pháp luật quản lý nhà nước về ngoại hối của ngân hàng nhà nước việt nam

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT



LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
KHÓA 36 (2010 – 2014)
ĐỀ TÀI

PHÁP LUẬT QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ
NGOẠI HỐI CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC
VIỆT NAM

Giảng viên hướng dẫn

Sinh viên thực hiện

Ngụy Ngọc Anh

Châu Hồng Nguyên

Bộ môn: Luật Thương mại

MSSV:5105888
Lớp: LK1064A1 - K36

Cần Thơ, 12/2013


Đề tài: Pháp luật quản lý nhà nước về ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

LỜI CẢM ƠN

Trong suốt thời gian từ khi bắt đầu học tập tại giảng đường đại
học, tôi đã nhận được rất nhiều sự quan tâm, giúp đỡ của quý thầy cô,
gia đình và bạn bè. Với lòng biết ơn sâu sắc nhất, tôi xin gửi đến quý
thầy cô khoa Luật – trường Đại học Cần Thơ lời cảm ơn đã tận tình
truyền đạt kiến thức quý báu cho tôi trong suốt thời gian học tập tại
trường.
Để đánh dấu sự trưởng thành về mặt tri thức trong nghiên cứu,
đánh giá vấn đề mang tính khoa học tôi chọn đề tài “Pháp luật quản
lý nhà nước về ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam” làm
đề tài luận văn tốt nghiệp.
Để hoàn thành luận văn tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành, sâu
sắc đến cô Ngụy Ngọc Anh – Giảng viên bộ môn Luật thương mại –
Khoa Luật trường Đại học Cần Thơ đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ, tạo
mọi điều kiện thuận lợi để tôi có thể hoàn thành tốt bài nghiên cứu.
Trong thời gian nghiên cứu đề tài, mặc dù bản thân đã có nhiều
cố gắng, không ngừng phấn đấu nhưng do lượng kiến thức còn hạn chế
cũng như giới hạn nghiên cứu nên đề tài sẽ không tránh khỏi những
thiếu sót. Vì vậy tôi rất mong nhận được sự đóng góp quý báu của quý
thầy cô cùng tất cả các bạn để nghiên cứu được hoàn thiện hơn.
Cuối lời tôi xin chúc quý thầy cô cùng tất cả các bạn dồi dào sức
khỏe và thành công trong sự nghiệp.
Trân trọng kính chào!
SVTH
Châu Hồng Nguyên

GVHD: Ngụy Ngọc Anh

Trang 2

SVTH: Châu Hồng Nguyên


Đề tài: Pháp luật quản lý nhà nước về ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN
---------..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................

..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
GVHD: Ngụy Ngọc Anh

Trang 3

SVTH: Châu Hồng Nguyên


Đề tài: Pháp luật quản lý nhà nước về ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG PHẢN BIỆN
---------..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................

..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
..............................................................................................................
GVHD: Ngụy Ngọc Anh

Trang 4

SVTH: Châu Hồng Nguyên


Đề tài: Pháp luật quản lý nhà nước về ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

MỤC LỤC
LỜI NÓI ĐẦU8
1. Lý do chọn đề tài..............................................................................................8
2. Mục tiêu nghiên cứu ........................................................................................9
3. Phạm vi nghiên cứu .........................................................................................9
4. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................10
5. Bố cục luận văn................................................................................................10
CHƯƠNG 1
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ NGOẠI HỐI VÀ QUẢN LÝ
NGOẠI HỐI CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM ...........................11
1.1. Khái quát chung về ngoại hối.......................................................................11
1.1.1. Khái niệm ngoại hối....................................................................................11
1.1.2. Hoạt động ngoại hối ...................................................................................12
1.1.3. Sự hình thành thị trường ngoại hối............................................................14
1.2. Khái quát chung về Ngân hàng Nhà nước Việt Nam ..................................17
1.2.1. Lịch sử hình thành và phát triển Ngân hàng Trung ương........................17
1.2.2 Khái niệm Ngân hàng Nhà nước Việt Nam................................................20
1.2.3. Đặc điểm của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam ..........................................22
1.2.4. Vai trò, chức năng của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam ...........................23
1.2.5. Khái quát hoạt động của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam........................25
1.3. Tổng quan về quản lý ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam........28
1.3.1. Khái niệm chính sách quản lý ngoại hối ...................................................28

1.3.2. Nội dung chính sách quản lý ngoại hối .....................................................28
1.3.3. Đối tượng quản lý nhà nước về ngoại hối .................................................29
1.3.4. Mục tiêu quản lý ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam .............31
CHƯƠNG 2
QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ NGOẠI HỐI CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC
VIỆT NAM ..........................................................................................................33
2.1. Quy định pháp luật về hoạt động cung ứng dịch vụ ngoại hối của các tổ
chức tín dụng và các tổ chức khác ......................................................................33
2.1.1. Cung ứng dịch vụ ngoại hối của các ngân hàng ........................................34
2.1.2. Cung ứng dịch vụ ngoại hối của các tổ chức tín dụng phi ngân hàng.......37
2.1.3. Cung ứng dịch vụ ngoại hối của các tổ chức kinh tế không phải là tổ chức
tín dụng.................................................................................................................40
2.1.4. Trách nhiệm của tổ chức tín dụng và các tổ chức khác khi thực hiện hoạt
động cung ứng dịch vụ ngoại hối .........................................................................45

GVHD: Ngụy Ngọc Anh

Trang 5

SVTH: Châu Hồng Nguyên


Đề tài: Pháp luật quản lý nhà nước về ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

2.2. Quy định pháp luật về sử dụng ngoại hối trên lãnh thổ Việt Nam.............48
2.2.1. Quy định hạn chế sử dụng ngoại hối..........................................................48
2.2.2. Mở và sử dụng tài khoản ............................................................................51
2.2.3. Sử dụng ngoại tệ tiền mặt của cá nhân .....................................................59
2.2.4. Sử dụng đồng Việt Nam của người không cư trú, người cư trú là cá nhân
nước ngoài............................................................................................................62

2.2.5. Sử dụng đồng tiền của nước có chung biên giới với Việt Nam ..................63
2.2.6. Phát hành và sử dụng thẻ thanh toán........................................................71
CHƯƠNG 3
THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ QUẢN LÝ
NGOẠI HỐI CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM ...........................76
3.1. Những thành tựu đạt được...........................................................................76
3.1.1. Chính sách tự do hóa các giao dịch vãng lai và hạn chế sử dụng ngoại tệ
trên lãnh thổ Việt Nam ............................................................................................ 77
3.1.2. Chính sách quản lý các giao dịch vốn ........................................................... 79
3.1.3. Chính sách tỷ giá và phát triển thị trường ngoại hối.................................... 81
3.2. Những khó khăn vướng mắc và giải pháp hoàn thiện .................................. 82
3.2.1. Khó khăn vướng mắc và giải pháp trong hoạt động kinh doanh và cung
ứng dịch vụ ngoại hối của các tổ chức tín dụng ..................................................82
3.2.2. Khó khăn vướng mắc và giải pháp trong việc mở và sử dụng tài khoản
thanh toán tại TCTD cung ứng dịch vụ thanh toán .............................................88
3.2.3. Khó khăn vướng mắc và giải pháp trong việc mua, chuyển, mang ngoại tệ
ra nước ngoài của Người cư trú là công dân Việt Nam sử dụng vào từng mục
đích cụ thể ............................................................................................................89
3.2.4. Khó khăn vướng mắc và giải pháp trong việc mở tài khoản ngoại tệ ở nước
ngoài .....................................................................................................................90
3.2.5. Khó khăn vướng mắc và giải pháp trong việc gửi tiền gửi tiết kiệm ..........90
3.2.6. Khó khăn vướng mắc và giải pháp về vấn đề đô la hóa trong việc sử dụng
ngoại tệ làm đơn vị tính toán và làm phương tiện thanh toán ở Việt Nam ..........91
3.2.7. Khó khăn vướng mắc và giải pháp đối với vấn đề cấm cho, tặng ngoại tệ.96
KẾT LUẬN ..........................................................................................................99
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................... .. 100

