EBOOK_Cú đánh thức tỉnh tri sáng tạo roger von oech

M cl c
B N CÓ MU N TÌM RA CÁCH TH C SÁNG T O? ....................................................................................... 3
L i gi i thi u .............................................................................................................................................................. 5
C’ đánh th c t nh trí sáng t o............................................................................................................................. 7

KHÓA TH NH T .............................................................................................................................................. 19

H c cách suy nghĩ .................................................................................................................................................. 20

KHÓA TH HAI .................................................................................................................................................. 29
KHÓA TH BA .................................................................................................................................................... 44
KHÓA TH T .................................................................................................................................................... 55

KHÓA TH NĂM ................................................................................................................................................ 64

Gi ngh ...................................................................................................................................................................... 72
KHÓA TH SÁU.................................................................................................................................................. 81
KHÓA TH B Y ................................................................................................................................................. 91
KHÓA TH TÁM .............................................................................................................................................. 106
KHÓA TH CHÍN ............................................................................................................................................. 121
KHÓA TH M

I ........................................................................................................................................... 128

M t c’ đánh th c t nh trí sáng t o khác .................................................................................................... 133
V tác gi ................................................................................................................................................................. 146


B N CÓ MU N TÌM RA CÁCH TH C SÁNG
T O?

T t c ch’ng ta ai cũng làm vi c c n cù và r t mu n có đ c nh ng ý t ng sáng t o Đôi
khi chúng ta t h i vì sao mình không có đ c nh ng thành công r c r nh Leonardo da
Vinci, Thomas Edison Albert Einstein Không ph i chúng ta quá kém c i, mà th c t , có 10
khóa trí tu th ng d n d t, giam hãm chúng ta theo nh ng l i mòn, trong nh ng
khuôn m u. Vì th , nhi u khi c n có nh ng c’ đánh đ th c t nh s sáng t o trong m i con
ng i. Đó là thông đi p quý báu mà tác gi cu n sách này, Ti n sĩ Roger von Oech mu n
g i đ n chúng ta.

Roger von Oech là ng i sáng l p và ch t ch công ty T v n Sáng t o Menlo Park, bang
California (M ). Ông là m t chuyên gia xu t s c trong vi c kh i d y ti m năng sáng t o c a
con ng i Các công trình đ đ i c a ông bao g m b n cu n sách v sáng t o và m t s công
c đ phát tri n t duy sáng t o nh B bài C’ đánh sáng t o, B bài C’ đánh đ i m i và
Qu bóng đánh th c s sáng t o Ông đã và đang làm c v n cho r t nhi u công ty, doanh
nghi p, t ch c, th m chí c các c quan tình báo đ giúp h kh i d y và phát huy s sáng
t o c a các nhân viên đ c bi t là nh ng khi c n ph i c i cách đ i m i.

Theo tác gi , c n ph i thay đ i l i t duy đã sáo mòn c n ti p c n v n đ t nhi u góc đ và
b ng nhi u ph ng pháp khác nhau B ng các chi n l c t duy - đôi khi đ n gi n đ n
không ng mà chính các vĩ nhân cũng th ng s d ng - nh ng l i vô cùng hi u qu , ch c
ch n b n s tìm ra đ c m t đi u gì đó khác bi t Các chi n l c đó là Không hài lòng v i
ch m t câu tr l i mà ph i tìm ra câu tr l i th hai, th ba; Xem xét nh ng đi u ngh ch lý;
Đ t ra và tr l i câu h i N u thì sao Ch n nh ng viên đá đ t chân (ãy vui đ‘a v i các ý
t ng; B t ch c m t anh h ; th m chí H c t p cách t duy c a m t đ a tr v v S d ng
văn phong tho i mái nh chuy n trò tâm tình c‘ng đ c gi , tác gi trình bày các v n đ m t
cách logic, v i nh ng gi i thích k càng và l p lu n s c s o ông đã d n d t đ c gi b c vào
m t khung tr i tri th c th t m i l và h p d n
Nh n th y cu n sách th t s h u ích cho đ i t ng b n đ c r ng l n, bao g m h c sinh,
sinh viên, giáo viên, nhà khoa h c văn ngh sĩ nhà thi t k , nhà c i cách và đ i m i và c
nh ng ai yêu thích, ham mê sáng t o trong công vi c, chúng tôi ch n cu n sách này - cu n
đ u tiên và c b n nh t trong s b n cu n sách v sáng t o c a Roger von Oech - d ch và

