SKKN: Khai thác kịch tính trong tác phẩm Rừng xà nu của Nguyễn Trung Thành bằng phương pháp nêu vấn đề.





SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
NĂM HỌC 2000 – 2001

Đơn vò : Trường THPT Châu Văn Liêm
Giáo viên : NGUYỄN VĂN ĐẰNG
Môn : VĂN HỌC

Đề tài :

KHAI THÁC KỊCH TÍNH TRONG TÁC PHẨM RỪNG XÀ NU CỦA
NGUYỄN TRUNG THÀNH BẰNG PHƯƠNG PHÁP NÊU VẤN ĐỀ

I. ĐẶT VẤN ĐỀ :
- Sự lựa chọn phương pháp phân tích bao giờ cũng xuất phát từ cơ sở nội
dung nghệ thuật đặc sắc độc đáo của tác phẩm và yêu cầu của phương pháp
giáo dục mới phát huy tính tích cực học tập của học sinh, có sức lôi cuốn học
sinh tham gia vào quá trình tìm hiểu, khám phá cái hay cái đẹp của tác phẩm.
Sự lựa chọn phương pháp riêng cho từng bài giảng văn cũng góp phần làm cho
giờ học thêm sinh động, đa dạng, tránh sự lập lại nhàm chán.
- Từ suy nghó đó, khi dạy tác phẩm Rừng xà nu của Nguyễn Trung Thành
trong chương trình văn học lớp 12, chúng tôi đi sâu khai thác khía cạnh kòch tính
trong tác phẩm bằng phương pháp nêu vấn đề.
II. CƠ SỞ CỦA VẤN ĐỀ :
- Rừng Xà nu của Nguyễn Trung Thành là một truyện ngắn tương đối dài
(15 trang SGK văn học 12 NXBGD 2000) và là một tác phẩm hay với nhiều giá
trò nội dung tư tưởng nghệ thuật, đặc sắc. Do đó cần phải xác đònh kiến thức
trọng tâm để tránh dàn trải bài học và để giảng trong một thời lượng có hạn.

Phần nào cần phân tích sâu, phần nào lướt qua hoặc gợi ý để học sinh tự tìm lấy
kiến thức.
- Tác phẩm đậm chất sử thi. Nó dựng lên một bức tranh thật hoành tráng
và hào hùng về cuộc đấu tranh vì độc lập tự do của lũ làng Xôman dân tộc Tây
Nguyên bất khuất chống lại sự đàn áp tàn bạo của kẻ thù với nhiều hình tượng
nhân vật anh hùng mà trung tâm là Tnú, con người tiêu biểu cho số phận và
phẩm chất của cộng đồng. Nhà văn đã đặt nhân vật của mình vào hoàn cảnh
của cuộc chiến đấu cực kỳ khốc liệt, đầy máu và nước mắt, phải giải quyết các
mối mâu thuẩn xung đột căng thẳng tột cùng và trong thử thách đấu tranh đó mà

-1-


bộc lộ vẻ đẹp cao cả anh hùng. Cách xây dựng tình huống kòch tính và cách giải
quyết vấn đề của nhà văn cũng đồng thời bật ra chiều sâu tư tưởng tác phẩm.
- Đoạn Tnú xông ra giải cứu cho vợ con rồi bò giặc bắt đốt 10 đầu ngón
tay ở cuối tác phẩm là một trong những đoạn trọng tâm có nhiều kòch tính và
đậm chất sử thi nhất. Ở đây sức nặng nội dung tư tưởng của tác phẩm được dồn
nén và những biểu hiện giá trò nghệ thuật đặc sắc. Do đó cần được khai thác
sâu.
- Phương pháp nêu vấn đề có ưu thế trong việc vận dụng để khai thác
đoạn văn có nhiều tình huống có vấn đề, tạo điều kiện cho học sinh tham gia
xây dựng bài học một cách chủ động, hứng thú và tiếp nhận kiến thức tích cực
phù hợp với phương pháp giáo dục mới lấy học sinh làm trung tâm.
III. CÁC BƯỚC LÊN LỚP :
Bài học trong 3 tiết, tiết 1 được sử dụng để giải quyết một số vấn đề về
tác giả, hoàn cảnh, sáng tác, tóm tắt truyện, ý nghóa biểu tượng của cây xà nu.
* Hệ thống câu hỏi :

+ Xuất phát từ đâu mà dẫn

đến việc vợ con Tnú bò bắt ?
+ Ý đồ của giặc khi tìm bắt
Tnú ?

