Dàn bài gợi ý phân tích tác phẩm con cò chế lan viên

Tuần 23-Bài 22 (Tiết111-112):

(Hướng dẫn đọc thêm)

CON CÒ
* Chế Lan Viên

ĐỀ VĂN:

Phân tích bài thơ "Con cò" của Chế Lan Viên

Yêu cầu:
-Nội dung: Làm rõ vẻ đẹp về ý nghĩa hình tượng con cò trong những câu hát ru xưa qua ngòi bút thơ của Chế Lan
Viên nhằm ngợi ca tình mẹ và lời ru.
-Hình thức: Phân tích tác phẩm (bài thơ)
Hướng dẫn làm bài:
MỞ BÀI: Có thể dẫn đề bằng nhiều hướng:
(1) Khái quát về tác giả và tác phẩm:
-Chế Lan Viên (1920-1989) là nhà thơ xuất sắc của nền thơ hiện đại Việt Nam. Ông nổi tiếng từ phong trào Thơ mới
với tập thơ "Điêu tàn"(1937). Thơ Chế Lan Viên có phong cách suy tưởng, triết lý, đậm chất trí tuệ, tính hiện đại và
có nhiều sáng tạo trong nghệ thuật xây dựng hình ảnh thơ."Con cò” là bài thơ tiêu biểu.
-Bài thơ “Con cò” được ông sáng tác năm 1962, in trong tập thơ "Hoa ngày thường - Chim báo bão"(1967). Từ
hình tượng con cò trong ca dao, bài thơ thể hiện cảm xúc và suy tưởng sâu xa về tình mẹ và ý nghóa lời hát ru
trong đời sống tâm hồn của mỗi con người.
(2) Dẫn đề từ đề tài viết về tình mẫu tử:
-Tình mẫu tử là đềø tài rất xa xưa nhưng không bao giờ cũ trong văn học dân tộc . Nếu như người con trai bình dân
nhớ mẹ ở công ơn chăm sóc, nuôi dưỡng "Ngồi buồn nhớ mẹ ta xưa, Miệng nhai cơm búng lưỡi lừa cá xương" (Ca
dao); nếu nhà thơ Nguyễn Duy nhớ mẹ ở những lời hát ru "Ta đi trọn kiếp con người, Cũng không đi hết những
lời mẹ ru" (Ngồi buồn nhớ mẹ ta xưa),...thì Chế Lan Viên lại đưa người đọc đến với tình mẫu tử qua hình tượng
con cò và lời ru của mẹ trong bài thơ “Con cò”.
-Bài thơ “Con cò” được ông sáng tác năm1962, in trong tập thơ "Hoa ngày thường-Chim báo bão"(1967).Từ hình

tượng con cò trong ca dao, nhà thơ thể hiện cảm xúc và suy tưởng sâu xa về tình mẹ và ý nghóa của lời ru trong
cuộc đời mỗi con người.
(3) Dẫn đề từ hình ảnh con cò trong thơ ca:
-Con cò từ lâu đã trở thành hình ảnh khá phổ biến trong thơ ca dân tộc. Thế nhưng không như trong ca dao, hình
ảnh con cò được dùng với ý nghóa tượng trưng cho người nông dân , người phụ nữ trong cuộc sống nhiều vất vả,
nhọc nhằn nhưng giàu đức tính, phẩm chất tốt đẹp. Chẳng hạn như: "Con cò lặn lội bờ sông, Gánh gạo đưa chồng
tiếng khóc nỉ non,...", " Cái cò đi đón cơn mưa, Tối tăm, mù mòt ai đưa cò về",... Và, không như trong thơ Tú
Xương, hình ảnh con cò được ẩn dụ chỉ bàTú "Lặn lội thân cò khi quãng vắng" (Thương vợ),... Chế Lan Viên cũng
từ hình ảnh con cò rất quen thuộc ấy, ông chỉ khai thác và xây dựng ý nghóa biểu tượng của nó trong mối quan hệ
với tấm lòng người mẹ và những lời hát ru. "Con cò" là bài thơ tiêu biểu.
- Bài thơ "Con cò" được Chế Lan Viên sáng tác năm 1962, in trong tập thơ "Hoa ngày thường - Chim báo bão"
(1967). Từ hình tượng con cò, nhà thơ thể hiện cảm xúc và suy tưởng sâu xa về tình mẹ và ý nghóa của lời hát ru
trong đời sống tâm hồn của mỗi con người.
THÂN BÀI:
A. TỔNG: Nêu những nét khái quát về bài thơ.
- Bài thơ "Con cò" được viết theo thể thơ tự do, các câu thơ dài ngắn không đều nhau, nhòp điệu biến đổi và có
nhiều câu điệp lại, tạo âm điệu gần với lời hát ru. Mỗi đoạn cũng không cố đònh số câu. Các đoạn được bắt đầu
bằng những câu thơ có nhòp ngắn, lặp lại về cấu trúc; sau đó là những câu thơ dài mở ra với những liên tưởng xa
rộng hoặc suy ngẫm triết lý.
-Con cò là hình tượng bao trùm bài thơ, được nhà thơ khai thác từ trong ca dao truyền thống ở nội dung vừa có ý
nghóa biểu tượng cho tấm lòng người mẹ và những lời hát ru, vừa có sự phát triển, biến hoá, sáng tạo qua các
đoạn thơ.
B. PHÂN: Phân tích bài thơ.
1. Đoạn 1 (20 dòng) : Hình ảnh con cò bắt đầu đến với tuổi ấu thơ qua những lời ru .
Ngay ở đoạn đầu, Chế Lan Viên khai thác hình ảnh con cò có ý nghóa biểu tượng cho tấm lòng người mẹ và
những lời hát ru.
-(4c)Trước hết, hình ảnh con cò bắt đầu đi vào giấc ngủ của con qua những lời ru của mẹ :
"Con còn bế trên tay,
Con chưa biết con cò,
Nhưng trong lời mẹ hát,