xu t b n nh m đáp ng nhu c u tìm ra cách th c sáng t o c a các b n.
Xin trân tr ng gi i thi u cu n sách v i b n đ c!
CÔNG TY SÁCH ALPHA
M cl c
L i gi i thi u 9


C’ đánh th c t nh trí sáng t o. 13

khóa th nh t: M t câu tr l i chính xác. 36

khóa th hai:

Đi u đó là không logic. 55

khóa th ba:

Tuân th các lu t l . 79

khóa th t

Hãy th c t . 101

khóa th năm

Vui ch i là phù phi m... 121

khóa th sáu:

Đi u đó không thu c lĩnh v c c a tôi137

khóa th b y:

Đ ng ngu ng c. 173

khóa th tám:

Tránh s m h . 202

khóa th chín: M c l i là sai231
khóa th m

i:

Tôi không sáng t o. 245

M t c’ đánh th c t nh trí sáng t o khác. 255


L i gi i thi u
M i ngày là m t m t tr i m i

Heraclitus, Tri t gia Hy L p c đ i

Chào m ng các b n đ n v i cu n sách C’ đánh th c t nh trí sáng t o Đây là m t khám phá
thú v v 10 khóa trí tu ngăn c n chúng ta sáng t o đ ng th i là s ch d n thi t th c đ
m nh ng khóa đó

Tôi r t hào h ng v i l n tái b n th 25 này vì nhi u lý do. Th nh t, nó công nh n s t n t i
c a C’ đánh trong m t ph n t th k qua, và trong th i gian đó nó đã thành công trong

vi c thu hút m t l ng đ c gi l n và đa d ng.

Th hai tôi có c h i b sung m t s câu chuy n và hi u bi t m i vào cu n sách. Tôi tin
r ng C’ đánh ti p t c tr thành m t tác ph m thú v , có tác d ng nâng cao ki n th c và giúp
b n có đ c nh ng chi n l c t duy sáng t o h u hi u Tôi cũng hy v ng l n xu t b n này
s tìm ra m t th h nh ng nhà t duy và c i cách m i giàu s c sáng t o, v i nhi u hình
th c rèn luy n trí óc khác nhau.
Câu nói trên c a Heraclitus v n r t đ’ng trong th i đ i ngày nay.« Nó mô t m t th gi i
không ng ng thay đ i n i nh ng s v t m i xu t hi n s thay th cho nh ng s v t cũ Và
h u h t m i ng i đ u bi t r ng t suy sáng t o là k năng s ng còn trong th gi i bi n đ i
y.

Dù b n là m t ch doanh nghi p đang tìm ki m c h i làm giàu hay cách th c c nh tranh, là
m t ngh sĩ hay b c th y marketing đang c g ng đ a ra m t ý t ng m i, m t sinh viên
đang tìm các cách gi i khác cho m t bài thi, m t giáo viên đang khám phá nh ng ph ng
pháp gi ng d y m i đ tăng h ng thú cho h c sinh, hay m t k s đang nghiên c u nh ng
ph ng th c ti p c n t duy m m d o, b n đ u có th tìm th y đây nh ng ý t ng sáng
t o giá tr .

Trong cu n sách này, tôi s trình bày r t nhi u kinh nghi m b n thân v i t cách là m t nhà
t v n sáng t o. Trong ba th p k qua tôi đã đ c làm vi c v i nhi u ng i có kh năng
sáng t o trong m t s ngành công nghi p và rèn luy n trí óc. Cu n sách này cũng trình bày
m t s câu chuy n, giai tho i, ki n th c và ý t ng c a nh ng nhóm làm vi c đó Kèm theo
đó là nh ng suy nghĩ c a b n thân tôi v nh ng đi u b n có th làm đ tr nên sáng t o
h n


V y b n nên đ c cu n sách này nh th nào? B n có th đ c t đ u đ n
cu i nh ng d‘ đ c b t kỳ trang nào b n v n tìm đ c nh ng đi u gi’p kh i d y t duy

Tôi mu n g i l i c m n đ n nh ng ng

i đã t o nên s khác bi t cho cu n sách này.

