TÀI LIỆU HƯỚNG DẪN DẠY VÀ HỌC VỀ ỨNG PHÓ VỚI BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU (BẢN TIẾNG VIỆT)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TÀI LIỆU HƯỚNG DẪN DẠY VÀ HỌC


Tài li u đ c xây d ng b i B Giáo d c và ào t o,
Trung tâm S ng và H c t p vì Môi tr ng và C ng đ ng (Live&Learn),
T ch c Plan t i Vi t Nam và C quan Phát tri n Qu c t Australia (AusAID).
bi t thông tin thêm, xin m i liên h :
Trung tâm S ng và H c t p vì Môi tr ng và C ng đ ng
S 30, ngõ 32/26, Tô Ng c Vân, Hà N i, Vi t Nam
Tel: +844 3718 5930 | Fax:+844 3718 6494
Email:
Website: www.livelearn.org, www.thehexanh.net


L I NÓI

U

N m trong khu v c ông Nam Á, n i đ c xem là “r n bão” c a th gi i, Vi t Nam đ c đánh
giá là m t trong nh ng n c ch u nhi u thi t h i và d b t n th ng nh t b i thiên tai và bi n
đ i khí h u.
Trong nh ng n m qua, Chính ph Vi t Nam đã có nhi u ch tr ng, chính sách nh m nâng cao
n ng l c phòng ch ng thiên tai và ng phó v i bi n đ i khí h u, c th là Chi n l c qu c gia
phòng ch ng và gi m nh thiên tai đ n n m 2020 và Ch ng trình m c tiêu qu c gia v ng phó
v i bi n đ i khí h u.
“Tài li u h ng d n d y và h c v
ng phó v i bi n đ i khí h u” là tài li u tham kh o nh m
h ng d n c th v ho t đ ng d y và h c v
ng phó v i bi n đ i khí h u và t ng b c nâng

cao nh n th c, k n ng, thái đ đ thích ng v i bi n đ i khí h u c a giáo viên và h c sinh. Cu n
sách đ c phát tri n d a trên nhi u tài li u giáo d c qu c t và Vi t Nam, đúc rút t kinh nghi m
các n c và đ a ph ng đ i v i công tác ng phó v i bi n đ i khí h u t i tr ng h c. ây là
b c đi k p th i, góp ph n th c hi n K ho ch hành đ ng ng phó v i bi n đ i khí h u c a ngành
giáo d c 2011-2015.
“Tài li u h ng d n d y và h c v
ng phó v i bi n đ i khí h u”, cùng v i “S tay ABC v
Bi n đ i khí h u” và “Tài li u h ng d n d y và h c v gi m nh r i ro thiên tai”, n m trong B
tài li u h ng d n d y và h c v gi m nh r i ro thiên tai và ng phó v i bi n đ i khí h u v i s
tham gia và th m đ nh c a B Giáo d c và ào t o. N i dung tài li u đ c xây d ng b i Trung
tâm S ng và H c t p vì Môi tr ng và C ng đ ng (Live&Learn) và T ch c Plan t i Vi t Nam,
trong khuôn kh d án “Thích ng v i bi n đ i khí h u l y tr em làm trung tâm” do C quan Phát
tri n Qu c t Australia (AusAID) tài tr .
Trong quá trình biên so n, chúng tôi đã ti n hành nghiên c u, gi ng d y th nghi m t i m t s
tr ng h c và đã có nh ng ch nh s a, b sung d a trên đóng góp c a nhi u chuyên gia và các
quý th y cô giáo. Vì đây là b tài li u thí đi m, ch c ch n còn nhi u h n ch , chúng tôi r t mong
mu n nh n đ c nh ng ý ki n xây d ng đ b tài li u hoàn thi n h n.
Ban so n th o xin trân tr ng c m n nhà tài tr AusAID, Live&Learn, Plan t i Vi t Nam và các
cán b thu c V Khoa h c, Công ngh và Môi tr ng c a B Giáo d c và ào t o, các th y cô
giáo đã có nh ng đóng góp quý báu cho quá trình xây d ng tài li u này.

1


M CL C
L I NÓI

U.............................................................................................................1

DANH M C VI T T T.................................................................................................3

GI I THI U...............................................................................................................4
GI I THÍCH THU T NG ............................................................................................7

PH N 1. CÁC HO T

NG D Y VÀ H C...............................................................11

Ch đ 1: Th i ti t, khí h u và bi n đ i khí h u............................................................12
Ch đ 2: Nguyên nhân c a bi n đ i khí h u..............................................................17
Bài 2.1 - Hi u ng nhà kính và nguyên nhân c a bi n đ i khí h u.........................17
Bài 2.2 - Các ho t đ ng tích c c và tiêu c c t i môi tr

ng và khí h u...................22

Ch đ 3: Tác đ ng c a bi n đ i khí h u....................................................................27
Bài 3.1 - Tác đ ng c a bi n đ i khí h u trên th gi i và Vi t Nam..........................27
Bài 3.2 - Ai b
Ch đ 4:

nh h

ng nhi u nh t b i bi n đ i khí h u...................................32

ng phó v i bi n đ i khí h u.....................................................................36

Ch đ 5: Các ho t đ ng th c hành ng phó v i bi n đ i khí h u................................42

PH N 2. THÔNG TIN CHO GIÁO VIÊN....................................................................45
Ch đ 1: Th i ti t, khí h u và bi n đ i khí h u...........................................................46
Ch đ 2: Nguyên nhân c a bi n đ i khí h u..............................................................52

Ch đ 3: Tác đ ng c a bi n đ i khí h u....................................................................59
Ch đ 4:

ng phó v i bi n đ i khí h u.....................................................................68

