Nhân vật nữ trong tác phẩm của ernest hemingway từ góc độ nữ quyền luận chuyên ngành lí luận văn học (TT)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI

LÊ LÂM

NHÂN VẬT NỮ TRONG TÁC PHẨM
CỦA ERNEST HEMINGWAY
TỪ GÓC ĐỘ NỮ QUYỀN LUẬN

Chuyên ngành: Lí luận văn học
Mã số

: 62.22.01.20

TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGỮ VĂN

HÀ NỘI, 2015


LUẬN ÁN ĐƯỢC HOÀN THÀNH TẠI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI

Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. LÊ HUY BẮC
Phản biện 1: PGS.TS. Trần Khánh Thành
Trường Đại học KHXH&NV - ĐHQG Hà Nội
Phản biện 2: PGS.TS. Nguyễn Văn Dân
Viện Thông tin KHXH - Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam
Phản biện 2: TS. Nguyễn Thị Kiều Anh
Trường ĐHSP Hà Nội 2

Luận án sẽ được bảo vệ trước hội đồng chấm luận án họp tại

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, 136 Xuân Thuỷ, Cầu Giấy, Hà Nội
vào

giờ

ngày

tháng

năm 2015

Có thể tìm đọc luận án tại
-

Thư viện Quốc gia Hà Nội

-

Thư viện Trường Đại học Sư phạm Hà Nội


1

MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
1.1. E. Hemingway (1899 – 1961) là nhà văn lớn của nhân loại thế
kỉ XX. Ông để lại ấn tượng mạnh mẽ trong người đọc không chỉ ở các
sáng tác văn chương mà còn qua chính cuộc đời mình.
1.2. E. Hemingway luôn có những tìm tòi, khám phá để phản ánh lên
trang viết của mình sự đa dạng của cuộc sống con người. Để lại cho nhân

loại một di sản văn học tuy không nhiều về số lượng, không phong phú
về thể loại, nhưng E. Hemingway đã chuyển tải được nhiều vấn đề bức
thiết, có tính muôn thuở của nhân loại trong tác phẩm của mình.
1.3. Tại Việt Nam, E. Hemingway là một trong số ít những nhà văn
nước ngoài được đầu tư dịch thuật, nghiên cứu kỹ nhất. Con số đầu sách
xuất bản và đặc biệt là số lần dịch lại các tác phẩm của ông đã cho thấy
mối quan tâm của độc giả, những người làm công tác nghiên cứu, phê
bình, dịch thuật… đối với nhà văn này.
1.4. Nhiều ý kiến nhận định về một “thế giới đàn ông không có đàn
bà” trong các tác phẩm của E. Hemingway. Có ý kiến cho rằng E.
Hemingway có ác cảm với phụ nữ.
Triển khai đề tài, chúng tôi mong muốn mang tới một cái nhìn đầy
đủ hơn về nhân vật nữ trong tác phẩm của E. Hemingway. Chứng minh
một khía cạnh khác: trong thế giới hình tượng mà E. Hemingway xây
dựng, nữ nhân vật vẫn chiếm một vị trí quan trọng như một phần tất yếu
của cuộc sống. Nhân vật nữ trong các tác phẩm của ông đã góp phần
không nhỏ trong việc chuyển tải ý đồ nghệ thuật của nhà văn.
1.5. Các nhà nghiên cứu nước ngoài đã vận dụng lí thuyết phê bình
văn học nữ quyền để nhìn nhận về nhân vật nữ trong tác phẩm của
Hemingway, đặc biệt là những năm cuối thế kỉ XX, đầu thế kỉ XXI
phương thức này trở thành phổ biến. Nó tạo nên những cách nhìn nhận


2
mới, tranh luận mới trong việc nghiên cứu tác phẩm của E. Hemingway
đối với cả những vấn đề tưởng như đã an bài.
2. Đối tượng, nhiệm vụ, phạm vi nghiên cứu
2.1. Đối tượng nghiên cứu
Luận án nghiên cứu nhân vật nữ của E. Hemingway trong truyện
ngắn và tiểu thuyết, để làm nổi bật các hình tượng nhân vật nữ đặc thù

của E. Hemingway và những vấn đề có liên quan.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
– Khái lược, tổng hợp lại những nét chính của lí thuyết nữ quyền.
– Xác định hệ thống nhân vật nữ và vai trò của chúng trong tác
phẩm của E. Hemingway.
– Từ lí thuyết “phê bình nữ quyền”, lý giải một số đặc điểm về nhân
vật nữ trong tác phẩm của E. Hemingway.
– Định dạng nhân vật nữ của E. Hemingway trong truyền thống văn
học Mỹ.
2.3. Phạm vi nghiên cứu
Luận án tập trung nghiên cứu những tác phẩm của E. Hemingway đã
được dịch ở Việt Nam, có đối chiếu nguyên bản (khi cần thiết) và mở
rộng sang những tác phẩm khác chưa được dịch.
3. Phương pháp nghiên cứu
Chúng tôi vận dụng một số phương pháp cơ bản sau: Phương pháp
hệ thống; Phương pháp so sánh đối chiếu; Phương pháp phân tích, tổng
hợp; Phương pháp lịch sử; Phương pháp liên ngành.
4. Đóng góp của luận án
4.1. Luận án là công trình đầu tiên ở Việt Nam nghiên cứu về nhân
vật nữ trong tác phẩm của E. Hemingway một cách hệ thống.
4.2. Hệ thống hóa một số nét về hình tượng nhân vật nữ trong tiến
trình văn học Mỹ.
4.3. Làm rõ vấn đề nhân vật nữ trong tác phẩm của E. Hemingway.


