Biện pháp kiểm soát hàng hóa xuất khẩu nhập khẩu liên quan đến sở hữu trí tuệ

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
(NIÊN KHÓA: 2010-2014)
Đề tài:

BIỆN PHÁP KIỂM SOÁT HÀNG HÓA XUẤT
KHẨU NHẬP KHẨU LIÊN QUAN ĐẾN SỞ HỮU
TRÍ TUỆ

Giáo viên hướng dẫn:

Sinh viên thực hiện:

Ths.Nguyễn Phan Khôi

Lê Thị Minh Anh

Bộ môn Luật Tư pháp

MSSV: 5106029
Lớp: Luật Thương mại 2-K36

Cần Thơ, tháng 11 năm 2013


LỜI CẢM ƠN

Lời đầu tiên người viết xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến quý thầy
cô Khoa Luật - Trường Đại học Cần Thơ đã tận tình truyền đạt những nền

tảng kiến thức quý báu góp phần để người viết hoàn thành luận văn này. Và
hơn hết, người viết xin gửi lời cảm ơn chân thành đến thầy Nguyễn Phan
Khôi, người đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ người viết trong suốt quá trình
làm luận văn, giúp người viết có thêm nhiều kỹ năng và kiến thức trong quá
trình làm luận văn. Bên cạnh đó, người viết cũng xin cảm ơn các tác giả của
những bài viết, giáo trình, sách, báo, tạp chí chuyên ngành mà người viết đã
sử dụng làm tài liệu trong quá trình nghiên cứu.
Với điều kiện thời gian cho phép, khả năng nghiên cứu và kinh
nghiệm thực tế còn hạn chế, mặc dù đã cố gắng hết sức nên cuốn luận văn
sẽ không tránh khỏi những thiếu sót. Nhưng với sự nghiên cứu nghiêm túc,
lòng đam mê tìm tòi, người viết hy vọng luận văn sẽ đóng góp một phần
nhỏ vào sự phát triển chung của nền khoa học pháp lý. Rất mong nhận được
sự góp ý, chỉ bảo tận tình của quý thầy cô và độc giả quan tâm đến đề tài
này để người viết có thể hoàn thiện hơn luận văn tốt nghiệp của mình.
Người viết xin chân thành cảm ơn!
Cần Thơ, ngày tháng năm 2013
Sinh viên thực hiện

Lê Thị Minh Anh


NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................

.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
Cần Thơ, ngày…. Tháng…. Năm 2013.


NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG PHẢN BIỆN
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................

.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
Cần Thơ, Ngày…. Tháng…. Năm 2013.


Đề tài: Kiểm soát hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu liên quan đến sở hữu trí tuệ tại
Việt Nam.
MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................1
1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................1
2. Tình hình nghiên cứu .........................................................................................1
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu......................................................................2
4. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn ..................................................................2
5. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................................2
6. Bố cục của luận văn............................................................................................2
CHƯƠNG 1: KHÁI QUÁT CHUNG VỀ QUYỀN SỞ HỮU TRÍ TUỆ VÀ KIỂM
SOÁT HÀNG HÓA XUẤT KHẨU NHẬT KHẨU LIÊN QUAN SỞ HỮU TRÍ
TUỆ ............................................................................................................................5
1.1 Khái niệm chung về quyền sở hữu trí tuệ và biện pháp kiểm soát hàng hóa
xuất khẩu nhập khẩu liên quan sở hữu trí tuệ .........................................................5
1.1.1 Khái niệm về quyền sở hữu trí tuệ ..............................................................5
1.1.2 Khái niệm về biện pháp kiểm soát hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu liên
quan đến sở hữu trí tuệ...............................................................................................7
1.1.2.1 Khái niệm về hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu........................................7
1.1.2.2 Khái niệm về biện pháp kiểm soát hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu liên
quan đến sở hữu trí tuệ ................................................................................................7
1.2 Tính chất của quyền sở hữu trí tuệ..................................................................7
1.3 Đối tượng của quyền sở hữu trí tuệ, đối tượng của kiểm soát hàng hóa xuất
khẩu nhập khẩu liên quan đến sở hữu trí tuệ ..........................................................9
1.3.1 Đối tượng của quyền Sở hữu trí tuệ bao gồm (Điều 3 Luật Sở hữu trí tuệ
năm 2005 sửa đổi bổ sung 2009) ................................................................................9
1.3.2 Đối tượng của kiểm soát hàng hóa xuất khẩu nhập khẩu liên quan đến sở
hữu trí tuệ .................................................................................................................10
1.4 Lịch sử phát triển của quy định pháp luật Việt Nam và thế giới liên đến
quyền sở hữu trí tuệ cùng với kiểm soát hàng hóa xuất khẩu nhập khẩu liên quan
đến sở hữu trí tuệ.....................................................................................................10
GVHD: Ths.Nguyễn Phan Khôi

i

SVTH: Lê Thị Minh Anh


Đề tài: Kiểm soát hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu liên quan đến sở hữu trí tuệ tại
Việt Nam.
1.4.1 Các giai đoạn phát triển của thế giới liên quan đến quyền Sở hữu trí tuệ
..................................................................................................................................10
1.4.1.1 Pháp luật về kiểm soát hàng hóa liên quan đến sở hữu trí tuệ ở các
nước trên thế giới. .....................................................................................................11
1.4.1.2 Các tổ chức thế giới và các điều ước đa phương về quyền Sở hữu trí tuệ
..................................................................................................................................12
1.4.2 Pháp luật về kiểm soát hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu liên quan đến sở
hữu trí tuệ tại quốc tế và Việt Nam...........................................................................13
1.4.2.1 Các điều ước quốc tế ...........................................................................13
1.4.2.2 Pháp luật Việt Nam về kiểm soát hàng hóa xuất khẩu nhập khẩu liên
quan đến sở hữu trí tuệ ..............................................................................................16
1.5 Tầm quan trọng của quyền sở hữu trí tuệ và kiểm soát hàng hóa xuất khẩu
nhập khẩu liên quan đến sở hữu trí tuệ..................................................................18
1.6 Đặc điểm .........................................................................................................19
CHƯƠNG 2: PHÂN TÍCH, ĐÁNH GIÁ NHỮNG QUY ĐỊNH CỤ THỂ CỦA
PHÁP LUẬT VIỆT NAM TRONG HOẠT ĐỘNG KIỂM SOÁT HÀNG HÓA
XUẤT KHẨU, NHẬP KHẨU LIÊN QUAN ĐẾN SỞ HỮU TRÍ TUỆ................22
2.1 Quy định về chủ thể được quyền yêu cầu trong hoạt động kiểm soát .........22
2.1.1 Quy định về chủ thể của quyền Sở hữu trí tuệ .........................................22
2.1.2 Chủ thể được quyền yêu cầu kiểm soát ....................................................23
2.2 Chủ thể tiến hành kiểm soát ..........................................................................24
2.2.1 Quy định về chủ thể tiến hành kiểm soát..................................................24
2.2.2 Các biện pháp được áp dụng kiểm soát ....................................................25

2.3 Đối tượng được kiểm soát ..............................................................................26
2.4 Quy trình và thủ tục của biện pháp kiểm soát ..............................................28
2.4.1 Quy định về đơn đề nghị kiểm tra giám sát và chủ thể nộp đơn yêu cầu .30
2.4.2 Cơ quan hải quan tiếp nhận đơn ..............................................................31
2.4.2.1 Quy trình kiểm tra đơn yêu cầu ...........................................................31

GVHD: Ths.Nguyễn Phan Khôi

ii

SVTH: Lê Thị Minh Anh


Đề tài: Kiểm soát hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu liên quan đến sở hữu trí tuệ tại
Việt Nam.
2.4.2.2 Trả lời chấp nhận hoặc không chấp nhận đơn yêu cầu ........................33
2.4.3 Thực hiện biện pháp kiểm tra, giám sát hàng hóa xuất khẩu nhập khẩu
liên quan đến Sở hữu trí tuệ .....................................................................................34
2.4.4 Triển khai thực hiện biện pháp tạm dừng làm thủ tục hải quan đối với
hàng hóa xuất khẩu nhập khẩu liên quan đến Sở hữu trí tuệ .................................35
2.4.4.1 Thông báo cho người nộp đơn và quyết định tạm dừng .......................35
2.4.4.2 Thời hạn tạm dừng làm thủ tục Hải quan và gia hạn thời hạn tạm dừng
..................................................................................................................................37
2.5 Hệ quả pháp lý................................................................................................38
2.5.1 Không có căn cứ xác định hành vi xâm phạm quyền Sở hữu trí tuệ .......38
2.5.2 Có căn cứ xác định hành vi xâm phạm quyền Sở hữu trí tuệ ..................38
2.6 Xử lý vi phạm .................................................................................................39
2.6.1 Áp dụng biện pháp xử lý vi phạm hành chính..........................................39
2.6.1.1 Xử lý vi phạm hành chính về quyền tác giả và quyền liên quan đến
quyền tác giả .............................................................................................................40

