Kiến tạo sức mạnh mềm trung quốc qua ngoại giao thể thao trong những năm đầu thế kỷ 21

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
--------------------------------

QUÁCH THIÊM (GUO TIAN)

KIẾN TẠO SỨC MẠNH MỀM TRUNG QUỐC
QUA NGOẠI GIAO THỂ THAO TRONG
NHỮNG NĂM ĐẦU THẾ KỶ 21

LUẬN VĂN THẠC SĨ: QUỐC TẾ HỌC

HÀ NỘI-2015

1


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
-------------------------------Quách Thiêm (Guo Tian)

KIẾN TẠO SỨC MẠNH MỀM TRUNG QUỐC
QUA NGOẠI GIAO THỂ THAO TRONG
NHỮNG NĂM ĐẦU THẾ KỶ 21
Chuyên ngành: Quan hệ quốc tế
Mã số : 60 31 02 06
Luận văn thạc sĩ: Quốc tế học

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Xuân Cƣờng

Hà Nội – 2015

2


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ................................................................................................................................. 1
CHƢƠNG 1
CƠ SỞ HÌNH THÀNH NGOẠI GIAO THỂ THAO TRUNG QUỐC
1.1. Cơ sở thực tiễn ................................................................................................................. 9
1.1.1. Truyền thống thể thao của Trung Quốc ..................................................................... 9
1.1.2. Bối cảnh quốc tế và Trung Quốc .............................................................................. 12
1.2. Cơ sở lý thuyết ................................................................................................................ 15
1.2.1. Nội dung ngoại giao thể thao .................................................................................... 15
1.2.2. Ngoại giao thể thao với tƣ cách là sức mạnh mềm .................................................... 24
1.3. Khái quát về sức mạnh mềm qua ngoại giao thể thao của Trung Quốc trƣớc năm 2000..
................................................................................................................................................ 28
1.3.1. Trƣớc khi thành lập CHND Trung Hoa ..................................................................... 28
1.3.2. Thời kỳ đầu thành lập CHND Trung Hoa (năm 1949-năm 1978) ............................ 29
1.3.3. Từ cải cách mở cửa đến năm 1999 ........................................................................... 30
Tiểu kết chƣơng 1 ................................................................................................................... 33

CHƢƠNG 2
SỰ PHÁT TRIỂN NGOẠI GIAO THỂ THAO CỦA TRUNG QUỐC NHẰM NÂNG
CAO SỨC MẠNH MỀM TRONG NHỮNG NĂM ĐẦU THẾ KỶ 21
2.1. Chính sách ngoại giao thể thao qua các giai đoạn................. .......................................... 34
2.1.1. Chính sách ngoại giao thể thao giai đoạn năm 2000 đến năm 2008 ......................... 34
2.1.2. Chính sách ngoại giao thể thao giai đoạn năm 2009 đến nay ................................... 38
2.1.3. Những yếu tố ảnh hƣởng đến chính sách ngoại giao thể thao Trung Quốc .............. 40
2.2. Một số biện pháp qua ngoại giao thể thao để nâng cao sức mạnh mềm Trung Quốc ..... 42
2.2.1. Cách thức cá nhân ..................................................................................................... 42

3


2.2.2. Tham gia các tổ chức thể thao quốc tế và thông qua các sự kiện thể thao triển khai
ngoại giao thể thao .................................................................................................................. 46
2.2.3. Hợp tác quốc tế ngoại giao thể thao của Trung Quốc ............................................... 53
Tiểu kết chƣơng 2 ................................................................................................................... 58
CHƢƠNG 3
ĐÁNH GIÁ VÀ TRIỂN VỌNG NGOẠI GIAO THỂ THAO ĐỂ NÂNG CAO SỨC
MẠNH MỀM CỦA TRUNG QUỐC
3.1. Đánh giá ngoại giao thể thao Trung Quốc ....................................................................... 59
3.1.1. Những thành tựu và tác dụng của ngoại giao thể thao đối với sức mạnh mềm của
Trung Quốc ............................................................................................................................. 59
3.1.2. Một số hạn chế.................. ......................................................................................... 63
3.2. Triển vọng xu thế phát triển ngoại giao thể thao của Trung Quốc................................... 67
3.2.1. Địa vị ngoại giao thể thao nổi bật hơn ....................................................................... 67
3.2.2. Tác dụng ngoại giao thể thao rõ ràng hơn ................................................................. 67
3.2.3. Trách nhiệm ngoại giao thể thao lớn hơn .................................................................. 68
3.3. Gợi mở nhằm nâng cao sức mạnh mềm Trung Quốc trong tƣơng lai ............................. 68
3.3.1. Bố cục chung: hình thức đa dạng, đối tƣợng rộng rãi................................................ 69
3.3.2. Thiết lập cơ chế quản lý của ngoại giao thể thao ....................................................... 69
3.3.3. Khai thác tài nguyên .................................................................................................. 77
3.3.4. Tính toán đánh giá hiệu quả: nhiều đƣờng lối cấu tạo cơ chế tƣơng ứng .................. 81
3.4. Bài học kinh nghiệm ........................................................................................................ 82
3.4.1. Ngoại giao thể thao là một phƣơng thức ngoại giao đặc biệt .................................... 82
3.4.2. Ngoại giao thể thao có thể phát huy vai trò của văn hóa Trung Quốc ....................... 84
Tiểu kết chƣơng 3 .................................................................................................................. 87
KẾT LUẬN ............................................................................................................................. 88
TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................................... 90

PHỤ LỤC............................................................................................................................94

4


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

APEC

：Asia-Pacific Economic Cooperation

ASEAN

：Association of Southeast Asian Nations

AU

：African Union

BCH

：Ban chấp hành

CHND

：Cộng hòa nhân dân

EU

：European Union

NBA

：National Basketball Association

SCO

：Shanghai Cooperation Organization

5


MỞ ĐẦU

1. Mục đích, ý nghĩa của đề tài
Sau khi chiến tranh Lạnh kết thúc, chiến tranh quy mô lớn đã không nổ ra.
Trong bối cảnh đa cực hóa chính trị và toàn cầu hóa kinh tế, sự hợp tác giữa các
quốc gia ngày càng trở nên quan trọng. Trong thời kỳ này, ngoại giao văn hóa có
tầm quan trọng nổi trội hơn bao giờ hết. Trong quá trình phát triển ngoại giao văn
hóa, có thể nói lĩnh vực đem tới thành quả rõ rệt và thu hút sự quan tâm nhất chính
là lĩnh vực thể thao, tức là ngoại giao thể thao.
Hiện nay sức mạnh mềm đƣợc xã hội quốc tế tôn lên thành một trong những chỉ
tiêu thƣớc đo quan trọng khi tiến hành đánh giá sự phát triển kinh tế và xã hội nhân
văn của một quốc gia. Trung Quốc từng trải qua hơn 30 năm cải cách nhằm hƣớng tới
một bƣớc tiến mới trong lịch sử. Trong giai đoạn mới này, tình hình trong và ngoài
nƣớc đều có những thay đổi vô cùng sâu sắc và trở nên phức tạp khó lƣờng hơn.
―Ngoại giao bóng bàn‖ đã có danh tiếng, khi kết thúc tình trạng mấy chục năm
cắt đứt quan hệ ngoại giao giữa Trung Quốc và Mỹ, đã trở thành một trong những ví
dụ điển hình trong lịch sử ngoại giao thể thao Trung Quốc, điều này không chỉ cho
thấy quyết tâm của các nƣớc phƣơng Đông bỏ qua đƣợc những rào cản lịch sử,

dùng ngoại giao thể thao để xóa bỏ những phân biệt, xây dựng lại quan hệ ngoại
giao, cũng cho thấy đƣợc tác dụng của sức mạnh mềm trong việc nâng cao và tăng
cƣờng sức mạnh quốc gia. Cùng với những lần tổ chức sự kiện thể thao quốc tế
mang tính tổng hợp nhƣ Olympic Bắc Kinh năm 2008, Á vận hội Quảng Châu năm
2010, Thế vận hội Đông Á Thiên Tân năm 2013... ngoại giao thể thao đã trở thành
yếu tố quan trọng để thúc đẩy phát triển kinh tế và xã hội. Từ văn hóa thể thao đến
nhân tài thể thao, từ hạng mục thi đấu tập thể đến hạng mục thi đấu đơn, từ việc xây
dựng các cung thể thao đến sự giao lƣu của các doanh nghiệp thể thao, giao lƣu