+ Hành động và ý đồ của
đòch đặt Tnú và một tình
thế?
- Ra cứu vợ con
- Trốn tránh, ẩn mặt.
+ Phân tích tính cách quyết
liệt của cuộc đấu tranh
giữa hai xung độ mâu thuẩn

- Tiết 2,3 : Chủ yếu phân tích tính cách nhân
vật Tnú thông qua khai thác bi kòch cuộc đời
của anh, tư tưởng chủ đề tác phẩm và hình
tượng một số nhân vật khác
1/ Tình huống dẫn tới bi kòch :
Tnú thực hiện lời dạy của anh Quyết, cùng
bọn thanh niên trong làng mài dao chuẩn bò
chiến đấu. Tnú, người lãnh đạo lũ làng, trở
thành cái gai nhọn, cần phải tiêu diệt “con cọp
đó…” không bắt được Tnú, thằng Dục quay ra
bắt vợ con Tnú để uy hiếp Tnú ra mặt “Bắt
được cọp cái và cọp con tất sẽ dụ được con cọp
đực trở về”
2/ Nút kòch 1 : Tnú và việc vợ con bò bắt
Đặt Tnú trong một tình thế khó xử : phải
giải quyết xung đột một bên là việc cứu vợ con
và việc ẩn mặt. Đó là mâu thuẩn đối kháng,

giữa tình yêu và lý tưởng chiến đấu.
* Phát triển kòch tính :
- Tnú biết được âm mưu của kẻ thù (nghe rõ
câu nói của thằng Dục) nhưng tận mắt nhìn

-2-


trong Tnú. Chứng minh ?

+ Trong tình thế này, theo
em nên để Tnú ra cứu vợ
con hay không ? Lý do ?
+ Nhận xét và cách giải
quyết nút kòch của tác giả.
+ Lai lòch Tnú và tính cách
nhân vật trước và sau.
+ Tình cảm thiêng liêng với
người vợ (gắn bó sâu sắc.
+Kết quả hành động của
Tnú ? Nguyên nhân thất
bại? Bài học

+ Nhận xét về ý đồ của
giặc khi hành hạ Tnú ?

+ Tính cách quyết liệt của

thấy hành động tàn bạo của kẻ thù đối với vợ
con. Chi tiết Mai lấy thân mình che chở cho

con và hứng trần đòn cây sắt một cách đau khổ
tuyệt vọng cho thấy sự tàn bạo thâm độc của
kẻ thù…
- Cuộc đấu tranh quyết liệt trong tự thân
Tnú “bỏ góc cây vả … bứt hàng chục trái vả …
anh chồm dậy …con mắt bây giờ là 2 cục lửa …”
Đó chính là cuộc đấu tranh giữa lý trí và tình
cảm căng thẳng.
* Gỡ nút :
- Tình yêu thương vợ con phát triển đến tột
đỉnh lấn át lý trí sáng suốt, Tnú đã nhảy ra giải
cứu vợ con.
- Hành động của Tnú hợp lý, phù hợp với sự
phát triển logic tình cảm và nhất quán với tính
cách nhân vật. Tnú một con người dũng cảm và
giàu tình nghóa.
* Kết quả :
Thằng đòch nằm ngữa ra giữa sân, Tnú ôm
vợ con vào lòng. Nhưng vợ anh đã chết và anh
lọt vào tay giặc.
* Nguyên nhân và ý nghóa :(qua lời của cụ
Mết)
Tnú tay không giữa quân giặc đầy vũ khí,
chỉ có sự dũng cảm, chí căm thù, và sự liều lónh
mù quáng thì chưa đủ sức mạnh để chiến thắng
quân thù.
* Bài học rút ra :
“Chúng nó đã cầm súng mình phải cầm
giáo” (nếu không muốn cúi đầu nô lệ)
3/ Nút kòch 2 : Tnú bò giặc đốt 10 ngón tay

- Ý đồ của bọn giặc : Không giết Tnú ngay
mà đốt 2 bàn tay Tnú để răn đe dân làng thủ
tiêu tinh thần đấu tranh (đứa nào muốn cầm
rựa, cầm giáo thì coi bàn tay thằng Tnú)