TÀI LI U THAM KH O..............................................................................................74

PH N 3. TÀI LI U PHÁT TAY.................................................................................77

2


DANH M C VI T T T
B KH

Bi n đ i khí h u

BTNMT

B Tài nguyên và Môi tr

EIA

C c Thông tin N ng l

GD- T

Giáo d c và ào t o

GNRRTT

Gi m nh r i ro thiên tai

HCT

H i Ch th p đ Vi t Nam

IMHEN

Vi n Khoa h c Khí t

IPCC

Ban Liên Chính ph v Bi n đ i khí h u

KNK

Khí nhà kính

Live&Learn

Trung tâm S ng và H c t p vì Môi tr

NKT

Ng

ppm

Ph n tri u

THCS

Trung h c c s

UNFCCC

Công

USGS

C quan Th m dò

PB KH
WHO

ng
ng Hoa Kì

ng Th y v n và Môi tr

ng

ng và C ng đ ng

i khuy t t t

c Khung c a Liên Hi p Qu c v bi n đ i khí h u
a ch t Hoa Kì

ng phó v i Bi n đ i khí h u
T ch c Y t Th gi i

3


GI I THI U
M C

ÍCH

“Tài li u h
m c đích:

ng d n d y và h c v

ng phó v i bi n đ i khí h u” đ

c xây d ng nh m

Nâng cao nh n th c v B KH và vai trò c a giáo d c vì m t cu c s ng an toàn và b n v ng.
H tr giáo viên khai thác thông tin và các ph ng pháp d y và h c có s tham gia (còn
đ c g i là “d y h c tích c c” hay “d y h c l y h c sinh làm trung tâm”), nh m tích h p ch
đ
PB KH vào các môn h c và ho t đ ng ngo i khóa.
Thúc đ y vi c áp d ng và chia s các tài li u giáo d c, các ý t
B KH.
Thông qua đó, giáo viên s truy n t i và h tr
thái đ phù h p và hi u qu đ
PB KH:

ng và ho t đ ng giáo d c

h c sinh phát tri n ki n th c, k n ng và

Ki n th c: H c sinh s gi i thích đ c B KH là gì và các nguyên nhân gây ra B KH; mô
t tác đ ng c a B KH trên th gi i và Vi t Nam; và hi u các bi n pháp thích ng và gi m
nh B KH c a th gi i và Vi t Nam.
K n ng: H c sinh có th th c hi n các hành đ ng cá nhân đ thích ng và gi m nh B KH;
góp ph n xây d ng k ho ch thích ng và gi m nh B KH cho gia đình, c ng đ ng, tr ng
h c.
ng th i, h c sinh đ c nâng cao kh n ng quan sát, phân tích, t ng h p và đánh giá
v tác đ ng c a B KH, và các k n ng m m (thuy t trình, l ng nghe, làm vi c nhóm…).
Thái đ : H c sinh có ý th c và thái đ tích c c, ch đ ng tham gia b o v môi tr ng, xây
d ng l i s ng xanh - ít phát th i cacbon, có ý th c tiêu dùng b n v ng và quan tâm đ n các
ngành ngh s n xu t kinh doanh ít phát th i cacbon.

IT

NG S

D NG

Tài li u này mong mu n đ

cs

d ng và chia s thông tin v i:

Giáo viên các c p.

Chuyên gia thi t k , xây d ng ch

ng trình gi ng d y.

Cán b qu n lí trong ngành giáo d c.
Các câu l c b h c sinh sinh viên, nhóm tình nguy n, và các cá nhân, t ch c quan tâm đ n
giáo d c B KH.

H

NG D N S

D NG TÀI LI U

Cu n tài li u bao g m 3 ph n chính v i n i dung và c u trúc nh

sau:

Ph n 1. Các ho t đ ng d y và h c:
a ra các bài gi ng và ho t đ ng giáo d c v B KH
theo 5 ch đ , phù h p v i nhi u đ i t ng, l a tu i khác nhau. Ng i s d ng có th l a
ch n các thông tin và ho t đ ng phù h p v i h c sinh.

4


Ph n 2. Thông tin cho giáo viên: Cung c p ki n th c tham kh o v B KH và t ng ng
v i các ch đ trong Ph n 1, giúp giáo viên n m đ c các thông tin n n t ng và ti n hành
xây d ng bài gi ng t t h n.
Ph n 3. Tài li u phát tay h tr d y và h c: Bao g m các tranh nh phát tay và các tài li u

h tr t ng ng cho m i bài gi ng c a Ph n 1.

C u trúc “Tài li u h

ng d n d y và h c v

PH N 1. CÁC HO T
D Y VÀ H C

ng phó v i B KH”

NG

TÀI LI U H TR
D Y VÀ H C

1. Th i ti t, khí h u
và B KH

2. Nguyên nhân
B KH

Ph n 2. Thông tin cho
giáo viên

3. Tác đ ng c a
B KH

4.

Ph n 3. Tài li u
phát tay

ng phó v i B KH

5. Các ho t đ ng th c hành

Nh v y, khi ti n hành các ho t đ ng d y và h c trong Ph n 1, các th y cô giáo hay ng
d n có th :

ih

ng

Tìm hi u thông tin Ph n 2 đ n m rõ v n i dung ki n th c c ng nh các tài li u tham kh o
đ c p nh t tình hình thiên tai và bi n đ i khí h u.
S d ng các tài li u phát tay (tranh và thông tin)

H

NG D N S

Ph n 3 đ d y và h c.

D NG PH N 1 - CÁC HO T

NG D Y VÀ H C

th c hi n m i ch đ , giáo viên có th cân nh c l a ch n ki n th c và ho t đ ng phù h p v i
t ng đ i t ng h c sinh và đ a ph ng. Các ho t đ ng giáo d c trong Ph n 1 c a tài li u mang

tính g i ý và m i ch đ có th th c hi n trong th i gian 45-120 phút.
N i dung c a t ng ch đ bao g m 3 ph n:
M c tiêu: nêu ra nh ng m c tiêu v ki n th c, k n ng h c sinh c n n m đ
ch đ .

c liên quan đ n

Các ho t đ ng chính:
-

Kh i đ ng: thông qua trò ch i hay ho t đ ng t
tích c c.

ng tác đ t o không khí d y và h c

-

Tìm hi u v n đ : g m các ho t đ ng giáo d c có s t
(th o lu n nhóm, bài t p tình hu ng, bài gi ng nh …).

ng tác đ tìm hi u v ch đ

5


-

C ng c bài h c: giúp h c sinh n m v ng n i dung bài và đánh giá n i dung h c t p
thông qua nh ng câu h i g i ý. Giáo viên có th áp d ng thêm các bài t p v nhà mang
tính th c hành cho h c sinh đ ý ngh a c a bài gi ng b ích và thi t th c h n.

Các ho t đ ng g i ý khác: ph n này đ a ra các ho t đ ng giáo d c khác nh m giúp giáo
viên l a ch n đ b sung ho c thay th m t s ho t đ ng chính, cho phù h p v i các đ i
t ng h c sinh và đ a bàn khác nhau. Các ho t đ ng này c ng đem l i nh ng c h i th c
hành nh m c ng c và đánh giá ki n th c, k n ng và thái đ c a h c sinh.