6


quốc tế bằng thể thao đã trở thành nội dung quan trọng trong việc tạo hình ảnh
Trung Quốc, thúc đẩy phát triển sức mạnh mềm Trung Quốc. Đảng và lãnh đạo nhà
nƣớc đều vô cùng coi trọng việc tổ chức các đại hội thể thao, từ ―mở rộng hoạt động
thể thao, tăng cƣờng thể chất con ngƣời‖ tới ―sức khỏe toàn dân là dụng ý quan
trọng trong việc cấu thành nên một xã hội tiểu khang toàn diện‖. Trong quá trình
trỗi dậy hòa bình, Trung Quốc rất chú trọng sức ảnh hƣởng và tác động của sức
mạnh mềm, làm thế nào mới có thể thông qua ngoại giao thể thao để phát huy sức
mạnh mềm Trung Quốc là một vấn đề phải đặc biệt chú trọng và đi sâu nghiên cứu.
Khi Chủ tịch nƣớc Trung Quốc Tập Cận Bình có mặt tại lễ khai mạc của
Olympic mùa đông Sochi năm 2014, ngoại giao thể thao Trung Quốc đã phát triển
lên một tầm cao mới. Nhƣ vậy, thông qua ngoại giao thể thao không ngừng mở rộng
và phát triển sự giao lƣu thể thao, hoàn thiện các cơ quan ngoại giao thể thao, tham
gia tích cực vào các tổ chức thể thao quốc tế và các sự kiện thể thao quốc tế, để
nâng cao sức mạnh mềm Trung Quốc.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
2.1. Lịch sử nghiên cứu nƣớc ngoài
Ngoại giao thể thao là chủ đề gần đây đƣợc các học giả quan tâm nghiên cứu.
Về nghiên cứu mối quan hệ thể thao với chính trị, ngƣời ta có hai quan điểm.

Cựu Chủ tịch Ủy ban Olympic quốc tế Avery Brundage thấy rằng ―nguyên tắc quan
trọng nhất của chúng ta là thể thao thoát khỏi chính trị‖.1 Nhƣng Susan Brownell
qua phân tích quá trình diễn biến của hội tịch Trung Quốc trong Ủy ban Olympic
quốc tế thấy thể thao với chính trị có quan hệ nhất định.2 Học giả Liên Xô chỉ ra
―thể thao mang tính giai cấp và tính lịch sử‖, ―thể thao trong đấu tranh chủ nghĩa xã
hội với chủ nghĩa tƣ bản‖.3 Cùng với việc xã hội hóa thể thao ngày càng nổi bật,
1

任海：
《奥林匹克读本》
，人民体育出版社

2

Susan Brownell, What The Olympic Mean to China, pp123

3

刘夫传：
《论体育运动的政治性》
，人民出版社，

7


cũng nhƣ chính trị hóa đại hội Olympic, quan điểm sau thành chủ lƣu. Wang
Huning thấy rằng ngƣời ta kết hợp thể thao với chính trị chính là có quan hệ tất
nhiên nội tại.4
Về nghiên cứu định nghĩa ngoại giao thể thao, Alex Laverty thấy rằng ngoại
giao thể thao là cách thức áp dụng thể thao để ảnh hƣởng mối quan hệ giữa thể thao,

xã hội và chính trị, ngoại giao thể thao có tác dụng vƣợt qua sự khác biệt văn hóa,
đoàn kết nhân loại.5 Ngoài ra, đa số học giả mƣợn quan điểm của Ủy ban giáo dục
và văn hóa Quốc hội Mỹ, tức là ―ngoại giao thể thao là sự áp dụng nút quan hệ của
nhân loại trong thể thao để vƣợt qua sự khác biệt của quốc gia và văn hóa. Tham gia
các hoạt động thể thao có thể rèn luyện sức lãnh đạo, khả năng hợp tác của con
ngƣời, khiến cho mọi ngƣời tuân theo quy tắc và tôn trọng lẫn nhau. Ngoại giao thể
thao đã làm tăng đối thoại và tạo đồng thuận về văn hóa‖.6 Qian Qicheng cho rằng
ngoại giao thể thao là giao lƣu thể thao đối ngoại của bộ môn thể thao và giới thể
thao nhằm thúc đẩy quan hệ giữa các quốc gia.7 Li Defang bổ xung thêm vào định
nghĩa của Qian Qicheng thấy rằng ngoại giao thể thao là một phƣơng thức ngoại
giao mới thông qua các hoạt động thể thao nhƣ giao lƣu thể thao, thi đấu thể thao,
xuất khẩu văn hóa thể thao để thúc đẩy hiểu biết và tin cậy giữa các nƣớc, cuối cùng
đạt mục tiêu bảo vệ lợi ích quốc gia, cải thiện quan hệ giữa các nƣớc, thực hiện
chính sách ngoại giao.8
Về nghiên cứu tác dụng ngoại giao thể thao, Jeremy Goldberg thấy rằng trong

张江南，唐宏贵：
《对现代社会中体育与政治关系的再认识》，上海体育学院学报，

4

5
6
7

（ ）

Arnaud.Pỉerre and James Riordan.Sport and International Politics. London;E&FN Spon,1998
/>钱其琛．世界外交大辞典

．北京：世界知识出版社，

8

：

．

李德芳，体育外交的作用及其运用—以北京奥运会为例，
《现代国际关系》
，

8

（

）
：


đại hội Olympic Sydney, thay đổi lớn nhất là thể thao bắt đầu đóng vai trò quan
trọng trong lĩnh vực chính trị quốc tế, thông qua hoạt động thể thao của các nƣớc đã
thể hiện ƣu thế thể chế chính trị. Hiện nay, ngoại giao thể thao đƣợc coi là cách thức
liên kết chặt chẽ giữa xã hội với xã hội.9 Thomas Alleyne chú ý đến hiệu ứng danh
nhân trong ngoại giao thể thao, ông thấy danh nhân đến từ giới thể thao có thể phát
huy hiệu ứng chính trị.10 Barre Houlihan thấy lạm dụng ngoại giao thể thao sẽ mang
lại ảnh hƣởng tiêu cực, ông đã lấy những ngăn chặn của đa số nƣớc trong đại hội
Olympic Moscow năm 1980 làm ví dụ để trình bày vấn đề này. 11 Wolfram
Manzenreiter chỉ ra trong bài ―The soft power of sports in Japan‘s culture
diplomacy‖: Thể thao là phƣơng thức ngoại giao có hiệu quả để thúc đẩy nhất thể

hóa quốc tế, thực hiện mục tiêu chiến lƣợc quốc gia...12 Wilbert Marcellus Leonard
thấy mục đích giới thể thao quốc tế là vận động viên đến từ nƣớc hình thái ý thức
khác nhau sum họp lại với nhau, thông qua các cuộc thi đấu để thúc đẩy quan hệ
giữa các nƣớc.13 Marc Keech và Barrie Houlihan trong bài ―Sport and The end of
Aartheid‖ phân tích thể thao phát huy tác dụng trong quá trình biến mất của chế độ
chủ nghĩa phân biệt chủng tộc của châu Phi, ngoại giao thể thao phát huy tác dụng
bất ngờ.14 Udo Merket lấy hai nƣớc Hàn Quốc và Bắc Triều Tiên làm ví dụ, thấy
ngoại giao thể thao lấy ―một dân tộc, hai quốc gia, ba lá cờ‖ làm nguyên tắc của hai
nƣớc Hàn Quốc và Bắc Triều Tiên trong thế kỷ này phát huy tác dụng chính trị rất
quan trọng để cải thiện quan hệ giữa hai nƣớc.15
Về nghiên cứu mối quan hệ ngoại giao thể thao với ngoại giao công chúng,
9

Jeremy Goldberg: Sporting diplomacy: Boosting the size of the diplomatic corps, The Washington Quarterly,2008.