Đ ng th i tôi cũng g i l i c m n sâu s c đ n George Willett vì nh ng hình v minh h a
c a ông cho cu n sách Ch’ng đã th t s t o nên s khác bi t.

Và h n t t c , tôi mu n g i l i c m n đ n gia đình đ c bi t là v tôi, Wendy vì nh ng ý
t ng và s đ ng viên quý báu mà cô y đã dành cho tôi
ROGER VON OECH

Atherton, California
Ngày

tháng năm

T o ebook: Tô H i Tri u
Phát hành:


Cú đánh th c t nh trí sáng t o

Nhu c u thi t y u c a trí tu
Bài t p: Trong nh ng bu i thuy t trình c a mình, tôi luôn mu n nh ng ng i tham gia
kh i đ ng b ng bài t p d i đây (ãy dành m t chút th i gian đ th c hi n nó.

1.

G n đây nh t, b n có m t ý t

o

Sáng nay

o

Hôm qua

o

Tu n tr

o
o
2.
3.

Tháng tr

ng sáng t o vào khi nào?

c
c

Năm ngoái
8t

ng đó là gì

Đ ng l c nào khi n b n tr nên sáng t o?

Nh ng câu tr l i tôi th ng nh n đ c là Tôi tìm ra cách m i đ di t virus trong máy
tính Tôi tìm đ c m t cách bán hàng m i Tôi đ ng viên đ c con gái làm bài t p v
nhà ho c Tôi s n l i màu khác phòng khách

Cách đây không lâu, tôi g p m t ng i đàn ông Ông y nói v i tôi r ng l n cu i cùng ông có
đ c m t ý t ng sáng t o là cách đó m t năm Tôi nghĩ Ch c h n trong năm v a qua,
nh ng công vi c khác đã l n át h t ý t ng sáng t o c a ông Sau đó tôi h i ông ý t ng đó
là gì. Ông tr l i Tôi tìm ra con đ ng ng n h n đ đ n c quan


Tôi cho r ng ông ta không th t s có nhi t huy t. Có l ông ta nghĩ M i
vi c đ u n và không có lý do gì đ t b nh ng đi u đã có Nh ng ng i đàn ông đó khi n
tôi suy nghĩ t i sao chúng ta l i ph i sáng t o? Thách th c nh ng quy lu t? Hay m o hi m
th t b i đ r i b coi là ngu ng c?

Sau đó tôi tìm ra đ n hai lý do. Th nh t là s thay đ i. Khi s v t thay đ i và thông tin m i
xu t hi n, nh ng gi i pháp c a ngày hôm qua không th gi i quy t đ c nh ng v n đ c a
ngày hôm nay. N u c l p l i nh v y con ng i s d n nh n ra đi u có tác d ng trong hai
năm tr c s không còn hi u qu
hi n t i Đi u này khi n con ng i ph i l a ch n. H có
th than vãn tr c s th t: m i vi c không còn d dàng nh nó v n có hay kh năng sáng
t o có th giúp tìm ra nh ng câu tr l i, gi i pháp và ý t ng m i.

Lý do th hai là vì sáng t o luôn mang l i ni m vui. Qu th t tôi th ng nghĩ v t duy sáng
t o nh là m t nhu c u thi t y u c a cu c s ng trí tu 8 t ng cũng nh sinh v t, có
vòng đ i c a nó Ch’ng đ c sinh ra, phát tri n tr ng thành và ch t đi Do đó ch’ng ta
c n t o ra nh ng ý t ng m i. T duy sáng t o có ý nghĩa nh v y và mang l i khoái c m.
T duy sáng t o là gì?