NH NG G I Ý V PH

NG PHÁP D Y VÀ H C

S d ng nhi u trò ch i, ho t đ ng mang tính t

ng tác đ t o không khí h c t p tích c c.

Ki n th c cô đ ng và k n ng th c t , tránh lí thuy t, không h c thu c lòng.
Nâng cao vai trò và s tham gia c a h c sinh: làm vi c nhóm và cá nhân, tr i nghi m, tham
gia l p k ho ch, hành đ ng, đánh giá.
Cung c p nhi u s l a ch n v i các ho t đ ng đ n gi n, s d ng v t li u s n có và các ho t
đ ng có s d ng công ngh thông tin, ho t đ ng trên l p và v i c ng đ ng.
K t n i các ch đ kinh t - v n hoá - môi tr

6

ng đ thúc đ y t m nhìn phát tri n b n v ng.


GI I THÍCH THU T NG
nh ngh a các thu t ng đ c s d ng t các ngu n: Ch ng trình m c tiêu qu c gia ng phó
v i bi n đ i khí h u (B Tài nguyên và Môi tr ng - BTNMT, 2008) và Bi n đ i khí h u và tác
đ ng Vi t Nam (Vi n Khoa h c Khí t ng Th y v n và Môi tr ng - IMHEN, 2010), cùng các

đ nh ngh a đang đ c các t ch c qu c t s d ng t i Vi t Nam.
d y và h c, các đ nh ngh a
này có th đ c vi t đ n gi n và ng n g n h n cho phù h p v i đ i t ng h c sinh.

B ch a
cacbon

M t hay nhi u thành ph n c a h th ng khí h u, trong đó m t khí nhà
kính hay ti n t c a nó đ c l u gi (Ð nh ngh a c a UNFCCC). Ð i
d ng, đ t và r ng đ u là các b ch a cacbon.

Bi n đ i
khí h u

B KH đ c dùng đ ch nh ng thay đ i c a khí h u v t ra kh i tr ng
thái trung bình đã đ c duy trì trong m t kho ng th i gian dài, th ng là
m t vài th p k ho c dài h n. B KH có th là do các quá trình t nhiên
bên trong ho c các tác đ ng bên ngoài, ho c do ho t đ ng c a con ng i
làm thay đ i thành ph n c a khí quy n hay trong khai thác s d ng đ t.

Chu trình
cacbon

Các quá trình t nhiên chi ph i s trao đ i cacbon (d i d ng CO2,
cacbonat và các h p ch t h u c v.v...) trong khí quy n, đ i d ng và
Trái
t. Các quá trình chính bao g m s quang h p, hô h p trao đ i
gi a các h th ng khí quy n và Trái
t (g n 100 t t n/n m (gigaton
- Gt); s xâm nh p và th t thoát nhi t đ ng l c gi a đ i d ng và khí

quy n; s v n hành b m và tr n cacbon sâu d i đ i d ng (g n 90 t
t n/n m). S phá r ng và đ t nhiên li u hóa th ch th i g n 7 Gt vào khí
quy n m i n m. T ng l ng cacbon trong các b ch a là g m 2.000 Gt
trong h sinh v t đ t, trong đ t và các v t v n, 730 Gt trong khí quy n và
38.000 Gt trong các đ i d ng (IPCC, 2001). Trong các th i kì dài h n
thì các quá trình đ a ch t nh núi l a, l ng đ ng và phong hóa c ng quan
tr ng.

Công u c
Khung c a
Liên Hi p
Qu c v bi n
đ i khí h u

Th ng g i t t là Công
c khí h u, đ c h n 150 n c kí t i H i ngh
Th ng đ nh Trái
t Rio de Janeiro n m 1992. M c tiêu cu i cùng c a
nó là “ n đ nh n ng đ khí nhà kính trong khí quy n m c có th ng n
ng a đ c s can thi p nguy hi m c a con ng i vào h th ng khí h u”.
Công
c không nêu ràng bu c pháp lí v m c phát th i mà ch nêu các
n c thu c Ph l c I quay tr l i m c phát th i n m 1990 vào n m 2000.
Công
c có hi u l c vào tháng 3/1994 v i s phê chu n c a h n 50
n c, nay đã có h n 180 n c phê chu n. Tháng 3/1995, H i ngh các
Bên c a Công
c (COP), c quan t i cao c a Công
c h p khóa đ u
tiên Berlin, Ban th kí Công

c có tr s t i Bonn, Ð c.

7


Gi m nh

Gi m nh bi n đ i khí h u là các ho t đ ng nh m gi m m c đ ho c
c ng đ phát th i khí nhà kính.

Hi m h a

Là s ki n, v t ch t, ho t đ ng c a con ng i hay đi u ki n nguy hi m
có th gây ra các t n th t v tính m ng, th ng tích, nh h ng khác
đ n s c kh e, thi t h i tài s n, sinh k và d ch v , gây gián đo n các
ho t đ ng kinh t - xã h i ho c tàn phá môi tr ng.

Khí h u

Khí h u là m c đ trung bình c a th i ti t trong m t không gian nh t
đ nh và kho ng th i gian dài (th ng là 30 n m).

Khí nhà kính

Các ch t khí trong khí quy n h p th và phát x tr l i b c x h ng
ngo i phát ra t m t đ t. Các ch t khí này v a do các quá trình t
nhiên l n con ng i sinh ra. Khí nhà kính ch y u là h i n c, cacbon đioxit, đinit oxit, metan, ozon trong t ng đ i l u và các h p ch t
halocacbon.

K ch b n bi n

đ i khí h u

Là gi đ nh có c s khoa h c và tính tin c y v s ti n tri n trong
t ng lai c a các m i quan h gi a kinh t - xã h i, thu nh p bình quân
GDP, phát th i khí nhà kính, bi n đ i khí h u và m c n c bi n dâng.
L u ý r ng, k ch b n bi n đ i khí h u khác v i d báo th i ti t và d
báo khí h u là nó đ a ra quan đi m v m i ràng bu c gi a phát tri n
và hành đ ng.