10

Thomas Alleyne, The United Nations‘Celebrity Diplomacy

11

Barre Houlihan: politics and sport, sports studies, p213

12

Wolfram Manzenreiter: The soft Power of Sports in Japan‘s Culture Diplomacy. Institute of East Asian Studies, 2007

13

Wilbert Marcellus Leonard：A Sociological Perspecyive of Sport, 1984

14

Marc Keech: Sport and the end of apartheid, The Round Table: The Commonwealth Journal of International Affairs,

pages 109-121
15

Udo Merket: The Politics of Sport Diplomacy and Reunifaication in Divided K

9


David Macintosh và Thomas Hawes trong bài ―Sports diplomacy: A brief overview
of the history‖ nhớ lại lịch sử Canada áp dụng thể thao trong ngoại giao công chúng,
họ thấy rằng ―ngoại giao khúc côn cầu trên sân băng‖ đã phát huy tác dụng quan
trọng trong cải thiện quan hệ hai nƣớc Liên Xô và Canada, họ thấy rằng ngoại giao
thể thao là một bộ phận cấu thành của ngoại giao công chúng.16 David Devises thấy
ngoại giao thể thao là bộ phận cấu thành của ngoại giao công chúng, trong ―ngoại
giao bóng bàn‖ thế kỷ trƣớc, đội bóng bàn Mỹ là chủ thể ngoại giao công chúng,
phát huy tác dụng quan trọng.17
Về nghiên cứu sự phát triển ngoại giao thể thao Trung Quốc, trong chƣơng 12 của
Asian Society - Past and Present‖ do J.A.Mangan và Fan Hong cùng viết, tác giả lấy
―Mối quan hệ Trung Quốc với Ủy ban Olympic quốc tế và cắt đứt quan hệ thập kỷ 50
thế kỷ 20‖, ―Đại hội thể thao sức mới nổi thập kỷ 60 thế kỷ 20‖, ―Ngoại giao bóng bàn
thập kỷ 70 thế kỷ 20‖ làm chủ đề để phân tích ngoại giao thể thao của CHND Trung
Hoa.18 ―Lịch sử thể thao CHND Trung Hoa‖ do Wu Shaozu viết, lấy thời gian làm đầu
mối, trình bày sự phát triển của ngoại giao thể thao Trung Quốc. Lấy cải cách mở cửa
làm bƣớc ngoặt, chia thành hai bộ phận: Giao lƣu thể thao đối ngoại độc lập tự chủ và
thể thao Trung Quốc đi ra ngoài.19 Trong quyển sách ―60 năm thể thao CHND Trung

Quốc Mới‖ do Xiong Xiaozheng, Zhong Bingshu viết, qua ―hạn chế và phản hạn chế‖,
―ngoại giao bóng bàn và các hoạt động giao lƣu đối ngoại‖, ―thể thao Trung Quốc đi ra
ngoài‖ trình bày quá trình phát triển ngoại giao thể thao.20
Về nghiên cứu sức mạnh mềm, năm 1990 những nghiên cứu về sức mạnh
mềm lần đầu tiên đã xuất hiện do ngƣời Mỹ Joseph S Nye.Jr chỉ ra rằng: Sức mạnh
mềm là năng lực thu hút và thuyết phục nƣớc khác nghe theo nƣớc mình, nên nƣớc
16

Macintosh, Hawes: ―Sports diplomacy: a brief overview of the history‖.

17

Devises: ―Ping Pong Diplomacy‖. Smithsonian Magazine April 2002.

18

J.A.Mangan, FAN HONG, Communist China: Sport, Politics and Diplomacy

19

伍绍组，
《中华人民共和国体育史》
，中国书籍出版社

20

熊晓正，钟秉枢：
《新中国体育

年》

，北京体育大学出版社，

10


mình đƣợc những cái mà mình mong muốn.21 Joseph S Nye.Jr chủ yếu định nghĩa
và trình bày về mặt quan hệ quốc tế. Học giả Trung Quốc nghiên cứu sức mạnh
mềm sớm nhất là ông Wang Huning giáo sƣ khoa chính trị của đại học Phúc Đán.
Ông chỉ ra các yếu tố nhƣ thể chế chính trị, sĩ khí dân tộc, thể chế kinh tế, khoa học
kỹ thuật, hình thái ý thức... là sức mạnh mềm.22 Hiện nay, thông qua ngoại giao thể
thao để nâng cao sức mạnh mềm Trung Quốc đối với các nƣớc khác quá ít.
2.2. Lịch sử nghiên cứu Việt Nam
Việt Nam đã có nhiều nghiên cứu về sức mạnh mềm Trung Quốc và ngoại
giao Trung Quốc (ngoại giao văn hóa, ngoại giao kinh tế, ngoại giao năng lƣợng... ),
nhƣ: ―Sự trỗi dậy về sức mạnh mềm của Trung Quốc và những vấn đề dặt ra cho
Việt Nam‖ do TS. Nguyễn Thị Thu Phƣơng chủ biên vào năm 2013;23 ―Ngoại giao
Trung Quốc trong quá trình trỗi dậy và những vấn đề đặt ra cho Việt Nam‖ do TS.
Lê Văn Mỹ chủ biên vào năm 2013;24 ―Chính sách ngoại giao năng lƣợng của Trung
Quốc trong những năm đầu thế kỷ 21‖ của tác giả Nguyễn Minh Mẫn vào năm
2012;25 ―Trung Quốc những năm đầu thế kỷ 21: Về chính sách ngoại giao, an ninh
quốc gia‖ của Viện Thông tin Khoa học Xã hội vào năm 2007...26 Nhƣng Việt Nam
chƣa có tác phẩm học thuật chuyên nghiên cứu về ngoại giao thể thao. Chỉ có
những tạp chí nói đến ngoại giao thể thao và trình bày một sự kiện ngoại giao thể
thao, chƣa khái quát thành lý luận. Nhƣ ―Mỹ - Trung 'ngoại giao bóng rổ'‖ của tác
giả Anh Ngọc chỉ trình bày sự kiện Phó tổng thống Mỹ Joe Biden mở màn chuyến
21

Joseph S Nye.Jr The Changing Nature of World Power, Political Science Quarterly,voll105,No.12,1990,p177-192

22

王沪宁：作为国家实力的文化：软权力，复旦学报（社会科学版）

（ ）

23

Nguyễn Thị Thu Phƣơng(2013), Sự trỗi dậy về sức mạnh mềm của Trung Quốcvà những vấn đề dặt ra cho Việt Nam,

Nxb từ điển Bách Khoa, Hà Nội
24

Lê Văn Mỹ(2013), Ngoại giao Trung Quốctrong quá trình trỗi dậy và những vấn đề đặt ra cho Việt Nam, Nxb từ điển

