâm lý người Việt Nam mong muốn duy trì sự ổn định các quan hệ xã hội và không
GVHD: Nguyễn Thị Thanh Xuân

10

SVTH: Trần Thị Thúy Oanh


Hòa giải tranh chấp đất đai tại Ủy ban nhân dân cấp xã – Lý luận và thực tiễn

muốn làm sứt mẻ tình cảm, phá vỡ cấu trúc truyền thống. Với mong muốn củng cố và
tăng cường truyền thống đoàn kết, tinh thần tương thân, tương ái, giảm tải áp lực giải
quyết tranh chấp đất đai cho các cơ quan công quyền, Nhà nước khuyến khích các bên
tranh chấp chủ động gặp nhau để hoà giải. Hơn nữa, thông qua việc thực hiện hòa giải
tranh chấp đất đai cơ sở, tổ viên tổ hòa giải, cán bộ xã, cán bộ các đoàn thể quần chúng
ở cơ sở có điều kiện trau dồi, tích lũy kinh nghiệm, kỹ năng vận động, thuyết phục
người dân chấp hành pháp Luật Đất đai; đồng thời, họ có điều kiện nâng cao kiến thức,
trình độ hiểu biết pháp Luật Đất đai.
1.5. Lược sử quy định hòa giải tranh chấp đất đai giai đoạn Luật Đất đai năm
1987 đến nay
1.5.1. Giai đoạn Luật Đất đai năm 1987
Luật Đất đai năm 1987 được ban hành vào ngày 8/1/1988 là Luật Đất đai đầu
tiên trong hệ thống Pháp luật Đất đai của Việt Nam. Trong Luật Đất đai năm 1987 việc
giải quyết tranh chấp đất đai được quy định trong chương 2 về chế độ sử dụng đất cụ
thể tại Điều 21 và Điều 22 của luật này.
Theo quy định tại Điều 21 Luật Đất đai 1987, “các tranh chấp về quyền sử dụng
đất đai do Uỷ ban nhân nơi có đất đai bị tranh chấp giải quyết như sau: Uỷ ban nhân
dân xã, thị trấn giải quyết các tranh chấp đất đai giữa cá nhân với cá nhân; Uỷ ban
nhân dân huyện giải quyết các tranh chấp giữa cá nhân với tổ chức và giữa các tổ
chức thuộc quyền mình quản lý; Uỷ ban nhân dân quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh
giải quyết các tranh chấp quy định tại khoản 1, khoản 2 của Điều này; Uỷ ban nhân
dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương và đơn vị hành chính tương đương giải
quyết các tranh chấp giữa cá nhân với tổ chức, giữa tổ chức với nhau, nếu tổ chức đó
thuộc quyền quản lý của mình hoặc trực thuộc Trung ương; Trong trường hợp không
đồng ý với quyết định của Uỷ ban nhân dân đã giải quyết tranh chấp, đương sự có

quyền khiếu nại lên cơ quan chính quyền cấp trên. Quyết định của chính quyền cấp
trên trực tiếp có hiệu lực thi hành;Việc tranh chấp quyền sử dụng đất có liên quan đến
địa giới giữa các đơn vị hành chính do Uỷ ban nhân dân các đơn vị đó cùng phối hợp
giải quyết. Trong trường hợp không đạt được sự nhất trí thì thẩm quyền giải quyết
theo quy định tại khoản 11, Điều 83 và khoản 26, Điều 107 của Hiến pháp”.
Còn theo quy định tại Điều 22 Luật Đất đai năm 1987 thì “khi giải quyết tranh
chấp về nhà ở, vật kiến trúc khác hoặc cây lâu năm thì Toà án nhân dân giải quyết cả
quyền sử dụng đất có nhà ở, vật kiến trúc khác hoặc cây lâu năm đó”.