Bài t p: Hãy hình dung b n là m t chuyên gia marketing. B n nh n đ c đi n tho i t giám
đ c m t công ty l n nói r ng nhà kho c a công ty đã ch t ních và ông ta đang có r t nhi u
vòng bi t n kho c n gi i quy t. Nhi m v c a b n là ph i nghĩ ra gi i pháp đ x lý s vòng
bi đó (ãy dành m t ph’t đ li t kê các ý t ng c a mình.
M t l n, tôi h i huy n tho i qu ng cáo Carl Ally v đ ng c th’c đ y con ng i sáng t o.
Ally tr l i Ng i sáng t o luôn mu n tr thành ng i bi t t t c . Anh ta mu n bi t v t t
c các lĩnh v c: l ch s c đ i, toán h c th k XIX, k ngh s n xu t đang th nh hành, ngh
thu t c m hoa và nh ng h p đ ng mang l i l i nhu n Ng i đó không bi t khi nào nh ng ý
t ng này có th k t h p v i nhau đ t o ra m t ý t ng m i. Nó có th x y ra ch sau sáu
phút ho c ph i sau sáu năm Nh ng ng i sáng t o luôn tin r ng đi u đó s x y ra
Tôi đ ng ý v i ý ki n này. Ki n th c là n n t ng cho nh ng ý t ng m i. Tuy nhiên, n u ch
có ki n th c thì con ng i không th tr nên sáng t o. H u nh ch’ng ta đ u đã g p nh ng
ng i có ki n th c th c t sâu s c nh ng v n không th đ a ra m t ý t ng sáng t o nào.
Nh ng ki n th c đó luôn ch trong đ u h b i h không bao gi nghĩ v chúng theo m t
h ng m i Nh v y, chìa khóa đích th c đ tr nên sáng t o n m nh ng gì chúng ta làm
v i ki n th c c a mình.
T duy sáng t o có th giúp chúng ta tìm ki m nh ng ý t ng m i, s d ng ki n th c và
kinh nghi m c a b n thân. V i quan đi m này, chúng ta s th nhi u ph ng th c ti p c n


khác nhau và r i không đi t i đâu c . Chúng ta s d ng nh ng ý t ng điên r , ngu ng c và
phi th c t đ hình thành nh ng ý t ng m i và th c t Đôi khi ch’ng ta phá v nh ng
lu t l và khám phá các ý t ng t i nh ng đ a đi m m i bên ngoài lĩnh v c c a mình. Và
cu i c‘ng quan đi m sáng t o đó cho phép ch’ng ta đ a ra nh ng ý t ng m i.
Quay tr l i v i quan đi m sáng t o, v i bài t p v nh ng vòng bi, b n đã t o ra nh ng ý
t ng gì D i đây là m t s cách x lý:
D‘ng ch’ng đ ki m tra m t ph ng.

Đính vào m t áo khoác b ng v i b t và d‘ng làm áo t
luy n.

cho các v n đ ng viên khi t p

Làm đ n i th t, ví d : lo i gh túi có nh i h t x p đ s d ng
r t n ng nên s không b đánh c p.
Làm đ trang s c: khuyên tai, vòng tay, dây chuy n.
Đính vào phía d

i nh ng t m rèm đ làm cho t m rèm đ

n i công c ng. Vì chúng

c ph ng phiu.

Đi m c t lõi c a bài t p này là ý nghĩa c a m t ý t ng, khái ni m hay s vi c trong
tr ng h p này là nh ng vòng bi ph thu c vào văn c nh c a nó. N u văn c nh thay đ i, ý
nghĩa c a nó s khác đi Ví d thay đ i khái ni m vòng bi t văn c nh v t làm gi m ma sát
sang v t bóng sáng và xinh x n s mang l i cho chúng ta nh ng ý t ng trong lĩnh v c
trang s c và ngh thu t. Nh n m nh vào đ c tính kh i l ng c a chúng khi n chúng ta
nghĩ đ n nh ng ý t ng liên quan đ n s c n ng nh qu n ng treo rèm. Nh v y, thay đ i
văn c nh là ph ng pháp khám phá các kh năng c a b n. D i đây là m t s ví d v
nh ng ng i s d ng ph ng pháp t duy này đ t o ra nh ng ý t ng m i.