Bách Khoa, Hà Nội
25

Nguyễn Minh Mẫn, chính sách ngoại giao năng lƣợng của Trung Quốctrong những năm đầu thế kỷ XXI,

:8000/dspace/handle/123456789/4641
26

Trung Quốcnhững năm đầu thế kỷ XXI: về chính sách ngoại giao, an ninh quốc gia, Nxb Viện Thông tin Khoa học Xã

hội, 2007

11


thăm Trung Quốc bằng việc tham dự trận giao hữu bóng rổ giữa hai nƣớc.27 Bài

―'Ngoại giao bóng bàn' từng diễn ra nhƣ thế nào?‖của T. Huyền cũng chỉ trình bày
sự kiện này.28 Việt Nam có nhắc đến quan hệ thể thao với chính trị, nhƣ trong bài
“Lật lại những ‗ván cờ‘ ngoại giao trên sân đấu thể thao‖ của Thành Nam nói rằng
trận thi đấu đã khiến cho chính khách các nƣớc có cơ hội gặp gỡ, vừa vui vẻ xem thi
đấu thể thao, ―tiện thể‖ cũng giải quyết một số công việc nhƣ các hoạt động ngoại
giao chính thức.29
Luận văn đƣợc tạo thành trên sự kết hợp giữa ngoại giao thể thao với sức
mạnh mềm, đƣợc chọn mốc thời gian vào những năm đầu thế kỷ 21.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tƣợng nghiên cứu
Luận văn thông qua những sự kiện cụ thể của ngoại giao thể thao trong những
năm đầu thế kỷ 21 để phân tích tình hình của ngoại giao thể thao Trung Quốc, nhắc
đến sự tác động của ngoại giao thể thao đối với sức mạnh mềm Trung Quốc, từ đó
rút ra nhận xét và đánh giá của ngoại giao thể thao đối với nâng cao sức mạnh mềm
Trung Quốc trong tƣơng lai.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
3.2.1. Phạm vi thời gian nghiên cứu:
Kiến tạo sức mạnh mềm TTrung Quốc qua ngoại giao thể thao trong những
năm đầu thế kỷ 21.
3.2.2. Phạm vi vấn đề nghiên cứu:
Thông qua chính sách, đƣờng lối thực hiện ngoại giao thể thao để phân tích sự
phát triển ngoại giao thể thao nâng cao sức mạnh mềm Trung Quốc trong những
27

Anh Ngọc, Mỹ - Trung 'ngoại giao bóng rổ, />
2203111.html, 18/8/2011
28

T. Huyền, 'Ngoại giao bóng bàn' từng diễn ra nhƣ thế nào?， />
tung-dien-ra-nhu-the-nao-2068081.html, 11/4/2006

29

Thành Nam, Lật lại những ‗ván cờ‘ ngoại giao trên sân đấu thể thao, />
tren-san-dau-the-thao.html, 16/6/2014

12


năm đầu thế kỷ 21.
Đánh giá thành tựu, hạn chế ngoại giao thể thao, triển vọng xu thế phát triển
ngoại giao thể thao, gợi mở nhằm nâng cao sức mạnh mềm Trung Quốc trong tƣơng lai.
4. Phƣơng pháp nghiên cứu
- Thu thập thông tin từ nguồn tƣ liệu
- Sử dụng phƣơng pháp thống kê, tổng hợp và phân tích
- Phƣơng pháp lịch sử, logic; So sánh đối chiếu thông tin
- Phƣơng pháp nghiên cứu của các ngành chính trị, quan hệ quốc tế v.v...
Phƣơng pháp nghiên cứu liên ngành, đa ngành
5. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục và tài liệu tham khảo ra, luận văn đƣợc
chia làm 3 chƣơng:
Chƣơng 1: Cở sở hình thành ngoại giao thể thao Trung Quốc
Chƣơng 2: Sự phát triển ngoại giao thể thao nhằm nâng cao sức mạnh mềm
Trung Quốc trong những năm đầu thế kỷ 21
Chƣơng 3: Đánh giá và triển vọng ngoại giao thể thao để nâng cao sức mạnh
mềm Trung Quốc

13


CHƢƠNG 1

CƠ SỞ HÌNH THÀNH NGOẠI GIAO THỂ THAO TRUNG QUỐC
1.1.Cơ sở thực tiễn
1.1.1.Truyền thống thể thao của Trung Quốc
Văn hóa thể thao xã hội chủ nghĩa là nội dung quan trọng về phát triển và sáng
tạo văn hóa tiên tiến. Sự ra đời của văn hóa tiên tiến liên quan tới văn hóa truyền
thống. Văn hóa thể thao là một bộ phận cấu thành của văn hóa xã hội, bị hạn chế và
ảnh hƣởng bởi truyền thống thể thao. Truyền thống là thói quen hình thành đã lâu
đời trong lối sống và nếp nghĩ, đƣợc truyền lại từ thế hệ này sang thế hệ khác.30
Đƣợc mọi ngƣời tôn trọng, lƣu giữ, kế thừa và phát huy. Truyền thống thể thao là
những tƣ tƣởng, hành vi hình thành trong quá trình phát triển thể thao mà ảnh
hƣởng đến thể thao đƣơng đại. Nó là một hình thái quá khứ, nhƣng liên hệ chặt chẽ
với quá trình phát triển thể thao hiện thực.
Trong quá trình phát triển thể thao Trung Quốc, Nho gia, Đạo gia và Mặc gia
đã có những quan điểm quan trọng. Nho gia chủ trƣơng giáo dục cả thể chất và tâm
lý. Nội dung mà Khổng Tử dạy học lễ, nhạc, xạ (bắn), ngự (cƣỡi ngựa) đã mang
tính thể thao.31 Mạnh Tử nêu ra tƣ tƣởng ―lao kỳ cân cốt‖ (劳其筋骨), đã bao gồm
yếu tố rèn luyện.32 Lão Tử chủ trƣơng ―Thiên nhân hợp nhất‖, ―Hài hòa tự nhiên‖.33
Dựa trên cơ sở tƣ tƣởng của các nhà tƣ tƣởng cổ đại đã sinh ra dƣỡng sinh học cổ
đại, thể hiện đặc điểm của truyền thống thể thao Trung Quốc.
30