Nguyên t c
phòng ng a

Nguyên t c phòng ng a - Precautionary Principle (UNFCCC - Ði u
3): Các bên c n ti n hành các bi n pháp phòng ng a đ đoán tr c,
ng n ch n hay gi m thi u các nguyên nhân c a bi n đ i khí h u và
gi m nh các tác đ ng có h i c a chúng. n i nào có các m i đe d a
b t n h i nghiêm tr ng ho c không th đ o ng c, không đ c l y lí
do thi u s ch c ch n v m t khoa h c đ trì hoãn nh ng bi n pháp
đó và l u ý r ng các chính sách và bi n pháp ng phó v i bi n đ i khí
h u ph i có tính chi phí - hi u qu đ b o đ m nh ng l i ích toàn c u
m c chi phí th p nh t có th đ c.

Th m h a

Là khi hi m h a x y ra làm gián đo n nghiêm tr ng các ho t đ ng c a
m t c ng đ ng dân c , gây ra nh ng t n th t và m t mát v tính m ng,
tài s n, kinh t và môi tr ng mà c ng đ ng đó không có đ kh n ng
ch ng đ .

Thích

Thích ng v i B KH là s đi u ch nh h th ng t nhiên ho c con
ng i đ i v i hoàn c nh ho c môi tr ng thay đ i, nh m m c đích
gi m kh n ng b t n th ng do dao đ ng và bi n đ i khí h u hi n h u
ho c ti m tàng và t n d ng các c h i do nó mang l i.

ng

Th i ti t

8

Là tr ng thái khí quy n t i m t đ a đi m nh t đ nh đ c xác đ nh b ng
t h p các y u t : nhi t đ , áp su t, đ m, t c đ gió, m a,…


Tình tr ng
d b t n
th ng

Là nh ng đ c đi m và hoàn c nh c a m t c ng đ ng, h th ng ho c tài
s n làm cho nó d b nh h ng c a các tác đ ng b t l i t hi m h a.

R i ro

Là kh n ng g p nguy hi m ho c ch u thi t h i và m t mát phát sinh t
m t ho c nhi u s ki n.

D b t n th ng do tác đ ng c a B KH là m c đ mà m t h th ng
(t nhiên, xã h i, kinh t ) có th b t n th ng do B KH, ho c không

có kh n ng thích ng v i nh ng tác đ ng b t l i c a B KH.

R i ro th m h a là nh ng t n th t ti m n (v tính m ng, tình tr ng
s c kh e, các ho t đ ng sinh k , tài s n và các d ch v ) mà th m h a
có th gây ra cho m t c ng đ ng ho c m t xã h i c th trong m t
kho ng th i gian nh t đ nh.

9



PHẦN 1.
CÁC HOẠT ĐỘNG
DẠY VÀ HỌC


Ch đ 1: Th i ti t, khí h u và bi n đ i khí h u
M c đích:

Sau ch đ này, h c sinh có th :
Phân bi t đ

c “Th i ti t” và “Khí h u”.

Nêu đ c khái ni m “Bi n đ i khí h u” và phân bi t
v i “Nóng lên toàn c u”.
Hi u và nêu đ c m t s bi u hi n chính c a B KH
trên th gi i và t i Vi t Nam.
Th i gian c n thi t:

60 phút

Tài li u h tr :

Thông tin cho giáo viên Ph n 2 - ch đ 1.
Tài li u phát tay 1.1, 1.2, 1.3; Clip 1.1; D ng c trò
ch i và thí nghi m.

Các ho t đ ng chính
1. Kh i đ ng
Th i gian: 10’

1.1 Trò ch i v th i ti t và khí h u
Giáo viên ra quy đ nh nh sau:
-

Khi giáo viên hô “M a nh ” thì các em h c sinh làm đ ng
tác gõ hai ngón tay tr vào nhau r i nói to: “Tí tách! Tí
tách!”.

-

Khi giáo viên hô “Gió to” thì các em h c sinh làm đ ng tác
gi tay lên cao, v y qua trái và qua ph i, r i nói to: “Ào ào!
Ào ào”.

-

Khi giáo viên hô “M a l n” thì các em h c sinh làm đ ng
tác d m chân t i ch và nói to: “L p b p! L p b p!”.

-

Khi giáo viên hô “S m” thì các em h c sinh làm đ ng tác
n m tay, gõ gõ xu ng bàn và nói to: “Ùng ùng! Ùng ùng!”.

-

Khi giáo viên hô “Sét”, các em h c sinh làm đ ng tác xòe
lòng bàn tay, gi ra phía tr c và nói to: “ oàng đoàng!”.

Giáo viên có th hoán đ i th t các câu hô, đ xem các em
h c sinh có ph n x k p hay không.
Sau đó giáo viên gi i thi u: Các hi n t

12

ng trên g i là “Th i ti t”.


Th i gian: 10’

1.2 Phân bi t th i ti t và khí h u
-

Giáo viên d n d t:
tìm hi u v B KH, tr
ph i hi u th nào là “Th i ti t” và “Khí h u”.

-

Giáo viên l y ví d :
Th i ti t

c h t ta c n

xã ta hôm nay th nào?

Các b n tin d báo v m a, n ng, gió, bão trong m t
vài ngày t i trên đài truy n hình là nói v th i ti t hay
khí h u?
Khí h u c a khu v c mi n B c, mi n Trung và mi n
Nam n c ta nh th nào?
-

Giáo viên gi i thích cho các em bi t s khác nhau gi a th i
ti t và khí h u.
Th i ti t là tr ng thái c a b u khí quy n t i m t đ a
đi m trong m t th i gian nh t đ nh. Th i ti t bao g m
các y u t : nhi t đ không khí, áp su t khí quy n, gió,
đ
m không khí và các hi n t ng khác nh m a
dông, l c… Th i ti t luôn thay đ i.
Khí h u là m c đ trung bình c a th i ti t trong m t
không gian nh t đ nh và kho ng th i gian dài (th ng
là 30 n m). Khí h u mang tính n đ nh t ng đ i.

Th i gian: 5’

1.3 Bài t p nhanh v th i ti t và khí h u

Giáo viên cho c l p th o lu n và đi n “Th i ti t” hay “Khí h u”
trong các tr ng h p sau:
a. … hôm nay n ng.
b. Vi t Nam là n

c có… nhi t đ i gió mùa.

c. … mi n Nam có hai mùa rõ r t: mùa m a và mùa khô.
áp án: a. Th i ti t; b. khí h u; c. Khí h u.

2. Tìm hi u v n đ
Th i gian: 20’

2.1 Khái ni m Bi n đ i khí h u
-

Giáo viên h i c l p: Th nào là B KH?