Đ u tiên là Johannes Gutenberg, nhà sáng ch ng i Đ c th k XV Gutenberg đã k t h p
hai ý t ng v n không h liên quan đ n nhau ép r u vang và d p ti n xu. M c đích c a
vi c d p ti n xu là đ t o ra hình nh trên m t di n tích nh nh m t đ ng ti n vàng. Ho t
đ ng ép r u vang là tác đ ng l c lên m t di n tích l n đ ép n c nho t qu nho. M t
ngày sau khi Gutenberg đã u ng m t ho c hai ly r u vang, ông t h i N u ta x p m t
lo t đ ng ti n xu d p n i r i tác đ ng lên đó m t l c nh l c ép r u vang đ chúng in hình
lên gi y thì s ra sao K t qu c a s k t h p này là phát minh in s p ch ra đ i.

Grace Hopper, n sĩ quan ch huy h i quân, có nhi m v gi i thích ý nghĩa c a nano giây
cho m t s ng i s d ng máy tính không am hi u k thu t. (M t nano giây b ng m t ph n
t giây và nó là kho ng th i gian c b n c a đ ng h đi n t trong m t siêu máy tính.) Bà
k :

Vào th k th )) tr c Công nguyên, m t th th tr ng i Hy L p đ c giao nhi m v tìm
ra cách s p x p và tìm ki m các b n th o trong th vi n. Anh ta t h i Mình nên s p x p
ch’ng nh th nào? Theo ch đ ? Theo tác gi ? Hay theo màu s c Sau đó anh nghĩ t i
b ng ch cái L’c đó ý nghĩ c a anh v b ng ch cái ch đ n gi n là nh ng ký hi u ng âm


alpha, beta, gamma, delta, epsilon có th t o thành t ng khi k t h p v i nhau Ng i th
th quy t đ nh b qua nh ng tính ch t thu c v ngôn ng h c c a b ng ch cái và nh n
m nh vào m i quan h th t c a chúng. Anh x p t t c nh ng tài li u b t đ u b ng ch
gamma ti p sau nh ng tài li u b t đ u b ng beta nh ng đ t tr c nh ng tài li u b t đ u
b ng delta. C nh v y, anh đã t o ra s s p x p theo th t b ng ch cái Đây chính là
ph ng pháp đ u tiên c a vi c s p x p l u tr và tìm ki m thông tin.

Mình có th giúp h hi u s l c v
nano giây b ng cách nào? T i sao không nhìn nh n nó là m t v n đ không gian thay vì m t
v n đ th i gian? Mình s dùng kho ng cách ánh sáng di chuy n trong m t ph n nghìn
giây Bà r’t ra m t đo n dây dài 30 cm và nói v i h Đây là m t nano giây
Mình có th giúp h hi u s l c v
nano giây b ng cách nào? T i sao không nhìn nh n nó là m t v n đ không gian thay vì m t
v n đ th i gian? Mình s dùng kho ng cách ánh sáng di chuy n trong m t ph n nghìn
giây Bà r’t ra m t đo n dây dài 30 cm và nói v i h Đây là m t nano giây

Năm
nh ng nh c công thu c dàn nh c giao h ng trong cung đi n c a
Franz Joseph (aydn đã h t s c t c gi n khi ngài công t c đã h a cho h m t kỳ ngh

nh ng liên ti p trì hoãn. H yêu c u Haydn nói chuy n v i ngài công t c v kỳ ngh đó
(aydn suy nghĩ m t lúc r i quy t đ nh dùng âm nh c đ làm vi c này và ông đã vi t B n
giao h ng T m bi t Bu i bi u di n b t đ u v i đ y đ dàn nh c nh ng th i gian trôi đi
b n giao h ng s d ng càng lúc càng ít nh c c . Sau khi hoàn thành ph n ch i c a mình,
m i nh c công l i th i t t cây n n c a h và r i kh i sân kh u. T ng ng i l n l t làm nh
v y cho đ n khi không còn ai trên sân kh u Ngài công t c hi u đ c thông đi p và cho h


đi ngh dài ngày.