Có cánh cò đang bay".
Lời thơ đọc lên nghe như lời tâm sự bình dò và chân thành. Đúng là thû con “còn bế trên tay”, con “chưa biết
con cò”, nhưng trong lời mẹ hát ru đã có hình ảnh “cánh cò đang bay”.
- (10) Cái hay ở đây là trong lời hát của mẹ, tác giả không nhắc nguyên vẹn một số câu quen thuộc trong những
bài ca dao xưa có hình ảnh con cò được dùng làm lời ru, mà chỉ lấy lại vài chữ trong mỗi câu ca dao ấy :
"Con cò bay la
Con cò bay lả
Con cò cổng phủ
Con cò Đồng Đăng..."
Cò một mình, cò phải kiếm ăn
Con có mẹ, con chơi rồi lại ngủ
"Con cò ăn đêm
Con cò xa tổ
Cò gặp cành mềm
Cò sợ xáo măng..."
Những câu ca dao được gợi lại trên đã thể hiện ít nhiều sự phong phú trong ý nghóa biểu tượng của hình ảnh con
cò ở ca dao. Chẳng hạn, trong các câu ca dao: "Con cò bay lả, bay la, Bay từ cổng phủ bay ra cánh đồng", " Con
cò bay lả, bay la, Bay từ cửa phủ bay về Đồng Đăng",... hình ảnh con cò vừa tả không gian và khung cảnh quen
thuộc từ làng quê đến phố xá của cuộc sống thời xưa, vừa gợi lên vẻ nhòp nhàng, thong thả, bình yên của cuộc
sống vốn ít biến động ấy. Riêng bài ca dao: "Con cò mà đi ăn đêm, Đậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao,..." lại
có nội dung và ý nghóa tư tưởng khá sâu sắc hơn; hình ảnh con cò trong câu ca dao này tượng trưng cho những
người mẹ-người phụ nữ nhọc nhằn, vất vả kiếm sống, gặp rủi ro và lâm nạn, nếu phải chết vẫn giữ tròn danh dự,
tất cả vì con, cho con "Có xáo thì xáo nước trong, Đừng xáo nước đục đau lòng cò con".
- (6c)Đúng là, ở tuổi ấu thơ, con nào biết được ý nghóa của những ca dao trong lời ru của mẹ. Con chưa thể hiểu và
cũng chưa cần hiểu nội dung ý nghóa của những lời ru. Đứa trẻ chỉ cần được vỗ về trong những âm điệu ngọt ngào,
dòu dàng, tha thiết của lời ru đưa con vào giấc ngủ say nồng và bằng tình yêu thương, sự che chở và sự dưỡng nuôi
của người mẹ:
“Ngủ yên!Ngủ yên! Cò ơi, chớ sợ!

Cánh cò mềm, mẹ đã sẵn tay nâng!
Trong lời ru của mẹ thấm hơi xuân
Con chưa biết con cò , con vạc
Con chưa biết những cành mềm mẹ hát
Sữa mẹ nhiều, con ngủ chẳng phân vân”
Nhưng qua lời ru ấy, hình ảnh con cò đã đi vào tâm hồn trẻ thơ một cách trực giác và vô thức . Phải chăng đây
chính là sự khởi đầu con đường đi vào thế giới tâm hồn của con người và theo đó là cả điệu hồn dân tộc ?
2. Đoạn 2 (14 dòng) : Hình ảnh con cò đi vào tiềm thức của tuổi thơ, trở nên gần gũi và sẽ theo cùng con
người trên mọi chặng đường đời.
Nếu như ở đoạn 1 hình ảnh con cò bắt đầu đến với tuổi ấu thơ của con qua những lời ru, thì đến đoạn 2 này, nó đi
vào tiềm thức của tuổi thơ, trở nên gần gũi, thân thiết và thành bạn đồng hành theo con người đến suốt cuộc đời :
-(4c)Ở đây, hình ảnh con cò trong ca dao tiếp tục sự sống của nó trong tâm thức con người. Hình ảnh con cò được
xây dựng bằng sự liên tưởng, tưởng tượng phong phú của nhà thơ, như được bay ra từ những câu ca dao để sống
trong tâm hồn của trẻ thơ . Qua lời ru thấm đượm tình cảm yêu thương, nặng nghóa tình, người me ïtiếp tục ru con,
đưa con vào giấc ngủ êm đềm:
“Ngủ yên ! Ngủ yên ! Ngủ yên!
Con cò trắng đến làm quen
Cò đứng quanh nôi
Rồi cò vào trong tổ”
Hình ảnh con cò thật gắn bó, thân thiết với trẻ thơ: Cò “đến làm quen”, “đứng quanh nôi”, rồi cò “vào trong tổ”.
Cò như hòa cùng những ước mơ, khát vọng của tuổi thơ. Cò như nhập chung những giấc mộng đẹp của tuổi thơ
qua lời ru của mẹ.
-(10c)Rồi hình ảnh cánh cò qua lời ru đã theo cùng và nâng đỡ con người trong mỗi chặng đường, trong suốt cả
cuộc đời. Cánh cò đã trở thành bạn đồng hành của con người trên suốt chặng đường đời:
Từ tuổi ấu thơ trong nôi:
“Con ngủ yên thì cò cũng ngủ
Cánh của cò, hai đứa đắp chung đôi”
Cho đến tuổi đến trường:

Và đến lúc trưởng thành:

“Mai khôn lớn, con theo cò đi học
Cánh cò trắng bay theo gót đôi chân”

“Lớn lên, lớn lên, lớn lên…
Con làm gì ?
Con làm thi só !
Cánh cò trắng lại bay hoài không nghỉ
Trước hiên nhà
Và trong hơi mát câu văn…”
“con ngủ – cò cũng ngủ”, “cánh của cò - hai đứa đắp chung đôi”. “con theo cò đi học”, “cánh cò trắng bay theo
gót đôi chân”. “con làm thi só - cánh cò trắng bay hoài không nghỉ”,… Như vậy là cánh cò cũng rất gắn bó, thân
thiết đối với đứa con suốt cả cuộc đời; bởi hình ảnh cánh cò đã trở thành biểu tượng về lòng mẹ, về sự dìu dắt,
nâng đỡ trìu mến, thân thương của mẹ đối với đứa con.
3.Đoạn 3 (17 dòng): Từ hình ảnh con cò, suy ngẫm và triết lý về ý nghóa của lời ru và lòng mẹ đối với cuộc
đời mỗi người.
Đến đoạn 3, hình ảnh con cò được khai thác thêm đậm nét ý nghóa tượng trưng. Từ hình ảnh con cò mà suy ngẫm
và triết lý về ý nghóa của lời ru và lòng mẹ đối với cuộc đời mỗi người :
- (5c)Cò lúc nào cũng ở bên con đến suốt cuộc đời:
“Dù ở gần con
Dù ở xa con
Lên rừng xuống bể
Cò sẽ tìm con
Cò mãi yêu con”
Bằng nhiều hình ảnh đối lập: ở gần – ở xa, lên rừng – xuống bể kết hợp cặp quan hệ từ “Dù … sẽ … mãi…” nhà thơ
đã đặt ra những khoảng cách, những trở ngại, những thử thách, vừa có ý nghóa khẳng đònh sự gắn bó giữa cánh cò
với con người, vừa gợi rõ tấm lòng người mẹ đối với con.
-(2c)Từ sự thấu hiểu tấm lòng người mẹ, nhà thơ đã khái quát thành một quy luật của tình cảm có ý nghóa rộng lớn
và sâu sắc như khẳng đònh một phương châm, một triết lý bền vững về tình mẹ – con qua cách dùng cặp quan hệ

từ “dù… vẫn… vẫn…”:
“Con dù lớn vẫn là con của mẹ
Đi hết đời, lòng mẹ vẫn theo con”
-(10c) Phần cuối bài thơ trở lại với âm hưởng lời ru và đúc kết thành ý nghóa phong phú của hình tượng con cò
trong những lời ru ấy:
“À ơi !
Một con cò thôi
Con cò mẹ hát
Cũng là cuộc đời
Vỗ cánh qua nôi
Ngủ đi ! Ngủ đi !
Cho cánh cò, cánh vạc
Cho cả sắc trời
Đến hát
Quanh nôi”
KẾT BÀI: Đánh giá chung về bài thơ.
-“Con cò” là một bài thơ hay viết về tình mẹ và vai trò của lời hát ru..
- Bài thơ thể hiện sự vận dụng và khai thác một cách sáng tạo hình tượng con cò với ý nghiã biểu tượng trong
những câu hát ru quen thuộc qua ngòi bút thơ giàu chất trữ tình và chất suy ngẫm, triết lý của Chế Lan Viên./ Bài
thơ “Con cò” được Chế Lan Viên viết năm 1962, cách nay trên 40 năm, thế nhưng vẫn có sức hút mạnh mẽ đối
với người đọc, nó nhắc nhở một cách thấm thía về tình mẹ và vai trò của lời hát ru đối với cuộc sống tâm hồn con
người -một điều không dễ làm đối với các bà mẹ trẻ trong cuộc sống hiện đại hôm nay.