GVHD: Ngụy Ngọc Anh

Trang 6

SVTH: Châu Hồng Nguyên


Đề tài: Pháp luật quản lý nhà nước về ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
- Chi nhánh ngân hàng nước ngoài: CN NHNNg
- Chi nhánh Ngân hàng Thương mại: CN. NHTM
- Công ty cho thuê tài chính: CT.CTTC
- Công ty tài chính: CTTC
- Đơn vị chấp nhận thẻ: ĐVCNT
- Đồng Riel Campuchia: KHR
- Giấy chứng nhận: GCN
- Giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh: GCNĐKKD
- Giấy chứng nhận đầu tư: GCNĐT
- Giấy đăng ký kinh doanh: GĐKKD
- Giấy phép đầu tư: GPĐT
- Giấy xác nhận đăng ký: GXNĐK
- Giấy xác nhận đủ điều kiện: GXNĐĐK
- Kíp Lào: LAK
- Ngân hàng Ngoại thương: NHNT
- Ngân hàng Nhà nước: NHNN
- Ngân hàng Nhà nước Việt Nam: NHNNVN
- Ngân hàng Thương mại: NHTM
- Ngân hàng Trung ương: NHTƯ
- Nhân dân tệ Trung Quốc: CNY
- Tổ chức chấp nhận thẻ: TCCNT
- Tổ chức kinh tế: TCKT
- Tổ chức phát hành thẻ: TCPHT

- Tổ chức thanh toán thẻ: TCTTT
- Tổ chức Tín dụng: TCTD
- Xuất nhập khẩu: XNK

GVHD: Ngụy Ngọc Anh

Trang 7

SVTH: Châu Hồng Nguyên


Đề tài: Pháp luật quản lý nhà nước về ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

LỜI NÓI ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trong bối cảnh các nền kinh tế trên thế giới ngày càng tham gia mạnh mẽ vào
thương mại và đầu tư quốc tế, quản lý ngoại hối là một mảng chính sách không thể
thiếu được bởi hội nhập quốc tế đem lại nhiều cơ hội nhưng cũng đặt ra nhiều thách
thức và luôn tiềm ẩn những rủi ro do những thay đổi của môi trường kinh tế thế
giới. Quản lý ngoại hối được xác định là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của
Ngân hàng Nhà nước trong việc hoạch định và thực thi chính sách tiền tệ quốc gia.
Chính sách quản lý ngoại hối hiệu quả sẽ góp phần đáng kể trong việc cân bằng cán
cân thanh toán, kiểm soát sức mua đồng tiền, kiềm chế lạm phát, tận dụng nguồn
vốn trong nước, thu hút vốn đầu tư nước ngoài…tạo điều kiện ổn định và phát triển
kinh tế trong nước.Vì vậy, vấn đề xây dựng hành lang pháp lý an toàn và hiệu quả
cho hoạt động quản lý ngoại hối là yêu cầu đầu tiên và quan trọng nhất. Xây dựng
và hoàn thiện pháp luật nói chung, pháp luật về quản lý ngoại hối nói riêng có chất
lượng tốt cả về nội dung và hình thức là một trong những nhiệm vụ trọng tâm, một
đòi hỏi cấp thiết, một tất yếu khách quan của việc xây dựng Nhà nước pháp quyền
Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

Trong thời gian qua, nhiều quy định về quản lý ngoại hối đã ra đời, tạo ra một
môi trường pháp lý tương đối đầy đủ cho công tác quản lý ngoại hối của Ngân hàng
Nhà nước và hoạt động ngoại hối của các tổ chức, cá nhân. Tuy nhiên, chính sách
quản lý ngoại hối cũng đã bộc lộ nhiều bất cập so với tình hình thực tiễn, công tác
tổ chức triển khai thực hiện quản lý ngoại hối chưa thực sự hiệu quả. Hiện tượng sử
dụng ngoại tệ trong thanh toán khá phổ biến, khối lượng ngoại tệ trôi nổi ngoài hệ
thống ngân hàng chưa được kiểm soát còn rất lớn. Bên cạnh đó, hệ thống các văn
bản về quản lý ngoại hối còn chưa thống nhất, các quy định về quản lý ngoại hối
chưa bao quát được toàn bộ những vấn đề cần quản lý và không đảm bảo tính thời
sự, phù hợp với thực tiễn, nhiều quy định đã trở nên bất cập, mâu thuẫn, gây khó
khăn cho công tác quản lý ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước và hoạt động ngoại
hối của các tổ chức, cá nhân.
Nhận thức được tầm quan trọng của vấn đề, người viết lựa chọn đề tài “Pháp
luật quản lý nhà nước về ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam” làm
luận văn cử nhân luật.

GVHD: Ngụy Ngọc Anh

Trang 8

SVTH: Châu Hồng Nguyên


Đề tài: Pháp luật quản lý nhà nước về ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

2. Mục tiêu nghiên cứu
Trên cơ sở làm rõ lý luận chung về ngoại hối, phân tích và đánh giá công tác
quản lý ngoại hối ở Việt Nam, mục tiêu của đề tài là:
- Làm rõ cơ sở lý luận chung về ngoại hối và quản lý ngoại hối của Ngân
hàng Nhà nước Việt Nam.

- Thực trạng hoạt động quản lý ngoại hối và pháp luật về quản lý ngoại hối
của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam.
- Đánh giá hệ thống văn bản pháp lý và những tồn tại trong quản lý ngoại
hối.
- Đề ra các giải pháp hoàn thiện pháp luật về quản lý ngoại hối của Ngân
hàng Nhà nước Việt Nam.
3. Phạm vi nghiên cứu
Quản lý ngoại hối là một mảng chính sách khá rộng bao gồm:
- Quản lý các giao dịch vãng lai;
- Quản lý các giao dịch vốn;
- Quản lý sử dụng ngoại hối trên lãnh thổ Việt Nam;
- Quản lý thị trường ngoại tệ, cơ chế tỷ giá hối đoái và quản lý vàng là ngoại
hối;
- Quản lý dự trữ ngoại hối nhà nước;
- Quản lý hoạt động cung ứng dịch vụ ngoại hối của các tổ chức tín dụng và
các tổ chức khác.
Trong phạm vi giới hạn nhất định, luận văn không nghiên cứu toàn bộ các vấn
đề liên quan đến quản lý ngoại hối mà chỉ tập trung nghiên cứu các quy định pháp
luật về quản lý sử dụng ngoại hối trên lãnh thổ Việt Nam; nguyên tắc hoạt động
cũng như trách nhiệm khi hoạt động cung ứng dịch vụ ngoại hối của tổ chức tín
dụng và các tổ chức khác. Trong đó tập trung vào vai trò quản lý ngoại hối của
Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam quy định về điều
kiện, thủ tục, phạm vi hoạt động của từng chủ thể như thế nào; người cư trú và
người không cư trú được phép thực hiện các hoạt động ngoại hối nào trên lãnh thổ
Việt Nam và vấn đề trên thực tế.

GVHD: Ngụy Ngọc Anh

Trang 9

SVTH: Châu Hồng Nguyên


Đề tài: Pháp luật quản lý nhà nước về ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

4. Phương pháp nghiên cứu
Luận văn được thực hiện trên cơ sở áp dụng các phương pháp như hệ thống
hóa, so sánh, phân tích, đánh giá tổng hợp các quy định pháp luật qua quá trình phát
triển hoạt động quản lý ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam để làm sáng
tỏ những vấn đề trong phạm vi nghiên cứu của đề tài.
5. Bố cục luận văn
Đề tài gồm ba chương:
Chương 1: Một số vấn đề lý luận chung về ngoại hối và quản lý ngoại hối của Ngân
hàng Nhà nước Việt Nam.
Chương 2: Quản lý nhà nước về ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam.
Chương 3: Thực trạng và giải pháp hoàn thiện pháp luật về quản lý ngoại hối của
Ngân hàng Nhà nước Việt nam.

