Bài Giảng Hội Chứng Bụng Cấp

HỘI CHỨNG BỤNG CẤP
Bs Lê Hùng


Đặc điểm
• Diễn ra cấp tính
• Mức độ đau thường dữ dội
• Phần lớn BN được can thiệp bằng ngoại
khoa


Đau bụng cấp…
• …thường diễn tiến trong vòng 1 tuần
• Hầu hết những cơn đau kéo dài quá 6 giờ
đều cần được can thiệp bằng phẫu thuật
• Thái độ chẩn đoán: không có đủ thời gian
để chỉ định những phương tiện chẩn đoán
cận lâm sàng có giá trị chẩn đoán cao
nhưng mất nhiều thời gian (như CT)
• Thái độ xử trí: cần nhanh chóng và chính
xác


Đau bụng cấp, vì thế…

…cần đến sự quyết đoán, cả trong
chẩn đoán và xử trí


Để chẩn đoán nguyên nhân, cần phải dựa
vào nhiều dữ kiện

• Đặc điểm của cơn đau
• Đặc điểm của BN
• Các triệu chứng khác kèm theo


Đặc điểm của đau bụng cấp
•
•
•
•
•
•

• Các tư thế hay
Kiểu đau
biện pháp giảm
Loại đau
đau
Vị trí đau
• Thời gian kéo dài
Tính chất khởi phát
của cơn đau
Mức độ
• Các triệu chứng
Hướng lan
kèm theo khi đau


Kiểu đau

• Đau liên tục: tổn thương nằm ở tạng đặc hay
phúc mạc bị viêm
• Đau quặn cơn: ruột tăng co thắt
– Đau quặn cơn có nhịp điệu: tắc ruột non
– Đau quặn cơn không nhịp điệu: tắc đại tràng
hay ruột bị kích thích (viêm ruột)
• Đau quặn thắt: sự co thắt liên tục sợi cơ thành
tạng rỗng (ruột, đường mật, niệu quản), gặp
trong: cơn đau quặn mật, cơn đau quặn thận…
• Đau “như đâm”: sỏi niệu quản, thủng ổ loét dạ
dày-tá tràng


Loại đau
• Trong ngoại khoa, đây là yếu tố quan
trọng nhất
• Có hai loại đau chính: đau thành và đau
tạng
• Trước khi hiểu thế nào là đau thành và
đau tạng, cần hiểu về phúc mạc và sự
phân bố thần kinh cảm giác của phúc mạc


Phúc mạc có hai lá…
• Lá tạng: bao phủ các tạng trong khoang
bụng
• Lá thành: lót mặt trong thành bụng, vùng
chậu và dưới hoành

Thần kinh chi phối cảm giác
cho hai lá phúc mạc…
• Lá tạng: thần kinh giao cảm T5-L3
• Lá thành: thần kinh thân thể (somatic) T6L1


Đặc điểm của cảm nhận đau từ thần
kinh giao cảm và thân thể
• Thần kinh giao cảm: khi bị kích thích, cho
cảm giác đau mơ hồ, không định khu rõ
rệt
• Thần kinh thân thể (somatic): cho cảm
giác đau rõ ràng, có định khu rõ


Khi thần kinh giao cảm bị kích thích…
BN có cảm giác mơ hồ về đau. BN không
thể xác định chính xác vị trí đau
Khi thần kinh thân thể bị kích thích…
BN có cảm giác đau rất rõ ràng. BN có thể
xác định chính xác vị trí đau


Đau tạng xảy ra khi…
…phúc mạc tạng bị căng (thành ruột, đường
mật, niệu quản bị căng; bao gan, lách bị
căng trong viêm gan, áp-xe gan, tụ máu
trong nhu mô…
Đau thành xảy ra khi…
…phúc mạc thành bị viêm do nhiễm trùng

hay hoá chất


Khi tạng rỗng bị thủng hay hoại tử…
…dịch dạ dày, ruột… tràn vào xoang bụng
…làm cho phúc mạc thành bị viêm
…vì thế đau thành đồng nghĩa với viêm
phúc mạc
…và đồng nghĩa với can thiệp ngoại khoa


Bạn đã
hiểu đến đâu?


Để biết được đau bụng cấp xuất phát từ
tạng nào và do tổn thương nào…
…trước tiên, cần biết kiểu đau và loại đau
…có hai loại đau: đau thành và đau tạng.
Đau thành đồng nghĩa với viêm phúc mạc
và can thiệp ngoại khoa
…kế đến, cần biết vị trí đau
Cần nhớ rằng vị trí đau không phải luôn luôn
trùng với vị trí tạng bị tổn thương


Một biến thể đặc biệt của đau tạng…
…là đau quy chiếu

Đau quy chiếu
• Vị trí đau mà BN cảm nhận được không
trùng với vị trí giải phẫu của tổn thương
• Sự “lẫn lộn” về vị trí này là do hai dây thần
kinh cảm giác của hai vị trí cùng truyền
dẫn tín hiệu thần kinh về cùng một tầng
tuỷ sống hay hai tầng tuỷ sống kề nhau
• Thần kinh cảm giác nào truyền về tín hiệu
“mơ hồ” (cảm giác tạng) thì vỏ não sẽ
“hiểu lầm” là tín hiệu được truyền về từ
một vùng khác (vùng quy chiếu)


Phần lớn đau tạng (thần kinh giao cảm bị
kích thích)…
…đều có vùng quy chiếu
Nếu thần kinh giao cảm bị kích thích quá
mạnh (sỏi niệu quản)…
…BN cũng có thể có cảm giác đau rõ ràng
và có định khu rõ
Đau thành ở nơi mà sự phân bố thần kinh
thân thể nghèo nàn…

…cũng có thể có vùng quy chiếu


Đau xuất phát từ dạ dày-tá tràng, gan
mật, tuỵ…
…cho cảm giác đau ở (có vùng quy
chiếu là):

… vùng thượng vị


Đau xuất phát từ ruột non, ruột thừa,
thận, niệu quản trên…
…cho cảm giác đau ở (có vùng quy
chiếu là):

… vùng quanh rốn


Đau xuất phát từ ruột già, niệu quản
dưới, tử cung, phần phụ, bàng
quang…
…cho cảm giác đau ở (có vùng quy
chiếu là):

… vùng hạ vị


Đau thành ở nơi mà sự phân bố thần kinh
thân thể nghèo nàn…
…cũng có thể có vùng quy chiếu, hay cho
cảm giác đau mơ hồ
Phúc mạc thành dưới hoành bị viêm (áp-xe
dưới hoành) sẽ cho cảm giác đau ở vai
Phúc mạc thành vùng tiểu khung bị viêm sẽ
cho cảm giác đau ở tầng sinh môn

Một cơn đau tạng…
…có thể có hai vùng đau quy chiếu
… đau từ đường mật và túi mật: cảm
giác đau ở thượng vị và xương bả vai
phải
…đau từ niệu quản dưới: cảm giác đau
ở hạ vị và mặt trước đùi


Một cơn đau tạng…
…khi chuyển sang đau thành
…chứng tỏ tổn thương ở tạng đó đã
chuyển sang giai đoạn hoại tử/thủng
…điều này đồng nghĩa với việc phải
can thiệp ngoại khoa