GVHD: Nguyễn Thị Thanh Xuân

11

SVTH: Trần Thị Thúy Oanh


Hòa giải tranh chấp đất đai tại Ủy ban nhân dân cấp xã – Lý luận và thực tiễn

Theo các quy định này Luật Đất đai 1987 chỉ quy định về thẩm quyền giải quyết
tranh chấp đất đai đối với các trường hợp xảy ra tranh chấp mà không có quy định về
hòa giải tranh chấp đất đai.
1.5.2. Giai đoạn từ Luật Đất đai năm 1993 sửa đổi bổ sung năm 1998 và năm
2001
Từ khi Luật Đất đai 1993 có hiệu lực ngày 15/10/1993 quy định về việc giải
quyết tranh chấp đất đai có sự thay đổi.
Điều 38 Luật Đất đai 1993 quy định:”Nhà nước khuyến khích việc hoà giải các
tranh chấp đất đai trong nhân dân.Uỷ ban nhân dân xã, phường, thị trấn có trách
nhiệm phối hợp với Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Hội Nông dân, các tổ chức thành viên
khác của Mặt trận, các tổ chức xã hội khác, tổ chức kinh tế ở cơ sở và công dân hoà
giải các tranh chấp đất đai;Các tranh chấp về quyền sử dụng đất mà người sử dụng

đất không có giấy chứng nhận của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền thì do Uỷ ban
nhân dân giải quyết theo quy định sau đây: Uỷ ban nhân dân huyện, quận, thị xã,
thành phố thuộc tỉnh giải quyết các tranh chấp giữa cá nhân, hộ gia đình với nhau,
giữa cá nhân, hộ gia đình với tổ chức, giữa tổ chức với tổ chức nếu các tổ chức đó
thuộc quyền quản lý của mình; Uỷ ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung
ương giải quyết các tranh chấp giữa tổ chức với tổ chức, giữa tổ chức với hộ gia đình,
cá nhân nếu tổ chức đó thuộc quyền quản lý của mình hoặc của Trung ương; Trong
trường hợp không đồng ý với quyết định của Uỷ ban nhân dân đã giải quyết tranh
chấp, đương sự có quyền khiếu nại lên cơ quan hành chính Nhà nước cấp trên. Quyết
định của cơ quan hành chính Nhà nước cấp trên trực tiếp có hiệu lực thi hành; Các
tranh chấp về quyền sử dụng đất mà người sử dụng đất đã có giấy chứng nhận của cơ
quan Nhà nước có thẩm quyền và tranh chấp về tài sản gắn liền với việc sử dụng đất
đó thì do Toà án giải quyết”.
Đồng thời tại Điều 39 Luật Đất đai năm 1993 cũng có quy định: “Các tranh chấp
về quyền sử dụng đất có liên quan đến địa giới giữa các đơn vị hành chính, do Uỷ ban
nhân dân các đơn vị đó cùng phối hợp giải quyết. Trong trường hợp không đạt được
sự nhất trí hoặc việc tự giải quyết làm thay đổi địa giới hành chính, thì thẩm quyền
giải quyết được quy định như sau: Nếu việc tranh chấp liên quan đến địa giới của đơn
vị hành chính dưới cấp tỉnh, thì do Chính phủ quyết định; Nếu việc tranh chấp liên
quan đến địa giới của đơn vị hành chính tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương thì do
Quốc hội quyết định”.