-

Giáo viên ghi tóm t t ý ki n c a các em lên b ng. Và t
đó gi i thích cho các em khái ni m B KH và phân bi t v i
“Nóng lên toàn c u”.
Thu t ng “Bi n đ i khí h u” dùng đ ch nh ng thay
đ i c a khí h u v t ra kh i tr ng thái trung bình đã

13


đ

c duy trì trong m t kho ng th i gian dài, có th là
m h n ho c l nh h n.

B KH có th là do các quá trình t nhiên và/ho c
do ho t đ ng c a con ng i. Thu t ng “bi n đ i khí
h u” đ c dùng ph bi n hi n nay ch y u mu n nói
t i s nóng lên toàn c u gây ra b i các ho t đ ng c a
con ng i.
Nóng lên toàn c u là xu h ng t ng lên v nhi t đ
trung bình c a Trái
t. Còn B KH là khái ni m r ng
h n ch nh ng thay đ i lâu dài c a khí h u trong đó bao
g m c v nhi t đ , l ng m a, m c n c bi n dâng và
r t nhi u các tác đ ng t i t nhiên và con ng i.
Th i gian: 10’

2.2 Bi u hi n c a B KH
-

Chu n b :

Giáo viên nêu m t s bi u hi n chính c a B KH trên th
gi i hi n nay. Giáo viên có th đ t câu h i cho h c sinh v
các hi n t ng này Vi t Nam và cung c p thêm thông tin:
Nhi t đ trung bình đang t ng lên: Th gi i: t ng 0,7°C
b t đ u t th i kì cách m ng công nghi p; Vi t Nam:
t ng 0,5-0,7oC trong 50 n m (1958-2007).

Tài li u phát tay

1.1 Bi u đ nhi t đ
trung bình toàn c u
t 1880-2008

B ng các vùng c c đang tan ch y v i t c đ ngày
càng nhanh.

1.2 B ng tan

M c n c bi n dâng lên do quá trình giãn n nhi t c a
n c và do b ng tan hai c c và các đ nh núi cao.

1.3 a, b và c - Thiên tai và
các hi n t ng th i ti t
c c đoan

Thiên tai và các hi n t ng th i ti t c c đoan (nh n ng
nóng, giá rét, bão, l l t, h n hán…) có xu h ng gia
t ng, c v t n s và c ng đ và khó d đoán h n.

Giáo viên có th s u t m
thêm các tranh v bi u
hi n c a B KH

-

3. C ng c bài h c

3.1 Câu h i g i ý

Dùng các hình nh minh h a bi u hi n c a B KH và b
sung ví d , s li u (Tham kh o Thông tin cho giáo viên
Ph n 2 - ch đ 1 - m c 1.1).

Câu 1. i n t thích h p vào ch tr ng trong các câu sau:
Th i gian: 5’

a. “Sáng nay, t i Hà N i, tr i n ng, nhi t đ trung bình
kho ng 25oC, chi u t i có m a dông r i rác m t vài
n i” - đây là m t ví d v …
áp án: th i ti t.
b. … là các đi u ki n th i ti t trung bình trong nhi u n m.
áp án: Khí h u.

14


c.

Bi n đ i khí h u đang di n ra hi n nay ch y u mu n
nói t i s …, là xu h ng t ng lên v nhi t đ trung
bình c a Trái
t, gây ra b i ho t đ ng c a con ng i.
áp án: nóng lên toàn c u.

Câu 2: Ch n 01 ph

ng án tr l i đúng nh t cho câu h i sau:

Nh ng thay đ i c a khí h u v t ra kh i tr ng thái trung bình

đã đ c duy trì trong nhi u n m đ c g i là gì?
a. Nóng lên toàn c u.
b. Hi u ng nhà kính.
c.

Bi n đ i khí h u.

d. Thiên tai.
Câu 3: Phát bi u d i đây là đúng hay sai? Hãy đánh d u
(✓) vào ô thích h p.
úng
T x a t i nay, khí h u Trái
r t nhi u theo th i gian.

t đã thay đ i

Sai

✓

Tham kh o Thông tin cho giáo viên Ph n 2 ch đ 1 - m c 1.3.

Câu 4: Ch n 02 ph
Hi n t

ng án tr l i đúng cho câu h i sau:

ng nào sau đây là bi u hi n c a B KH?

a. Núi l a phun trào.

b. B ng tan.
c.

Nhi t đ trung bình gi m xu ng.

d. M c n

c bi n dâng lên.

3.2 Bài t p v nhà
Giáo viên yêu c u h c sinh s u t m các câu ca dao, thành ng ,
t c ng v th i ti t, khí h u ho c s thay đ i c a th i ti t, khí
h u và chia s v i c l p trong các ti t h c sau.

Các ho t đ ng g i ý khác
1. Trò ch i
“N c bi n dâng”

Th i gian: 10’

-

Giáo viên d n d t: Khi B KH x y ra, b ng tan và n c
bi n s dâng lên, làm m t ch trú n c a con ng i và
loài v t.

-

Chia h c sinh thành các nhóm 5-8 em, giao cho m i nhóm
1 t gi y báo. Nêu lu t ch i: ây là khu v c đ t li n n i

các em sinh s ng và bên ngoài là bi n c .
s ng an

15


toàn, các em s ph i đ ch đ ng trên t báo cho m i
thành viên, không ai đ c thò chân ch m vào khu v c
bi n c bên ngoài.

Chu n b :

5 t gi y báo c ho c
tranh/poster c A2

2. Chi u phim
Th i gian: 10’

16

-

Giáo viên m i 3-5 em xung phong làm tr ng tài xem đ i
nào s ng an toàn khi đ t li n b thu h p do n c bi n
dâng lên.

-

Giáo viên l n l t hô: “B ng đang tan, n c bi n dâng lên
và làm ng p 1/4 đ t li n”. Các tr ng tài s yêu c u g p 1/4

t gi y l i, và giám sát các nhóm đ ng an toàn trong khu
v c m i.

-

Giáo viên l i hô: “N c bi n ti p t c dâng, làm ng p ti p
1/4 đ t li n”. Gi y ti p t c g p l i, và trò ch i di n ra cho
đ n khi còn 1-2 đ i chi n th ng.

-

K t lu n: B KH có th làm ng p đ t và m t n i sinh s ng
c a hàng tri u ng i dân Vi t Nam và nhi u n i khác
trên th gi i.