2.6.1.2. Xử lý vi phạm hành chính về quyền Sở hữu công nghiệp.....................41
2.6.2 Khởi tố hình sự .........................................................................................42
2.6.2.1 Tội xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan đến quyền tác giả .........42
2.6.2.2 Tội xâm phạm quyền Sở hữu công nghiệp............................................43
2.6.3 Áp dụng biện pháp dân sự ........................................................................45
2.7. Trường hợp ngoại lệ về hàng hóa xuất khẩu nhập khẩu liên quan đến Sở
hữu trí tuệ và các biện pháp hỗ trợ cho quá trình kiểm soát.................................46
2.7.1 Nhập khẩu song song ...............................................................................46
2.7.2. Các biện pháp hổ trợ trong quá trình kiểm soát ......................................47

GVHD: Ths.Nguyễn Phan Khôi

iii

SVTH: Lê Thị Minh Anh


Đề tài: Kiểm soát hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu liên quan đến sở hữu trí tuệ tại
Việt Nam.
CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG VIỆC KIỂM SOÁT HÀNG HÓA XUẤT KHẨU
NHẬP KHẨU LIÊN QUAN SỞ HỮU TRÍ TUỆ VÀ GIẢI PHÁP KHẮC PHỤC
..................................................................................................................................50
3.1 Tình hình kiểm soát hàng hóa xuất khẩu nhập khẩu liên quan đến Sở hữu
trí tuệ trong thời gian qua .......................................................................................50
3.1.1 Một số vụ việc cụ thể.................................................................................52
3.2 Nguyên nhân...................................................................................................55
3.2.1 Những bất cập trong quy định pháp luật Việt Nam về kiểm soát hàng hóa
xuất khẩu nhập khẩu liên quan Sở hữu trí tuệ ........................................................56
3.2.1.1 Sự khác biệt giữa luật Việt Nam với một số luật các nước khác ...........56
3.2.1.2 Các quy định pháp luật chưa thống nhất trong hoạt động kiểm soát

hàng hóa Sở hữu trí tuệ .............................................................................................57
3.2.1.3 Chậm trễ trong ban hành văn bản quy phạm pháp luật. ......................58
3.2.2 Nguyên nhân chủ quan ............................................................................58
3.2.2.1 Hạn chế trong hoạt động kiểm soát của Cơ quan hải quan..................58
3.2.2.2 Doanh nghiệp Việt Nam chưa thật sự quan tâm đến vấn đề bảo vệ quyền
Sở hữu trí tuệ trong hoạt động kiểm soát hàng hóa xuất khẩu nhập khẩu...................60
3.3. Một số giải pháp ............................................................................................61
KẾT LUẬN ..............................................................................................................63
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC

GVHD: Ths.Nguyễn Phan Khôi

iv

SVTH: Lê Thị Minh Anh


Đề tài: Kiểm soát hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu liên quan đến sở hữu trí tuệ tại
Việt Nam.

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài
Trong quá trình hội nhập, kinh tế Việt Nam đang dần được mở rộng và phát
triển. Các doanh nghiệp tại Việt Nam cũng mở rộng việc kinh doanh mua bán của
mình ra khỏi thị trường Việt Nam sang thị trường quốc tế. Hàng hóa cũng ngày càng
đa dạng và phát triển không ngừng, một trong các loại hàng hóa được đưa ra khỏi thị
trường Việt Nam và từ thì trường bên ngoài đưa vào Việt Nam chính là hàng hóa Sở
hữu trí tuệ-một loại tài sản vô hình đang được chú trọng và khai thác. Một khi hàng

hóa Sở hữu trí tuệ được mang ra xuất khẩu nhập khẩu sẽ mang lại nguồn lợi to lớn cho
Việt Nam đồng thời cũng đem đến nhiều tiêu cực cho Việt Nam do hành vi cố tình vi
phạm pháp luật để kiếm được lợi ích phi pháp. Do đó nhằm bảo vệ lợi ích hợp pháp
của chủ thể quyền và thực thi cam kết quốc tế về bảo hộ Sở hữu trí tuệ, Việt Nam đã
và đang xây dựng hoàn thiện hệ thống pháp luật về kiểm soát hàng hóa xuất khẩu nhập
khẩu liên quan đến Sở hữu trí tuệ để kiểm tra, giám sát, ngăn chặn hành vi vi phạm
trên thị trường cả nước, đặc biệt là khu vực biên giới trong phạm vi kiểm soát của Hải
quan. Vì vậy nội dung quy định pháp luật Việt Nam về kiểm soát hàng hóa xuất khẩu
nhập khẩu liên quan Sở hữu trí tuệ và công tác thực thi kiểm soát cần thiết được phân
tích, làm rõ. Đây cũng chính là lý do chọn đề tài: “Kiểm soát hàng hóa xuất khẩu
nhập khẩu liên quan đến Sở hữu trí tuệ” của người viết.

2. Tình hình nghiên cứu
Việc kiểm soát hàng hóa xuất khẩu nhập khẩu liên quan đến Sở hữu trí tuệ rất
được các quốc gia trên thế giới quan tâm, trong đó có Việt Nam. Tuy nhiên, vấn đề
kiểm soát hàng hóa liên quan Sở hữu trí tuệ tại Việt Nam còn rất mới cả về lý thuyết
lẫn thực tiễn. Vì vậy, khi nghiên cứu về tài “Kiểm soát hàng hóa xuất khẩu nhập
khẩu liên quan đến Sở hữu trí tuệ” sẽ gặp khó khăn do bị hạn chế về số lượng quy
phạm pháp luật và tình huống cụ thể.
Để nghiên cứu đề tài trên, người viết đã tham khảo sách của Ts.Phạm Đình
Chướng chịu trách nhiệm xuất bản “Cẩm Nang Sở Hữu Trí Tuệ”,Ths.Nguyễn Phan
Khôi “bài giảng Luật Sở hữu trí tuệ-tháng 9/2011”, một số trang thông tin điện tử bao
gồm báo và quy định pháp luật, cùng các văn bản pháp luật có liên quan.

GVHD: Ths.Nguyễn Phan Khôi

1

SVTH: Lê Thị Minh Anh

Đề tài: Kiểm soát hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu liên quan đến sở hữu trí tuệ tại
Việt Nam.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận văn chỉ bao gồm các đối tượng liên quan và gói
gọn trong kiểm soát hàng hóa xuất khẩu nhập khẩu liên quan đến Sở hữu trí tuệ.
Những đối tượng thuộc vấn đề mang tính cấp bách trong quá trình hội nhập và thực thi
cam kết quốc tế về bảo hộ quyền Sở hữu trí tuệ.
Phạm vi nghiên cứu của luận văn trải đều trên các văn bản quy định thuộc lĩnh
vực Sở hữu trí tuệ, Luật Hải quan, một số nghị định xử lý vi phạm hành chính và vài
điều quy định trong Bộ luật Hình Sự năm 1999 sửa đổi bổ sung năm 2009.

4. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn
 Mục đích nghiên cứu
Hoạt động kiểm soát hàng hóa xuất khẩu nhập khẩu liên quan đến Sở hữu trí tuệ
được nghiên cứu dưới nhiều góc độ, nhiều mục đích khác nhau nhằm hoàn thiện quy
định của pháp luật về quy trình kiểm soát nhằm ngăn chặn tình trạng xâm phạm, bảo
vệ lợi ích cho chủ thể quyền, thực hiện cam kết quốc tế.
 Nhiêm vụ của luận văn
i. Nghiên cứu sơ lượt về quá trình phát triển của hoạt động kiểm soát
hàng hóa xuất khẩu nhập khẩu liên quan Sở hữu trí tuệ, các quy định chung của pháp
luật Việt Nam về kiểm soát Sở hữu trí tuệ tại biên giới
ii. Phân tích quy trình và nội dung kiểm soát hàng hóa xuất khẩu nhập
khẩu liên quan Sở hữu trí tuệ.
iii. Nêu lên bất cập và thực trạng cùng một số biện pháp giải quyết

5. Phương pháp nghiên cứu
Để thực hiện đề tài, người viết sử dụng các phương pháp nghiên cứu bao gồm:
phương pháp lâp luận dựa trên tài liệu, sách báo; phương pháp phân tích tổng hợp; so

sánh; nghiên cứu dựa trên tham khảo ý kiến chuyên gia; các bài giảng trên phương tiện
thông tin đại chúng.