GVHD: Nguyễn Thị Thanh Xuân

12

SVTH: Trần Thị Thúy Oanh


Hòa giải tranh chấp đất đai tại Ủy ban nhân dân cấp xã – Lý luận và thực tiễn

Qua 2 Điều luật trên chúng ta có thể thấy Luật Đất đai năm 1993 bên cạnh sự
thay đổi về thẩm quyền giải quyết tranh chấp đất đai của các cơ quan hành chính và
tòa án thì Luật Đất đai năm 1993 đã có thêm quy định hòa giải tranh chấp đất đai.
Theo quy định này hòa giải được khuyến khích áp dụng trong giải quyết tranh chấp đất
đai. Đây là điểm tiến bộ của Luật Đất đai năm1993 so với Luật Đất đai năm 1987 vì
quy định này tạo cơ sở pháp lý cho phương thức hoà giải tranh chấp đất đai này được
thực hiện trên thực tế. Luật Đất đai năm 1998 và Luật Đất đai năm 2001 về sửa đổi, bổ
sung một số điều Luật Đất đai năm 1993 vẫn giữ nguyên quy định về hòa giải tranh
chấp đất đai theo luật đất đai năm 1993.
1.5.3. Giai đoạn Luật Đất đai năm 2003
Khắc phục những bất cập trong quy định giải quyết tranh chấp trong Luật Đất đai
năm 1993, Luật Đất đai năm 2003 bên cạnh sửa đổi, bổ sung về thẩm quyền giải quyết
tranh chấp đất đai còn tách hòa giải tranh chấp đất đai thành quy định riêng tại Điều
135.
Điều 135 Luật Đất đai 2003 quy định như sau: “ Nhà nước khuyến khích các bên
tranh chấp đất đai tự hoà giải hoặc giải quyết tranh chấp đất đai thông qua hoà giải ở
cơ sở; Tranh chấp đất đai mà các bên tranh chấp không hoà giải được thì gửi đơn đến
Uỷ ban nhân dân xã, phường, thị trấn nơi có đất tranh chấp”.
Theo đó, khi tranh chấp đất đai xảy ra nhà nước khuyến khích các bên tự hòa giải
hoặc hòa giải ở cơ sở. Trình tự, thủ tục hòa giải ở cơ sở được thực hiện theo quy định
trong pháp lệnh của ủy ban thường vụ quốc hội số 09/1988 ngày 25/12/1988 về tổ
chức và hoạt động hòa giải ở cơ sở. Kể từ ngày 1/1/2014 thì được thực hiện theo Luật
Hòa giải ở cơ sở năm 2013. Nếu các bên không hòa giải được thì phải gửi đơn đến Uỷ
ban nhân dân xã, phường, thị trấn nơi có đất tranh chấp để được hòa giải. Theo Luật
Đất đai năm 2003, việc hoà giải trong giải quyết tranh chấp đất đai tại Ủy ban nhân
dân cấp xã là bắt buộc như là một bước đệm trước khi được Tòa án hoặc cơ quan hành
chính nhà nước giải quyết theo thẩm quyền. Điều đó có nghĩa là, các bên đương sự nếu
chưa hoà giải tại Ủy ban nhân dân cấp xã, chưa thực hiện đúng các quy định tại Điều
135 Luật đất đai 2003 thì các cơ quan nhà nước sẽ không giải quyết. Họ phải được hoà

giải công khai tại trụ sở Uỷ ban nhân dân cấp xã, có biên bản hoà giải ghi nhận ý kiến
của các bên trước khi đề nghị cơ quan có thẩm quyền giải quyết.
Qua các quy định trên cho thấy Luật Đất đai năm 2003 đã ghi nhận hòa giải tranh
chấp đất đai tại Ủy ban nhân dân cấp xã là là một hình thức hòa giải tranh chấp bắt
buộc. Các tranh chấp phải được hòa giải tại Ủy ban nhân dân cấp xã nếu không thành
GVHD: Nguyễn Thị Thanh Xuân