Clip 1.1 - Tác đ ng c a B KH t i Vi t Nam.
o n phim th i s đ a thông tin v m t s bi u hi n và tác
đ ng c a B KH t i Vi t Nam. Tr c ho c sau khi trình chi u,
giáo viên có th gi i thi u thêm v các bi u hi n c a B KH t i
Vi t Nam, và liên h t i đ a ph ng.


Ch đ 2: Nguyên nhân c a bi n đ i khí h u
Bài 2.1 - Hi u

ng nhà kính và nguyên nhân c a B KH

M c đích:

Sau bài h c này, h c sinh có th :

Gi i thích đ c thu t ng “Hi u ng nhà kính”, mô
t đ c quá trình gây nên hi u ng nhà kính và
nguyên nhân gây ra B KH.
Nêu đ c các khí nhà kính chính và ngu n g c
phát th i khí nhà kính t ho t đ ng c a con ng i.

Th i gian c n thi t:

60 phút

Tài li u h tr :

Thông tin cho giáo viên Ph n 2 - ch đ 2.
Tài li u phát tay 1.1, 2.1, 2.2, 2.3; Clip 2.1.1 và 2.2.1

Các ho t đ ng chính
1. Kh i đ ng

Trò ch i: “Bi n đ i khí h u đang x y ra”
-

Giáo viên s d ng trò ch i đ giúp h c sinh nh thu t ng
và các bi u hi n c a B KH. Ho t đ ng có th di n ra ngoài
tr i (h c sinh đ ng 12-15 em t o thành vòng tròn) ho c
trong l p (h c sinh ng i nguyên t i ch ).

-

Lu t ch i:
b n này s

tên m t bi
“nhi t đ t

-

N u b ch vào/hô tên thì h c sinh đó và 2 b n ng i g n
ph i th c hi n các đ ng tác chính xác đ minh h a ch đ .
N u làm sai thì h c sinh đó ph i làm qu n trò đ ti p t c
đi u khi n trò ch i. Giáo viên quy đ nh rõ ràng v đ ng tác:

Th i gian: 10’

Ch đ nh m t b n là ng i đi u khi n trò ch i,
đ c ch vào m t b n b t kì trong l p và hô
u hi n c a B KH, ví d nh “n c bi n dâng”,
ng”, “b ng tan”, “thiên tai th t th ng”.

“N c bi n dâng”: h c sinh đ ng và làm đ ng tác nh y
lên, 2 h c sinh bên c nh ng i và vòng tay xung quanh
b n đó đ b o v .
“Nhi t đ t ng”: h c sinh đ ng và làm đ ng tác che tay
lên đ u, 2 h c sinh bên c nh đ ng và làm đ ng tác
qu t mát.

17


“B ng tan”: h c sinh ng i và làm đ ng tác s i tay b i,
2 h c sinh bên c nh đ ng và làm đ ng tác v y tay
kêu c u.

“Thiên tai th t th ng”: h c sinh đ ng và đi vòng tròn
t i ch , 2 h c sinh bên c nh đ ng và n i vòng tay xung
quanh b n đó đ b o v .
-

Giáo viên có th quy đ nh các đ ng tác khác nhau cho phù
h p l a tu i và không gian ch i.

2. Tìm hi u v n đ
Th i gian: 15’

2.1 Hi u
-

Chu n b :

ng nhà kính

Giáo viên đ t câu h i cho h c sinh: T i sao B KH di n ra?
Ghi nh n l i các câu h i và d n d t vào bài:
Theo các nhà khoa h c, s bi n đ i c a khí h u trong
vòng 150 n m tr l i đây x y ra ch y u do các ho t
đ ng khai thác và s d ng tài nguyên không h p lí c a
con ng i, đ c bi t là vi c khai thác và s d ng nhiên
li u hóa th ch c ng nh các tài nguyên khác nh đ t
và r ng. Nh ng ho t đ ng này đã làm gia t ng n ng
đ các khí nhà kính trong b u khí quy n.

Tài li u phát tay 2.1 Quá trình hi u ng
nhà kính

Nguyên nhân chính c a B KH là s gia t ng n ng đ
khí nhà kính (CO2, CH4...) trong b u khí quy n.
-

S d ng Tài li u phát tay 2.1, giáo viên gi i thích v quá
trình các khí nhà kính gi
m cho Trái
t.
B u khí quy n c a Trái
t ch a m t s lo i khí đ c
bi t, g i là khí nhà kính vì cách mà chúng làm m Trái
t t ng t nh cách ng i ta gi nhi t cho các ngôi
nhà làm b ng kính đ tr ng cây. Các khí nhà kính ch
y u bao g m: h i n c (H2O), khí cacbon đioxit (CO2),
khí metan (CH4), các h p ch t halocacbon (CFC, HFC
và HCFC), khí đinit oxit (N2O) và khí ozon trong t ng
đ i l u (O3).
Hi u ng nhà kính là kh n ng gi nhi t c a b u khí
quy n ngay phía trên b m t Trái
t, do các khí nhà
kính có kh n ng gi l i nhi t t a ra t b m t Trái
t
và mây, và phát l ng nhi t đã gi đó tr l i vào b u
khí quy n.
1. B c x M t Tr i xuyên qua b u khí quy n đ n b
m t c a Trái
t.
2. M t ph n n ng l
không gian.

ng b c x M t Tr i ph n x l i

3. Ph n n ng l ng còn l i làm b m t Trái
lên và phát nhi t vào b u khí quy n.

18

t nóng


4. M t ph n nhi t b các khí nhà kính trong khí quy n
gi l i làm Trái
t m h n.
-

Th i gian: 10’

Giáo viên gi i thích t i sao hi u ng nhà kính và các khí
nhà kính l i quan tr ng đ i v i s s ng c a con ng i:
Nh ng khí này gi ng nh m t chi c ch n giúp gi m cho
Trái
t trong kho ng nhi t đ thích h p, khi n s s ng
có th phát tri n và sinh sôi n y n . N u không có nh ng
khí này, nhi t t M t Tr i s không đ c gi l i và b m t
Trái
t s tr nên l nh l o.

2.2 Nguyên nhân B KH
-

Chu n b :

Giáo viên gi i thi u v quá trình thay đ i khí h u c a Trái
t, đ c bi t t th i kì Cách m ng Công nghi p đi cùng v i
quá trình t ng nhi t đ c a Trái
t.
Tr c Cách m ng Công nghi p, khí h u Trái
t đã
tr i qua th i kì n đ nh kéo dài hàng nghìn n m. Ho t
đ ng c a con ng i không t o ra nhi u khí nhà kính
th i vào khí quy n.