3
4.4. Cung cấp thêm một cách tiếp cận tác phẩm của E. Hemingway.
5. Cấu trúc của luận án
Để nghiên cứu đề tài, ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục, tài liệu
tham khảo, chúng tôi triển khai luận án theo bốn chương như sau:

Chương một: Tổng quan vấn đề nghiên cứu
Chương hai: Khái niệm Nữ quyền luận và nhân vật nữ của Ernest
Hemingway trong truyền thống nữ quyền văn học Mỹ
Chương ba: Tương quan nhân vật nữ - nam
Chương bốn: Nữ quyền qua định dạng kiểu nhân vật nữ


4
Chương 1

TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
1.1. Các công trình nghiên cứu trong nước về Hemingway
Chúng ta đã trải qua chặng đường hơn nửa thế kỉ tiếp nhận và
nghiên cứu tác phẩm của Hemingway. Ông là một trong số những tác giả
văn học nước ngoài được nghiên cứu nhiều nhất tại Việt Nam. Nhiều nội
dung trong tác phẩm của Hemingway đã được đề cập, tuy nhiên vấn đề
nhân vật nữ trong tác phẩm của ông chưa được nghiên cứu một cách toàn
diện, thỏa đáng.
Có thể thấy ở giai đoạn đầu tiên, giới nghiên cứu tập trung giới thiệu
về thân thế, cuộc đời, các tác phẩm tiêu biểu của Hemingway. Giai đoạn
sau, tập trung vào các nội dung: Nguyên lí Tảng băng trôi, nghệ thuật đối
thoại, nghệ thuật độc thoại nội tâm, nghệ thuật tượng trưng, nghệ thuật
thể hiện nhân vật, nghệ thuật sử dụng không gian, thời gian... Chưa có
công trình nào lựa chọn nhân vật nữ trong tác phẩm của Hemingway như
một khách thể độc lập để nghiên cứu.
Dưới đây, chúng tôi điểm qua một số nội dung có liên quan:
Năm 1985, ở phần lời giới thiệu cuốn Ernest Hemingway – Một
ngày chờ đợi do Hội Văn nghệ Nghĩa Bình xuất bản, Mai Quốc Liên đã
nói về khuynh hướng xã hội thể hiện qua nhân vật Magaret (Magot)
trong tác phẩm Cuộc đời hạnh phúc ngắn ngủi của Francis Macomber.

Năm 1992, giáo trình Văn học phương Tây (tập 3) ra đời,
Hemingway mới chính thức được giảng dạy ở nhà trường Việt Nam. Tác
giả Đặng Anh Đào đã có những nhận định về nhân vật trong Giã từ vũ
khí và Chuông nguyện hồn ai. Đây là gợi ý thiết thực để chúng tôi dựa
vào khi đánh giá nhân vật nữ.
Năm 1997, Phan Quang Định viết cuốn Cuộc đời sôi động đam mê
của Hemingway. Cuốn sách đã cung cấp một số nội dung quan trọng, đặc
biệt là thông tin về các mối quan hệ của Hemingway với phụ nữ.
Lê Đình Cúc trong các ông trình nghiên cứu của mình, đặc biệt là ở


5
cuốn Tiểu thuyết của Hemingway, xuất bản năm 1999 đã có những nhận
định trực tiếp về nhân vật nữ trong tác phẩm của Hemingway.
Lê Huy Bắc tiếp tục khái quát nội dung này trong cuốn Ernest
Hemingway – Núi băng và hiệp sỹ, nhà xuất bản Giáo dục ấn hành năm 1999.
Năm 2001, nhà xuất bản Giáo dục phát hành cuốn Hemingway
những phương trời nghệ thuật do Lê Huy Bắc tuyển chọn. Một số tác giả
có bài viết trong cuốn sách này như Lê Nguyên Cẩn, Đỗ Hải Phong, Lê
Tây... đã đề cập đến nhân vật nữ và những vấn đề có liên quan.
Dẫu còn sơ lược nhưng một số nhận xét đã nêu đúng những đặc
điểm về nhân vật nữ trong các tác phẩm của Hemingway. Đặc biệt, hai
nhà nghiên cứu Lê Đình Cúc, Lê Huy Bắc đã có những kiến giải cụ thể,
chính xác, khoa học về nhân vật nữ trong tác phẩm của ông.
1.2. Các công trình nghiên cứu ở nước ngoài về Hemingway
Việc nghiên cứu nhân vật nữ trong các tác phẩm của Hemingway ở
nước ngoài đã được chú trọng hơn nhiều so với Việt Nam. Mặc dù,
chúng tôi chưa tìm thấy những công trình độc lập về nhân vật nữ trong
tác phẩm của Hemingway nhưng có rất nhiều bài viết, nhận định về nội
dung này.

Cuốn Tuyển tập các tiểu luận phê bình về Hemingway (Hemingway: A
Collection of Critical Esays) do Robert P. Weeks biên soạn, xuất bản năm
1962. Ở hai bài Đàn ông không đàn bà (Men without Women) của Leslie
Fiedler và Tình chết trong “Mặt trời vẫn mọc” (The Death of love in “The
Sun also Rises”) của Mark Spilka, các tác giả đã đề cập đến một số đặc
điểm xây dựng nhân vật trong tác phẩm của Hemingway. Lí giải cách thức
thể hiện nhân vật nữ qua hình tượng nhân vật Brett ở Mặt trời vẫn mọc.
Cuốn Ernest Hemingway: Tiếp nhận phê bình (Ernest Hemingway:
The Critical Reception), do Robert O. Stephens biên tập, ấn hành năm
1977, trong khi nhận định về cốt truyện, cách thức xây dựng nhân vật,
quan hệ giữa các nhân vật trong Mặt trời vẫn mọc, người viết đã có
những kiến giải đáng lưu ý về mối quan hệ giữa các nhân vật nữ và nhân
vật nam.


6
Năm 1983, A. Robert Lee biên soạn cuốn Ernest Hemingway:
Những tiểu luận mới (Ernest Hemingway: New Critical Essays). Cuốn
sách tập hợp một số tiểu luận về những tác phẩm tiêu biểu của
Hemingway như Trong thời đại chúng ta, Mặt trời vẫn mọc, Giã từ vũ
khí, Chuông nguyện hồn ai... các nhà nghiên cứu đã điểm qua những đặc
điểm về nhân vật nữ. Đặc biệt là hai nhân vật Brett trong Mặt trời vẫn
mọc và Catherine trong Giã từ vũ khí.
Năm 1984, Đại học Wisconsin ấn hành cuốn Ernest Hemingway –
Nhà văn trong bối cảnh (Ernest Hemingway – The Writer in Context) do
James Nagel biên soạn. Đáng chú ý là bài Phụ nữ và đánh mất vườn địa
đàng, huyền thoại của Hemingway (Women and the Loss of Eden
Hemingway’s Mythology) của Carol H. Smith. Tác giả nói về vai trò
không thể phủ nhận của nhân vật nữ trong tác phẩm của Hemingway.
Năm 1990, Jackson J. Benson biên soạn Những cách tiếp cận phê bình