13

SVTH: Trần Thị Thúy Oanh


Hòa giải tranh chấp đất đai tại Ủy ban nhân dân cấp xã – Lý luận và thực tiễn

thì mới được cơ quan có thẩm quyền thụ lý để giải quyết tiếp theo. Bên cạnh đó, nhà
nước vẫn khuyến khích các bên tranh chấp tự hòa giải hoặc hòa giải ở cơ sở dưới hình
thức tự nguyện.
1.5.4. Giai đoạn Luật Đất đai năm 2013 đến nay
Luật Đất đai 2013 ra đời, có hiệu lực thi hành từ ngày 01 tháng 7 năm 2014, đã
mở rộng hơn nữa quyền của công dân trong việc yêu cầu các cơ quan Nhà nước có
thẩm quyền giải quyết các tranh chấp liên quan đến đất đai, khi các bên sử dụng đất
mâu thuẫn, không thống nhất với nhau trong quá trình sử dụng đất.
Khoản 1 và khoản 2 Điều 202 Luật Đất đai năm 2013 quy định hòa giải tranh
chấp như sau:“Nhà nước khuyến khích các bên tranh chấp đất đai tự hòa giải hoặc
giải quyết tranh chấp đất đai thông qua hòa giải ở cơ sở; Tranh chấp đất đai mà các
bên tranh chấp không hòa giải được thì gửi đơn đến Ủy ban nhân dân cấp xã nơi có
đất tranh chấp để hòa giải”.
Như vậy, về cơ bản Luật Đất đai 2013 vẫn giữ nguyên quy định về hòa giải tranh
chấp đất đai giống Luật Đất đai 2003. Bên cạnh đó để khắc phục những bất cập trong
công tác hòa giải trong những năm qua, Luật Đất đai 2013 và văn bản hướng dẫn thi

hành còn thay đổi, bổ sung một số quy định (sẽ được trình bày cụ thể ở chương 2).

GVHD: Nguyễn Thị Thanh Xuân

14

SVTH: Trần Thị Thúy Oanh


Hòa giải tranh chấp đất đai tại Ủy ban nhân dân cấp xã – Lý luận và thực tiễn

CHƯƠNG 2
QUY ĐỊNH HIỆN HÀNH VỀ HÒA GIẢI TRANH CHẤP ĐẤT ĐAI
TẠI ỦY BAN NHÂN DÂN CẤP XÃ
2.1. Thành phần tham dự hòa giải tranh chấp đất đai
Điểm c khoản 1 Điều 88 nghị định 43/2014/Nghị định chính phủ hướng dẫn thi
hành Luật Đất đai 2013 (Nghị định 43/2014/NĐ-CP) quy định: “Tổ chức cuộc họp hòa
giải có sự tham gia của các bên tranh chấp, thành viên Hội đồng hòa giải tranh chấp
đất đai và người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan”.
Theo quy định tại điều này thành phần tham dự cuộc họp hòa giải tranh chấp đất
đai gồm có:
- Thành viên của Hội đồng hòa giải.
- Các bên tranh chấp đất đai.
- Người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan.
2.1.1. Hội đồng hòa giải tranh chấp đất đai
Về lý luận Hội đồng hòa giải là bên thứ ba đứng ra làm trung gian giữa các bên
tranh chấp đất đai nhằm thuyết phục họ dàn xếp hoặc giải quyết tranh chấp giữa họ, là
chủ thể trung tâm của cuộc họp hòa giải và là bên trung gian giúp cho các bên tranh
chấp đất đai thỏa thuận với nhau về giải quyết tranh chấp. Trên thực tế, Hội đồng hòa
giải có vai trò quan trọng, là bên đứng ra tổ chức, chủ trì cuộc họp hòa giải tranh chấp

đất đai, đưa ra những ý kiến tư vấn cho các bên tranh chấp để các bên xem xét đi đến
thỏa thuận giải quyết tranh chấp. Tuy nhiên trong quá trình hòa giải Hội đồng hòa giải
không có quyền đưa ra phán quyết. Hội đồng hòa giải tranh chấp đất đai làm trung
gian không đại diện cho quyền lợi của bất cứ bên nào và hoàn toàn không có lợi ích
liên quan đến tranh chấp.
Trước đây, tại khoản 2 Điều 135 Luật Đất đai 2003 quy định: “Tranh chấp đất
đai mà các bên tranh chấp không hoà giải được thì gửi đơn đến Uỷ ban nhân dân xã,
phường, thị trấn nơi có đất tranh chấp: Uỷ ban nhân dân xã, phường, thị trấn có trách
nhiệm phối hợp với Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên của Mặt
trận, các tổ chức xã hội khác để hoà giải tranh chấp đất đai”. Theo quy định taị khoản
này chỉ đề cập đến trách nhiệm hòa giải của Ủy ban nhân dân cấp xã và các tổ chức
khác chứ không quy định cụ thể về thành phần của Hội đồng hòa giải gồm những ai.
Đồng thời, cả trong nghị định 181 hướng dẫn thi hành Luật Đất đai năm 2003 (Nghị