Tài li u phát tay
1.1 - Bi u đ nhi t đ
trung bình toàn c u
t 1880-2008

N m 1850, Cách m ng Công nghi p lan r ng trên th
gi i v i nhi u phát minh v t b c làm thay đ i cu c
s ng c a con ng i: khai thác m , công nghi p, giao
thông v n t i… T đó, con ng i b t đ u thay đ i môi
tr ng: đ t nhi u nhiên li u hóa th ch nh d u m ,
than đá và khí t nhiên đ v n hành máy móc, đáp
ng nhu c u v n t i, phát đi n và các nhu c u v n ng
l ng khác; gi m di n tích r ng…

2.2 - N ng đ khí CO2
trong khí quy n
t 1000-2008

L ng khí nhà kính th i vào b u khí quy n t ng lên,
làm dày “l p ch n” c a Trái
t. K t qu là, trong vòng
h n 150 n m qua, khí h u Trái
t b t đ u thay đ i
nhanh h n theo chi u h ng m d n lên.
Th i gian: 20’

Chu n b :
Tài li u phát tay 2.3 B th v khí nhà kính
(c t r i tên khí và các đ c
đi m, tùy theo trình đ
h c sinh mà c t nh h n)

Giáo viên minh h a qua Tài li u phát tay 1.1 và 2.2.

2.3 Tìm hi u v các khí nhà kính
-

Giáo viên chia h c sinh thành các nhóm 5-8 em.

-

Giáo viên phát cho m i nhóm 1 b th phát tay và yêu c u
các em th o lu n đ s p x p t ng khí nhà kính v i đ c
đi m t ng ng. Th i gian th o lu n là 7 phút.

-

Giáo viên l n l t đ c tên t ng khí và yêu c u các nhóm
nêu k t qu và gi i thích cách s p x p. Sau đó, giáo viên
t ng k t thông tin v t ng lo i khí nhà kính: ngu n g c, đ c
đi m và nh ng ho t đ ng c a con ng i t o ra khí nhà
kính đó.

19


3. C ng c bài h c
Th i gian: 5’

Câu 1. i n t thích h p vào ch tr ng trong các câu sau:
a. Hi u ng nhà kính là kh n ng gi nhi t c a b u khí quy n,
do… có kh n ng gi l i nhi t t a ra t b m t Trái
t và
phát l ng nhi t đó tr l i vào b u khí quy n.
áp án: khí nhà kính.
b. K t th i kì…, con ng i b t đ u làm gia t ng hi u ng
nhà kính m t cách m nh m .
áp án: Cách m ng Công nghi p.

Câu 2: Ch n 01 ph

ng án đúng nh t cho các câu h i sau:

2.1. Hi u ng nhà kính x y ra

đâu?

a. Trong r ng.
b. Trong đ t.
c.

Trên núi cao.

d. Trong khí quy n.
2.2. Trong các khí nhà kính sau, khí nào hoàn toàn do các ho t
đ ng c a con ng i t o ra?
a. Ozon.
b. Cacbon đioxit.
c.

init oxit.

d. Các halocacbon.

Các ho t đ ng g i ý khác
1. Trò ch i “Nói nhanh
không v p”

-

Chia h c sinh thành các đ i nh 3-5 em, m i l
đ i c 1 đ i di n lên tham gia.

-

Khi giáo viên nói 1 ho c 2 t c a m t thu t ng liên quan
đ n B KH, h c sinh ph i ngay l p t c gi tay giành quy n

tr l i và nói đ y đ c m t /thu t ng đó. H c sinh ph i
ngay l p t c nói ph n còn l i c a t đó. Nh ng ai hoàn
thành đúng s đ c 1 đi m (có th có nhi u đáp án đúng).
Sau m i vòng, các đ i l i c đ i di n m i lên.

-

G i ý: Thiên: Thiên tai, thiên nhiên; Bi n: Bi n đ i khí h u;
B u: B u không khí, B u khí quy n; Hi u: Hi u ng nhà
kính; Ô: oxi, ozon; Khí: khí nhà kính, CO2, N2O, CH4, CFC.

Th i gian: 10’

2. Trò ch i “Tôi là ai?”

20

Giáo viên chia l p thành các nhóm 3-5 em. L n l
c 1 b n lên đ ng tr c l p.

t ch i các

t m i nhóm


Th i gian: 20’

Chu n b :

Lu t ch i:

-

Giáo viên gi th ghi tên 1 khí nhà kính cho nhóm đó quan
sát, nh ng không đ b n h c sinh nhìn th y.

-

Các thành viên trong nhóm s ph i l n l t nêu ra đ c
đi m c a lo i khí đó, giúp b n h c sinh kia tr l i đ c tên
lo i khí đang nói đ n (ho c cách khác: Giáo viên cho b n
h c sinh này nhìn th ghi tên, r i mô t đ c đi m c a lo i
khí đó, giúp các thành viên khác trong nhóm đoán đ c
tên lo i khí đang nói đ n).

-

Yêu c u h c sinh không dùng ti ng n c ngoài, ho c t
trùng v i tên c a khí nhà kính, ho c kí hi u hóa h c.

Th ghi tên các lo i khí
nhà kính

3. Chi u phim

Th i gian: 10’

Clip 2.1.1 - “Em tìm hi u v hi u ng nhà kính”: Gi i thích m t
cách sinh đ ng và d hi u v hi u ng nhà kính và quá trình
nóng lên toàn c u.
Clip 2.2.1 - “Ch t cây”: Ho t đ ng c a con ng i d n t i m t

lo t các tác đ ng đ i v i môi tr ng và h qu c a nó.

4. Thí nghi m v hi u
ng nhà kính

-

(dành cho h c sinh trung
h cc s )

-

Chu n b :
2 cây con, 1 bình th y
tinh trong su t, úp v a
cây con

t 2 cây con c nh nhau

ngoài tr i.

-

Sau đó, giáo viên yêu c u h c sinh úp bình th y tinh trong
su t lên 1 cây con, cây kia đ bình th ng. Giáo viên di n
gi i: Bình th y tinh gi ng nh m t l p khí bao ph quanh
Trái
t.