6. Bố cục của luận văn
Bố cục luận văn gồm phần mở đầu, kết luận và 3 chương.
Chương 1: Khái quát chung về quyền Sở hữu trí tuệ và kiểm soát hàng hóa xuất
khẩu nhập khẩu liên quan đến Sở hữu trí tuệ
GVHD: Ths.Nguyễn Phan Khôi

2

SVTH: Lê Thị Minh Anh


Đề tài: Kiểm soát hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu liên quan đến sở hữu trí tuệ tại
Việt Nam.
Chương 2: Phân tích, đánh giá những quy định cụ thể của pháp luật Việt Nam
trong hoạt động kiểm soát hàng hóa xuất khẩu nhập khẩu liên quan đến Sở hữu trí tuệ.
Chương 3: Thực trạng kiểm soát hàng hóa xuất khẩu nhập khẩu liên quan đến Sở hữu
trí tuệ và giải pháp khắc phục.

GVHD: Ths.Nguyễn Phan Khôi

3

SVTH: Lê Thị Minh Anh


Đề tài: Kiểm soát hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu liên quan đến sở hữu trí tuệ tại
Việt Nam.

DANH MỤC TÊN VĂN BẢN VIẾT TẮT
STT
1

TÊN VĂN BẢN
VIẾT TẮT
Bộ luật hình sự

2
3

Bộ luật dân sự
Luật Hải quan

4

Luật Sở hữu trí tuệ
2005
Nghị định
154/2005/NĐ-CP

5
6

Nghị định
47/2009/NĐ-CP

7

Nghị định

109/2011/NĐ-CP
Nghị định
105/2006/NĐ-CP

8
9

Nghị định 99/2013

10

Thông tư 58/2003

11

Thông tư 129/2004

12

Thông tư 44/2011

13

Quyết định
916/QĐ-TCHQ

GVHD: Ths.Nguyễn Phan Khôi

TÊN ĐẦY ĐỦ CỦA VĂN BẢN
Bộ luật hình sự năm 1999 được sửa đổi bổ sung

năm 2009.
Bộ luật dân sự 2005
Luật Hải quan 2001 và Luật sửa đổi bổ sung một
số điều của Luật Hải quan năm 2005 số 42/2005
ngày 14/06/2005.
Luật Sở hữu trí tuệ 2005 sửa đổi bổ sung năm
2009.
Nghị định 154/2005 ngày 15/12/1005 hướng dẫn
Luật Hải quan về thủ tục Hải quan, kiểm tra, giám
sát Hải quan.
Nghị định 47/2009/NĐ-CP ngày 13/05/2009 của
chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính về
quyền tác giả, quyền liên quan.
Nghị định 109/2011/NĐ-CP nghị định sửa đổi bổ
sung một số điều của Nghị định 47/2009/NĐ-CP.
Nghị định 105/2006/NĐ-CP ngày 22/09/2006
Hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Sở hữu
trí tuệ và quản lý nhà nước về Sở hữu trí tuệ.
Nghị định 99/2013/NĐ-CP ngày 29/08/2013 quy
định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực
Sở hữu công nghiệp.
Thông tư liên tịch 58/2003/TTLT-BVHTT-BTC
ngày 17/10/2003 hướng dẫn bảo hộ quyền tác giả
tại Cơ quan Hải quan đối với hàng hóa xuất khẩu
nhập khẩu.
Thông tư liên tịch 129/2004/ TTLT/BTC-BKHCN
ngày 29/12/2004 hướng dẫn thi hành các biện
pháp kiểm soát biên giới về Sở hữu công nghiệp.
Thông tư 44/2011/TT-BTC ngày 01/04/2011
hướng dẫn công tác chống hàng giả và bảo vệ

quyền Sở hữu trí tuệ trong lĩnh vực liên quan.
Quyết định 916/QĐ-TCHQ ngày 31/03/2008 của
Tổng Cục trưởng cục Hải quan. (gọi tắc là Quyết
định 916/QĐ-TCHQ).

4

SVTH: Lê Thị Minh Anh


Đề tài: Kiểm soát hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu liên quan đến sở hữu trí tuệ tại
Việt Nam.
CHƯƠNG 1: KHÁI QUÁT CHUNG VỀ QUYỀN SỞ HỮU TRÍ TUỆ VÀ
KIỂM SOÁT HÀNG HÓA XUẤT KHẨU NHẬT KHẨU LIÊN QUAN SỞ HỮU
TRÍ TUỆ
Với sự phát triển của xã hội hiện nay, trí tuệ của con người ngày càng phát triển
và các tài sản hình thành từ trí tuệ cũng ngày càng quý giá vì thế con người càng muốn
sở hữu nhiều hơn những tài sản do trí tuệ tạo ra. Để bảo vệ tài sản trí tuệ đó, pháp luật
Việt Nam và các nước trên thế giới đã không ngừng nổ lực ban hành ra các văn bản
pháp luật liên quan đến vấn đề sở hữu trí tuệ. Các văn bản pháp luật này đề cập đến
quyền Sở hữu trí tuệ-đây là một khái niệm cơ bản trong khoa học pháp lý nói chung và
của chuyên ngành Luật sở hữu trí tuệ nói riêng. Một trong những công cụ điều chỉnh
của pháp luật về sở hữu trí tuệ chính là các biện pháp kiểm soát quyền sở hữu trí tuệ
dùng để bảo vệ các tài sản trí tuệ của mỗi quốc gia và các quốc gia với nhau nhằm mục
đích khuyến khích những sáng tạo hữu ích cho xã hội, đặc biệt là kiểm soát tại biên
giới đối với hàng hóa xuất khẩu nhập khẩu. Định nghĩa về quyền Sở hữu trí tuệ mang
tính chất tương đối bởi tính đặc thù của quyền Sở hữu trí tuệ là quyền đối với tài sản
vô hình, nhưng đồng thời định nghĩa về quyền Sở hữu trí tuệ vẫn đảm bảo tính tương
đồng, chuẩn xác về Sở hữu trí tuệ giữa các quốc gia trên thế giới với nhau, giữa các
lĩnh vực có liên quan đến nhau. Để làm rỏ hơn những vấn đề mang tính chất lý luận về

quyền Sở hữu trí tuệ và biện pháp kiểm soát hàng hóa xuất khẩu nhập khẩu tại Việt
Nam người viết đã phân tích vấn đề đó tại nội dung sau trong chương I của luận văn.

1.1 Khái niệm chung về quyền sở hữu trí tuệ và biện pháp kiểm soát
hàng hóa xuất khẩu nhập khẩu liên quan sở hữu trí tuệ
Sở hữu trí tuệ theo nghĩa rộng là quyền hợp pháp xuất phát từ hoạt động trí tuệ
trong lĩnh vực công nghiệp, khoa học, văn hóa, nghệ thuật. Mục đích các nước có pháp
luật bảo hộ Sở hữu trí tuệ vì hai lý do: Một là để đưa ra khái niệm luật định về quyền
nhân thân và quyền tài sản của những người sáng tạo trong hoạt động sáng tạo của họ
và các quyền của công chúng. Hai là để thúc đẩy hoạt động sáng tạo.1
1.1.1 Khái niệm về quyền sở hữu trí tuệ
Mặc dù chưa có một định nghĩa hoàn toàn chính thống và trực tiếp nói về Sở
hữu trí tuệ, nhưng có thể hiểu Sở hữu trí tuệ là việc sở hữu các tài sản trí tuệ những kết

1

Ts. Phạm Đình chướng chịu trách nhiệm xuất bản, Cẩm nang sở hữu trí tuệ, Chương 1-giới thiệu,
trang 3