M t ngày, danh h a Pablo Picasso ra kh i nhà và nhìn th y m t chi c xe đ p cũ Ông nhìn
chi c xe m t lúc r i tháo r i yên xe và ghi-đông Sau đó ông hàn ch’ng v i nhau đ t o ra
m t cái đ u bò.

Và cu i cùng là câu chuy n c a con gái tôi, Athena. Vào d p sinh nh t th ba c a con tôi đã
t ng nó m t chi c h p nh trong đó có
kh i l p ph ng s c s . Con bé c m món quà, l c
l c và nói r ng đó là m t cái lúc l c Sau đó nó m chi c h p ra và th y nh ng kh i l p
ph ng Cu i cùng, nó x p các h p c nh nhau đ t o thành m t chi c bánh sinh nh t.

M i ví d trên đây đ u minh h a cho s c m nh c a trí sáng t o trong vi c
chuy n đ i t s v t này sang s v t khác. B ng cách thay đ i b i c nh và s d ng ki n th c
c a mình, chúng ta có th khi n nh ng đi u bình th ng tr thành phi th ng. V i ph ng
pháp này, vi c ép nho đã t o ra thông tin trên gi y đo n dây tr thành hình nh c a nano
giây, l i phàn nàn c a ng i lao đ ng tr thành b n giao h ng và yên xe đ p tr thành cái
đ u bò. Nhà v t lý h c t ng đo t gi i Nobel, Albert Szent-Györgyi, có câu nói r t hay v đi u
này:
Khám phá bao g m vi c
nhìn nh ng đi u m i ng

i đ u nhìn th y và nghĩ ra m t đi u gì đó khác bi t

Nh v y đ tr nên sáng t o h n t t c nh ng gì chúng ta c n làm là nhìn nh ng đi u m i
ng i đ u nhìn th y và nghĩ ra m t đi u gì đó khác bi t Con ng i đã và đang s d ng
trí t ng t ng c a mình đ t o ra m t đi u gì đó khác bi t ngay t nh ng bu i s khai
«
«
«
«
«
«

Ng

i đ u tiên nhìn con hàu và nghĩ ra th c ăn

Ng

i đ u tiên nhìn ru t c u và nghĩ đ n dây đàn ghi-ta

Ng

i đ u tiên nhìn cánh bu m và nghĩ đ n c i xay gió

Ho c ng
Ng
Ng

i đ u tiên nhìn cái b m n

i đ u tiên nhìn vào n

c hoa và nghĩ ra b ch hòa khí

c ti u c a đ a bé và nghĩ t i ch t gi

i đ u tiên nhìn n m m c và nghĩ t i ch t kháng sinh

m cho da

« Ng i đ u tiên nhìn nh ng câu h i tìm ki m trên )nternet và nghĩ đ n ph
qu ng cáo

ng ti n


B n có s c m nh sáng t o này không?
Th t ra, n u b n t ng s d ng b’t đ làm vũ khí c khoai tây làm ăng-ten radio, áo phông
làm garô c m máu, lá khô làm gi y v sinh ho c m t cu n s đi n tho i đ lót ch ng i, thì
câu tr l i là Có
D i đây là b n bài t p giúp b n có th
trang 278)

nghĩ ra m t đi u gì đó khác bi t

Xem đáp án

Bài t p 1: M t v vua già l p d mu n truy n ngai vàng cho m t trong hai hoàng t . Ông
quy t đ nh t ch c m t cu c đua ng a và hoàng t nào có con ng a ch y ch m h n s đ c
k v . C hai hoàng t đ u lo s r ng ng i kia s ăn gian b ng cách kìm cho ng a c a mình

ch y ch m h n kh năng c a nó nên đã đ n xin l i khuyên c a m t anh h trong cung. Ch
v i hai t , anh h đã nói cho h bi t cách đ m b o cu c đua di n ra công b ng. Hai t đó là
gì?
Bài t p 2: B n có nghĩ ra cách nào đ hai ng i đ ng đ i di n nhau trên m t t báo nh
đ t trên sàn nhà nh ng không th ch m vào nhau Không đ c c t ho c xé t báo Cũng
không đ c bu c hai ng i vào nhau ho c ngăn h không
di chuy n.
Bài t p 3: Đây là hình gì

Bài t p 4: D
VII

i đây là s b y La Mã. B ng cách thêm m t nét, hãy bi n nó thành s tám.