GVHD: Ngụy Ngọc Anh

Trang 10

SVTH: Châu Hồng Nguyên


Đề tài: Pháp luật quản lý nhà nước về ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

CHƯƠNG 1
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ NGOẠI HỐI
VÀ QUẢN LÝ NGOẠI HỐI CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

1.1. Khái quát chung về ngoại hối
Chính sách quản lý kinh tế nói chung và chính sách quản lý ngoại hối nói
riêng, luôn là vấn đề bức xúc và phức tạp. Để có được một chính sách quản lý ngoại
hối có hiệu quả trong tiến trình đổi mới nền kinh tế nước ta thông qua các giải pháp
cụ thể, trước hết chúng ta cần làm rõ về phương diện lý luận những vấn đề cơ bản
trực tiếp có liên quan đến chính sách quản lý ngoại hối.
1.1.1. Khái niệm ngoại hối
Lịch sử phát triển của nền sản xuất hàng hóa, từ sản xuất hàng hóa giản đơn tới
kinh tế thị trường với công nghệ tiên tiến, hiện đại ngày nay đều gắn liền với việc
không ngừng mở rộng quan hệ trao đổi, mua, bán hàng hóa, dịch vụ, vốn, công
nghệ…, không chỉ trong phạm vi lãnh thổ một quốc gia mà còn vượt ra ở phạm vi
quốc tế. Việc trao đổi, mua, bán hàng hóa, dịch vụ…giữa các quốc gia hiện nay
không chỉ dùng vàng như những phương thức thanh toán cổ điển, mà còn dùng
nhiều hình thức thanh toán mới phong phú, hiện đại, đa dạng được gọi chung là
ngoại hối, được các quốc gia sử dụng làm phương tiện dự trữ và thanh toán quốc
tế…Do những ảnh hưởng lớn lao của ngoại hối đối với đời sống kinh tế - xã hội nên
Chính phủ ở mỗi quốc gia đều tìm cách chọn lựa cho mình những chính sách thích
hợp trong việc quản lý ngoại hối và điều tiết hoạt động ngoại hối.
Cho đến nay, các công trình nghiên cứu chưa đưa ra một định nghĩa chính thức
về ngoại hối. Trên những góc độ khác nhau người ta hiểu ngoại hối không hoàn
toàn đồng nhất như nhau. Trên góc độ kinh doanh ngoại hối, những người kinh
doanh hiểu ngoại hối là những phương tiện thanh toán thể hiện dưới dạng ngoại tệ,
nó bao gồm hối phiếu, séc bằng ngoại tệ và số dư có trên tài khoản tại ngân hàng
nước ngoài (theo quan điểm của những nhà kinh doanh ngoại hối Cộng hòa Liên
bang Đức).1 Trên góc độ pháp luật thực định, nhà soạn luật chọn giải pháp định
nghĩa ngoại hối bằng cách liệt kê các tài sản được coi là ngoại hối. Theo định nghĩa
này, ngoại hối bao gồm:
“- Đồng tiền của quốc gia, lãnh thổ khác, đồng tiền chung Châu Âu và các
đồng tiền chung khác dùng trong thanh toán quốc tế và khu vực (gọi là ngoại tệ);

1

PGS. Nguyễn Thị Thu Thảo: Đổi mới và hoàn thiện chính sách quản lý ngoại hối ở Việt Nam, Nxb Chính
trị Quốc gia, Hà Nội, 1999, Tr.12.

GVHD: Ngụy Ngọc Anh

Trang 11

SVTH: Châu Hồng Nguyên


Đề tài: Pháp luật quản lý nhà nước về ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

- Phương tiện thanh toán bằng ngoại tệ, gồm séc, thẻ thanh toán, hối phiếu
đòi nợ, hối phiếu nhận nợ, chứng chỉ tiền gửi và các phương tiện thanh toán khác;
- Các loại giấy tờ có giá bằng ngoại tệ, gồm trái phiếu Chính phủ, trái
phiếu công ty, kỳ phiếu, cổ phiếu và các loại giấy tờ có giá khác;
- Vàng thuộc dữ trữ ngoại hối Nhà nước, trên tài khoản ở nước ngoài của
người cư trú; vàng dưới dạng khối, thỏi, hạt, miếng trong trường hợp mang vào
hoặc mang ra khỏi lãnh thổ Việt Nam;
- Đồng tiền của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong trường
hợp chuyển vào và chuyển ra khỏi lãnh thổ Việt Nam hoặc được sử dụng trong
thanh toán quốc tế”.2
Định nghĩa trên có thể được xem là một ví dụ cho thấy rằng nội hàm của khái
niệm ngoại hối có thể được hiểu không hoàn toàn giống nhau trong pháp luật của
các nước. Nói cách khác, danh từ ngoại hối dường như chỉ mang tính chất “ước lệ”
và thiên về ý nghĩa pháp lý nhiều hơn là ý nghĩa kinh tế, mặc dù bản thân ngoại hối
là một danh từ kinh tế. Trong các công trình nghiên cứu, người ta chủ trương tìm
hiểu về những tác động hay ảnh hưởng của ngoại hối đối với đời sống kinh tế - xã

hội và thiết lập cơ chế quản lý, sử dụng chúng vào mục đích tăng trưởng kinh tế, ổn
định xã hội, chứ không chủ trương xây dựng một định nghĩa hoàn chỉnh về ngoại
hối và chỉ ra các đặc điểm của ngoại hối. Điều này dẫn tới một hệ quả là không có
sự giống nhau hoàn toàn trong hệ thống pháp luật của các nước về những tài sản
nào là ngoại hối và mục đích quản lý nhà nước đối với mỗi loại ngoại hối. Mặc
khác, việc định ra chế độ quản lý ngoại hối như thế nào còn phụ thuộc vào thái độ
của nhà cầm quyền đối với ngoại hối, chính sách tiền tệ và chính sách tỷ giá hối
đoái của nước đó trong từng thời kỳ.3
1.1.2. Hoạt động ngoại hối
Hoạt động ngoại hối là thuật ngữ có thể được hiểu và tiếp cận từ nhiều góc độ
khác nhau.
Xét từ góc độ khoa học pháp lý, hoạt động ngoại hối được hiểu là tổng hợp các
hành vi pháp lý do các chủ thể khác nhau thực hiện trong quá trình chiếm hữu, sử
dụng và định đoạt các tài sản được coi là ngoại hối. Các hành vi pháp lý này có thể

2

Khoản 1 Điều 4 Pháp lệnh Ngoại hối số 28/2005/PL-UBTVQH11 ngày 13 tháng 12 năm 2005 của Ủy ban
thường vụ Quốc hội khóa 11.
3
TS. Võ Đình Toàn (Chủ biên): Giáo trình Luật Ngân hàng Việt Nam – Trường Đại học Luật Hà Nội, Nxb
Công an nhân dân, Hà Nội, 2008, Tr. 356 - 357.

GVHD: Ngụy Ngọc Anh

Trang 12

SVTH: Châu Hồng Nguyên

Đề tài: Pháp luật quản lý nhà nước về ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

có tính chất là hành vi dân sự hay hành vi thương mại, tùy thuộc vào việc người
thực hiện chúng vì nhu cầu dân sự hay thương mại.4
Xét từ góc độ pháp luật thực định, hoạt động ngoại hối được quan niệm là
“hoạt động của người cư trú, người không cư trú trong giao dịch vãng lai, giao
dịch vốn, sử dụng ngoại hối trên lãnh thổ Việt Nam, hoạt động cung ứng dịch vụ
ngoại hối và các giao dịch khác liên quan đến ngoại hối”.5
Từ các định nghĩa trên đây, có thể hình dung hoạt động ngoại hối như là một
quá trình hoạt động kinh tế - pháp lý của các chủ thể, thông qua việc xác lập và thực
hiện các giao dịch khác nhau về ngoại hối. Cụ thể hơn, có thể phân biệt hoạt động
ngoại hối với các loại hình hoạt động kinh tế khác ở những đặc trưng cơ bản sau
đây:
Thứ nhất, chủ thể của hoạt động ngoại hối là người cư trú và người không cư
trú, trực tiếp tham gia vào các giao dịch vãng lai, giao dịch vốn, sử dụng ngoại hối
trên lãnh thổ Việt Nam, hoạt động cung ứng dịch vụ ngoại hối và các giao dịch khác
liên quan đến ngoại hối. Để thực hiện các hành vi pháp lý này, mọi chủ thể là người
cư trú và người không cư trú đều phải hội đủ các điều kiện chung là có năng lực
pháp luật và năng lực hành vi. Ngoài ra, tùy thuộc vào tính chất và đặc điểm của
từng loại hình hoạt động đó phải thỏa mãn một số điều kiện riêng khác nữa. Chẳng
hạn, đối với hoạt động kinh doanh ngoại hối, chủ thể thực hiện hoạt động này phải
thỏa mãn điều kiện về giấy phép kinh doanh ngoại hối, điều kiện về đăng ký kinh
doanh…
Thứ hai, đối tượng của hoạt động ngoại hối chính là các loại ngoại hối được
phép lưu thông trên lãnh thổ Việt Nam và các dịch vụ về ngoại hối. Do ngoại hối và
những dịch vụ về ngoại hối là những sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ đặc biệt nên các
hành vi pháp lý liên quan đến những hàng hóa, dịch vụ này thường được pháp luật
quy định hết sức chặt chẽ. Ví dụ: một công dân muốn chuyển ngoại tệ ra nước ngoài
khi xuất cảnh, nếu số lượng ngoại tệ muốn chuyển ra nước ngoài nhiều hơn mức tối
đa mà Chính phủ cho phép tại thời điểm xuất cảnh thì công dân đó bắt buộc phải xin

giấy phép của Chính phủ (hoặc cơ quan đại diện cho Chính phủ) về việc mang
ngoại tệ ra nước ngoài. Hoặc mọi giao dịch thanh toán, niêm yết, quảng cáo của
người cư trú, người không cư trú trên lãnh thổ Việt Nam đều không được phép thực
hiện bằng ngoại tệ, trừ các trường hợp đặc biệt được quy định tại Điều 29 Nghị định
4