GVHD: Nguyễn Thị Thanh Xuân

15

SVTH: Trần Thị Thúy Oanh


Hòa giải tranh chấp đất đai tại Ủy ban nhân dân cấp xã – Lý luận và thực tiễn

định 181/2004/NĐ-CP) tại Điều 159 quy định về hòa giải tranh chấp đất đai cũng
không có hướng dẫn cụ thể. Tuy nhiên, chúng ta lại có thể tìm thấy ở một quy định
khác về thành phần Hội đồng tư vấn giải quyết tranh chấp đất đai tại khoản 2 Điều 161
của nghị định này về căn cứ để giải quyết tranh chấp đất đai trong trường hợp các bên
tranh chấp không có giấy tờ về quyền sử dụng đất như sau: “ý kiến của Hội đồng tư
vấn giải quyết tranh chấp đất đai của xã, phường, thị trấn do Uỷ ban nhân dân xã,
phường, thị trấn thành lập gồm có: Chủ tịch hoặc Phó Chủ tịch Uỷ ban nhân dân xã,

phường, thị trấn là Chủ tịch Hội đồng; Đại diện Mặt trận Tổ quốc Việt Nam xã,
phường, thị trấn; Tổ trưởng tổ dân phố đối với khu vực đô thị; trưởng thôn, ấp, bản,
buôn, phum, sóc đối với khu vực nông thôn; Đại diện của một số hộ dân sinh sống lâu
đời tại xã, phường, thị trấn biết rõ về nguồn gốc và quá trình sử dụng đối với thửa đất
đó; Cán bộ địa chính, cán bộ tư pháp xã, phường, thị trấn”.
Theo quy định trên thì một trong những căn cứ để giải quyết tranh chấp đất đai là
ý kiến của hội đồng tư vấn giải quyết tranh chấp đất đai của xã, phường, thị trấn do Uỷ
ban nhân dân xã, phường, thị trấn thành lập. Tuy khác nhau về tên gọi nhưng thực tế
Hội đồng tư vấn giải quyết tranh chấp đất đai cũng chính là Hội đồng hòa giải tranh
chấp đất đai. Do đó, quy định tại khoản 2 điều 161 nghị định 181/2004/NĐ-CP về
thành phần của Hội đồng tư vấn giải quyết tranh chấp đất đai cũng chính là quy định
về thành phần của Hội đồng hòa giải tranh chấp đất đai.
Hiện nay, thành phần Hội đồng hòa giải tranh chấp đất đai được quy định riêng
thành một quy đinh cụ thể tại điểm b khoản 1 Điều 88 nghị định 43/2014/NĐ-CP:
“Thành lập Hội đồng hòa giải tranh chấp đất đai để thực hiện hòa giải. Thành phần
Hội đồng gồm: Chủ tịch hoặc Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân là Chủ tịch Hội đồng;
đại diện Ủy ban Mặt trận Tổ quốc xã, phường, thị trấn; tổ trưởng tổ dân phố đối với
khu vực đô thị; trưởng thôn, ấp đối với khu vực nông thôn; đại diện của một số hộ dân
sinh sống lâu đời tại xã, phường, thị trấn biết rõ về nguồn gốc và quá trình sử dụng
đối với thửa đất đó; cán bộ địa chính, cán bộ tư pháp xã, phường, thị trấn. Tùy từng
trường hợp cụ thể, có thể mời đại diện Hội Nông dân, Hội Phụ nữ, Hội Cựu chiến
binh, Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh”.
Theo đó, về cơ bản thành phần hội đồng hòa giải tranh chấp đất đai trong Luật
Đất đai hiện hành vẫn được giữa nguyên so với Luật Đất đai năm 2003, thành phần
Hội đồng hòa vẫn gồm: Chủ tịch hoặc Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân là Chủ tịch Hội
đồng; đại diện Ủy ban Mặt trận Tổ quốc xã, phường, thị trấn; tổ trưởng tổ dân phố đối
với khu vực đô thị; trưởng thôn, ấp đối với khu vực nông thôn; đại diện của một số hộ
dân sinh sống lâu đời tại xã, phường, thị trấn biết rõ về nguồn gốc và quá trình sử dụng
GVHD: Nguyễn Thị Thanh Xuân