-3-


cuộc chiến đấu ? Những
- Thủ đoạn tàn bạo thâm độc…
mâu thuẩn xung đột đối với
- Tính cách kòch tính lần này quyết liệt hơn,
Tnú ? (Trời ơi)
Tnú phải chống chọi lại với nỗi đau thể xác,
vừa phải bảo vệ lý tưởng cách mạng của mình
+ Đọc đoạn trích và giá trò gắn liền với vấn đề sống còn của bản thân.
nghệ thuật đoạn trích.
- Cuộc chiến đấu diễn ra quyết liệt trong tự
thân Tnú được miêu tả trong một đoạn văn đầy
nghệ thuật “trời ơi, cha mẹ ơi … không” thể
hiện sống động cuộc vật lộn với nỗi đau thể
xác để giữ vững phẩm chất người chiến só cộng
sản.
- Theo em, nút kòch này nên * Gỡ nút :
giải quyết như thế nào ?
- Tnú được lũ làng xông ra giải cứu và bọn
- Tnú chết ?
giặc bò giết chết.
- Kẻ thù thay đổi thái độ ?
- Mâu thuẩn được giải quyết hợp lý, đúng

- Cách giải quyết của NTT
lúc khi xung đột phát triển đến đỉnh cao nhất
hợp lý ?
(Tnú sắp chết) lòng căm thù tột độ, khi kẻ thù
đắc thắng …
- Cách giải quyết phù hợp logic phát triển
của truyện : Tnú, người con của lũ làng
Xôman, nỗi đau của Tnú có sự đồng cảm của
lũ làng, chuyện mài dao của lũ làng đã chuẩn
bò trước.
- Vì sao cụ Mết hiệu lệnh ?
- Một kết cục thỏa đáng, hợp lý phù hợp với
- Phẩm chất Tnú qua đoạn
quy luật của cuộc sống, những kẻ gây tội ác đã
trích ?
phải đền tội, phẩm chất người anh hùng được
khẳng đònh.
- Bài học kinh nghiệm rút * Bài học rút ra :
Cầm vũ khí đứng lên chiến đấu mới chiến
ra?
thắng, lời anh Brôi, lời hiệu lệnh của cụ Mết và
phong trào đồng khởi.
- Qua đoạn văn đầy kòch * Tư tưởng chủ đề tác phẩm :
- Chứng minh sự đúng đắn của chân lý.
tính và cách giải quyết vấn
- Biểu dương tinh thần quật cường, bất khuất
đề, em hiểu gì về thái độ
của nhà văn khi miêu tả và của các dân tộc Tây Nguyên.
- Khẳng đònh con đường vũ trang chiến đấu
điều gì nhà văn muốn đặt

-4-


ra trong hoàn cảnh cuộc là con đường sống còn của dân tộc (phải dùng
chiến đấu của dân tộc ta ?
bạo lực cách mạng để chống lại bạo lực phản
cách mạng.
IV. KẾT QUẢ HỌC TẬP :
- Vận dụng phương pháp nêu trên vấn đề và khai thác khía cạnh kòch
tính trong việc phân tích tác phẩm tự sự đạt được hiệu quả :
- Học sinh bò lôi cuốn vào các tình huống có vấn đề. Do đó khơi dậy
được hứng thú học tập, trong suy nghó, tìm tòi, giải quyết vấn đề. Từ đó tiếp thu
kiến thức một cách chủ động, nhận ra được những hạn chế thiếu sót trong cách
giải quyết của mình và thấy được tài năng độc đáo của nhà văn.
- Tiết học trở nên sinh động hơn, khắc phục được sự dàn trải bài học một
cách đơn điệu trong phương pháp thuyết giảng, thụ động.
V. KINH NGHIỆM RÚT RA :
- Phương pháp tích cực bao giờ cũng đòi hỏi học sinh có sự nghiêm túc
trong thái độ học tập. Có sự chuẩn bò bài trước một bước, đặc biệt là đối với
việc phân tích tác phẩm tự sự dài như đọc, tóm tắt cốt truyện, chuẩn bò, phần
hướng dẫn học tập trong sách giáo khoa.
- Một vài phần nội dung chỉ dạy lướt qua, hoặc giới thiệu cho học sinh để
dành thời gian đi sâu vào trọng tâm bài học, không dàn đều …
- Sử dụng phương pháp nêu vấn đề khai thác tình huống có lựa chọn
trong việc phân tích những trích đoạn tự sự có kòch tính, có thể vận dụng ở tác
phẩm khác như hồi trống cổ thành (Tam quốc diễn nghóa) văn học lớp 10.
NGƯỜI VIẾT

NGUYỄN VĂN ĐẰNG

-5-