GVHD: Ths.Nguyễn Phan Khôi

5

SVTH: Lê Thị Minh Anh


Đề tài: Kiểm soát hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu liên quan đến sở hữu trí tuệ tại
Việt Nam.
quả từ hoạt động tư duy, sáng tạo của con người. Đối tượng của loại sở hữu này là các
tài sản phi vật chất nhưng có giá trị kinh tế, tinh thần to lớn góp phần quan trọng trong

quá trình hình thành và phát triển nền văn minh, khoa học, công nghệ của nhân loại.
Đó là những tác phẩm văn học, nghệ thuật, các công trình khoa học kỹ thuật ứng dụng
cũng như các tên gọi, hình ảnh được sử dụng trong các hoạt động thương mại. Quyền
sở hữu trí tuệ là tập hơp tất cả các quyền đối với tài sản vô hình, các quyền này hình
thành từ thành quả của quá trình lao động, tư duy và sáng tạo hay uy tín, bí mật kinh
doanh được pháp luật công nhận và bảo hộ.
Theo pháp luật Việt Nam quy định (Khoản 1 Điều 4 Luật Sở hữu trí tuệ năm
2005 sửa đổi, bổ sung năm 2009)2 thì “quyền Sở hữu trí tuệ là quyền của tổ chức, cá
nhân đối với tài sản là trí tuệ, bao gồm quyền tác giả và quyền liên quan đến quyền
tác giả, quyền sở hữu công nghiệp và quyền đối với giống cây trồng.”
Tài sản liên quan đến sở hữu trí tuệ là một loại tài sản đặc biệt, là tài sản vô
hình được hình thành từ sự sáng tạo, tư duy cho nên quy định về quyền Sở hữu trí tuệ
sẽ có sự khác biệt tương đối so với những tài sản hữu hình về thực hiện 3 quyền: định
đoạt, chiếm hữu, sử dụng (theo quy định tại Điều 164 bộ luật dân sự 2005).
Quyền chiếm hữu chỉ mang tính chất tương đối bởi khi đôi khi chủ sở hữu của
các tài sản trí tuệ không thể ngăn cản một chủ thể khác có được, hay sử dụng đối
tượng giống với đối tượng mà mình sở hữu. Đối với quyền sử dụng, chủ sở hữu của
đối tượng sở hữu trí tuệ thường được pháp luật thừa nhận cho những độc quyền nhất
định trong việc sử dụng, do đó họ có thể cho phép một chủ thể khác sử dụng đối tượng
mà mình sở hữu. Điều cuối cùng, họ cũng có quyền định đoạt đối tượng sở hữu trí tuệ
thông qua việc chuyển giao quyền sở hữu trí tuệ cho một chủ thể khác.3
Sở hữu trí tuệ chính là sở hữu thành quả, sản phẩm của trí tuệ. Có tư duy, sáng
tạo hay có trí tuệ chắc chắn sẽ có thành quả, có tài sản trí tuệ sẽ có thể có được quyền
Sở hữu trí tuệ, nhưng không phải tất cả chủ thể tạo ra tài sản trí tuệ đó đều được hưởng
quyền sở hữu trí tuệ do trí tuệ của họ tạo ra. Ví dụ như huấn luyện viên của một đội
bong đá nữ của Việt Nam tuyển chọn, huấn luyện và sắp xếp đội hình thi đấu ở
Seagame và đội bong đá nữ giành được huy chương vàng đó là thành quả của trí tuệ
nhưng huấn luyện viên không được hưởng quyền Sở hữu trí tuệ tác phẩm bởi mình tạo

2

3

Luật sở hữu trí tuệ 2005 sửa đổi bổ sung năm 2009.
Nguyễn Phan Khôi, bài giảng luật sở hữu trí tuệ, khoa Luật Đại học cần thơ, tháng 9-2011, trang 5.

GVHD: Ths.Nguyễn Phan Khôi

6

SVTH: Lê Thị Minh Anh


Đề tài: Kiểm soát hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu liên quan đến sở hữu trí tuệ tại
Việt Nam.
ra, do thành quả đó không thể hiện dưới vật chất nhất định.4 Đồng thời, không phải
chỉ có sản phẩm tạo ra từ tư duy sáng tạo mới có được quyền Sở hữu trí tuệ ví dụ tên
của Samsung, Nokia, v.v… là những tên thương mại và nhãn hiệu nổi tiếng không hoàn
toàn do trí tuệ tạo ra từ tư duy sáng tạo nhưng họ vẫn được hưởng quyền Sở hữu trí
tuệ. Vì vậy, đa số các tài sản đều được làm ra từ trí tuệ nhưng không phải tài sản nào
cũng được công nhận và bảo hộ bằng quyền Sở hữu trí tuệ. Các tài sản muốn được
công nhận và bảo hộ thì phải có đủ những điều kiện cần thiết, khi chúng đã được thể
hiện dưới một hình thức vật chất nhất định hoặc đã được đăng kí và kiểm tra từ cơ
quan chuyên môn có thẩm quyền hoặc theo luật định.5
1.1.2 Khái niệm về biện pháp kiểm soát hàng hóa xuất khẩu, nhập
khẩu liên quan đến sở hữu trí tuệ
1.1.2.1 Khái niệm về hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu
“Hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu là bao gồm tất cả động sản có mã số và tên
gọi theo quy định của pháp luật được xuất khẩu, nhập khẩu, quá cảnh hoặc lưu giữ
trong địa bàn hoạt động hải quan.”6
1.1.2.2 Khái niệm về biện pháp kiểm soát hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu

liên quan đến sở hữu trí tuệ
Biện pháp kiểm soát hàng hóa xuất khẩu nhập khẩu liên quan Sở hữu trí tuệ là hoạt
động mang tính nghiệp vụ của Cơ quan Hải quan nhằm kiểm tra, phát hiện, ngăn chặn và xử
lý các hàng hóa có dấu hiệu xâm phạm quyền Sở hữu trí tuệ và được thực hiện theo đúng trình
tự, thủ tục do pháp luật quy định. Kiểm soát hàng hóa xuất khẩu nhập khẩu liên quan Sở hữu
trí tuệ là một trong những hoạt động của hoạt động kiểm soát Hải quan-Kiểm soát Hải quan
“là các biện pháp tuần tra, điều tra hoặc biện pháp nghiệp vụ khác do Cơ quan Hải quan áp
dụng để phòng, chống buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hoá qua biên giới và các hành vi
khác vi phạm pháp luật hải quan”. (Khoản 10, Điều 4, Luật số 29/2001/QH10 ngày
29/6/2001 về Hải quan).

1.2 Tính chất của quyền sở hữu trí tuệ
Quyền Sở hữu trí tuệ là quyền đối với tài sản vô hình, khác với quyền đối với
các tài sản hữu hình, quyền Sở hữu trí tuệ là tài sản không nhìn thấy được nhưng được

4

Nguyễn Thị Anh Thư, Luận văn tốt nghiệp cử nhân luật khóa 2010-2013, để tài kiểm soát hàng hóa xuất khẩu
nhập khẩu liên quan đến Sở hữu trí tuệ theo pháp luật Việt Nam, trang 5.
5
Nguyễn Phan Khôi, bài giảng luật sở hữu trí tuệ, khoa Luật Đại học cần thơ, tháng 9-2011, trang 6.
6
Khoản 2, Điều 4, Luật Hải quan 2005.

GVHD: Ths.Nguyễn Phan Khôi

7

SVTH: Lê Thị Minh Anh

Đề tài: Kiểm soát hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu liên quan đến sở hữu trí tuệ tại
Việt Nam.
trị giá bằng tiền và được pháp luật bảo hộ. Là quyền có thể chuyển giao vì quyền
SHTT cũng là một loại tài sản và đều được pháp luật luật bảo hộ như tài sản hữu hình.
Bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ làm cho tài sản vô hình “trở nên hữu hình” bằng cách biến
chúng thành các tài sản độc quyền có giá trị có thể trao đổi thương mại được trên thị
trường.
Quyền Sở hữu trí tuệ mang tính độc quyền. Quyền Sở hữu trí tuệ biến các tài
sản vô hình thành các tài sản độc quyền, cho dù chỉ trong một thời gian nhất định. Bảo
hộ quyền sở hữu trí tuệ làm cho tài sản vô hình “trở nên hữu hình” bằng cách biến
chúng thành các tài sản độc quyền có giá trị có thể trao đổi thương mại được trên thị
trường. Trong một tài sản Sở hữu trí tuệ chỉ có một chủ thể được cấp giấy chứng nhận
hoặc văn bằng chứng nhận bảo hộ chính tài sản Sở hữu trí tuệ đó và không một chủ thể
nào khác có quyền sử dụng, chiếm hữu hay định đoạt khi chưa được sự đồng ý của chủ
thể đã được công nhận là chủ sở hữu.
Quyền Sở hữu trí tuệ có tính khai thác cao. Chủ sở hữu có toàn quyền thực hiện
việc cho phép người khác sử dụng có thời hạn một, một số hoặc toàn bộ quyền tài sản,
như việc cho phép nhà xuất bản thực hiện xuất bản quyền sao chép có thời hạn tác
phẩm, cho nhà biên kịch chuyển thể tác phẩm văn học của mình thành kịch bản sân
khấu, điện ảnh...khi việc sử dụng quyền tài sản được nâng lên cũng đồng nghĩa tài sản
Sở hữu trí tuệ được khai thác mạnh mẽ. Các quyền Sở hữu trí tuệ được khai thác sử
dụng càng nhiều sẽ càng khuyến khích các tài sản trí tuệ khác ra đời để đáp ứng nhu
cầu sử dụng của con người. Do đó, Quyền sở hữu trí tuệ ngày càng được mở rộng và
được khai thác lâu dài.
Quyền Sở hữu trí tuệ không gói gọn trong biên giới hay lãnh thổ của một quốc
gia mà nó có thể vượt ra khỏi biên giới hay một lãnh thổ. Do nhu cầu trao đổi thông tin
và hàng hóa nên một số tài sản Sở hữu trí tuệ cũng được đưa ra khỏi biên giới của
quốc gia và tiến vào các nước khác. Điển hình cho tính không gói gọn trong biên giới
mỗi nước chính là hình thức nhập khẩu xuất khẩu hàng hóa liên quan Sở hữu trí tuệ