TS. Võ Đình Toàn (Chủ biên): Giáo trình Luật Ngân hàng Việt Nam – Trường Đại học Luật Hà Nội, Nxb
Công an nhân dân, Hà Nội, 2008, Tr. 357.
5
Khoản 8 Điều 4 Pháp lệnh Ngoại hối số 28/2005/PL-UBTVQH11 ngày 13 tháng 12 năm 2005 của Ủy ban
thường vụ Quốc hội khóa 11.

GVHD: Ngụy Ngọc Anh

Trang 13

SVTH: Châu Hồng Nguyên


Đề tài: Pháp luật quản lý nhà nước về ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

160/2006/NĐ-CP ngày 28/12/2006 của Chính phủ quy định chi tiết thi hành Pháp
lệnh Ngoại hối. Việc pháp luật có những quy định chặt chẽ đối với hoạt động ngoại
hối chính là nhằm đảm bảo sự phát triển bình thường, ổn định của nền kinh tế và
đảm bảo quyền, lợi ích hợp pháp của các chủ thể có liên quan đến hoạt động ngoại
hối.
Thứ ba, nội dung của hoạt động ngoại hối bao gồm các giao dịch vãng lai,
giao dịch vốn, các hành vi sử dụng ngoại hối hay cung ứng dịch vụ về ngoại hối
trên lãnh thổ Việt Nam. Những hành vi pháp lý này luôn gắn với đối tượng là ngoại
hối và các dịch vụ ngoại hối. Vì vậy, nếu muốn biết một hoạt động nào đó có phải là

hoạt động ngoại hối hay không, ngoài việc xác định chủ thể thực hiện hoạt động đó
là ai và đối tượng của hoạt động đó là gì thì cần xác định xem hoạt động đó được
cấu thành bởi những hành vi pháp lý nào: là giao dịch vãng lai, giao dịch vốn, hành
vi sử dụng ngoại hối hay hành vi cung ứng dịch vụ ngoại hối. Nói cách khác, nội
dung của hoạt động ngoại hối là một trong những dấu hiệu quan trọng để nhận biết
một hoạt động nào đó có phải là hoạt động ngoại hối hay không.
1.1.3. Sự hình thành thị trường ngoại hối 6
Từ năm 1989, công cuộc đổi mới được đẩy mạnh hơn với chủ trương của
Đảng và Nhà nước là phát triển một nền kinh tế thị trường có sự quản lý của Nhà
nước. Công cuộc đổi mới cũng được tiến hành đồng thời với việc phát triển kinh tế
đối ngoại, mở cửa, hợp tác và hội nhập, phù hợp với xu hướng quốc tế hóa nền kinh
tế thế giới ngày càng mạnh mẽ. Nhằm bôi trơn và thúc đẩy kinh tế đối ngoại phát
triển, đặc biệt là hoạt động xuất nhập khẩu (XNK), thì việc hình thành và đưa vào
hoạt động thị trường ngoại hối ở Việt Nam là cần thiết. Quá trình hình thành và phát
triển thị trường ngoại hối ở Việt Nam có thể tóm tắt qua ba giai đoạn như sau:
* Trước năm 1991:
Đặc trưng của giai đoạn trước năm 1991 là Việt Nam phát triển kinh tế hướng
nội, đóng cửa, các mối quan hệ với bên ngoài đều thông qua hệ thống độc quyền
của Nhà nước về ngoại thương và ngoại hối. Với cơ chế kinh tế như vậy, đã triệt
tiêu môi trường và mọi điều kiện để hình thành, phát triển các thị trường nói chung
và thị trường ngoại hối nói riêng.
Trước yêu cầu đổi mới, ngày 26/3/1988, Hội đồng Bộ trưởng đã ban hành
Nghị định 53/HĐBT về việc tách hệ thống Ngân hàng Việt Nam từ một cấp thành
hai cấp, bao gồm: Ngân hàng Nhà nước (NHNN) và hệ thống Ngân hàng Thương
6

Nguyễn Văn Tiến: Thị trường ngoại hối Việt Nam sau hơn 10 năm đổi mới, Tạp chí nghiên cứu kinh tế, số
291, 8/2002, Tr. 12 – 14.

GVHD: Ngụy Ngọc Anh

Trang 14

SVTH: Châu Hồng Nguyên


Đề tài: Pháp luật quản lý nhà nước về ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

mại (NHTM). NHNN là Ngân hàng Trung ương (NHTƯ) thực hiện chức năng quản
lý vĩ mô, ban hành chính sách tiền tệ, tín dụng và ngân hàng; hệ thống NHTM thực
hiện chức năng kinh doanh tiền tệ và tín dụng; trong đó chỉ có duy nhất Ngân hàng
Ngoại thương (NHNT) được phép hoạt động và kinh doanh ngoại hối, thanh toán
quốc tế và mở tài khoản ở nước ngoài; các ngân hàng khác chỉ được hoạt động
trong nước. Như vậy, cho đến thời điểm sau khi có Nghị định 53/HĐBT, thì một thị
trường ngoại hối có tổ chức ở Việt Nam vẫn chưa được hình thành.
Nhằm đáp ứng nhu cầu đổi mới của đất nước, góp phần mở rộng quan hệ về
kinh tế, chính trị và văn hóa với nước ngoài, ngày 18/10/1988, Hội đồng Bộ trưởng
đã ban hành Nghị định 161/HĐBT về “Điều lệ quản lý ngoại hối”. Một trong
những điểm mới về quản lý và kinh doanh ngoại hối theo tinh thần Nghị định 161
là: “Nhà nước CHXHCN Việt Nam thông qua NHNN thực hiện thống nhất quản lý
nhà nước về ngoại hối và kinh doanh ngoại hối. Mọi việc kinh doanh ngoại hối đều
được thực hiện theo quy định của NHNN. NHNT là cơ quan được phép kinh doanh
ngoại hối. Ngoài ra, các ngân hàng chuyên doanh khác, các ngân hàng liên doanh
với nước ngoài, các chi nhánh ngân hàng nước ngoài (CN NHNNg) tại Việt Nam,
các tổ chức kinh tế (TCKT) trong nước muốn kinh doanh ngoại hối hoặc dịch vụ thu
ngoại tệ đều phải được NHNN-TƯ Việt Nam cho phép”. Như vậy, có thể nói lần đầu
tiên ở Việt Nam chế độ độc quyền trong kinh doanh ngoại hối đã được dỡ bỏ. Từ
nay, các NHTM nói chung muốn kinh doanh ngoại hối có thể làm thủ tục để NHNN
cấp phép. Đây được xem như sự khởi đầu tạo ra môi trường và điều kiện cho hoạt
động của thị trường ngoại hối có tổ chức, hình thành một sân chơi có yếu tố cạnh

tranh của thị trường.
* Từ năm 1991 đến năm 1994:
Cho dù có những bước chuyển biến, nhưng ở Việt Nam vẫn thiếu vắng một thị
trường ngoại hối có tổ chức để chấp nối cung cầu ngoại tệ và tạo cơ sở xác định tỷ
giá chính thức một cách khách quan, sát với quan hệ cung cầu trên thị trường, thúc
đẩy hoạt động XNK, đầu tư nước ngoài và thu hút nguồn lực ngoại tệ vào hệ thống
ngân hàng. Đứng trước tình hình đó, Thống đốc NHNN đã ra Quyết định 107NH/QĐ, ngày 16/8/1991 ban hành Quy chế hoạt động của trung tâm giao dịch ngoại
tệ; trên cơ sở đó, hai trung tâm giao dịch ngoại tệ đã được thành lập và đi vào hoạt
động tại thành phố Hồ Chí Minh và Hà Nội. Như vậy có thể nói, năm 1991 là năm
đánh dấu mốc lịch sử về việc hình thành nền móng một thị trường ngoại hối có tổ
chức ở Việt Nam.