Từ điển tiếng Việt(2006), Nxb Đà Nẵng, tr.1053

31

六艺， />
32

孟子 告子， />
33

老子， />
14


1.1.1.1.Nhấn mạnh giá trị xã hội thể thao
Nhấn mạnh nghĩa vụ và trách nhiệm xã hội của nhân loại, thông qua xã hội ràng
buộc con ngƣời, nhấn mạnh sự phục tùng của con ngƣời đối với xã hội là văn hóa
truyền thống đặc sắc của Trung Quốc. Nho gia chủ trƣơng giáo dục phải chú trọng cả
thể chất và tâm lý, đào tạo nhân tài tu thân dƣỡng tính. Trong quá trình giáo dục,
Khổng Tử nhấn mạnh tác dụng giáo dục là giải trí, chú trọng dƣỡng sinh. Nhƣng tƣ
tƣởng chính thống của Nho giáo là duy trì chế độ tập quyền, coi cái này là căn bản để
trị quốc. Nhƣ vậy, giáo dục thể chất và tâm lý lấy lễ làm trung tâm, phản đối những
hoạt động chỉ lấy giải trí làm mục đích, coi quả cầu (đồ chơi thời xƣa) là mất sức. Vì
tƣ tƣởng Nho gia đại diện tƣ tƣởng chính thống của chính quyền, đã phản ánh quan
điểm và hệ giá trị của truyền thống thể thao Trung Quốc. Đây chính là nguyên nhân
xƣa Trung Quốc không chú trọng thể thao trong giáo dục truyền thống Trung Quốc.
1.1.1.2. Nhấn mạnh giá trị luân lý
Xã hội truyền thống Trung Quốc là xã hội chú trọng luân lý. Trong văn hóa
truyền thống, Trung Quốc coi giá trị con ngƣời là giá trị luân lý, coi thành tựu đạo đức
là thành tựu có giá trị nhất trong cuộc sống. Truyền thống thể thao Trung Quốc lấy
luân lý thể thao làm định hƣớng giá trị. Trong truyền thống thể thao, cạnh tranh và kết
quả thắng bại đặt ở vị trí thứ hai, còn tu thân dƣỡng tính và theo đuổi sự hoàn hảo của
nét đẹp tinh thần luôn đƣợc đặt ở vị trí đầu tiên, nhƣ ―võ thuật Trung Quốc‖ phát triển
theo đuổi kỹ năng tuyệt vời mà không phải là lấy thắng lợi làm mục đích. Nắm bắt
một kỹ năng phải chấp nhận và tuân thủ quy phạm giá trị đạo đức của nó. Trong quá
trình dạy học, hình thành quan hệ luân lý lấy hiếu thảo làm hạt nhân. Tƣ tƣởng Nho
gia thông qua quan điểm lễ, nhạc để chỉ đạo và quy phạm các hoạt động giải trí, một
mặt nhấn mạnh tu dƣỡng tự thân, nâng cao đạo đức, mặt khác nhấn mạnh trí nhân.
Thời Đƣờng, Võ Tắc Thiên thiết lập ―khoa cử võ‖ mang lại ảnh hƣởng đến phong trào

học tập võ thuật, thúc đẩy phát triển các hoạt động thể thao quân sự. Học võ thuật để

15


làm quan chức mà không phải là rèn luyện sức khỏe tự thân.34
1.1.1.3.Dưỡng sinh và giải trí cùng tồn tại
Dƣới sự ảnh hƣởng của tƣ tƣởng Nho gia, Trung Quốc hình thành hai hệ thống:
Các hoạt động dƣỡng sinh lấy trƣờng thọ làm mục đích và các hoạt động giải trí lấy vui
vẻ làm mục đích. Vì văn hóa truyền thống Trung Quốc trọng văn khinh võ, trọng đức
khinh kỹ, chú trọng giá trị tập thể, bỏ qua nhu cầu cá nhân. Lý luận và thực tiễn dƣỡng
sinh học theo đuổi trƣờng thọ đƣợc văn hóa chính thống ủng hộ và phát triển. Lý luận và
thực tiễn dƣỡng sinh học của Trung Quốc rất phong phú, trong đó những quan điểm và
lý luận rất có ý nghĩa khoa học, nhƣ nguyên lý ―cân bằng âm dƣơng‖.35 Dƣỡng sinh
nhấn mạnh sự kết hợp động và tĩnh, nhƣng tĩnh là chủ yếu, thông qua điều chỉnh khí để
dƣỡng tâm, dƣỡng thần và dƣỡng thân. Hình thức này phù hợp nhu cầu ―khắc kỷ‖ của
văn hóa truyền thống Nho gia. Tức là yêu cầu con ngƣời nghiêm túc tự thân trong đạo
đức. Làm cho tu thân kết hợp với tu đức, nhƣng bỏ qua vận động chân tay.
Các hoạt động giải trí bao gồm hai phần: Hoạt động giải trí hoàng cung và
hoạt động giải trí dân gian. Các hoạt động này có giá trị thẩm mỹ, nhƣng có xung
đột với các văn hóa chủ lƣu, chƣa bao giờ trở thành một bộ phận của văn hóa chủ
lƣu. Nhƣ quả cầu bắt đầu từ cổ đại Trung Quốc, từ trò chơi thi đấu trở thành biểu
diễn mang tính kỹ năng, vì ―kỹ năng hóa‖ rất khó phổ biến. Sự phát triển của ―bai
xi‖(百戏) đã thể hiện đặc điểm của truyền thống thể thao Trung Quốc. ―Bai xi‖ rất
phong phú đa dạng, bao gồm âm nhạc, nhảy múa, võ thuật... ―Bai xi‖ bắt đầu từ
thời Tiên Tần, lúc đó đa số là hoạt động thi đấu, sau đó bị thống nhất vào hình thức
biểu diễn để cho thƣởng thức.36 Nó bỏ qua hệ giá trị xã hội vận động thân thể, là

34

武举， />
阴阳平衡， />
35

36

百戏， />
16


cách thức để phát triển thân thể của nhân loại.
Vì truyền thống thể thao Trung Quốc rất chú trọng giá trị xã hội và luân lý thể
thao, làm cho các kỳ thi đấu lấy cá nhân làm cơ sở không đƣợc phát triển trong
truyền thống thể thao. Thực tiễn của dƣỡng sinh học bị hạn chế bởi văn hóa xã hội.
Các hoạt động giải trí có xung đột với văn hóa chủ lƣu của xã hội. Cho nên mối quan
hệ giữa giáo dục, giải trí, dƣỡng sinh và huấn luyện quân sự thiếu phối hợp một cách
hệ thống, rất khó hình thành môi trƣờng văn hóa xã hội để phát triển thể thao.
Truyền thống thể thao Trung Quốc chú trọng đạo đức, nội tâm, nội tại, cũng
chú trọng cách thức cuộc sống và sự phối hợp của yếu tố bên trong và bên ngoài,
cũng nhƣ chú trọng hợp tác.
1.1.2.Bối cảnh quốc tế và Trung Quốc
1.1.2.1. Bối cảnh quốc tế
Trong phạm vi toàn cầu và khu vực, mối quan hệ đa phƣơng toàn cầu lấy Liên
hợp quốc làm trung tâm tiếp tục đƣợc điều chỉnh, quyền uy của Liên hợp quốc tăng
cƣờng rõ ràng. Mối quan hệ đa phƣơng khu vực lấy sự hợp tác khu vực làm phƣơng
tiện truyền đạt tiếp tục đƣợc điều chỉnh, EU, ASEAN, AU... đã cố gắng thúc đẩy
nhất thể hóa nội bộ, SCO, APEC, ASEM đã giành đƣợc kết quả hợp tác mới. Quan
hệ hai bên đặc biệt là sự phát triển của mối quan hệ với nƣớc lớn cũng đƣợc điều
chỉnh, quan hệ Trung - Mỹ đạt đƣợc tiến trình mới, quan hệ hợp tác chiến lƣợc
Trung - Nga đƣợc đi sâu phát triển, quan hệ căng thẳng Trung - Nhật đã đƣợc cải

thiện. Xu thế đa cực tiếp tục phát triển trong vòng luẩn quẩn.37
Nhìn vào toàn cảnh giới thể thao quốc tế, đại hội Olympic chiếm vị trí rất quan
trọng; Các liên đoàn thể thao quốc tế (IFs), các liên đoàn thể thao khu vực và châu
lục rất sôi động; Có nhiều mâu thuẫn và đấu tranh trong lĩnh vực thể thao quốc tế.
 Đại hội Olympic có ảnh hƣởng rất lớn