mới với truyện ngắn của Ernest Hemingway (New Critical Approaches to
the Short Stories of Ernest Hemingway). Cuốn sách tập hợp nhiều bài viết
thể hiện những điểm nhìn nhận mới trong tiếp nhận truyện ngắn của
Hemingway trong đó nhân vật nữ đóng vai trò quan trọng.
Trong cuốn Chú giải “Mặt trời vẫn mọc” (“The Sun Also Rises”
Notes), xuất bản tại New York năm 1991, Gary Carey đã tóm lược về
tiểu sử nhân vật Brett và nêu một số đặc trưng về ngoại diện cũng như
tính cách của nhân vật này.
Tình hình nghiên cứu nhân vật nữ trong tác phẩm của Hemingway
và những vấn đề có liên quan thật sự khởi sắc trong những năm cuối thế
kỉ XX và thập kỉ đầu tiên của thế kỉ XXI.
Năm 1996, Đại học Cambridge phát hành cuốn Cẩm nang
Cambridge về Ernest Hemingway (The Cambridge Companions to
Ernest Hemingway). Đáng chú ý là bài Brett và những người đàn bà
khác trong “Mặt trời vẫn mọc” (Brett and the Other Women in “The
Sun Also Rises”) của James Nagel và Hemingway và lịch sử giới tính
(Hemingway and Gender History) của Rena Sanderson. Các bài viết tập


7
trung phân tích đặc điểm cũng như phân loại nhân vật nữ trong tác phẩm
của Hemingway.
Năm 2000, Linda Wagner–Martin biên soạn cuốn Hướng dẫn biên
niên về Hemingway (Historical Guide to Ernest Hemingway). Một số bài
viết đề cập đến vấn đề giới tính trong tác phẩm của Hemingway như:
Thời trang của nam tính (The fashion of Machismo) của Marilyn Elkins,
Đào tạo giới tính của Hemingway (Hemingway’s Gender Training) của
Jamie Barlowe...
Không thể không kể đến cuốn Hemingway và phụ nữ – Phê bình nữ
và tiếng nói nữ (Hemingway and Women – Female Critical and the

Female Voice), do Lawrence R. Broer và Gloria Holland biên soạn, Đại
học Alabama ấn hành năm 2002. Cuốn sách tập hợp nhiều bài viết của
các nhà nghiên cứu nữ về Hemingway và các tác phẩm của ông.
Cũng bàn về vấn đề giới tính trong tác phẩm Hemingway, cuốn Cái
nhìn phê bình hiện đại về Ernest Hemingway của Bloom (Bloom’s
Modern Critical Views Ernest Hemingway) do nhà xuất bản Chelsea
House ấn hành năm 2005 có tổng hợp bài Santiago và người phụ nữ bất
diệt: Xác định giới Biển trong “Ông già và biển cả” (Santiago and the
Eternal Feminine: Gendering La Mar in “The Old Man and the Sea”)
của Susan F. Beegel.
Cuốn Ernest Hemingway: Nam tính và khổ dâm (Ernest Hemingway:
Machismo and Masochism) của Richard Fantina do Palgrave Macmillan
ấn hành năm 2005 đề cập nhiều đến vấn đề mã hóa và giải mã các hình
ảnh đại diện cho man (đàn ông) và women (đàn bà) trong tác phẩm của
Hemingway, lí giải sự vắng bóng phụ nữ và sự thống trị của các giá trị
biểu trưng cho nam giới như đi săn, đấu bò, đấu quyền Anh...
Linda Wagner–Martin tiếp tục cho xuất bản cuốn Ernest
Hemingway: Cuộc đời văn chương (Ernest Hemingway: A Literary Life)
vào năm 2007. Đây là một số ít trong bài viết đã cung cấp những tư liệu
quan trọng về cuộc đời cũng như vấn đề giới tính, nhân vật nữ trong tác
phẩm của Hemingway.


8
Năm 2007, Bloom biên tập cuốn Hướng dẫn của Bloom về “Mặt
trời vẫn mọc” của Hemingway (Bloom’s Guides Ernest Hemingway’s
“The Sun also ries”). Trong sách này có bài Mimi Reisel Gladstein nhìn
nhận Brett như người đàn bà phá hoại bất diệt của Hemingway (Mimi
Reisel Gladstein on Brett as Hemingway’s Destructive Indestructible
Woman) và bài James Nagel nhìn nhận những người phụ nữ khác

(James Nagel on the Other Women) thể hiện những đánh giá về nhân vật
nữ trong tiểu thuyết Mặt trời vẫn mọc.
Năm 2010, Bloom tiếp tục cho in cuốn Hướng dẫn của Bloom về
“Giã từ vũ khí” của Hemingway (Bloom’s Guides Ernest Hemingway’s
A Farewell to Arms”). Bài Richard Fantina nhìn nhận Catherine như
người đàn bà của Hemingway (Richard Fantina on Catherine as a
Hemingway’s Woman) có những kiến giải tương đối cụ thể về nhân vật
nữ chính trong Giã từ vũ khí.
Gần đây nhất, trong cuốn Cái nhìn phê bình hiện đại của Bloom về
Hemingway (Bloom’s Modern Critical Views Ernest Hemingway) Đại
học Yale ấn hành năm 2011, ta cũng bắt gặp nhiều bài viết có đề cập đến
giới tính hoặc nhân vật nữ trong tác phẩm của Hemingway.
Điểm qua những công trình nghiên cứu về nhân vật nữ trong tác
phẩm Hemingway qua mảng tư liệu tiếng Anh, có thể thấy các nhà
nghiên cứu nước ngoài tập trung từ hai phương diện chính để nhìn nhận
đánh giá nhân vật nữ: Xuất phát từ cái nhìn nữ quyền; xuất phát từ hoàn
cảnh xuất thân và những dữ liệu mang dấu ấn phân tâm của Hemingway.
Qua đó, chúng ta có thể thấy cái nhìn sâu sắc của Hemingway về thân
phận người phụ nữ cũng như mối quan hệ phức tạp giữa hai giới đàn ông
– đàn bà trong tác phẩm của ông.