GVHD: Ngụy Ngọc Anh

Trang 15

SVTH: Châu Hồng Nguyên


Đề tài: Pháp luật quản lý nhà nước về ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

Việc thành lập hai trung tâm nói trên là bước ngoặt đầu tiên của hệ thống ngân
hàng trong quá trình đổi mới thực sự theo hướng thị trường. Hai trung tâm này là
tiền thân của thị trường ngoại hối Việt Nam ngày nay. Vậy thị trường ngoại hối là
gì?
Thị trường ngoại hối là: “nơi diễn ra các giao dịch ngoại hối. Loại thị trường
này được hình thành từ chính các hoạt động ngoại hối của các chủ thể là người cư
trú và người không cư trú. Sự tồn tại của hoạt động ngoại hối trong đời sống kinh
tế- xã hội chính là biểu hiện cụ thể của sự tồn tại thị trường ngoại hối. Hoạt động
ngoại hối diễn ra như thế nào thì thị trường ngoại hối tồn tại trong trạng thái như

vậy. Chỉ có thể nhận biết và đánh giá được hiện trạng của thị trường ngoại hối
thông qua những biểu hiện cụ thể của hoạt động ngoại hối”.7
Trên thực tế, do hoạt động ngoại hối thường diễn ra trong phạm vi quốc tế nên
thị trường ngoại hối cũng luôn luôn được xem là một trong số các loại hình thị
trường mang tính quốc tế sâu sắc nhất. Đặc điểm của thị trường ngoại hối do bản
chất kinh tế của ngoại hối quyết định, vì ngoại hối vốn dĩ là phương tiện thanh toán
quốc tế.
Ngày nay, thị trường ngoại hối tồn tại một cách phổ biến trong bất kỳ nền kinh
tế nào, không phân biệt về thể chế chính trị hay trình độ phát triển kinh tế, tình trạng
xã hội. Thị trường ngoại hối có thể được phân biệt với các thị trường khác nhờ ở
những đặc điểm chủ yếu sau đây:
Thứ nhất, thị trường ngoại hối (điển hình là thị trường hối đoái) hoạt động
liên tục suốt 24/24 giờ trên phạm vi toàn cầu với một lưu lượng khổng lồ các ngoại
tệ được luân chuyển qua thị trường. Sỡ dĩ thị trường hối đoái (với ý nghĩa là một
hình thái tồn tại cụ thể của thị trường ngoại hối) hoạt động liên tục như vậy là vì có
sự khác nhau về múi giờ giữa các quốc gia tùy theo vị trí địa lý. Chẳng hạn, khi thị
trường hối đoái ở một quốc gia phương Đông đóng cửa vào thời điểm cuối ngày
giao dịch thì cũng là lúc thị trường hối đoái ở một quốc gia phương Tây bắt đầu mở
cửa cho một ngày giao dịch mới.
Thứ hai, đối tượng chủ yếu được mua bán trên thị trường ngoại hối là các
khoản tiền gửi ghi bằng ngoại tệ tại các ngân hàng, ngoại tệ hiện hữu và các loại tài
sản khác (kim loại quý, phương tiện thanh toán quốc tế…) có thể chuyển đổi thành
ngoại tệ mạnh.

7

TS. Võ Đình Toàn (Chủ biên): Giáo trình Luật Ngân hàng Việt Nam – Trường Đại học Luật Hà Nội, Nxb
Công an nhân dân, Hà Nội, 2008, Tr. 360.

GVHD: Ngụy Ngọc Anh

Trang 16

SVTH: Châu Hồng Nguyên


Đề tài: Pháp luật quản lý nhà nước về ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

Thứ ba, thị trường ngoại hối ở một quốc gia bao giờ cũng chịu ảnh hưởng
sâu sắc của tình hình kinh tế, chính trị, xã hội trong nước và quốc tế.
Những dấu hiệu trên đây của thị trường ngoại hối cho thấy rằng, sự lưu thông
của ngoại hối trên thị trường tự thân nó đã chứa đựng những ảnh hưởng sâu sắc, lớn
lao đối với nền kinh tế - xã hội của một quốc gia như hoạt động XNK, việc điều
hành tỷ giá hối đoái và sức mua của đồng tiền nội địa. Vì thế, Chính phủ mỗi quốc
gia đều phải tiến hành kiểm soát hay can thiệp đối với quá trình lưu thông ngoại hối,
với mục tiêu bình ổn giá cả, kiềm chế lạm phát và duy trì sự tăng trưởng kinh tế đất
nước.
Ở Việt Nam, Nhà nước thực hiện việc kiểm soát hoạt động ngoại hối trên thị
trường thông qua các cơ quan chức năng là Chính phủ và Ngân hàng Nhà nước Việt
Nam (NHNNVN).
Theo quy định hiện hành, NHNNVN tham gia vào hoạt động ngoại hối trên thị
trường ngoại hối trong nước và quốc tế với hai tư cách:
- Là người tổ chức, quản lý, điều hành thị trường ngoại hối trong nước;
- Là người trực tiếp tham gia giao dịch mua, bán ngoại hối trên thị trường
trong nước và quốc tế nhằm thực thi chính sách tiền tệ quốc gia.
1.2. Khái quát chung về Ngân hàng Nhà nước Việt Nam
1.2.1. Lịch sử hình thành và phát triển Ngân hàng trung ương 8
Dưới chế độ phong kiến nền kinh tế Việt Nam còn lạc hậu tự cung tự cấp
không giao lưu hàng hóa với nước ngoài nên hoạt động ngân hàng chưa phát triển.
Việt Nam chưa có ngân hàng thực thụ, mặc dù vẫn có hoạt động trao đổi tiền tệ.

Đến khi Pháp xâm lược nước ta họ đã thống trị về kinh tế bằng cách thành lập Ngân
hàng Đông Dương (Banque de L’Indochine). Đây là ngân hàng được thành lập vào
ngày 15/01/1875, vừa đóng vai trò là ngân hàng phát hành (phát hành tiền trên toàn
cõi Đông Dương), vừa thực hiện các nghiệp vụ vốn có của NHTM. Ngân hàng
Đông Dương thực chất là bộ máy tài chính do chính quyền thuộc địa của Pháp ở
Đông Dương điều động chi phối. Ngân hàng Đông Dương đặt trụ sở tại Hà Nội bên
cạnh bộ máy chính quyền cai trị thực dân của Pháp tại Đông Dương. Ngân hàng
Đông Dương giữ vị trí quan trọng và là công cụ tài chính quan trọng hàng đầu, để
thực dân Pháp thực hiện các mục tiêu kinh tế, chính trị trong cuộc chiến tranh tại
Đông Dương nói chung và ở Việt Nam nói riêng. Sau khi cuộc kháng chiến chống
8

PGS.TS. Nguyễn Đăng Dờn (Chủ biên): Nghiệp vụ Ngân hàng Trung ương – Trường Đại học Kinh tế. TP.
Hồ Chí Minh, Nxb Đại học Quốc gia, TP. Hồ Chí Minh, 2011, Tr. 25 – 30.

GVHD: Ngụy Ngọc Anh

Trang 17

SVTH: Châu Hồng Nguyên


Đề tài: Pháp luật quản lý nhà nước về ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

thực dân Pháp của nhân dân ta giành thắng lợi, hiệp định Giơnevơ được ký kết vào
tháng 7/1954 – Ngân hàng Đông Dương không còn tồn tại ở Việt Nam.
Sau Cách mạng Tháng Tám thành công, Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng
hòa ra đời, ban hành hàng loạt các sự kiện và chủ trương của Chính phủ, hướng dẫn
việc hình thành hệ thống tiền tệ - ngân hàng của một nước Việt Nam độc lập có chủ
quyền.