37

熊光楷。大变动 大调整 大外交。学习时报，

年

月

17

日


Dƣới sự lãnh đạo của Ủy ban Olympic quốc tế, đại hội Olympic lấy ―hòa bình,
hữu nghị, tiến bộ‖ làm mục tiêu, lấy ―nhanh hơn, cao hơn, mạnh hơn‖ làm khẩu
hiệu. Qua hơn 100 năm phát triển, đặc biệt là mƣời mấy năm gần đây, nhân dân của
205 quốc gia và khu vực không phân biệt màu da, chủng tộc, tôn giáo và tín ngƣỡng,
sum họp với nhau dƣới lá cờ 5 vòng tròn. Đại hội Olympic trở thành đại hội thể
thao quốc tế mang tính tổng hợp cao nhất, có sức ảnh hƣởng lớn nhất trên thế giới,
cũng là lực lƣợng quan trọng để duy trì hòa bình thế giới. Olympic lần thứ 1 năm
1896 chỉ có 241 vận động viên của 14 quốc gia tham gia (chỉ có vận động viên
nam).38 Nhƣng đến Olympic lần thứ 29 năm 2008 đã có 11438 vận động viên của
205 quốc gia và khu vực tham gia.39 Đại hội Olympic không những là sân chơi thi
đua thể thao có kỹ năng cao nhất, mà còn là sân chơi để thể hiện sức mạnh tổng hợp

quốc gia, đƣợc các quốc gia và khu vực hết sức quan tâm. Theo điều tra và thống kê
của công ty Gallup, lá cờ 5 vòng tròn Olympic là tiêu chí đƣợc ngƣời ta biết nhiều
nhất trên thế giới, 75% ngƣời trong điều tra cho rằng Olympic liên quan đến hòa
bình và hữu nghị.40
 Các liên đoàn thể thao quốc tế, các liên đoàn thể thao khu vực và châu lục
rất sôi nổi
Hiện nay, có 62 liên đoàn thể thao quốc tế đƣợc Ủy ban Olympic quốc tế
công nhận (có 35 môn thể thao của liên đoàn thể thao quốc tế đƣa vào môn thể thao
đại hội Olympic).41 Trong đó các tổ chức thể thao mang tính thẩm mỹ nhƣ Liên
đoàn quốc tế các hiệp hội bóng đá (FIFA), Hiệp hội quốc tế các Liên đoàn điền kinh
(IAAF) và Liên đoàn bóng chuyền quốc tế (FIVB)... phát triển rất nhanh, ảnh hƣởng
38

Sports, 1896, first modern Olympic is heid, />
39

2008 Summer Olympic, />
40

唐沛，新中国体育外交的回顾与展望【D】，北京体育大学，2011：35

41

国际单项体育联合会， />
18


ngày càng tăng. Có nhiều loại thi đấu nhƣ: Cúp thế giới, thi đua ngôi sao, giải vô
địch thế giới... làm cho giới thể thao quốc tế phát triển rất nhanh. Theo sự phát triển
chuyên nghiệp hóa và thƣơng mại hóa thể thao, nguồn lực tài chính và sức ảnh

hƣởng của nhiều tổ chức thể thao tăng rất mạnh. Đồng thời, các tổ chức thể thao
quốc tế không ngừng hoàn thiện quy tắc và tổ chức thi đấu để củng cố địa vị của
mình trên giới thể thao quốc tế. Thông qua các loại thi đấu và hội nghị định kỳ và
không định kỳ, các tổ chức thể thao quốc tế với các liên đoàn thể thao các châu, các
quốc gia và các khu vực hình thành một mạng lƣới lớn trên thế giới, ảnh hƣởng đến
sự phát triển thể thao của thế giới nói chung và các nƣớc nói riêng.
Các tổ chức hợp tác thể thao xuyên lục địa và khu vực xuất hiện và nổi lên, đại hội
thể thao khu vực ngày càng nhiều, quy mô ngày càng lớn. Lấy khu vực châu Á và các
khu vực xung quanh làm ví dụ, ngoài Á vận hội ra, những năm gần đây đã xuất hiện
những đại hội thể thao mang tính khu vực nhƣ đại hội thể thao Đông Á, đại hội thể
thao Trung Á, đại hội thể thao Tây Á. Những đại hội thể thao và tổ chức đƣợc thành lập
dƣới bối cảnh dân tộc và tôn giáo, nhƣ đại hội thể thao Ả-rập, đại hội thể thao đoàn kết
phụ nữ các nƣớc Hồi giáo; những đại hội thể thao đƣợc tổ chức dƣới bối cảnh ảnh
hƣởng của chính trị truyền thống, nhƣ đại hội thể thao Liên bang Anh, đại hội thể thao
cộng đồng Pháp ngữ; những đại hội thể thao đƣợc tổ chức với bối cảnh vị trí địa lý,
nhƣ đại hội thể thao các nƣớc nhỏ của châu Âu, đại hội thể thao các nƣớc bán đảo Thái
Bình Dƣơng; nhiều nhất là lấy khu vực làm cơ sở nhằm tăng cƣờng hợp tác, nhƣ đại
hội thể thao Vịnh, đại hội thể thao Địa Trung Hải, đại hội thể thao cả châu Phi...
 Các mâu thuẫn và đấu tranh phức tạp trong lĩnh vục thể thao quốc tế
Nhìn vào quốc tế, các nƣớc đang phát triển không hài lòng ―Chủ nghĩa trung tâm
châu Âu‖, yêu cầu sáng lập trật tự mới thể thao quốc tế công bằng hợp lý, tham gia đại
hội thể thao quốc tế một cách công bằng, giữ gìn lợi ích bản thân và tăng cƣờng hợp tác
với các bên. Ở châu Á, mâu thuẫn giữa các tập đoàn Ả-rập Tây Á và khu vực Đông Á
rất phức tạp. Trên giới thể thao quốc tế, hiện tƣợng tham nhũng và vấn đề trọng tài

19


không công bằng rất phổ biến, một số tổ chức và cá nhân lợi dụng ―Vấn đề Đài Loan‖,
lợi dụng vấn đề thuốc kích thích để công kích chế độ chủ nghĩa xã hội của Trung Quốc.

1.1.2.2.Bối cảnh thể thao Trung Quốc
Bƣớc vào thế kỷ 21, công việc ngoại giao chủ yếu của Trung Quốc là xây
dựng toàn diện xã hội tiểu khang, ứng phó những vấn đề nóng quốc tế và các nƣớc
láng giềng, nhƣ vấn đề khủng hoảng tài chính, vấn đề hạt nhân, vấn đề chống khủng
bố... Trung Quốc xác định rõ mối quan hệ với các nƣớc lớn, các nƣớc láng giềng,
các nƣớc thế giới thứ ba, nêu ra khẩu hiệu ―hòa bình, phát triển và hợp tác‖, khởi
xƣớng xây dựng thế giới hài hòa.
Bắt đầu từ chuẩn bị Olympic Bắc Kinh, Trung Quốc đƣợc phát triển toàn
diện và nhanh chóng. Olympic Bắc Kinh năm 2008, lập khuôn khổ hợp tác của
Trung Quốc với các nƣớc trên thế giới, làm cho các dân tộc trong nƣớc đoàn kết với
nhau, tăng nhanh tiến trình phát triển của kinh tế Trung Quốc, cải thiện môi trƣờng
sinh thái Trung Quốc, tạo ra hình tƣợng quốc tế là phát triển bền vững, thúc đẩy
giao lƣu văn hóa và dung hòa tinh thần thể thao giữa Trung Quốc với các nƣớc
phƣơng Tây, đã truyền bá quan điểm trỗi dậy hòa bình của Trung Quốc.42

1.2.Cơ sở lý thuyết
1.2.1. Nội dung ngoại giao thể thao
1.2.1.1.Thể thao
Định nghĩa thể thao thay đổi theo sự phát triển của xã hội. Khái niệm này nêu
ra từ năm 1760, gọi là ―physical Education‖, chúng ta có thể nhìn thấy khái niệm
thể thao nêu ra từ góc độ giáo dục, chƣa bao gồm chính trị, khoa học... nghĩa rất hẹp.
Định nghĩa của nó thay đổi, gọi là ―physical Culture‖, nội dung thể thao phong phú.
Sau đó, thể thao theo nghĩa rộng là ―physical education and sport‖ đƣợc ngƣời ta
chấp nhận, nó thông qua rèn luyện thân thể nhằm tăng thể chất, thúc đẩy phát triển
42