9
Chương 2

KHÁI NIỆM NỮ QUYỀN LUẬN VÀ
NHÂN VẬT NỮ CỦA ERNEST HEMINGWAY TRONG
TRUYỀN THỐNG NỮ QUYỀN VĂN HỌC MỸ
Theo quan điểm của chúng tôi, nữ quyền tác động đến Hemingway
trên hai phương diện: như một thực thể xã hội, đời sống, đối tượng miêu

tả của văn chương và như một nhân tố chi phối phương thức kiến tạo
nhân vật nói chung và nhân vật nữ của Hemingway nói riêng.
2.1. Khái niệm “nữ quyền luận”
Trước hết chúng tôi minh định một số khái niệm cơ bản:
Nữ quyền luận là khái niệm liên quan đến những vấn đề khái quát
nhất mang tầm triết học và văn hóa về việc bất bình đẳng giới và cuộc
đấu tranh đòi bình đẳng của phụ nữ với nam giới, cũng như thiết lập
những tiêu chuẩn riêng của phụ nữ trong cuộc sống...
Trong luận án này, khái niệm nữ quyền luận được chúng tôi giới hạn
ở phạm vi phê bình văn học nữ quyền. Những nội dung dưới đây được
chúng tôi tổng thuật từ các công trình của Phương Lựu, Lê Huy Bắc,…
các công trình nước ngoài được dịch ra tiếng Việt và khảo cứu một số
khái niệm về nữ quyền luận trong các từ điển và sách chuyên luận
chuyên ngành.
Nữ quyền, hiểu một cách cơ bản nhất là “Quyền bình đẳng của phụ nữ
trên mọi lĩnh vực kinh tế, xã hội, giáo dục...”. Các nhà nghiên cứu thường
thống nhất rằng nếu hiểu ở cấp độ rộng thì khái niệm nữ quyền là quyền lợi
của người phụ nữ đặt trong mối tương quan với quyền lợi của nam giới để
đạt đến cái gọi là nam nữ bình quyền. Ở cấp độ hẹp thì nữ quyền có liên
quan đến các khái niệm như giới tính, phái tính trong văn học.
Nữ quyền hướng tới là sự bình đẳng nam nữ, đồng thời tạo ra hệ quy
chuẩn riêng, khẳng định nét đặc thù của nữ giới.
Nữ quyền luận là sản phẩm của phong trào đấu tranh đòi quyền bình
đẳng cho phụ nữ, một trong những phong trào đấu tranh lâu dài và rộng


10
khắp nhất của lịch sử nhân loại. Dấu mốc quan trọng để khẳng định sự ra
đời của chủ nghĩa nữ quyền là các phong trào cách mạng tư sản cận đại.
Gắn liền với nó là những phong trào đấu tranh của phụ nữ về đòi hỏi

được hưởng các quyền và lợi ích như nam giới.
Xuất thân từ các phong trào xã hội, gắn liền với những thay đổi của
xã hội (về nhận thức, thể chế, quốc gia, dân tộc…), những vấn đề liên
quan đến nữ quyền do vậy cũng luôn luôn có những biến đổi. Có lẽ
phương diện lý thuyết nữ quyền phù hợp nhất để xem xét vấn đề nhân
vật nữ của Hemingway là phương diện mang tính khởi thủy của nữ
quyền – Quyền của phụ nữ.
2.2. Nữ quyền và hình tượng nhân vật nữ trong văn học Mĩ
Như đã nêu, Mĩ là một trong những nơi các phong trào đòi quyền lợi
cho phụ nữ diễn ra một cách mạnh mẽ và quyết liệt nhất. Cũng do đó nơi
đây được coi là điểm phát tích hoặc ủng hộ mạnh mẽ những vấn đề lí
thuyết văn học có liên quan đến nữ quyền.
Đến Hemingway, nhân vật nữ trong tiến trình văn học Mỹ đã trải
qua một chặng đường dài để hoàn thiện. Nếu nhìn nhận dưới cái nhìn của
phê bình văn học nữ quyền, nhân vật nữ trong các tác phẩm văn học Mỹ
từ thời kỳ lập quốc đã cho thấy chặng đường đấu tranh giành quyền lợi,
xác lập vị thế thế chính trị, xã hội cho nữ giới.
Nếu xét riêng hình tượng nhân vật nữ trong tác phẩm của
Hemingway, đặt nó vào dòng chảy của văn học Mỹ, có thể thấy ông đã
cống hiến rất lớn trong việc đổi mới phương thức thể hiện loại hình
tượng nhân vật này. Dường như ở Hemingway đã có sự dung hòa về
những đặc điểm trong cách xây dựng nhân vật nữ của các nhà văn Mỹ.
2.3. Ảnh hưởng của tư tưởng nữ quyền với phương thức thể hiện
nhân vật nữ của Ernest Hemingway
Hemingway có một tiểu sử hầu như gắn liền với “nữ quyền”. Ngay
từ thời thơ ấu, nhà văn đã được chứng kiến cái gọi là nữ quyền ngay ở
gia đình mình: Bà ngoại, mẹ, những người dì của ông là những nhà hoạt
động xã hội tích cực ủng hộ các phong trào đấu tranh giành quyền lợi

11
cho phụ nữ.
Khi trưởng thành, tham gia vào giới sáng tác, Hemingway cũng
được tiếp xúc nhiều với các nhà văn theo xu hướng nữ quyền, thậm chí
trong số đó có người còn góp phần định hướng cách viết, đỡ đầu văn
chương cho ông.
Cái ảnh hưởng trực tiếp đến Hemingway từ cuộc sống đến văn
chương là những nội dung thuộc tư tưởng của chủ nghĩa nữ quyền chứ
không phải đơn thuần phê bình nữ quyền trong văn chương. Nữ quyền
như là một khách thể của cuộc sống để Hemingway miêu tả nhiều hơn là
yếu tố lý thuyết văn chương chi phối sáng tác của nhà văn.
Tiểu kết
Tổng hợp một số đặc trưng của nữ quyền luận đã được các nhà
nghiên cứu đề cập, chúng tôi mong muốn chỉ ra những sự tương quan và
ảnh hưởng của nó tới phương thức xây dựng hình tượng nhân vật nữ của
Hemingway. Đến ông, nữ quyền đã trải qua một chặng đường dài để phát
triển cả về mặt xã hội và những lí thuyết mà nó kiến tạo. Tuy nhiên, có
thể thấy, giai đoạn nhà văn sống và sáng tác là giai đoạn mà quyền của
người phụ nữ cùng với hệ thống lí thuyết đảm bảo cho các hoạt động của
nó đạt được những kết quả nổi bật. Hemingway đã chứng kiến điều đó và
phản ánh lên trang viết của mình. Nhân vật nữ của ông đã mang hơi thở
của nữ quyền như một lẽ tất yếu của cuộc sống xã hội.