16

SVTH: Trần Thị Thúy Oanh


Hòa giải tranh chấp đất đai tại Ủy ban nhân dân cấp xã – Lý luận và thực tiễn

đối với thửa đất đó; cán bộ địa chính, cán bộ tư pháp xã, phường, thị trấn. Bên cạnh
đó, trong quy định này Luật Đất đai năm 2013 có thêm vào trường hợp tùy từng
trường hợp cụ thể, có thể mời đại diện Hội Nông dân, Hội Phụ nữ, Hội Cựu chiến
binh, Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh. Quy định bổ sung về sự có mặt của đại
diện các tổ chức trên trong một số trường hợp cụ thể được xem là một quy định tiến bộ
của Luật Đất đai năm 2013 bởi vì trên thực tế rất nhiều vụ tranh chấp đất đai các bên
tranh chấp là thành viên của những tổ chức trên. Việc quy định sự có mặt của đại diện
các tổ chức trên trong một số trường hợp cụ thể có một ý nghĩa tích cực. Các thành
viên của Hội nông dân, Hội Phụ nữ, Hội cựu chiến binh hay Đoàn thanh niên cộng sản
Hồ Chí Minh là những người thường xuyên tiếp xúc, gần gũi với nhau. Qua đó, họ có
thể nắm bắt được tình hình vụ tranh chấp, biết được những mâu thuẫn xung đột một
cách nhanh chóng và chính xác. Đồng thời họ cũng hiểu được các tâm tư nguyện vọng
của các thành viên khác do đó khi có tranh chấp đất đai xảy ra, họ có thể dễ dàng đưa
ra những ý kiến phù hợp với tâm tư nguyện vọng, phù hợp lợi ích của các bên tranh
chấp để các bên có thể xem xét tiến đến hòa giải được nhanh chóng thuận lợi. Bên
cạnh đó, các tổ chức này so với các thành viên của tổ chức mình là bên có uy tín và có
được niềm tin của các bên tranh chấp nên dễ dàng có tác động tích cực đến ý chí nhận
thức của các bên để các bên có thể thống nhất thỏa thuận đi đến hòa giải thành công.
2.1.2. Các bên tranh chấp đất đai và người có quyền và nghĩa vụ liên quan
Bên cạnh hội đồng hòa giải tranh chấp đất đai, thì trong cuộc họp hòa giải cần
phải có sự tham gia của các bên tranh chấp và người có quyền và nghĩa vụ liên quan.
Luật Đất đai trước đây cũng như Luật Đất đai năm 2013 không có quy định giải thích
về thuật ngữ “các bên tranh chấp đất đai” hay thuật ngữ “người có quyền và nghĩa vụ