- Tháng 01/1946, Chính phủ ra sắc lệnh (sắc lệnh số 18B ngày 31/01/1946)
cho phép Bộ Tài chính phát hành giấy bạc Việt Nam (giấy bạc cụ Hồ) từ các tỉnh
Nam bộ, sau đó đến Nam Trung bộ - với tỷ giá trao đổi 1 ĐVN = 1 đồng Đông
Dương.
- Năm 1947 thành lập Cục ngân khố quốc gia và Nha tín dụng sản xuất – trực
thuộc Bộ Tài chính (hai cơ quan này là tiền thân của NHNN).
- Tháng 01/1948, Quốc hội nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đạo luật
đình chỉ lưu hành tiền Đông Dương, và cho phép Bộ Tài chính phát hành giấy bạc
Việt Nam trên toàn lãnh thổ Việt Nam.
- Tháng 7/1948 Chính phủ quy định đơn vị tiền tệ Việt Nam theo sắc lệnh số
199/SL/CP ngày 08/7/1948 (Đơn vị tiền tệ Việt Nam là đồng, 1 đồng = 10 hào, 1
hào = 10 xu).
- Ngày 06/5/1951 Chủ tịch nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra sắc lệnh số
15/SL/CT – thành lập Ngân hàng Quốc gia Việt Nam (NBV – National Bank of
Vietnam) bằng việc sáp nhập Cục ngân khố quốc gia và Nha tín dụng sản xuất –
tách ra khỏi Bộ Tài chính để hình thành Ngân hàng Quốc gia Việt Nam – Chính phủ
giao cho Ngân hàng Quốc gia Việt Nam phát hành giấy bạc ngân hàng Việt Nam
(tiền ngân hàng) đồng thời tổ chức thu hồi đồng tiền tài chính (do Bộ Tài chính) đã
phát hành từ năm 1946. Tỷ lệ thu đổi tiền ngân hàng và tiền tài chính được ấn định
là 1/10 (1 đồng ngân hàng có giá trị bằng 10 đồng tài chính).
Ngày 06/5/1951 là sự kiện lớn, đánh dấu mốc quan trọng cho sự ra đời và
phát triển của hệ thống ngân hàng Việt Nam về sau.
Ngân hàng Quốc gia Việt Nam là NHTƯ của nước Việt Nam, từ ngày
thành lập đến tháng 3/1988 vừa làm nhiệm vụ phát hành tiền của nước Việt Nam,
vừa thực hiện các chức năng và nhiệm vụ của NHTM. Hội sở trung ương đặt tại Hà
Nội và các chi nhánh trung tâm đặt tại các tỉnh, các liên khu, thực hiện các chức
năng và nhiệm vụ của ngân hàng phát hành và quản lý nhà nước. Các chi nhánh tại

GVHD: Ngụy Ngọc Anh

Trang 18

SVTH: Châu Hồng Nguyên


Đề tài: Pháp luật quản lý nhà nước về ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

quận, huyện, thị xã (các chi điểm ngân hàng) thực hiện các nhiệm vụ của các
NHTM như nhận tiền gửi, cho vay…
- Tháng 10/1961 đổi tên Ngân hàng Quốc gia Việt Nam (NBV) thành
NHNNVN (SBV – State Bank of Vietnam) cho đến nay.
Trong thời kỳ đất nước còn chia cắt, ở miền Nam chính quyền Sài Gòn cũng
đã thành lập Ngân hàng Quốc gia Việt Nam Cộng hòa ngày 31/12/1954 – Ngân
hàng này hoạt động với tư cách là NHTƯ của miền Nam Việt Nam từ tháng
12/1954 đến ngày 30/4/1975.
Sau ngày 30/4/1975 Chính phủ Cách mạng Lâm thời cộng hòa miền Nam Việt
Nam đã thực hiện việc tiếp quản hệ thống Ngân hàng Miền Nam.
- Tháng 9/1975 phát hành tiền “Giải phóng” và thu hồi tiền ngụy - với tỷ giá
1 đồng tiền Giải phóng bằng 500 đồng tiền ngụy.
- Từ tháng 7/1976 toàn bộ hệ thống ngân hàng ở miền Nam thuộc Chính phủ
Cách mạng lâm thời cộng hòa miền Nam Việt Nam được hợp nhất với NHNNVN –
NHNNVN lúc này trở thành NHTƯ của nước Việt Nam thống nhất.
- Ngày 26/3/1988 Hội đồng Bộ trưởng (nay là Chính phủ) ra Nghị định
53/HĐBT chuyển hệ thống ngân hàng một cấp thành hệ thống ngân hàng hai cấp,
trong đó:
Ngân hàng cấp I là NHNNVN thực hiện chức năng quản lý nhà nước trong
lĩnh vực tiền tệ - tín dụng ngân hàng, phát hành tiền và chức năng ngân hàng của
các ngân hàng.
Ngân hàng cấp II bao gồm các ngân hàng chuyên doanh (sau này gọi là các
NHTM) và các tổ chức tín dụng (TCTD) – Ngân hàng cấp II thực hiện việc kinh

doanh trong lĩnh vực tiền tệ ngân hàng.
- Ngày 24/5/1990 Chủ tịch Hội đồng nhà nước ký sắc lệnh công bố hai sắc
lệnh ngân hàng:
+ Pháp lệnh số 37/LLT/HĐNN8 Pháp lệnh Ngân hàng Nhà nước Việt Nam.
+ Pháp lệnh số 38/LLT/ HĐNN8 Pháp lệnh Ngân hàng, Hợp tác xã Tín dụng
và Công ty Tài chính.
Hai pháp lệnh này trở thành cơ sở pháp lý để củng cố và phát triển hệ thống
ngân hàng hai cấp ở Việt Nam.

GVHD: Ngụy Ngọc Anh

Trang 19

SVTH: Châu Hồng Nguyên


Đề tài: Pháp luật quản lý nhà nước về ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

Ngày 02/12/1997 Quốc hội khóa 10 đã thông qua hai Luật ngân hàng để thay
thế cho hai pháp lệnh ngân hàng nói trên. Đây là một bước tiến mới trong việc pháp
chế hóa lĩnh vực tiền tệ ngân hàng Việt Nam.
- Luật số 01/1997/QH10 Luật Ngân hàng Nhà nước Việt Nam.
- Luật số 02/1997/QH10 Luật Các tổ chức tín dụng.
Tháng 10/2003 Quốc hội khóa 11 ban hành Luật sửa đổi, bổ sung một số điều
của Luật Ngân hàng Nhà nước và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Các tổ
chức tín dụng.
Tháng 6/2010 Quốc hội khóa 12 đã ban hành luật số 46/2010/QH12- Luật
Ngân hàng Nhà nước Việt Nam và Luật số 47/2010/QH12 – Luật Các tổ chức tín
dụng. Hai luật này có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2011.
Có thể nói hai luật ngân hàng nói trên sẽ có tác dụng chi phối mọi hoạt động

của hệ thống ngân hàng, làm cho các mặt hoạt động của toàn bộ hệ thống ngân hàng
đều được lành mạnh hóa theo khuôn khổ của pháp luật, để từng bước hội nhập với
hệ thống ngân hàng trong khu vực và trên thế giới.
1.2.2. Khái niệm Ngân hàng Nhà nước Việt Nam
Ngày nay, ở các quốc gia, tùy thuộc vào nguồn gốc hình thành, sở hữu, cơ chế
thực hiện quyền lực nhà nước mà NHNN có những tên gọi khác nhau. Chẳng hạn
như, theo hình thức sở hữu, NHNN có tên gọi là NHNN (Việt Nam), Ngân hàng
quốc gia (Mônđôva, Iran, Hunggari). Theo tính chất, chức năng, ngân hàng có thể
được gọi tên là NHTƯ (Liên bang Nga), Ngân hàng dự trữ (Nam Phi), Hệ thống dự
trữ liên bang (Mỹ) hoặc có thể là những tên gọi có tính chất lịch sử và kế thừa như
Ngân hàng Anh, Ngân hàng Pháp, Ngân hàng Nhật Bản…9
Khi nghiên cứu về vị trí pháp lý của NHTƯ, cần phải xem xét mối quan hệ
giữa NHTƯ với Chính phủ trong việc thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia. Hiện
nay, trên thế giới có hai dạng tổ chức mô hình NHTƯ phổ biến là: NHTƯ độc lập
với Chính phủ và NHTƯ trực thuộc Chính phủ.
NHTƯ độc lập với Chính phủ là NHTƯ không nằm trong cơ cấu bộ máy của
Chính phủ, không chịu sự lãnh đạo, điều hành của Chính phủ. Mô hình NHTƯ độc

9

ThS. Lê Huỳnh Phương Chinh: Tập bài giảng Luật Ngân hàng – Khoa luật – Trường Đại học Cần Thơ,
2010, Tr.17.