của các nước trên thế giới với nhau. Bên cạnh đó việc nhập khẩu hàng hóa trên thế
giới vi phạm Quyền Sở hữu trí tuệ ngày càng cao Theo ước tính của Tổ chức Sở hữu
trí tuệ thế giới (WIPO), hàng năm có khoảng 650 tỷ USD hàng hóa giả mạo. Trong đó

GVHD: Ths.Nguyễn Phan Khôi

8

SVTH: Lê Thị Minh Anh


Đề tài: Kiểm soát hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu liên quan đến sở hữu trí tuệ tại
Việt Nam.
khoảng 75 tỷ USD thuốc giả được bán trực tuyến thông qua mạng thông tin điện tử
trên toàn cầu, con số này tăng đến 90% kể từ năm 2005 đến nay.7
Quyền sở hữu trí tuệ mang tính quốc tế trong xu hướng toàn cầu hóa hiện nay.
Kinh tế phát triển kéo theo sự mở rộng quy mô kinh doanh, đồng nghĩa với các doanh
nghiệp không chỉ xuất khẩu, nhập khẩu các sản phẩm hữu hình mà họ còn quan tâm
tới việc xuất khẩu các tài sản vô hình mang giá trị cao. Do đó các tài sản Sở hữu trí tuệ
tất yếu sẽ được lưu thông buôn bán khắp nơi trên thế giới. Các tài sản Sở hữu trí tuệ
được tạo ra từ hoạt động tư duy sáng tạo của con người nên rất được các nước bên
ngoài quan tâm và tìm cách có được.
Vì vậy, trước tình hình vi phạm quyền Sở hữu trí tuệ hiện nay và nhu cầu sở
hữu sử dụng tài sản sở hữu trí tuệ thì việc thực hiện kiểm soát hàng hóa xuất khẩu,
nhập khẩu tại biện giới là vô cùng cấp thiết đòi hỏi có sự phối hợp giữa các quốc gia
trên thế giới nói chung và vùng biên giới mỗi nước nói riêng. Từ đây, việc ban hành
các văn bản pháp luật quy định của các nước ngày càng nhiều, bên cạnh đó sự hổ trợ
tình hình thông tin của chủ sở hữu với nhau hoặc các nước với nhau cần được phát
triển. Đồng thời có một điểm đáng lưu ý đến điểm khác biệt trong kiểm soát hàng hóa
của pháp luật của Việt Nam với công ước của các nước khác trên thế giới là cả hai đều

chú trọng đến kiểm soát nhập khẩu nhưng riêng Việt Nam lại có thêm kiểm soát hàng
hóa xuất khẩu. Việc kiểm soát hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam có ưu hay nhược
điểm cần được phân tích đánh giá trong quá trình kiểm soát.

1.3 Đối tượng của quyền sở hữu trí tuệ, đối tượng của kiểm soát hàng
hóa xuất khẩu nhập khẩu liên quan đến sở hữu trí tuệ
1.3.1 Đối tượng của quyền Sở hữu trí tuệ bao gồm (Điều 3 Luật
Sở hữu trí tuệ năm 2005 sửa đổi bổ sung 2009)
Đối tượng quyền tác giả bao gồm tác phẩm văn học, nghệ thuật, khoa học; đối
tượng liên quan đến quyền tác giả bao gồm cuộc biểu diễn, bản ghi âm, ghi hình,
chương trình phát sóng, tín hiệu vệ tinh mang chương trình được mã hóa.
Đối tượng của quyền sở hữu công nghiệp bao gồm sáng chế, Kiểu dáng công
nghiệp, thiết kế bố trí mạch tích hợp bán dẫn, bí mật kinh doanh, nhãn hiệu, tên
thương mại và chỉ dẫn địa lí.

7

Anh Trinh, Bùng nổ vi phạm về Sở hữu trí tuệ, Nhà Báo và Công luận
[Ngày truy cập 10/9/2013]

GVHD: Ths.Nguyễn Phan Khôi

9

SVTH: Lê Thị Minh Anh


Đề tài: Kiểm soát hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu liên quan đến sở hữu trí tuệ tại
Việt Nam.
Đối tượng quyền đối với giống cây trồng là vật liệu nhân giống và vật liệu thu

hoạch.
1.3.2 Đối tượng của kiểm soát hàng hóa xuất khẩu nhập khẩu
liên quan đến sở hữu trí tuệ
Theo điều 2 Nghị định 154/2005/NĐ-CP Hướng dẫn Luật Hải quan về thủ tục
hải quan, kiểm tra, giám sát hải quan ngày 15/12/2005 đối tượng bao gồm:
“1. Hàng hoá xuất khẩu, nhập khẩu, quá cảnh; vật dụng trên phương tiện vận
tải xuất cảnh, nhập cảnh, quá cảnh; ngoại hối, tiền Việt Nam, kim khí quý, đá quý, văn
hoá phẩm, di vật, bưu phẩm, bưu kiện xuất khẩu, nhập khẩu; hành lý của người xuất
cảnh, nhập cảnh; các vật phẩm khác xuất khẩu, nhập khẩu, quá cảnh hoặc lưu giữ
trong địa bàn hoạt động của cơ quan hải quan.
2. Phương tiện vận tải đường bộ, đường sắt, đường hàng không, đường biển,
đường sông xuất cảnh, nhập cảnh, quá cảnh, chuyển cảng.
3. Hồ sơ hải quan và các chứng từ liên quan đến đối tượng quy định tại khoản
1, khoản 2 Điều này.”8
Tóm lại, đối tượng của kiểm soát hàng hóa xuất khẩu nhập khẩu liên quan đến
sở hữu trí tuệ là tất cả những hàng hóa sở hữu trí tuệ được phép lưu thông trên thị
trường chịu sự kiểm soát của cơ quan Hải quan nhưng bị nghi ngờ xâm phạm quyền
Sở hữu trí tuệ. Các đối tượng trên chịu sự kiểm soát của hoạt động kiểm soát hàng hóa
xuất khẩu nhập khẩu liên quan đến Sở hữu trí tuệ theo quy định từ Điều 48 đến Điều
55 của Nghị định.

1.4 Lịch sử phát triển của quy định pháp luật Việt Nam và thế giới liên
đến quyền sở hữu trí tuệ cùng với kiểm soát hàng hóa xuất khẩu nhập khẩu
liên quan đến sở hữu trí tuệ
1.4.1 Các giai đoạn phát triển của thế giới liên quan đến quyền
Sở hữu trí tuệ
Với xu hướng toàn cầu hóa, để thúc đẩy kinh tế-xã hội phát triển và để giải
quyết một số vấn đề quan trọng liên quan đến thương mại điện tử, công nghệ sinh học,

8

Nghị định 154/2005NĐ-CP quy định một số điều của luật Hải quan về thủ tục hải quan, kiểm tra, giám sát hải
quan.