liên quan trong tranh chấp đất đai”.
Theo Điều 56, Bộ luật Tố tụng dân sự 2004 sửa đổi bổ sung năm 2009 quy định
đương sự trong vụ án dân sự: “Đương sự trong vụ án dân sự là cá nhân, cơ quan, tổ
chức bao gồm nguyên đơn, bị đơn, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan; Nguyên
đơn trong vụ án dân sự là người khởi kiện, người được cá nhân, cơ quan, tổ chức khác
do Bộ luật này quy định khởi kiện để yêu cầu Toà án giải quyết vụ án dân sự khi cho
rằng quyền và lợi ích hợp pháp của người đó bị xâm phạm.Cơ quan, tổ chức do Bộ
luật này quy định khởi kiện vụ án dân sự để yêu cầu Toà án bảo vệ lợi ích công cộng,
lợi ích của Nhà nước thuộc lĩnh vực mình phụ trách cũng là nguyên đơn; Bị đơn trong
vụ án dân sự là người bị nguyên đơn khởi kiện hoặc cá nhân, cơ quan, tổ chức khác do
Bộ luật này quy định khởi kiện để yêu cầu Toà án giải quyết vụ án dân sự khi cho rằng
quyền và lợi ích hợp pháp của nguyên đơn bị người đó xâm phạm; Người có quyền lợi,
GVHD: Nguyễn Thị Thanh Xuân

17

SVTH: Trần Thị Thúy Oanh


Hòa giải tranh chấp đất đai tại Ủy ban nhân dân cấp xã – Lý luận và thực tiễn

nghĩa vụ liên quan trong vụ án dân sự là người tuy không khởi kiện, không bị kiện,
nhưng việc giải quyết vụ án dân sự có liên quan đến quyền lợi, nghĩa vụ của họ nên họ
được tự mình đề nghị hoặc các đương sự khác đề nghị và được Toà án chấp nhận đưa
họ vào tham gia tố tụng với tư cách là người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan. Trong
trường hợp việc giải quyết vụ án dân sự có liên quan đến quyền lợi, nghĩa vụ của một
người nào đó mà không có ai đề nghị đưa họ vào tham gia tố tụng với tư cách là người
có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan thì Toà án phải đưa họ vào tham gia tố tụng với tư
cách là người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan”.
Dựa trên tinh thần chung của Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2004 sửa đổi bổ sung

năm 2009 thì có thể hiểu các thuật ngữ các bên tranh chấp đất đai và bên có quyền và
nghĩa vụ liên quan trong tranh chấp đất đai như sau:
- Các bên tranh chấp đất đai được hiểu là các bên có tranh chấp với nhau về quyền
và nghĩa vụ sử dụng đất. Một bên hoặc tất cả các bên tranh chấp cho rằng quyền và lợi
ích hợp pháp của mình bị bên kia xâm phạm dẫn đến phát sinh những tranh chấp với
nhau. Các bên tranh chấp đất đai yêu cầu cơ quan có thẩm quyền giải quyết những
tranh chấp đó để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Các bên tranh chấp đất
đai ở đây được hiểu là hai hay nhiều bên.
- Người có quyền và nghĩa vụ liên quan là bên không có tranh chấp nhưng trong
quá trình giải quyết tranh chấp đất đai thì có liên quan đến quyền và nghĩa vụ của họ.
Việc hòa giải tranh chấp đất đai thực chất là hòa giải những mâu thuẫn bất đồng
của các bên tranh chấp đất đai vì vậy sự có mặt của các bên tranh chấp là một điều
kiện để tiến hành hòa giải. Tại điểm c khoản 1 điều 88 nghị định 43/2014/NĐ-CP quy
định: “Khi nhận được đơn yêu cầu giải quyết tranh chấp đất đai, Ủy ban nhân dân cấp
xã có trách nhiệm thực hiện các công việc sau: Tổ chức cuộc họp hòa giải có sự tham
gia của các bên tranh chấp, thành viên Hội đồng hòa giải tranh chấp đất đai và người
có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan. Việc hòa giải chỉ được tiến hành khi các bên tranh
chấp đều có mặt. Trường hợp một trong các bên tranh chấp vắng mặt đến lần thứ hai
thì được coi là việc hòa giải không thành”.
Như vậy, theo quy định tai điểm c khoản 1 điều 88 nghị định 43/2014 NĐ-CP thì
sự tham gia của các bên tranh chấp là bắt buộc, Hội đồng hòa giải tranh chấp đất đai
chỉ tiến hành hòa giải khi có mặt các bên tranh chấp và đối với trường hợp các bên
tranh chấp vắng mặt đến lần thứ hai thì xem như hòa giải không thành. Quy định đối
với trường hợp các bên tranh chấp vắng mặt đến lần thứ hai thì xem như hòa giải