-

Sau 3 ti ng, giáo viên cho h c sinh mô t l i tr ng thái c a
2 cây con. L u ý m c đ héo úa c a cây con th hi n s
thay đ i v nhi t đ .

-

Giáo viên yêu c u h c sinh th o lu n k t qu thu đ
s thay đ i b ngoài c a 2 cây con.

-

Giáo viên gi i thích: N ng l ng ánh sáng M t Tr i xuyên
qua l p th y tinh làm m không khí bên trong bình. L ng
nhi t này m t ph n b gi l i khi n nhi t đ trong bình
m lên. Quá trình này t ng t nh hi n t ng các khí
nhà kính làm m Trái
t, hay chính là hi u ng nhà kính
(Live&Learn, 2010).

Th i gian: 3h
(thí nghi m nên ti n hành
vào bu i sáng)

Giáo viên gi i thi u cho h c sinh bi t thí nghi m này mô
ph ng hi u ng nhà kính.

cv

21

Bài 2.2 - Các ho t đ ng có tác đ ng tích c c và tiêu c c
t i môi tr ng và khí h u

M c đích:

Sau bài h c này, h c sinh có th :
Xác đ nh đ c các ho t đ ng c a con ng
quan đ n phát th i khí nhà kính.

i liên

Ý th c đ c nh ng hành vi c a cá nhân và c ng
đ ng góp ph n gi m tác đ ng tiêu c c t i môi
tr ng và khí h u.
Th i gian c n thi t:

60 phút

Tài li u h tr :

Thông tin cho giáo viên Ph n 2 - ch đ 2
Tài li u phát tay 2.4, 2.5, 2.6; Clip 2.2.3

Các ho t đ ng chính
1. Kh i đ ng
Th i gian: 10’

-

Giáo viên chu n b các th màu ghi tên ho c dùng các qu
bóng nhi u màu t ng tr ng cho các khí nhà kính.

-

Chia l p thành các nhóm 5-8 em và giao nhi m v : Khi
g i tên đ n khí nhà kính nào (hay tung qu bóng nào), m i
nhóm ph i đ a ra đ c m t ho t đ ng c a con ng i gây
phát th i khí nhà kính đó.

-

Sau các l t ch i, đ i nào li t kê đ c đúng nh t các ho t
đ ng s th ng cu c (Tham kh o Thông tin cho giáo viên
Ph n 2 - ch đ 2 - m c 2.2).

2. Tìm hi u v n đ
Th i gian: 20’

22

2.1 Trò ch i “Truy tìm th ph m”
-

Giáo viên chia c l p thành các nhóm 5-8 em và phát cho
m i nhóm m t b c tranh trong Tài li u phát tay 2.4.

Chu n b :

-

Tài li u phát tay 2.4 - Các
ho t đ ng c a con ng i
và phát th i khí nhà kính

Các nhóm th o lu n trong 10 phút đ tr l i câu h i: M i
đ i t ng/ho t đ ng đ c đánh s trong tranh có tác đ ng
gì đ n môi tr ng và khí h u?

-

H c sinh tr l i và giáo viên nêu đáp án:


(Chu n b nhi u b n sao đ
phát cho các nhóm)

1. Cây (r ng) đ c t o thành ch y u t cacbon. Cây
có kh n ng đ c bi t là t s n xu t th c n cho mình
nh ánh sáng M t Tr i. Trong quá trình này nó hút khí
cacbon đioxit (CO2) qua lá và th i ra khí oxi (O2). Cacbon đ c l u tr l i trong thân, lá và r cây. M i cây có
th tr đ c hàng t n cacbon.
2. Khi tr ng lúa, ru ng ng p n c là m t ngu n phát th i
khí metan (CH4) khá l n vào khí quy n. Theo các nhà
khoa h c, c n thay đ i ph ng th c t i tiêu và thoát
n c đ ng lúa đ gi m thi u l ng phát th i này.
3. nhi u n i, ng i ta ch t cây l y g hay phá r ng
l y đ t ph c v ho t đ ng s n xu t khác. Khi b ch t
b , chúng s “tr l i” ngu n d tr cacbon vào không

khí. Quá trình này có th x y ra t t n u cây b th i
r a ho c x y ra nhanh chóng n u cây b đ t cháy.
4. Các ph ng ti n v n t i nh máy bay, tàu bè, ô tô…
đ u ch y b ng x ng, d u. X ng, d u đ c s n xu t t
d u m , là m t lo i nhiên li u hóa th ch. Nó đ c t o
thành t các khu r ng b chôn vùi cách đây hàng tr m
tri u n m d i lòng đ t. Gi ng nh cây r ng, nhiên
li u hóa th ch ch a đ ng hàm l ng cacbon cao, nên
khi b đ t cháy chúng s th i ra CO2 vào không khí.
5. Các nhà máy s n xu t đi n dùng nhiên li u hóa
th ch (than đá, khí đ t và d u m ) đ cung c p đi n
cho h u h t các thành ph trên th gi i. Quá trình này
“gi i phóng” hàng tri u tri u t n khí CO2 m i ngày.
6. Máy bay là m t trong nh ng ph ng ti n di chuy n
nhanh nh t và bay đ cao hàng ch c kilomet so v i
m t đ t. Chúng tiêu th m t l ng nhiên li u r t l n và
do đó c ng th i ra nhi u khí CO2.
7. Rác th i: Dân s t ng d n đ n l ng rác th i t ng.
Rác th ng đ c chôn xu ng đ t, sau m t th i gian
s b phân h y t o ra khí CO2 và khí CH4. Càng th i ra
nhi u rác, con ng i càng phát th i nhi u khí nhà kính.
8. Gia súc: Ngoài vi c t o ra khí CO2 khi hít th , nh ng
loài đ ng v t n c nh trâu, bò còn t o ra khí CH4 qua
ch t th i và h i. Nhu c u c a con ng i càng t ng thì
các trang tr i gia súc càng phát tri n, v a t ng khí CH4
và làm chuy n đ i đ t tr ng r ng sang ch n th . ây
s là m t ngu n phát th i khí nhà kính vô cùng l n.

Th i gian: 20’

2.2 K chuy n - Ai phát th i khí nhà kính nhi u h n?
-

Giáo viên m i 2 em h c sinh dùng Tài li u phát tay 2.5 k
chuy n: m t em đóng vai Hugo - h c sinh s ng m t n c
phát tri n và m t em đóng vai Lan - s ng m t n c nghèo.

23