12
Chương 3

TƯƠNG QUAN NHÂN VẬT NỮ – NAM
Không khó để nhận ra thế giới đàn ông – nhân vật nam trong các tác
phẩm của Hemingway xuất hiện ở thế áp đảo về số lượng. Có thời điểm

các nhà phê bình nữ quyền quy kết Hemingway có thành kiến giới tính
ngay trong mối tương quan nam nữ bất bình thường này. Tuy nhiên, nếu
lấy một số tiêu chí của nữ quyền để xem xét, số lượng ít ỏi nhân vật nữ
không hề làm lu mờ đi vai trò của họ.
3.1. Nhân vật nữ - nam nhìn từ số lượng
Khảo sát hơn năm mươi truyện ngắn và 8 tiểu thuyết của
Hemingway, số lượng nhân vật nữ có tên chưa tới con số 30. Số lượng
nhân vật nữ không tên cũng tương đương như vậy. Nếu chia theo tỉ lệ,
khoảng 2 tác phẩm của Hemingway mới có một nhân vật nữ xuất hiện. Ở
góc độ nhân vật trung tâm, cả tiểu thuyết và truyện ngắn của Hemingway
có 8 nữ nhân vật.
Lí giải điều này, có ý kiến cho rằng sở dĩ có sự khập khiễng “âm
thịnh dương suy” trong tác phẩm của Hemingway là do ông có mối ác
cảm với phụ nữ. Một số công trình nghiên cứu ở nước ngoài đã khẳng
định điều này.
Từ hiện tượng phụ nữ ít xuất hiện trong tác phẩm của Hemingway,
nếu có thì đầy đa đoan, trắc trở, có khi là mối di họa cho những người
đàn ông. Một số nhà nghiên cứu đi đến kết luận rằng đây là một hình
thức “trả thù” hay chí ít là “phản ứng” của Hemingway với giới nữ.
Nếu chỉ nhìn nhận như vậy quả thật rất khiên cưỡng. Thực tế sáng
tác văn chương cho thấy không phải lúc nào không thích một ai đó thì
nhà văn sẽ không cho họ xuất hiện trên trang viết của mình hoặc để cho


13
những mẫu người như vậy bị hành hạ, hoặc trở thành ác nhân.
Nhìn vào các mảng nội dung lớn mà E. Hemingway thể hiện: Đấm
bốc, săn bắn, chiến tranh, đấu bò... ta thấy có rất ít sinh cảnh cho các
nhân vật nữ. Ở một khía cạnh nhất định, việc không để các nhân vật nữ
xuất hiện nhiều còn chứng minh ngược lại những cáo buộc đã nêu trên.

Nó chứng tỏ Hemingway có những ưu ái rõ ràng với phụ nữ.
3.2. Mối quan hệ nam nữ và những bất thường về tình dục, giới
tính
Mối quan hệ nữ - nam trong tác phẩm của Hemingway, bộc lộ nhiều
điểm bất thường về tính dục và giới tính. Chính sự bất thường này trên một
phương diện nào đó lại góp phần bộc lộ, xác lập vai trò của nữ nhân vật.
Tình dục và vấn đề giới tính trong tác phẩm của Hemingway đã sớm
được các nhà nghiên cứu nước ngoài đề cập. Đặc biệt là trong vòng
những năm đầu thế kỉ XXI cho đến gần đây. Với nhiều tư liệu được công
bố về cuộc đời thực của Hemingway, sự mở rộng các xu hướng nghiên
cứu đã tạo nên điều kiện để nhìn nhận vấn đề một cách cụ thể, khách
quan hơn. Ở nội dung này, các nhà nghiên cứu đã tập trung phân tích về
dấu ấn khổ dâm, đồng tính luyến ái và những quan hệ nam nữ bất bình
thường trong hệ thống nhân vật do Hemingway xây dựng.
3.2.1. Khổ dâm, chứng bất lực và sự sụp đổ quyền thống trị tình
dục của nam giới
“Khổ dâm” là hình thức quan hệ tình dục có tính chất bất thường
thuộc nhóm lệch lạc tình dục. Trong tiếng Anh, khổ dâm là Masochism.
Tên gọi này bắt nguồn từ một văn sỹ Áo Sacher Masoch (1836 – 1895).
Ở một số tác phẩm của mình, nhà văn này đã mô tả các hoạt động tình
dục không bình thường mang đặc điểm của hành vi khổ dâm do vậy về


14
sau người ta lấy tên ông để đặt tên cho hội chứng này. Khi bàn về khổ
dâm, bạo dâm trong tác phẩm của Hemingway, có nhà nghiên cứu đã
từng so sánh phương thức xây dựng nhân vật của ông và Masoch.
Dấu ấn khổ dâm trong các tác phẩm của Hemingway được đánh giá
trên các phương diện:
- Sự đau đớn, dằn vặt của các nhân vật trong các mối quan hệ luyến ái.

- Sự bất lực của nhân vật, đặc biệt là nhân vật nam.
- Sự đổ vỡ trong các mối quan hệ nam nữ: Vợ chồng, nhân tình.
- Những vết thương các nhân vật phải chịu đựng.
Điều đặc biệt là trong các tác phẩm của Hemingway, dấu ấn khổ
dâm biểu hiện nhiều hơn ở các nhân vật nam.
Từ giác độ nữ quyền luận nhìn nhận mối quan hệ dục tính của các
nữ nhân vật và nam nhân vật, ta có thể thấy khổ dâm đối với nhân vật
nam như là một quá trình chối bỏ vai trò thống soái của nam giới.
3.2.2. Sự phức tạp của giới tính
Quả thực ít có tác giả nào xây dựng nên những kiểu nhân vât có sự
bất thường về giới tính như Hemingway. Trong các tác phẩm của ông, có
thể thấy những nữ nhân vật không mang tính cách đàn bà, những nam
nhân vật không mang trọn vẹn tính cách đàn ông theo những trật tự
thông thường vốn được mặc định.
3.2.2.1. Xu hướng nữ tính và sự hoán đổi giới tính
Có thể thấy dấu ấn nữ tính rất đậm nét trong tác phẩm của
Hemingway. Ngay cả những tác phẩm vắng bóng đàn bà ta vẫn thấy nó
được những biểu hiện:
- Ngoại diện của các nam nhân vật ở một số tác phẩm của
Hemingway cũng mang dấu ấn nữ tính.