GVHD: Ngụy Ngọc Anh

Trang 20

SVTH: Châu Hồng Nguyên

Đề tài: Pháp luật quản lý nhà nước về ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

lập với Chính phủ được áp dụng ở nhiều nước như Hoa Kỳ, CHLB Đức, Hunggari
và một số nước thuộc Cộng đồng Châu Âu…10
NHTƯ trực thuộc Chính phủ là NHTƯ nằm trong cơ cấu bộ máy của Chính
phủ và chịu sự lãnh đạo, điều hành của Chính phủ, Chính phủ có thể can thiệp vào
việc tổ chức, điều hành, hoạt động, kể cả việc thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia.
Mô hình NHTƯ trực thuộc Chính phủ được áp dụng ở các nước như Trung Quốc,
Việt Nam, Malaysia…Riêng ở Malaysia, NHTƯ được tổ chức trong cơ cấu của Bộ
Tài chính, tương đương cấp cục vụ.11
Ngoài hai mô hình cơ bản trên đây, hiện nay, cộng đồng kinh tế Châu Âu (EU)
có NHTƯ chung.
Về định nghĩa thế nào là NHTƯ (hay NHNN), hầu như pháp luật về ngân hàng
của các quốc gia đều không đưa ra khái niệm cụ thể mà thông qua những quy phạm
pháp luật xác định đặc điểm, chức năng để hình dung về thuật ngữ NHNN (hay
NHTƯ) như sau:
- NHTƯ là ngân hàng phát hành tiền của một quốc gia, là cơ quan quản lý và
kiểm soát lĩnh vực tiền tệ ngân hàng trong phạm vi toàn quốc.
- NHTƯ là bộ máy tài chính tổng hợp, thực hiện chức năng quản lý Nhà
nước về tiền tệ và hoạt động ngân hàng, đồng thời là ngân hàng của các ngân hàng
và TCTD khác trong nền kinh tế.
- NHTƯ là cầu nối giữa Chính phủ với nền kinh tế, giữa thị trường tài chính,
tiền tệ trong nước và ngoài nước, các tổ chức tài chính quốc tế.
Ở Việt Nam, Ngân hàng Quốc gia Việt Nam (NHNNVN) được thành lập theo
sắc lệnh số 15/SL ngày 06/5/1951 do Chủ tịch nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa
ký. Sắc lệnh này không trực tiếp quy định vị trí pháp lý của Ngân hàng Quốc gia
Việt Nam nhưng có quy định rằng tổng giám đốc là người lãnh đạo Ngân hàng
Quốc gia Việt Nam có danh vị như Bộ trưởng.12
Trong quá trình xây dựng và hoàn thiện pháp luật, vị trí pháp lý của NHNNVN
ngày càng được xác định cụ thể. Điều 2 Luật Ngân hàng Nhà nước Việt Nam năm

2010 xác định vị trí pháp lý và chức năng của NHNNVN như sau:

10

TS.Võ Đình Toàn (Chủ biên): Giáo trình Luật Ngân hàng Việt Nam – Trường Đại học Luật Hà Nội, Nxb
Công an nhân dân, Hà Nội, 2008, Tr.29.
11
TS. Võ Đình Toàn (Chủ biên): Giáo trình Luật Ngân hàng Việt Nam – Trường Đại học Luật Hà Nội, Nxb
Công an nhân dân, Hà Nội, 2008, Tr.30.
12
TS. Võ Đình Toàn (Chủ biên): Giáo trình Luật Ngân hàng Việt Nam – Trường Đại học Luật Hà Nội, Nxb
Công an nhân dân, Hà Nội, 2008, Tr.30.

GVHD: Ngụy Ngọc Anh

Trang 21

SVTH: Châu Hồng Nguyên


Đề tài: Pháp luật quản lý nhà nước về ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

“Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (sau đây gọi là Ngân hàng Nhà nước) là
cơ quan ngang bộ của Chính phủ, là Ngân hàng Trung ương của nước Cộng hòa xã
hội chủ nghĩa Việt Nam.
Ngân hàng Nhà nước là pháp nhân, có vốn pháp định thuộc sở hữu nhà
nước, có trụ sở chính tại thủ đô Hà Nội.
Ngân hàng Nhà nước thực hiện chức năng quản lý nhà nước về tiền tệ,
hoạt động ngân hàng và ngoại hối (sau đây gọi là tiền tệ và ngân hàng); thực hiện
chức năng của Ngân hàng Trung ương về phát hành tiền, ngân hàng của các tổ

chức tín dụng và cung ứng dịch vụ tiền tệ cho Chính phủ”.
Như vậy, theo quy định này:
NHNN vừa có vị trí pháp lý của cơ quan thuộc bộ máy hành chính (cơ quan
của Chính phủ, tức NHNNVN được tổ chức theo mô hình trực thuộc Chính phủ, giữ
vai trò là cơ quan quản lý nhà nước tương đương cấp bộ, Thống đốc NHNNVN
mang hàm Bộ trưởng) vừa có vị trí pháp lý của NHTƯ (đây là điểm khác biệt giữa
NHNNVN với các Bộ khác trong Chính phủ. NHNNVN còn là một ngân hàng, thực
hiện một số hoạt động ngân hàng đặc biệt bao gồm: hoạt động độc quyền phát hành
tiền, cung ứng dịch vụ tài chính, tiền tệ cho Chính phủ và cho các TCTD.)
Về mặt dân sự, NHNNVN là một pháp nhân, vốn pháp định thuộc sở hữu
Nhà nước. Thủ tướng Chính phủ quy định mức vốn pháp định của NHNNVN phù
hợp với từng thời kỳ. Tư cách pháp nhân của NHNNVN cho phép nó có đầy đủ các
quyền và nghĩa vụ của một chủ thể pháp luật. Do vậy, NHNNVN có quyền tham gia
ký kết các giao dịch với các TCTD và những tổ chức khác có hoạt động ngân hàng.
Tuy nhiên, mục đích chính của những hoạt động này luôn gắn với việc thực hiện
chính sách tiền tệ quốc gia, đảm bảo an toàn, hiệu quả của hệ thống ngân hàng.
1.2.3. Đặc điểm của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam
Trong một quốc gia hoặc một nhóm quốc gia chỉ có một NHTƯ duy nhất, thực
hiện việc điều tiết, kiểm soát lĩnh vực tiền tệ và ngân hàng một cách tập trung,
thống nhất…Ở Việt Nam chúng ta có NHNNVN (hay còn gọi là NHTƯ), đồng thời
nước ta cũng có một hệ thống TCTD với số lượng lớn và phổ biến. Thông qua bản
chất cũng như mục đích hoạt động của NHTƯ và TCTD, có thể rút ra đặc điểm của
NHTƯ như sau:
Thứ nhất, NHTƯ không hoạt động vì tiêu kinh doanh như TCTD, mà hoạt
động vì sự ổn định và phát triển của toàn bộ nền kinh tế. NHTƯ là cơ quan quản lý

GVHD: Ngụy Ngọc Anh

Trang 22

SVTH: Châu Hồng Nguyên


Đề tài: Pháp luật quản lý nhà nước về ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

vĩ mô trong lĩnh vực tiền tệ - ngân hàng (cung ứng, điều hòa lưu thông tiền tệ, kiểm
soát lạm phát ổn định lưu thông tiền tệ).
Thứ hai, NHTƯ không giao dịch với các doanh nghiệp, tổ chức và cá nhân
mà giao dịch với các TCTD – và các giao dịch này để điều tiết hoạt động của hệ
thống TCTD.
Thứ ba, NHTƯ là ngân hàng phát hành tiền của một quốc gia, cung ứng
phương tiện thanh toán cho nền kinh tế. NHTƯ là ngân hàng duy nhất của một nước
trong khi số lượng TCTD thì rất lớn, rất phổ biến.
1.2.4. Vai trò chức năng của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam
NHNNVN vừa có tư cách pháp lý của cơ quan quản lý nhà nước chuyên ngành
vừa có tư cách pháp lý của NHTƯ nên chức năng của nó cũng được pháp luật quy
định theo hai phương diện: chức năng quản lý Nhà nước và chức năng NHTƯ.
1.2.4.1. Xét về chức năng quản lý nhà nước Ngân hàng Nhà nước Việt Nam có các
nhiệm vụ và quyền hạn 13
- NHNN tham gia xây dựng chiến lược và kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội
của Nhà nước; Chủ trì, phối hợp với các cơ quan hữu quan xây dựng chính sách, kế
hoạch và tổ chức thực hiện phòng, chống rửa tiền.
- NHNN xây dựng chỉ tiêu lạm phát hàng năm để trình Chính phủ trình Quốc
hội quyết định và tổ chức thực hiện.
- Ban hành hoặc trình cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành văn bản quy
phạm pháp luật về tiền tệ và ngân hàng; tuyên truyền, phổ biến và kiểm tra theo
thẩm quyền văn bản quy phạm pháp luật về tiền tệ và ngân hàng.
- NHNN có thẩm quyền cấp, sửa đổi, bổ sung, thu hồi giấy phép thành lập và
hoạt động của TCTD, giấy phép thành lập CN NHNNg, giấy phép thành lập văn
phòng đại diện của TCTD nước ngoài, tổ chức nước ngoài khác có hoạt động ngân