GVHD: Ths.Nguyễn Phan Khôi

10

SVTH: Lê Thị Minh Anh


Đề tài: Kiểm soát hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu liên quan đến sở hữu trí tuệ tại
Việt Nam.
tri thức truyền thống và quản lý các quyền liên quan đến quyền tác giả , quyền sở hữu
công nghiệp phải cần đến một công cụ đặc biệt là Sở hữu trí tuệ. Kinh tế phát triển đòi
hỏi thị trường kinh doanh phải được mở rộng cùng với sự hợp tác kinh doanh của các
doanh nghiệp từ các nước trên thế giới. Từ đó, các sản phẩm hữu hình và vô hình đều
dần được khai thác sử dụng một cách hợp lý, mang các sản phẩm vô hình trở thành
quyền Sở hữu trí tuệ. Tài sản Sở hữu trí tuệ tất yếu sẽ được lưu thông trên thị trường
trong nước và quốc tế do đó khó có thể kiểm soát được hết. Chính vì điều này đã đòi
hỏi quốc tế nói chung và nước ta nói riêng có biện pháp kiểm soát các loại hàng hóa
liên quan Sở hữu trí tuệ, các vấn đề pháp luật cũng bắt đầu đề cập đến Sở hữu trí tuệ.
1.4.1.1 Pháp luật về kiểm soát hàng hóa liên quan đến sở hữu trí tuệ ở các
nước trên thế giới.
Anh là quốc gia đầu tiên ban hành pháp luật về quyền tác giả và là quốc gia
khởi đầu cuộc cách mạng công nghiệp năm 1709. Đồng thời Anh cũng là quốc gia có
luật sở hữu công nghiệp xuất hiện đầu tiên trên thế giới vào năm 1640 (Đạo luật
Elizabeth I về sáng chế). Trong thời gian này Anh là quốc gia phát triển bậc nhất
nhưng lại rất chú tâm đến Sở hữu trí tuệ, chứng tỏ quyền Sở hữu trí tuệ là một lĩnh vực
vô cùng quan trọng cần được nắm bắt và phát triển. Đi sau Anh là Mỹ (1790), Pháp

(1791) và Đức về pháp luật quyền tác giả. Pháp luật về quyền tác giả được bắt nguồn
từ các nước phát triển phương tây, pháp luật quyền tác giả tại các nước này chính là
luật về sao chép (copyright hay bản quyền) do việc nhân bản hay sao chép tác phẩm
mà có. Các nước phương đông, tiếp thu pháp luật về quyền tác giả từ phương tây và
phát huy chúng thành luật về tác giả do việc quan tâm đến giá trị nhân thân cao. Luật
về quyền tác giả được ra đời ở các quốc gia trên thế giới đánh dấu bước phát triển của
quyền Sở hữu trí tuệ. Pháp luật bảo hộ quyền tác giả là công cụ hữu ích nhằm khuyến
khích, làm giàu và phổ biến di sản văn hóa quốc gia. Sự phát triển của một đất nước
phụ thuộc chủ yếu vào hoạt động sáng tạo của người dân và việc khuyến khích sáng
tạo cá nhân, phổ biến các sáng tạo đó là điều kiện thiết yếu đối với quá trình phát triển.
Cuối thế kỉ XIX và XX, một mặt do những thay đổi đáng kể về nền kinh tế, xã hội và
chính trị, và mặt khác với những tiến bộ nhanh chóng do phát triển công nghệ đã đem
lại những thay đổi quan trọng về quan niệm đối với bản quyền. Tự do và phát triển của
báo chí, sự suy tàn của trật tự phong kiến, sự phát triển của việc đào tạo người trưởng
thành và các kế hoạch giáo dục phổ cập, nâng cao tiêu chuẩn giáo dục ở cấp cao hơn,
trường đại học, học viện và thư viện ngày càng tăng, việc chú trọng ngôn ngữ của mỗi
quốc gia, sự phát triển của khoa học kỹ thuật, sự ra đời của nhiều quốc gia độc lập
GVHD: Ths.Nguyễn Phan Khôi

11

SVTH: Lê Thị Minh Anh


Đề tài: Kiểm soát hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu liên quan đến sở hữu trí tuệ tại
Việt Nam.
đang phát triển đã dẫn tới những thay đổi về mặt quan niệm. Để duy trì sự cân bằng
giữa việc đền đáp cho người sáng tạo tác phẩm và đảm bảo những đền đáp đó là phù
hợp với lợi ích cộng đồng và nhu cầu của xã hội, các quốc gia lần lượt ban hành ra
những chế tài đối với việc vi phạm quyền tác giả. Điển hình là lệnh Anton Piller (được

đặt tên sau vụ trong đó lần đầu tòa thượng thẩm Anh sử dụng lệnh này-Án lệ giữa
Anton Piller K.G và Manufacturing Process Ltd[1976]RPC 791).9 Điều 53 Luật Bản
quyền Ấn Độ năm 1957.
Cũng như Anh, các quốc gia khác trên thế giới đã công nhận và sử dụng từ lâu
Sở hữu công nghiệp, Sở hữu công nghiệp được sử dụng như một phương tiện quan
trọng cho sự phát triển công nghệ, kinh tế. Các quốc gia xây dựng và bảo hộ Sở Hữu
công nghiệp vì hai nguyên nhân. Thứ nhất là tạo ra hình thức pháp lý cho các quyền
nhân thân và quyền tài sản của các nhà sáng tạo đối với sáng tạo của họ. Thứ hai là
khuyến khích việc sáng tạo, phổ biến và áp dụng các kết quả của sáng tạo đó, khích lệ
thương mại trung thực góp phần phát triển kinh tế xã hội. Điển hình của sự chú tâm
vào phát triển Sở hữu công nghiệp đó là Hoa kỳ là nước đầu tiên công nhận việc đăng
ký một nhãn hiệu mùi vị- mùi thơm tươi mát của Plumeria dùng cho chỉ may và thêu
ren-TTAB(1990), Anh là quốc gia đầu tiên có luật sở hữu công nghiệp 1960 (về sáng
chế). Anh cũng có đạo luật về sáng chế, kiểu dáng công nghiệp và bản quyền năm
1988, quy định về “quyền đối với kiểu dáng công nghiệp”. Theo đạo luật này kiểu
dáng công nghiệp là “bề ngoài bất kì của hình dáng hoặc hình thể (dù bên trong hay
bên ngoài) của toàn bộ hay một phần của một vật phẩm”(Điều 213(2)).10 Vẫn tìm thấy
thêm quy định về Kiểu dáng công nghiệp từ một số nước khác ở phương Đông Như
Luật kiểu dáng công nghiệp Nhật (luật số 125 ngày 13/04/1959, đã sửa đổi) về kiểu
dáng công nghiệp là “hình dáng, hoa văn, màu sắc hoặc sự kết hợp những yếu tố đó
trong một vật phẩm”, theo luật Pháp và Italia là hình vẽ hoặc phác thảo (dessins-hai
chiều) và kiểu mẫu (model-ba chiều).
1.4.1.2 Các tổ chức thế giới và các điều ước đa phương về quyền Sở hữu
trí tuệ
Song song với sự phát triển của các quy phạm pháp luật về Sở hữu trí tuệ trong
nước của mỗi quốc gia, các tổ chức thế giới về Sở hữu trí tuệ cũng dần phát triển và
9

Ts. Phạm Đình Chướng chịu trách nhiệm xuất bản, Cẩm nang sở hữu trí tuệ, chương 2- các lĩnh vực bảo hộ sở
hữu trí tuệ, trang 113

10
Ts. Phạm Đình Chướng chịu trách nhiệm xuất bản, Cẩm nang sở hữu trí tuệ, chương 2- các lĩnh vực bảo hộ sở
hữu trí tuệ, trang 113

GVHD: Ths.Nguyễn Phan Khôi

12

SVTH: Lê Thị Minh Anh


Đề tài: Kiểm soát hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu liên quan đến sở hữu trí tuệ tại
Việt Nam.
hình thành rất sớm. Điển hình nhất là tổ chức sở hữu trí tuệ thế giới-WIPO. Tổ chức
Sở hữu Trí tuệ Thế giới (WIPO) là một tổ chức quốc tế có mục đích giúp đỡ nhằm
đảm bảo rằng quyền của người phát minh và chủ sở hữu tài sản trí tuệ được bảo hộ
trên toàn thế giới và rằng các nhà phát minh và tác giả được công nhận và hưởng thành
quả từ tài năng của họ. Nguồn gốc hình thành của Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới bắt
đầu từ năm 1833, năm ra đời của Công ước Paris về bảo hộ sở hữu trí tuệ, hiệp định
quốc tế quan trọng đầu tiên nhằm giúp công dân của một nước có được sự bảo hộ ở
nước ngoài đối với các sáng tạo trí tuệ của họ dưới hình thức các quyền sở hữu trí tuệ.
Năm 1886, bản quyền bắt đầu được quốc tế biết đến với Công ước Berne về bảo hộ
các tác phẩm văn học và nghệ thuật. Năm 1960, BIRPI chuyển từ Berne đến Geneva
để gần hơn với Liên Hợp Quốc và các tổ chức quốc tế tại thành phố này. Một thập kỷ
sau, tiếp theo việc Công ước thành lập Tổ chức Sở hữu Trí tuệ có hiệu lực, BIRPI trở
thành WIPO, tiếp tục các cải tổ về cơ cấu và quản lý, và có ban thư ký chịu trách
nhiệm đối với các nước thành viên. Năm 1974, WIPO trở thành một tổ chức chuyên
môn trong hệ thống tổ chức của Liên Hợp Quốc, với nhiệm vụ quản lý các vấn đề về
sở hữu trí tuệ được các nước thành viên Liên Hợp Quốc công nhận. WIPO mở rộng
vai trò và cho thấy rõ hơn tầm quan trọng của quyền sở hữu trí tuệ trong việc quản lý