15
- Những nam nhân vật của Hemingway phần lớn hoạt động, hiện
diện với tư cách là “con người cơ bắp” nhưng đồng thời họ là những con
người giàu lòng trắc ẩn và tình thương yêu.
- Ngay cả các địa hạt được dành riêng cho nam tính đã nêu ở trên
vẫn có dấu ấn của nữ tính: Kẻ đi săn đau buồn khi con mồi bị giết chết,
võ sỹ đấu bò trăn trở suy tư khi kết liễu con vật đối đầu với mình, những
người lính đau khổ, buồn bã, trăn trở khi tiêu diệt kẻ thù...

Những nhân vật của Hemingway có lúc vượt ra ngoài quy chuẩn
thông thường vốn đã được mặc định về giới tính: Nam giới mang những
nét tính cách nữ và ngược lại.
Nếu xét đến cùng ở cả nhân vật nam và nhân vật nữ của Hemingway
thì cái đọng lại nhiều nhất trong những nét tính cách về mặt thẳm sâu vẫn
thuộc địa hạt nữ tính. Mang dấu ấn nữ tính để phổ cả lên hệ thống nhân
vật nam và ngược lại, Hemingway đã góp phần xóa nhòa đi cái ranh giới
dường như đã xác thực qua thời gian giữa nam tính và nữ tính. Sự “lệch
chuẩn” của các nhân vật nữ mà Hemingway tạo dựng cho thấy yếu tố đổi
thay của xã hội đã ảnh hưởng mạnh mẽ đến cái nhìn nữ giới của
Hemingway cũng như cách thức xây dựng nên những nhân vật nữ ở ông.
3.2.2.2. Đồng tính nữ như là biểu hiện của nữ quyền
Hiện tượng đồng tính của các nhân vật trong tác phẩm Hemingway
đã được nhiều nhà nghiên cứu nhìn nhận, đánh giá. Một điểm đáng lưu ý
là biểu hiện đồng tính của nhân vật nữ được đề cập nhiều hơn.
Cái cách mà Hemingway đề cập đến đồng tính (nam và nữ) rất đặc
biệt. Ông không xoáy sâu vào những bất thường giới tính của các nhân vật
mà gần như đã “bình thường hóa” chúng. Người đọc ít khi dừng lại để
truy vấn về giới tính của nhân vật mà thường bị cuốn theo những biến cố


16
của cuộc đời họ, cùng họ trải nghiệm những thăng trầm của cuộc sống.
Điều đó cho thấy tính “khuynh nữ” luôn thường trực trong ông. Một mặt,
nó miêu tả sự tranh đấu bình quyền nữ - nam, mặt khác nó cho thấy sự
chưa thể thắng thế hoàn toàn của nữ giới trong xã hội nam quyền.
3.3. Bản thể nữ
3.3.1. Cái nhìn ngoại diện và quyền uy của cơ thể nữ
Có điều dễ nhận thấy đại đa số những người phụ nữ mà Hemingway
miêu tả không xấu. Sự thiên vị nữ của nhà văn đương nhiên thể hiện qua

điểm này. Họ có thể có những nét khác thường: To béo khác thường,
ngang ngạnh, nam tính... Nhưng không có bất kỳ nhân vật nữ nào để lại
ấn tượng về vẻ xấu xí bên ngoài.
Các nhà văn thường dùng ngoại diện nhân vật để nói lên tính cách
nhân vật theo một số dạng tiêu biểu: Ngoại diện tương đồng với tính
cách; Ngoại diện tương phản với tính cách; Ngoại diện thay đổi theo sự
biến đổi tính cách, hoàn cảnh sống.
Cách miêu tả ngoại diện nhân vật nữ của Hemingway không nằm ở
một kiểu định dạng nào nêu trên. Ông không có dụng ý dùng ngoại diện
để biểu đạt tính cách, những toan tính bên trong của nhân vật. Trong tác
phẩm của Hemingway, ngoại diện đã góp phần xác lập vị thế nhân vật nữ
trong tác phẩm của Hemingway.
3.3.2. Xu hướng nam hóa trong hành động của nhân vật nữ
Nhân vật của Hemingway là nhân vật hành động. Nhà văn đã tạo ra
nhiều môi trường để nhân vật của mình vẫy vùng. Các nhà nghiên cứu đã
chỉ ra rằng đa phần những hành động trong tác phẩm của Hemingway
đều mạnh mẽ, đầy nam tính và cũng rất nhân bản: chống chiến tranh, yêu
thiên nhiên, quý mạng sống của con người.


17
Một điều đặc biệt là Hemingway hầu như không khu biệt địa hạt
hành động cho các nhân vật nữ. Qua đó, ta thấy cái nhìn của Hemingway
mang đậm tính nữ quyền. Người nữ, ta có thể thêm một lần khẳng định
rằng luôn có một vị trí quan trọng trên trang sách của Hemingway.
Tiểu kết
Nếu xem xét vấn đề về tình dục, giới tính trên cơ sở phân tâm học
thì chỉ có thể khẳng định sự phức tạp (hay đa dạng) về giới tính chứ hoàn
toàn không thể khẳng định đó là sự dị biệt. Thực chất vấn đề ở đây là nền
tảng nữ quyền của thời đại và cả trong tư chất nghệ sĩ của Hemingway đã

chi phối đặc tính này. Hemingway không hoàn toàn lựa chọn những thủ
pháp riêng biệt khi thể hiện hình tượng nhân vật nữ trong tác phẩm của
mình. Từ ngoại diện nhân vật, ngôn ngữ, bối cảnh hành động của nữ
nhân vật đều có nhiều điểm tương đồng với phương thức thể hiện nhân
vật nam. Tuy nhiên, chính điều này lại góp phần nổi bật vai trò của của
người phụ nữ trong tác phẩm của Hemingway.