GVHD: Nguyễn Thị Thanh Xuân

18

SVTH: Trần Thị Thúy Oanh

Hòa giải tranh chấp đất đai tại Ủy ban nhân dân cấp xã – Lý luận và thực tiễn

không thành là một quy định mới của Luật Đất đai 2013, quy định này đã khắc phục
được bất cập trong thời gian qua:
- Một là, Ủy ban nhân dân cấp xã phải tổ chức cuộc họp hòa giải nhiều lần do các
bên tranh chấp vắng mặt, làm tốn nhiều thời gian, công sức và chi phí mà đa số các
trường hợp đều không đạt được kết quả như ý.
- Hai là,do trước đây không có quy định về số lần vắng mặt của các bên tranh
chấp là bao nhiêu thì sẽ xem như là hòa giải không thành nên ở mỗi địa phương lại áp
dụng không thống nhất.
Quy định tại điều này không đề cập đến sự có mặt của bên có quyền và nghĩa vụ
liên quan trong cuộc họp hòa giải tranh chấp đất đai là bắt buộc hay không. Đây là một
điểm hạn chế của quy định pháp luật bởi vì do không có quy định rõ ràng nên dẫn đến
việc các địa phương áp dụng không thống nhất quy định về sự có mặt của bên có
quyền và nghĩa vụ liên quan.
2.2. Thẩm quyền và Phạm vi hòa giải tranh chấp đất đai
2.2.1. Thẩm quyền hòa giải tranh chấp đất đai
Khoản 2 Điều 202 Luật Đất đai năm 2013 quy định: “Tranh chấp đất đai mà các
bên tranh chấp không hoà giải được thì gửi đơn đến Uỷ ban nhân dân xã, phường, thị
trấn nơi có đất tranh chấp”. Theo quy định này các tranh chấp đất đai mà các bên
tranh chấp không hòa giải được thì gửi đơn đến Uỷ ban nhân dân cấp xã nơi có đất
tranh chấp để được hòa giải. Ủy ban nhân dân cấp xã chỉ tiến hành hòa giải những
tranh chấp đất đai nếu phần đất tranh chấp đó nằm trên địa bàn quản lý của cấp xã
mình. Điều đó đồng nghĩa với việc khi xác định vụ tranh chấp đất đai có thuộc thẩm
quyền hòa giải của cấp xã mình hay không thì Ủy ban nhân dân cấp xã sẽ không dựa
vào các bên tranh chấp có phải là người dân thuộc địa phương của mình quản lý hay
không. Do đó, sẽ có trường hợp người dân ở địa phương này vẫn có thể yêu cầu hòa
giải tranh chấp đất đai ở địa phương khác nếu như phần đất tranh chấp thuộc địa

phương khác đó.
2.2.2. Phạm vi hòa giải tranh chấp đất đai
Việc xác định phạm vi hòa giải có ý nghĩa rất quan trọng trong việc hòa giải
tranh chấp đất đai, là cơ sở để Ủy ban nhân dân cấp xã tiến hành cuộc họp hòa giải.
Tuy nhiên, Luật Đất đai năm 2003 trước đây và Luật Đất đai năm 2013 hiện hành lại
không có quy định về phạm vi hòa giải, luật không có quy định cụ thể những loại tranh
chấp đất đai nào sẽ phải hòa giải, những loại tranh chấp đất đai nào không cần qua hòa
GVHD: Nguyễn Thị Thanh Xuân

19

SVTH: Trần Thị Thúy Oanh