thương mại toàn cầu vào năm 1996 bằng việc tham gia một hiệp định hợp tác với Tổ
chức Thương mại Thế giới.
Bên cạnh Tổ chức WIPO, các điều ước đa phương lần lượt ra đời, đánh dấu tầm
quan trọng của SHTT. Ví dụ: Công ước Paris về bảo hộ sở hữu công nghiệp, Công
ước berne về bảo hộ các tác phẩm văn học và nghệ thuật, hiệp ước của WIPO về
quyền tác giả, Hiệp ước hợp tác Patent (24/1/1978), Thỏa ước Madrid về đăng ký
quốc tế nhãn hiệu hàng hóa (1/12/1995), Thỏa ước La-hay về đăng ký quốc tế kiểu
dáng công nghiệp (01/6/1928), Hiệp ước luật nhãn hiệu hàng hóa (27/10/1994), Hiệp
ước luật sáng chế (01/6/2000), Công ước quốc tế về phân loại, Hiệp định TRIPS
(01/1/1995), v.v…
1.4.2 Pháp luật về kiểm soát hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu liên
quan đến sở hữu trí tuệ tại quốc tế và Việt Nam
1.4.2.1 Các điều ước quốc tế
Mỗi quốc gia đều có những quy định pháp luật riêng về biện pháp kiểm soát
hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu liên quan đến sở hữu trí tuệ, vì vậy khi giải quyết một
số vấn đề mang tính quốc tế đương nhiên sẽ xuất hiện các quan điểm trái chiều nhau.

GVHD: Ths.Nguyễn Phan Khôi

13

SVTH: Lê Thị Minh Anh


Đề tài: Kiểm soát hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu liên quan đến sở hữu trí tuệ tại
Việt Nam.
Do đó, các quốc gia trên thế giới đã cùng nhau thống nhất đưa ra một văn bản pháp
luật quy định chung điều tiết các tình huống sảy ra liên quan đến Sở hữu trí tuệ chính
là điều ước quốc tế. Điều ước quốc tế này bao gồm các điều ước đa phương và các
điều ước song phương. Cụ thể của điều ước đa phương về kiểm soát hàng hóa xuất

khẩu, nhập khẩu liên quan đến Sở hữu trí tuệ được quy định tại điều 9 và Điều 10 của
Công ước Paris năm 1883, Điều 51 đến Điều 60 của Hiệp Định TRIPS- Hiệp định về
khía cạnh liên quan tới thương mại của quyền Sở hữu trí tuệ, Điều 13: “Hạn chế khả
năng đối với quyền ghi âm tác phẩm âm nhạc và lời kèm theo: 1. Giấy phép bắt buộc;
2. Biện pháp tạm thời; 3. Tịch thu bản sao nhập khẩu không được tác giả cho phép”
của Công ước Berne. Các Điều ước song phương cũng được ký kết giữa Việt Nam và
Nhật bản về đối tác kinh tế năm 1994. Việc thực thi biện pháp kiểm soát hàng hóa xuất
khẩu nhập khẩu quy định tại Điều 13, Điều 13 này dẫn chiếu hai nước đến hiệp định
TRIPS. Ngoài ra còn có hiệp định giữa Việt nam với Thụy Sỹ về bảo hộ Sở hữu trí tuệ
và hợp tác trong lĩnh vực Sở hữu trí tuệ được ký kết năm 1993. Mặc dù các bên không
quy định rõ về kiểm soát hàng hóa xuất khẩu nhập khẩu liên quan Sở hữu trí tuệ nhưng
tại Điều 3 Hiệp định đã nêu: “...các bên ký kết phải bảo đảm rằng bảo hộ sở hữu trí
tuệ ít nhất phải đạt mức độ quy định trong Hiệp Định TRIPS”. Biện pháp tạm thời
được quy định tại điều 13 và thực thi quyền kiểm soát Sở hữu trí tuệ liên quan hàng
hóa xuất khẩu nhập khẩu tại điều 15 được quy định rất cụ thể trong Hiệp định giữa
Việt Nam và Hoa Kỳ ký kết năm 2000. Nhìn chung, đa số các hiệp ước song phương
đều được quy định dựa trên nền tản Hiệp Định TRIPS, lấy Hiệp định TRIPS làm quy
định chủ đạo để hợp tác và giải quyết các vấn đề liên quan kiểm soát hàng hóa xuất
nhập khầu của Sở hữu trí tuệ.
Bảo hộ sở hữu trí tuệ là vấn đề quan trọng trong thương mại quốc tế và là lĩnh
vực được WTO quan tâm xây dựng hành lang pháp lý khá chặt chẽ thông qua Hiệp
định về các khía cạnh thương mại liên quan đến quyền sở hữu trí tuệ (TRIPS). Đây là
một Hiệp định đa phương của WTO có tính toàn diện nhất về quyền sở hữu trí tuệ.
Ngoài các yêu cầu chung quy định nghĩa vụ của các quốc gia thành viên trong xây
dựng pháp luật, các thiết chế thực thi hiệu quả quyền sở hữu trí tuệ; phải đối xử công
bằng đối với các chủ thể và đối tượng bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ, TRIPS còn quy
định về các biện pháp kiểm soát biên giới nhằm bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ (quy định
từ Điều 51 đến Điều 60 của Hiệp định). Trong bài viết này, người viết muốn trao đổi
về các biện pháp kiểm soát biên giới theo yêu cầu của TRIPS trong việc xây dựng và
hoàn thiện cơ chế kiểm soát biên giới nhằm bảo hộ hiệu quả quyền sở hữu trí tuệ. Yêu

GVHD: Ths.Nguyễn Phan Khôi

14

SVTH: Lê Thị Minh Anh


Đề tài: Kiểm soát hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu liên quan đến sở hữu trí tuệ tại
Việt Nam.
cầu của các Hiệp định quốc tế về kiểm soát biên giới đối với hàng hóa xuất, nhập khẩu
nhằm bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ là bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ, bảo vệ môi trường
kinh doanh lành mạnh, ngăn chặn sự thâm nhập của bất kỳ loại hàng hóa giả mạo, xâm
phạm quyền sở hữu trí tuệ nào vào thị trường nội địa của các quốc gia đã trở thành yêu
cầu không chỉ riêng cho hệ thống pháp luật của từng quốc gia, mà nó đã trở thành các
cam kết quốc tế.
Trước khi có Hiệp định TRIPS, thì Công ước về Bảo hộ sở hữu công nghiệp
(Công ước Paris năm 1883, được sửa đổi tại Stockholm năm 1967) tại Điều 9 có quy
định về thu giữ khi nhập khẩu hàng hóa có gắn trái phép nhãn hiệu hàng hóa hay tên
thương mại quy định
“1. Tất cả hàng hóa mang nhãn hiệu hàng hóa hoặc tên thương mại một cách
bất hợp pháp đều bị thu giữ khi nhập khẩu vào những nước thành viên của Liên hiệp,
nơi mà nhãn hiệu hàng hóa hoặc tên thương mại đó có quyền được bảo hộ pháp lý.
2. Việc thu giữ hàng hóa cũng áp dụng tại nước nơi đã xảy ra việc sản xuất
hàng hóa có gắn nhãn hiệu hàng hóa hoặc tên thương mại một cách trái phép hoặc tại
nước nơi hàng hóa đã được nhập vào.
3. Việc thu giữ hàng hóa được tiến hành phù hợp với pháp luật quốc gia của
mỗi nước theo yêu cầu của cơ quan công tố; hoặc bất kỳ cơ quan có thẩm quyền nào
khác; hoặc của bất kỳ cá nhân hoặc pháp nhân nào có liên quan.
…
5. Nếu pháp luật quốc gia không quy định việc thu giữ hàng hóa khi nhập khẩu,

thì việc thu giữ được thay thế bằng biện pháp cấm nhập khẩu hoặc thu giữ hàng hóa
này trên thị trường nội địa…”.
Như vậy, yêu cầu kiểm soát biên giới nhằm bảo đảm tính hợp pháp, trung thực
của hàng hóa nhập khẩu đã được pháp luật quốc tế quan tâm từ rất sớm. Mục đích của
các quy định này ngoài việc đề cao yêu cầu bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ, còn kiểm soát,
ngăn chặn hàng hóa giả mạo cả trên thị trường nội địa và thị trường xuất, nhập khẩu.
Các quy định trên còn được cụ thể hóa và hoàn thiện hơn tại Điều 51 Hiệp định
TRIPS. Theo quy định tại điều luật này, thì Cơ quan Hải quan có thẩm quyền đình chỉ
thông quan đối với hàng hóa xuất nhập khẩu có dấu hiệu vi phạm quyền sở hữu trí tuệ,
đồng thời các quốc gia thành viên phải ban hành các quy định pháp luật về nội dung
cũng như về thủ tục.