18
Chương 4

NỮ QUYỀN QUA ĐỊNH DẠNG
KIỂU NHÂN VẬT NỮ
Ở chương này, vận dụng lí thuyết phê bình nữ quyền, cụ thể là định
dạng tính nữ (feminist identity), chúng tôi chỉ ra các kiểu nhân vật nữ.
Qua đó, cho thấy Hemingway đã xử lí nghệ thuật hình tượng nữ theo
quan điểm nào và đâu là đóng góp của ông trong việc nói lên tiếng nói
tích cực về quyền của phụ nữ.
4.1. Người đàn bà “vết thương” và cô đơn
Như đã nêu, hầu hết các nhân vật của Hemingway đều mang những
vết thương không thể hàn gắn. Chân dung những đàn bà với những “vết
thương” và khoảng trống cô đơn xuất hiện ngay từ những tác phẩm đầu
tiên của Hemingway và theo suốt chặng đường sáng tác của ông.
Nhân vật nữ trong tác phẩm của Hemingway đều rất nhạy cảm. Họ
có những cảm nhận sâu sắc về cuộc đời, thế cuộc và đặc biệt là về những
người đàn ông. Đặt trong bối cảnh chiến tranh và các điều kiện khắc
nghiệt khác, họ càng dễ bị tổn thương.
Cũng như nhân vật nam, có hai dạng chấn thương ở nhân vật nữ:
Chấn thương về thể chất và chấn thương về tinh thần. Tuy nhiên, những
chấn thương về tinh thần chiếm vị thế áp đảo. Nhân vật của Hemingway

luôn khát khao một sự đồng cảm, thấu hiểu và chia sẻ. Điều đáng tiếc, đa
phần họ không đạt được ý nguyện.
Thể hiện nỗi đau, sự cô đơn của người phụ nữ lên trang viết,
Hemingway đã thể hiện được cái bị kịch thời đại của “thế hệ vứt đi”.
4.2. Người đàn bà “lăng loàn”
Yếu tố “lăng loàn” ở một số nhân vật nữ trong tác phẩm của


19
Hemingway biểu hiện ở những điểm cơ bản sau:
Những người đàn bà hành hạ, thống trị, gây ra cái chết và rắc rối
cho đàn ông và những người đàn bà ngoại tình.
4.3. Người đàn bà suy thoái thiên chức
Sự suy thoái thiên chức xét cho cùng cũng là một dạng của những
“vết thương” ở các nhân vật nữ của Hemingway. Bản chất thiên phú ở
người phụ nữ trong các tác phẩm của Hemingway dần mai một. Họ thay
đổi về nhân dạng, tính cách, thái độ, hành động. Hầu hết các nhân vật nữ
của Hemingway không thể thực hiện được thiên chức làm mẹ.
Một số thiên hướng nữ quyền oán trách tiềm năng sinh đẻ của phụ
nữ và coi đó như một nguyên nhân của sự bất bình đẳng với phụ nữ, đẩy
họ vào vị trí phục vụ đàn ông. Tuy nhiên, theo chúng tôi đây không phải
là thiên hướng ảnh hưởng tới Hemingway để ông tước đi quyền sinh nở
của người phụ nữ (trên phương diện sáng tác). Cái quan trọng hơn, qua
chính điều đó, nhà văn phản ánh được cái bi kịch thời đại mà các nhân
vật của ông phải nếm trải.
4.4. Người đàn bà “nguồn sáng của thế giới”
Dẫu có những người đàn bà hành hạ đàn ông (tạm cho là vậy),
những người đàn bà ngoại tình, thậm chí giết chồng nhưng về cơ bản
nhân vật nữ (cũng như nhân vật nam) ở các tác phẩm của Hemingway
đều mang những phẩm chất tốt đẹp. Họ dám sống thực với những cảm

xúc của mình, đi đến tận cùng những điều mà họ cho là đúng, không bao
giờ chấp nhận sự hèn nhát, bỉ ổi. Thậm chí ở nhiều tác phẩm, người phụ
nữ là chỗ dựa tinh thần cho những người đàn ông.
4.5. Brett – người đàn bà “lưỡng tính”
Brett là nữ nhân vật trung tâm đầu tiên và duy nhất trong tiểu thuyết


20
của Hemingway. Chính vì vậy, đây là đối tượng được nhiều học giả quan
tâm khi nghiên cứu về nhân vật ở các tác phẩm của ông.
Brett tiêu biểu cho kiểu nhân vật “lưỡng tính” mà Hemingway đã
xây dựng thành công. Brett “lưỡng tính” ở nhiều phương diện: Ngoại
diện (vừa mang nét đẹp nữ tính, vừa bị đàn ông hóa); hành động (vừa
mạnh mẽ, nam tính vừa bị động theo kiểu nữ nhi thường tình); tâm trạng
(vừa phá phách, ngang tàng bất cần đời, vừa đau khổ, mềm yếu)…
Dường như ở Brett hội tụ một cách tổng hòa những nét đặc trưng ở
các nhân vật nữ của Hemingway.
Tiểu kết
Tuy không viết nhiều về nhân vật nữ do những nguyên nhân đã nêu
nhưng có thể thấy rằng Hemingway có đóng góp lớn trong việc xây dựng
hình tượng nữ trong tiến trình văn học Mỹ. Sự phân loại cũng chỉ mang
tính chất tương đối bởi Hemingway không cực đoan trong bất cứ điều gì.
Những vấn đề mà ông thể hiện trong tác phẩm bao giờ cũng có sự giao
thoa. Đối với nhân vật nữ cũng vậy.