hàng; cấp, thu hồi giấy phép hoạt động cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán cho
các tổ chức không phải là ngân hàng; cấp, thu hồi giấy phép hoạt động cung ứng
dịch vụ thông tin ứng dụng cho các tổ chức; chấp thuận việc mua, bán, chia, tách,
hợp nhất, sáp nhập và giải thể TCTD theo quy định của pháp luật.
- NHNN có thẩm quyền kiểm tra, thanh tra, giám sát ngân hàng; xử lý vi phạm
pháp luật về tiền tệ và ngân hàng theo quy định của pháp luật.

13

Điều 4 Luật Ngân hàng Nhà nước Việt Nam năm 2010.

GVHD: Ngụy Ngọc Anh

Trang 23

SVTH: Châu Hồng Nguyên


Đề tài: Pháp luật quản lý nhà nước về ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

- Chịu trách nhiệm quản lý nhà nước về ngoại hối, hoạt động ngoại hối và hoạt
động kinh doanh vàng.
- NHNN chủ trì phối hợp với cơ quan có liên quan chuẩn bị nội dung, tiến
hành đàm phán, ký kết điều ước quốc tế với tổ chức tài chính, tiền tệ quốc tế mà
NHNN là đại diện và là đại diện chính thức của người vay quy định tại điều ước
quốc tế theo phân công, ủy quyền của Chủ tịch nước hoặc Chính phủ. NHNNVN
còn chịu trách nhiệm tổ chức thực hiện hợp tác quốc tế về tiền tệ và ngân hàng; đại
diện cho Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam tại các tổ chức tiền tệ và
ngân hàng quốc tế.
- Ngoài các nhiệm vụ, quyền hạn nói trên, NHNN còn thực hiện tổ chức đào

tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ ngân hàng; nghiên cứu, ứng dụng khoa học và công nghệ
ngân hàng.
Có thể nói, NHNNVN thực hiện chức năng quản lý nhà nước về tiền tệ, ngân
hàng và ngoại hối không đơn thuần bằng việc sử dụng các biện pháp hành chính.
NHNNVN chủ yếu sử dụng các chính sách và công cụ kinh tế để tác động thị
trường. Thông qua đó, NHNNVN hướng đến mục tiêu ổn định giá trị đồng tiền, góp
phần bảo đảm an toàn cho hoạt động ngân hàng và hệ thống các TCTD, thúc đẩy
phát triển kinh tế - xã hội theo định hướng xã hội chủ nghĩa.
1.2.4.2. Xét về chức năng ngân hàng trung ương Ngân hàng Nhà nước Việt Nam có
các nhiệm vụ và quyền hạn
NHNNVN thực hiện chức năng NHTƯ chủ yếu bằng các nghiệp vụ ngân
hàng. Do vậy, tính độc lập tương đối của NHNNVN được thể hiện rõ nét khi thực
hiện chức năng NHTƯ. Những nhiệm vụ, quyền hạn cụ thể của NHNNVN với vai
trò là NHTƯ bao gồm:
- NHNN tổ chức in, đúc, bảo quản, vận chuyển tiền; thực hiện nghiệp vụ
phát hành, thu hồi, thay thế và tiêu hủy tiền (đây là chức năng cơ bản và vốn có của
NHNN, tiền do NHNN phát hành là phương tiện thanh toán hợp pháp duy nhất).
- NHNN thực hiện tái cấp vốn nhằm cung ứng tín dụng ngắn hạn và phương
tiện thanh toán cho nền kinh tế.
- NHNN điều hành thị trường tiền tệ, thực hiện nghiệp vụ thị trường mở.
- NHNN kiểm soát Dự trữ quốc tế; quản lý Dự trữ ngoại hối nhà nước.14

14

Điều 4 Luật Ngân hàng Nhà nước Việt Nam năm 2010 và Chương VI Pháp lệnh Ngoại hối số 28/2005/PLUBTVQH11 ngày 13 tháng 12 năm 2005 của Ủy ban thường vụ Quốc hội khóa 11.

GVHD: Ngụy Ngọc Anh

Trang 24

SVTH: Châu Hồng Nguyên


Đề tài: Pháp luật quản lý nhà nước về ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

- NHNN tổ chức, quản lý, giám sát hệ thống thanh toán quốc gia , cung ứng
dịch vụ thanh toán cho các ngân hàng; tham gia tổ chức và giám sát sự vận hành của
các hệ thống thanh toán trong nền kinh tế.
- NHNN, NHNNVN chịu trách nhiệm làm đại lý và thực hiện các dịch vụ
ngân hàng cho Kho bạc Nhà nước, tham gia với Bộ Tài chính về việc phát hành trái
phiếu Chính phủ, trái phiếu do Chính phủ bảo lãnh.
- NHNN tổ chức hệ thống thông tin tín dụng và cung ứng dịch vụ thông tin
tín dụng; thực hiện chức năng quản lý nhà nước đối với tổ chức hoạt động thông tin
tín dụng cũng sẽ do NHNNVN tiến hành.
- Ngoài ra, NHNNVN thực hiện đại diện chủ sở hữu phần vốn của Nhà nước
tại doanh nghiệp thực hiện chức năng, nhiệm vụ của NHNN, TCTD có vốn nhà
nước theo quy định của pháp luật; được sử dụng vốn pháp định để góp vốn thành
lập doanh nghiệp đặc thù nhằm thực hiện chức năng, nhiệm vụ của NHNN theo
quyết định của Thủ tướng Chính phủ. Theo Luật Ngân hàng Nhà nước Việt Nam
năm 2010, việc thực hiện quản lý nhà nước về bảo hiểm tiền gửi theo quy định của
pháp luật về bảo hiểm tiền gửi cũng thuộc thẩm quyền của NHNNVN.
Tóm lại, thông qua việc thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn nêu trên,
NHNNVN đã thực hiện được các chức năng cơ bản và vai trò của mình trong quản
lý nhà nước về tiền tệ, ngân hàng, ngoại hối cũng như là một NHTƯ. Có thể nói,
nhiệm vụ và quyền hạn của NHNNVN luôn gắn liền với những điều kiện bảo đảm
cho nền kinh tế tăng trưởng ổn định.
1.2.5. Khái quát hoạt động của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam
1.2.5.1. Thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia
Như đã phân tích ở trên, thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia là một trong
những hoạt động quan trọng nhất của NHNN. Chính sách tiền tệ quốc gia là một bộ

phận của chính sách kinh tế - tài chính của nhà nước nhằm ổn định giá trị đồng tiền,
kiềm chế lạm phát, góp phần thúc đẩy kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an
ninh và nâng cao đời sống của nhân dân.
Theo quy định của pháp luật hiện hành, NHNN có trách nhiệm xây dựng và
trình Chính phủ các dự án chính sách tiền tệ, kế hoạch cung ứng tiền bổ sung hàng
năm, trên cơ sở quy luật cung cầu lưu thông tiền tệ, thực hiện đưa thêm tiền vào lưu
thông hoặc rút bớt tiền từ lưu thông ra. Các công cụ để NHNN thực hiện chính sách
tiền tệ quốc gia bao gồm: tái cấp vốn, lãi suất, dự trữ bắt buộc, tỷ giá hối đoái,
nghiệp vụ thị trường mở và các công cụ khác.

GVHD: Ngụy Ngọc Anh

Trang 25

SVTH: Châu Hồng Nguyên