杨桦等。2008 奥运提升中国国际地位和声望的研究。中国法制出版社。2007.（27-30）

20

toàn diện nhân loại, phong phú cuộc sống văn hóa xã hội và thúc đẩy văn hóa tinh
thần, là một hoạt động xã hội có ý thức và có tổ chức.43 Nhƣng giới lý luận chƣa đạt
đƣợc nhận thức chung đối với khái niệm thể thao nghĩa rộng.
Thể thao là một bộ phận của văn hóa xã hội, thể thao với chính trị, kinh tế ảnh
hƣởng lẫn nhau. Sau chiến tranh thế giới lần thứ hai, ―physical education and sport‖,
―physical culture‖, ―sport (sports)‖ dần dần đƣợc những quốc gia chấp nhận là khái
niệm thể thao theo nghĩa rộng hiện đại. Ví dụ, Tổng cục thể thao Trung Quốc ngƣời
ta dịch sang tiếng Anh là ―General Administration of Sport of China‖. Hiện nay,
―sport‖ đƣợc ngƣời ta sử dụng phổ biến, nó sẽ có xu thế trở thành nghĩa rộng trong
thể thao. Thể thao đƣợc định nghĩa trong khoa học chính trị là một hoạt động cạnh
tranh đƣợc thể chế hóa, liên quan đến tiêu hao thể lực hoặc sử dụng kỹ năng vật lý
tƣơng đối phức tạp của cá nhân, sự kết hợp của các yếu tố bên trong và bên ngoài
thúc đẩy tính tham gia tích cực của cá nhân.44 Tra cứu từ điển tiếng Việt, thể thao là
những hoạt động nhằm nâng cao thể lực của con ngƣời, thƣờng đƣợc tổ chức thành
những hình thức trò chơi, thi đấu theo những qui tắc nhất định.45
1.2.1.2.Chính trị
Chính trị có liên quan tới quyền lực và lợi ích. Từ điển tiếng Anh Collins định
nghĩa chính trị giống nhƣ thực hành, học tập của nghệ thuật và sự hình thành của
khoa học, nó chỉ đạo và quản trị quốc gia và đơn vị chính trị khác; Nó là nghệ thuật
và khoa học của chính phủ.46 Nói một cách đơn giản, quan điểm phổ biến hơn của
định nghĩa chính trị là ―Con ngƣời đƣợc những gì, khi nào và nhƣ thế nào‖.47 Theo
định nghĩa của Từ Điển tiếng Việt, chính trị là những vấn đề tổ chức và điều khiển
43

全国体育学院委员会编。体育概论【M】,北京人民体育出版社，2005：16

44

Lincoln Allison, ‗Sport and Politics‘, in Lincoln Allison (ed.), The Politics of Sports (Manchester: Man-chester

University Press, 1986), p. 7, quoted in Victor D. Cha, Beyond the Final Score: The Politics of Sport (New York:
Columbia University Press, 2009), p. 1.
45

Nguyễn Quang, Minh Trí (2013), Từ điển tiếng Việt, Nxb Hồng Đức

46

Patrick Hanks, Collins English Dictionary (London: William Collins Sons & Co. Ltd, 2nd edition 1986), pp. 1186-1187.

47

Harold D. Maxwell, Politics: Who Gets What, When and How (Gloucester, MA: Peter Smith Publisher, 1990)

21


bộ máy nhà nƣớc trong nội bộ một nƣớc và về quan hệ về mặt nhà nƣớc giữa các
nƣớc với nhau.48
1.2.1.3.Ngoại giao
Ngoại giao là chính trị giữa các quốc gia. Satow định nghĩa ngoại giao là áp
dụng mối quan hệ giữa các chính phủ quốc gia độc lập một cách thông minh và khéo
léo.49 Nicolson xem xét ngoại giao là việc quản lý các mối quan hệ quốc tế qua đàm
phán, đƣợc đại sứ và phái viên điều chỉnh, là nghệ thuật của các nhà ngoại giao.50
Đối với ngoại giao, Trung Quốc có định nghĩa truyền thống về ngoại giao, trong
công việc đối ngoại, một quốc gia độc lập thực hiện chủ quyền thông qua các hoạt
động chính thức. Phƣơng thức hòa bình là phƣơng thức quan trọng cho một nƣớc bảo
vệ lợi ích của mình và thực hiện chính sách đối ngoại của mình. Ngoại giao là khoa
học, nghệ thuật và kỹ năng quản lý mối quan hệ nhà nƣớc một cách hòa bình.51

Tra cứu từ điển tiếng Việt, ngoại giao là sự giao thiệp với nƣớc ngoài của một
nhà nƣớc nhằm bảo đảm quyền lợi của quốc gia và tham gia vào các vấn đề quốc
tế; Giao tiếp với bên ngoài, nƣớc ngoài.52
Về nội hàm ngoại giao, chúng ta có thể nhìn thấy chủ thể ngoại giao là quốc gia
chủ quyền, cơ quan chấp hành ngoại giao là chính phủ, phƣơng thức ngoại giao là
hòa bình, mục đích cuối cùng của ngoại giao là quốc gia chủ quyền. Ngƣời ta hình
dung ngoại giao là ―nghệ thuật đàm phán quốc tế‖. Hiện nay, nội hàm ngoại giao
không ngừng mở rộng, thể hiện cụ thể nhƣ sau:
Chủ thể ngoại giao gia tăng. Một là quốc gia chủ quyền tăng. Một số quốc gia
thực dân đã xây dựng quốc gia và chính đảng của mình để tránh khỏi sự thống trị và
cƣỡng bức của chủ nghĩa đế quốc. Hai là chủ thể phi quốc gia (các tổ chức quốc tế)
tăng. Các tổ chức quốc tế có đặc điểm nhƣ nhiều bộ môn tham gia, phạm vi hoạt
48

Nguyễn Quang, Minh Trí (2013), Từ điển tiếng Việt, Nxb Hồng Đức, tr.197

49

Ernest Satow, A Guide to Diplomatic Practice (London: Longmans, Green & Co., 4th edition 1957), p. 1

50

Harold Nicolson, Diplomacy (London: Oxford University Press, 1950), p. 15.

51

Lu Yi et al. (eds.), Waijiaoxue gailun [Introduction to Diplomacy] (Beijing: World Affairs Press, 2003), p. 5.

