THÀNH NGỮ

Kiểm tra bài cũ:
Thế nào là từ đồng âm? Hãy đặt một
câu với cặp từ đồng âm sau đây:
đậu (động từ) - đậu (danh từ).


nhắm – mở
 Mắt nhắm mắt mở.


§Çu - ®u«i
Đầu voi đuôi chuột


Ng¾n - dµi
Nước mắt ngắn nước mắt dài



Ví dụ:
Nước non lận đận một mình
Thân cò lên thác xuống ghềnh bấy nay.


Nước non lận đận một mình
Thêm,
bớt
Thay
Thaythế
đổi

một
vị trí
một
vài
từ
vài
cáctừtừ
trong
trong
ngữ
vào
cụm
cụm
cụmtừ
từ.bằng
từ.khác.
từ

Thân cò lên thác xuống ghềnh bấy nay

Vượt thác qua ghềnh.

Lên thác xuống ghềnh

Không thể thay thế
bằng từ khác.

Lên trên thác xuống dưới ghềnh.
Lên thác ghềnh
Lên ghềnh xuống thác.

Lên xuống ghềnh thác.

Không thể thêm
bớt từ ngữ.
Không thể hoán đổi
vị trí các từ.


Lên thác xuống ghềnh
- Thác: là chỗ dòng nước chảy vượt qua một vách đá cao nằm
chắn ngang lòng sông rồi đổ xuống.
- Ghềnh: chỗ lòng sông bị thu hẹp, có đá lớm chởm chắn
ngang làm dòng nước đổ dồn lại chảy xiết.
Thác, ghềnh: là những hình ảnh ẩn dụ để chỉ sự nguy
hiểm khó khăn.


Kết luận
Thành ngữ là loại cụm từ có cấu tạo cố
định, biểu thị một ý nghĩa trọn vẹn.


Tìm những biến thể của thành ngữ sau :
Đứng núi này trông núi nọ

 Đứng núi này trông núi kia
 Đứng núi này trông núi khác

 Lưu ý:

Thành ngữ có cấu tạo cố định nhưng vẫn có thể có
những biến đổi nhất định.


- Các chiến sĩ của ta nhanh như chớp lao mình qua
hàng rào dây thép gai.
- Lúc mưa to gió lớn chúng ta không nên đi ra
ngoài đường.


Kết luận
Nghĩa của thành ngữ có thể bắt nguồn trực
tiếp từ nghĩa đen của các từ tạo nên nó
nhưng thường thông qua một số phép
chuyển nghĩa như ẩn dụ, so sánh…


Hiểu theo nghĩa đen

Hiểu theo nghĩa chuyển

1.Tham sống sợ chết

4.Lên thác xuống ghềnh

2.Ếch ngồi đáy giếng

5.Mưa to, gió lớn

3.Lòng lang dạ thú

6. Mẹ goá, con côi


Dựa vào đặc điểm thành ngữ xác định thành ngữ
trong những khổ thơ sau
1. Đầu xuôi đuôi lọt lẽ thường
Đầu sóng ngọn gió bước đường chông gai
Đầu tắt mặt tối gian nan
Đầu trâu mặt ngựa bạo tàn vô lương

2. Bách niên giai lão từng mong
Vinh
quy bái tổ - thoả lòng kẻ thi
mong
Xin đừng bán tín bán nghi
Bán thân bất toại còn gì buồn hơn

THÀNH NGỮ HÁN VIỆT


bách: trăm
niên: năm
Bách niên giai lão
giai: cùng
lão: già

Lời chúc hạnh phúc
bền lâu, chung sống
cùng nhau đến trọn

đời.


Xác định thành ngữ và vai trò ngữ pháp của các thành
ngữ:
a.Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Bảy nổi ba chìm với nước non.
Vi ngữ

(Hồ Xuân Hương)

b. Anh đã nghĩ… phòng khi tắt lửa,
lửa tối
tối đèn
đèn
DT
thì em chạy sang…
Phụ ngữ

(Tô Hoài)

c. Rừng vàng biển bạc là của nhân dân ta, do nhân dân
ta làm chủ.

Chủ ngữ

d. Nó nói một tấc đến giời
giời.
ĐT

Phụ ngữ


Kết luận
Thành ngữ có thể làm chủ ngữ , vị ngữ trong câu
hoặc làm phụ ngữ trong cụm danh từ, cụm động
từ, cụm tính từ…


So sánh hai cách nói sau:
Câu có sử dụng thành ngữ
Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Bảy nổi ba chìm với nước non.
Nước non lận đận một mình
Thân cò lên thác xuống ghềnh
bấy nay.

Câu không sử dụng thành ngữ
Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Lênh đênh, trôi nổi với nước non.
Nước non lận đận một mình
Thân cò gian nan, vất vả, gặp nhiều
nguy hiểm bấy nay.


Kết luận
Thành ngữ ngắn gọn, hàm súc, có tính hình
tượng, tính biểu cảm cao.

Bài tập 1

Tìm và giải thích nghĩa của thành ngữ
trong những câu sau đây:

a. Đến ngày lễ Tiên Vương các lang mang sơn hào hải vị,
nem công chả phượng tới chẳng thiếu thứ gì.
b. Sớm mồ côi cha mẹ tứ cố vô thân nay có người chăm
sóc đên mình Thạch Sanh cảm động, vui vẻ nhận lời.
a. Sơn hào hải vị:
 Những món ăn ngon, quý hiếm được lấy trên rừng, dưới biển.
Nem công chả phượng:
 Những món ăn ngon, quý được trình bày đẹp.
b.Tứ cố vô thân:
 Mồ côi, không anh em họ hàng, nghèo
khổ.


Bài tập 3

Điền thêm yếu tố để thành ngữ được trọn vẹn

- Lời . . . tiếng nói

- Chân cứng đá …

- Một nắng hai . . .

-Máu chảy …

- Ngày lành tháng

...

- No cơm ấm…
- Bách …
- Sinh...

bách thắng
lập nghiệp

mềm


Trò chơi tiếp sức
Luật chơi:
-Hai đội cùng cử người đầu bàn lên bảng ghi lại đáp
án của đội mình. Lần lượt từ người đầu bàn đầu tiên
đến người đầu bàn cuối cùng.
- Khi người đầu bàn thứ nhất ghi xong, nhanh chóng
về vị trí chuyền bút cho người đầu bàn thứ 2 người
đầu bàn thứ 2 mới được lên tiếp, cứ như vậy cho đến
hết thời gian.
-Trong thời gian 1 phút, đội nào tìm được nhiều đáp
án đúng sẽ là đội chiến thắng


60

50