21

KẾT LUẬN
Nữ quyền luận là trường phái mang tính chất xã hội, chính trị. Nó chịu

ảnh hưởng trực tiếp của những vấn đề thời đại và tác động trở lại với tư
cách là một phong trào dân chủ mà đối tượng bảo vệ là phụ nữ. Phê bình
văn học nữ quyền thoát thai từ nữ quyền luận. Nhìn vào lịch sử phát triển
của trường phái phê bình này, có thể thấy nó gắn liền với những dấu mốc
đấu tranh xác nhận nam nữ bình quyền, khẳng định vị thế của người phụ
nữ trong văn học. Hemingway tuy không phải là nhà nữ quyền chính hiệu,
nhưng ông cũng là một trong những chứng nhân của thời kỳ cao trào của
đấu tranh nữ quyền. Bản thân cuộc đời và những tác phẩm của ông cũng
được các nhà nữ quyền luận đưa ra mổ xẻ, phán xét.
Song hành với phong trào nữ quyền, thời đại mà Hemingway sống
có nhiều biến cố còn lớn lao hơn bội phần so với cuộc đấu tranh trường
kỳ về giới và quyền lợi của giới. Hai cuộc Chiến tranh Thế giới đã cướp
đi sinh mạng của hàng triệu con người, sự phát triển, thay đổi của xã hội
sau chiến tranh càng khiến cho nhiều người thấy cái ranh giới giữa sống
và chết, giữa thực và ảo thật quá mong manh. Nỗi đau, sự trống vắng, cô
đơn trở thành sự ám ảnh thường xuyên trong tâm hồn mỗi con người bất
luận là nam hay nữ. Do vậy, những yếu tố mà người ta cho rằng mang
dấu ấn nữ quyền trong phương thức thể hiện nhân vật của Hemingway
nhằm để diễn tả sự bất thường của thời đại nhiều hơn là chuyển tải ý đồ
của một triết thuyết.
Mải mê chống lại thế giới đàn ông, quá đề cao chính mình, nhiều khi
các nhà nữ quyền đã phủ nhận sạch trơn vai trò của đàn ông. Cực đoan
hơn, họ coi đàn ông chỉ là công cụ, là trò chơi để họ xoay vần; ca ngợi


22
tình yêu đồng tính như là một trong những điểm tựa để tự giải thoát khỏi
thế giới đàn ông… Điều này đã dẫn đến những nhược điểm nhất định của
dòng văn học nữ quyền. Đề cao người nữ, nhưng Hemingway không mù
quáng đến mức muốn thay thế sự thống trị nam quyền bằng nữ quyền.

Cái gọi là nữ quyền trong tác phẩm của ông mang ý nghĩa cuộc đời hơn
là lý thuyết mà có lúc đã trở thành tập quán. Nữ quyền không có nghĩa là
tách đàn bà khỏi đàn ông, làm cho đàn bà trở nên khác thường trong cái
thế giới vốn có. Quyền lợi của phụ nữ phải đặt trong sự tổng hòa các mối
quan hệ xã hội trong đó có mối quan hệ với nam giới.
Nhìn nhận một cách tổng quát, số lượng nhân vật nữ xuất hiện trong
các tác phẩm của Hemingway quả thực quá ít ỏi so với nam giới hoặc
những gì đã được ông chuyển tải, thể hiện. Tuy nhiên những gì nó mang
lại có lẽ vượt qua cả tầm mong đợi của tác giả.
Có thể nói hiếm có hình tượng văn học nào lại tạo nên những ý kiến
trái chiều, đa dạng như nhân vật nữ của Hemingway. Một phần bởi lẽ
Hemingway không sa vào cực đoan trong lối thể hiện nhân vật. Nhân vật
của ông luôn có sự giao thoa giữa những nét tính cách, hoàn cảnh: mạnh
mẽ - dịu dàng; lăng loàn - thủy chung; cam chịu - vượt lên số phận... một
thứ lý thuyết chuyên biệt có lẽ không phù hợp để nghiên cứu, phân tích
những đặc điểm này. Cũng thế, người đọc không thể lấy số lượng nhân
vật để đánh giá, quy kết nhà văn vào những suy diễn phần nào mang tính
chủ quan bị chi phối bởi tư tưởng nữ quyền.
Với hành trình của nữ nhân vật trong dòng chảy văn học Mỹ,
Hemingway đã đóng góp một phương thức thể hiện độc đáo và còn hơn
cả thế, không chỉ ở phạm vi nữ quyền (hoặc phản nữ quyền), hình tượng
nữ của ông đã chuyển tải được tinh thần thời đại và những giá trị nhân


23
bản sâu sắc. Đặc biệt, nếu khái lược những đặc trưng cơ bản về tính cách
nữ Mỹ, thì người nữ trong tác phẩm của Hemingway đã phần nào thể
hiện được tổng hòa của những nét tính cách đó trên hành trình vận động,
vươn lên để tự khẳng định mình.
Sự định dạng nhân vật nữ của Hemingway chỉ là để hiểu hơn, thấy

rõ hơn những nét tính cách của nhân vật chứ không phải là để xếp nhân
vật của vào từng loại cụ thể. Cố định hình tượng nữ của Hemingway
thành từng kiểu loại rạch ròi thì thực sự chưa chuyển tải hết được khả
năng phản ánh qua các hình tượng cũng như những biến chuyển của nó
trong dòng chảy cuộc sống vốn vô cùng đa dạng với đầy rẫy những biến
cố, đổi thay. Khước từ sự giao thoa về tính cách nhân vật, theo các nhà
nữ quyền thì đó cũng là thái độ coi thường phụ nữ mà nhà văn tiến bộ
cần phải tránh.
Vấn đề tính dục, giới tính mà Hemingway nêu ra trong tác phẩm của
mình tuy mang nhiều nét bất thường nhưng không hề dị thường.
Hemingway nhìn nhận đều này một cách bao dung và ông đã truyền
được những cảm nhận đó đến người đọc để cái dấu ấn cuối cùng về sự
bất thường của tính dục, giới tính là sự cảm thông, chia sẻ rất nhân văn.
Hầu hết nhân vật nữ của Hemingway đều rất nhạy cảm. Họ có
những cảm nhận sâu sắc về cuộc đời, thế cuộc và đặc biệt là về những
người đàn ông. Đàn ông đối với họ, cho dù người đó có can đảm, dũng
mãnh ngoài đời đến bao nhiêu thì cũng đều được họ đối xử như những
“chú bé to xác”. Đặt trong bối cảnh chiến tranh và các điều kiện khắc
nghiệt khác, họ càng dễ bị tổn thương và càng ngời sáng chủ yếu ở tư
cách “cứu rỗi” và “chủ động” hành động. Sự tước quyền mang tính chất
đảo lộn hành vi giới này đã soi tỏ thái độ trân trọng nữ giới ở