GVHD: Ths.Nguyễn Phan Khôi

15

SVTH: Lê Thị Minh Anh


Đề tài: Kiểm soát hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu liên quan đến sở hữu trí tuệ tại
Việt Nam.
Điều 50 (khoản 1) của Hiệp định TRIPS khi quy định về các biện pháp tạm thời
cũng cho phép các cơ quan xét xử có quyền ra lệnh áp dụng một cách khẩn cấp và hữu
hiệu các biện pháp khẩn cấp tạm thời nhằm ngăn chặn hành vi xâm phạm bất kỳ loại
quyền sở hữu trí tuệ nào và đặc biệt ngăn chặn hàng hóa nhập khẩu vào các kênh
thương mại thuộc phạm vi quyền hạn của mình ngay sau khi đã hoàn thành thủ tục hải
quan.
Có thể nói, mặc dù các biện pháp kiểm soát biên giới chỉ chiếm một phần rất
khiêm tốn trong Hiệp định TRIPS và chủ yếu liên quan đến bảo hộ hàng hóa có nhãn
hiệu và tên thương mại được đăng ký bản quyền, song nếu như, những hàng hóa giả

mạo nhãn hiệu và xâm phạm bản quyền đã được bảo hộ này bị kiểm soát và thu giữ tại
biên giới, sẽ làm giảm nguy cơ gây nhầm lẫn hoặc gây thiệt hại của chúng trên thị
trường phân phối và lưu thông nội địa. Điều này có ý nghĩa hết sức quan trọng, không
những nhằm bảo hộ tích cực quyền sở hữu trí tuệ mà còn bảo vệ quyền lợi của Nhà
nước, các nhà sản xuất, quyền lợi của người tiêu dùng và xã hội. Tuy nhiên, cũng theo
quy định của TRIPS, thì Hiệp định loại trừ không đề cập lĩnh vực nhập khẩu song
song, mà dành quyền quy định về vấn đề này cho pháp luật quốc gia của các thành
viên.
1.4.2.2 Pháp luật Việt Nam về kiểm soát hàng hóa xuất khẩu nhập khẩu
liên quan đến sở hữu trí tuệ
Trước khi luật Sở hữu trí tuệ 2005 ra đời, việc kiểm soát hàng hóa xuất khẩu
nhập khẩu liên quan Sở hữu trí tuệ được quy định tại Nghị Định số 63/1996/NĐ-CP
ngày 24/10/1996 của Chính phủ rằng: “….Tổng cục Hải quan có trách nhiệm phối
hợp với bộ khoa học, Công nghệ và môi trường quy định về các biện pháp kiểm soát
biên giới về sở hữu công nghiệp đối với hàng hóa xuất khẩu nhập khẩu”. Điều 58-5960 Luật hải quan 2001 quy định nguyên tắc và điều kiện tạm dừng làm thủ tục Hải
quan đối với hàng hóa xuất khẩu nhập khẩu khi có yêu cầu của chủ Sở hữu quyền
nhằm bảo vệ quyền Sở hữu trí tuệ. Song song đó kèm theo các thông tư liên tịch số
58/2003/TTLT-BVHTT-BTC ngày 17/10/2003 hướng dẫn bảo hộ quyền tác giả tại cơ
quan Hải quan đối với hàng hóa xuất khẩu nhập khẩu, hướng dẫn đối tượng, thủ tục
thực thi và các biện pháp hỗ trợ nâng cao năng lực thực thi bảo hộ quyền tác giả của
cơ quan Hải quan. Hết hiệu lực kể từ ngày 01/5/2011. Thông tư liên tịch số 129/ 2004/
TTLT/BTC-BKHCN ngày 29/12/2004 hướng dẫn thi hành các biện pháp kiểm soát
biên giới về sở hữu công nghiệp đối với hàng hóa xuất khẩu nhập khẩu. Hết hiệu lực
kể từ ngày 25/2/2013.
GVHD: Ths.Nguyễn Phan Khôi

16

SVTH: Lê Thị Minh Anh

Đề tài: Kiểm soát hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu liên quan đến sở hữu trí tuệ tại
Việt Nam.
Sau khi Luật Sở hữu trí tuệ 2005 ra đời được Quốc hội thông qua ngày
29/11/2005 có hiệu lực ngày 01/7/2006, ngành luật Sở hữu trí tuệ là một ngành luật
độc lập. Từ Điều 216 đến Điều 219 đã quy định về kiểm soát hàng hóa xuất khẩu nhập
khẩu liên quan đến sở hữu trí tuệ. Đến nay đã có Luật Sở hữu trí tuệ 2005 sửa đổi bổ
sung 2009 do nhu cầu của tình hình thực tế. Luật Hải quan 2001 được sửa đổi, bổ sung
2005. Các Nghị định chính phủ lần lượt ban hành như Nghị định 154/2005CP quy định
chi tiết một số điều của luật Hải quan về thủ tục Hải quan, kiểm tra giám sát Hải quan;
Nghị định 105/2006CP ngày 22/09/2006 quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một
số điều của Luật Sở hữu trí tuệ về bảo vệ quyền Sở hữu trí tuệ và Quản lý nhà nước về
Sở hữu trí tuệ được ban hành, Nghị định 119/2010/NĐ-CP, Thông tư 44/2011BTC
hướng dẫn công tác chống hàng giả và bảo vệ quyền Sở hữu trí tuệ trong lĩnh vực Hải
quan…và một số văn bản khác.
Về các quy định chung mang tính nguyên tắc được quy định trong Bộ luật Dân
sự năm 1995, các Nghị định của Chính phủ đã lần lượt được ban hành, quy định bao
quát hầu hết các lĩnh vực bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ. Có thể nói, cho đến nay, hệ
thống pháp luật bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ của Việt Nam là khá đầy đủ và toàn diện,
đảm bảo cơ sở pháp lý để các chủ sở hữu quyền sở hữu trí tuệ và các cơ quan thực thi
pháp luật bảo vệ hiệu quả quyền sở hữu trí tuệ. Phù hợp với các quy định của Hiệp
định TRIPS, Luật Hải quan năm 2001 tại Chương III, Mục 5 (các Điều 57, 58, 59) có
quy định việc tạm dừng làm thủ tục hải quan đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu có
yêu cầu bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ. Về thủ tục tạm dừng làm thủ tục hải quan đối với
hàng hóa xuất, nhập khẩu khi có yêu cầu bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ được quy định
chi tiết tại Điều 14, Nghị định số 101/2001/NĐ-CP của Chính phủ ngày 31/12/ 2001.
Nghị định này đến nay đã hết hiệu lực.
Cơ quan Nhà nước có thẩm quyền thực hiện bằng việc phát hiện, ngăn chặn và
xử lý các hành vi xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp (nhãn hiệu, sáng chế, bản
quyền tác giả, kiểu dáng công nghiệp, v.v....) đối với hàng hóa xuất nhập khẩu qua

biên giới.
Luật Sở hữu trí tuệ 2005 cũng quy định về biện pháp kiểm soát hàng hóa xuất
nhập khẩu liên quan đến sở hữu công nghiệp (nhãn hiệu, sáng chế, bản quyền tác giả,
kiểu dáng công nghiệp, v.v....).
Thủ tục áp dụng biện pháp tạm dừng làm thủ tục Hải quan được quy định tại
điều 218 luật Sở hữu trí tuệ 2005. Đây là biện pháp có tính chất ngăn chặn các hành vi

GVHD: Ths.Nguyễn Phan Khôi

17

SVTH: Lê Thị Minh Anh