52

Nguyễn Quang, Minh Trí (2013), Từ điển tiếng Việt, Nxb Hồng Đức, tr.431

22


động rộng, nhiều lĩnh vực liên quan, có sức ảnh hƣởng lớn.
Phƣơng thức ngoại giao đa dạng. Dƣới sự chỉ đạo của Trung Ƣơng và Bộ
ngoại giao, ngoại giao cá nhân và ngoại giao địa phƣơng tăng nhiều. Ngoại giao cá
nhân rất có lợi cho tăng cƣờng hữu nghị giữa các ngƣời đứng đầu quốc gia và tăng
nhiều giao lƣu giữa hai nƣớc, thậm chí nhiều nƣớc. Ngoại giao địa phƣơng làm cho
ngoại giao linh hoạt hơn.
Nội dung ngoại giao không ngừng mở rộng. Ngoại giao truyền thống đã cải cách và
chuyển hình. Nội dung ngoại giao ngày càng phong phú, những từ vựng liên quan đến
ngoại giao xuất hiện, nhƣ ngoại giao thể thao, ngoại giao đệ nhất phu nhân...
Do những nguyên nhân trên, ―ngoại giao nhỏ‖ và ―ngoại giao tổng thể‖ đƣợc nêu
ra.53 ―Ngoại giao nhỏ‖ là ngoại giao về ý nghĩa truyền thống, tức là các hoạt động
ngoại giao của ngƣời đứng đầu quốc gia. ―Ngoại giao tổng thể‖ là các hoạt động ngoại
giao do các bộ môn chính phủ tổ chức để thúc đẩy quan hệ giữa các nƣớc.
Nội hàm ngoại giao có thể khái quát là lấy quốc gia chủ quyền làm chủ thể,
qua phƣơng thức hòa bình để xử lý sự vụ quốc tế giữa các nƣớc.54 Tuy nội hàm ngoại
giao đƣợc mở rộng, nhƣng bản chất ngoại giao chƣa thay đổi, ngoại giao vẫn là công
cụ chính sách đối ngoại, phục vụ cho lợi ích quốc gia.
1.2.1.4. Mối quan hệ thể thao, chính trị và ngoại giao
Về mặt lý thuyết, ngoại giao là một hình thức đặc biệt của phƣơng tiện chính
trị. Đƣợc hiểu rằng ngoại giao và chính trị có ít liên hệ với thể thao trong quá khứ,
nhiều ngƣời cho rằng thể thao có thể có nhiều hình thức, nhƣng nó không phải là
chính trị.55 Các điều lệ đầu tiên của Thế vận hội cảnh báo một cách mạnh mẽ chống
lại việc sử dụng thể thao cho các mục đích chính trị và thực tiễn nhƣ vậy gây ảnh

53

Bill Shaikin. Sport and Politics Olympic and the Los Angeles games. New York; Praeger,1988

54

鲁毅，黄金祺，外交学概论【M】，北京：世界知识出版社，2004:5

55

Cha, Beyond the Final Score, pp. 2-3.

23


hƣởng đối với Thế vận hội.56
Tuy nhiên, thực tế đã cho thấy rằng thể thao, chính trị và ngoại giao có một mối
liên hệ tầng bậc và đôi lúc mang tính chất bạo lực. Chúng ta cũng đƣợc biết rằng mối
quan hệ giữa chính trị, chiến tranh, hòa bình và thể thao xuất hiện sớm khi trò chơi
đầu tiên ở Thế vận hội cổ đại hình thành. Các quốc gia đầu tiên có nền thể thao còn
dẫn đến tranh chấp, chiến tranh và chết chóc. Và trong thời hiện đại, thể thao thƣờng
liên quan đến rƣợu, chủ nghĩa dân tộc và đôi khi là chính trị, kéo theo bạo lực. Việc
Liên Xô chiến tranh với Afghanistan đã dẫn đến một cuộc tẩy chay Thế vận hội
Matxcova năm 1980 bởi một số các quốc gia; trong khi đó thì khối Xô Viết trả đũa
bằng cách tẩy chay Thế vận hội Los Angeles năm 1984. 57 Năm 1993, Ủy ban
Olympic quốc tế đã đƣa ra đề xuất ngừng bắn nhân dịp Olympic, có chữ ký của 184
thành viên Ủy ban Olympic, kêu gọi một lệnh ngừng bắn tại khu vực Balkan trong
Thế vận hội. Ngoài ra, một sự sắp xếp đặc biệt đã đƣợc thực hiện để cho phép các
vận động viên từ Nam Tƣ cũ đến tham gia Thế vận hội Barcelona, mặc dù nó đã
đƣợc lệnh trừng phạt của Liên Hợp Quốc vào thời điểm đó.58 Nicolson lần theo con
đƣờng ngoại giao của thời tiền sử, có viết rằng ―Ngoại giao, trong ý thức về các hành

vi đƣợc sắp xếp trong mối quan hệ giữa một nhóm ngƣời và một nhóm ngƣời ngoại
lại thì còn cổ hơn so với lịch sử‖.59 Thể thao hiện đại đã phát triển theo cùng hƣớng
với chính trị quốc tế. Sau Chiến tranh thế giới thứ nhất, Pierre de Coubertin, ngƣời
sáng lập ra phong trào Thế vận hội hiện đại đã tích cực cố gắng kết hợp tinh thần của
Thế vận hội với các mục tiêu chính trị của Liên hiệp quốc, với hy vọng rằng thể thao
sẽ hoạt động nhƣ một tổ chức quốc tế và có thể góp phần ngăn chặn chiến tranh thế

56

There is much violence resulting from sport. The exemplary football violence is chronicled online at

/>57

U.N. Bans Yugoslav Teams From Olympics : Summer Games: Ruling paves way for individuals to compete in

Barcelona, />58

1980 Summer Olympucs boycott, />
59

Nicolson, Diplomacy, p. 17.

24


giới.60 Thể thao đóng một vai trò tích cực trong chính sách ngoại giao là một trong
những công cụ giá rẻ nhất trong việc thúc đẩy hòa bình và thu hẹp khoảng cách giữa
các quốc gia và các nền văn hóa (do đó có thuật ngữ "ngoại giao thể thao‖), nhƣng
đối với một số ngƣời, sự kết hợp của thể thao và chính trị đã đƣợc chứng minh là sự
may mà cũng không may. Thể thao cũng đã đƣợc sử dụng nhƣ một công cụ mang

tính trừng phạt của các nhà chính trị hoặc nhƣ một sắc lệnh hay lời ban bố cấm chống
lại một nhà nƣớc đang nhắm tới; hoặc các quốc gia có thể thƣờng xuyên phản đối
chống lại hoặc tẩy chay sự kiện thể thao lớn, điều này đã khiến Orwell gọi nó là
―Chiến tranh lạnh‖.61 Thể thao là bộ phận của văn hóa xã hội, bị chính trị, kinh tế xã
hội làm hạn chế, phục vụ cho chính trị, kinh tế xã hội.62

1.2.1.5. Ngoại giao thể thao
Muốn hiểu biết sâu sắc ngoại giao thể thao thì phải hiểu biết nguồn gốc ngoại
giao thể thao, mối quan hệ ngoại giao thể thao với ―ngoại giao tổng thể‖, ―ngoại
giao công chúng‖ là không thể thiếu.
 Nguồn gốc ngoại giao thể thao
Giữa thế kỷ 15 đến thế kỷ 17, sự mở rộng của chủ nghĩa tƣ bản phƣơng Tây
tăng mạnh, thể chế quốc tế từng bƣớc hình thành. Sự giao lƣu thể thao bắt đầu mang
tính quốc tế. Hình thức giao lƣu thể thao đã thay đổi, không những bao gồm hình
thức dân gian mà còn bao gồm hình thức lấy quốc gia làm chủ đạo. Hình thức lấy
quốc gia làm chủ đạo đã chiếm vị trí chủ lƣu trong ngoại giao tổng thể quốc gia.
Trong quá trình phát triển xã hội, tác dụng của giao lƣu thể thao ngày càng
tăng. Các nƣớc phát huy chức năng của thể thao, giới thiệu cho cả thế giới đặc sắc
60

Cha, Beyond the Final Score, p. 28.

61

George Orwell, ‗The Sporting Spirit‘, in The Penguin Essays of George Orwell (New York: Penguin, 1994), p. 321,

quoted in Cha, Beyond the Final Score, p. 8; and Danyel Reiche, ‗War Minus the Shooting? The Politics of Sport in
Lebanon as a Unique Case in Comparative Politics‘, Third World Quarterly, no. 32, 2011, pp. 261-277 .
62

宋雪莹，国际体育交流对开拓新中国外交局面的历史作用与未来展望，首都体育学院学报，2002（2）：9

25