Đi u này t ng đ i d dàng; b n ch c n thêm m t nét d c vào bên ph i s VII là có th t o
ra s tám. B n có mu n đi u gì đó m i l h n không (ình d i đây là s chín La Mã. B ng
cách thêm m t nét, hãy bi n nó thành s sáu.
IX
M t s ng i s v m t đ ng n m ngang chính gi a xoay ng c hình trên và che đi
ph n d i. Nó s có hình s sáu La Mã V) Nh ng n u nghĩ ra m t đi u gì đó khác bi t
b n s vi t m t ch S phía tr c )X đ t o thành S)X s sáu trong ti ng Anh. N u làm
nh v y, b n đã đ a )X ra kh i ng c nh là m t s La Mã và đ t nó vào ng c nh là m t ch


s -r p đ c b ng ti ng Anh Đi u khi n nhi u ng i không th làm đ c vi c là vì h đã
khóa mình vào b i c nh c a nh ng s La Mã. Hãy xem m t ví d khác. B n có th nghĩ ra
cách nào khác thêm m t nét vào )X đ bi n nó thành s sáu hay không?
IX

M t gi i pháp khác là thêm s

vào sau )X B n s có 1X6 (m t nhân sáu). đây X
không còn có nghĩa là
hay ch cái X trong ti ng Anh n a mà là ký hi u phép nhân.
M i ng i đ u có r t nhi u ki n th c; b ng cách thay đ i b i c nh mà ch’ng ta nghĩ v
nh ng ki n th c đó ch’ng ta s khám phá ra nh ng ý t ng m i.
Nh ng khóa trí tu
T i sao ch’ng ta không nghĩ ra m t đi u gì đó khác bi t th ng xuyên h n Lý do là vì:
th nh t, chúng ta không c n ph i sáng t o trong m i vi c. Ví d khi lái xe đi c u thang máy
hay x p hàng đ i trong c a hàng t p hóa, chúng ta không c n ph i sáng t o. Chúng ta luôn
có nh ng thói quen nh t đ nh trong cu c s ng m i vi c, t công vi c gi y t đ n th t dây
giày hay tranh cãi v i ng i bán hàng qua đi n tho i. Trong ho t đ ng c a con ng i,
nh ng thói quen trên là nh ng đi u không th thi u. Không có chúng, cu c s ng c a chúng
ta s tr nên h n lo n và con ng i không th đ t đ c nhi u thành t u nh hi n nay. N u
bu i sáng th c d y, b n ng m nghía chi c bàn ch i đánh răng ho c t h i v ý nghĩa c a
bánh mỳ n ng, ch c ch n b n s m t r t nhi u th i gian và không th làm nh ng vi c
khác Do đó s ng v i l i suy nghĩ th ng nh t cho phép ch’ng ta làm đ c r t nhi u vi c mà
không ph i băn khoăn v chúng.
Th hai ch’ng ta không đ c d y đ làm nh v y. H th ng giáo d c c a chúng ta là trò
ch i công phu đoán xem giáo viên đang nghĩ gì . Nhi u ng i đ c d y r ng nh ng ý
t ng xu t s c nh t n m trong đ u ng i khác.

Tuy nhiên đôi khi ch’ng ta c n ph i sáng t o và t o ra nh ng con đ ng m i đ đ t đ c
m c tiêu c a mình. Khi đi u này x y ra, h th ng lòng tin c a chính chúng ta có th ngăn
ch’ng ta làm nh v y Và đây chính là lý do th ba. H u h t ch’ng ta đ u có nh ng thái đ
khóa ch t t duy c a chúng ta và khi n ch’ng ta t duy đ n đi u h n Nh ng thái đ đó
c n thi t cho h u h t nh ng vi c ch’ng ta làm nh ng l i tr thành v t c n khi chúng ta c
g ng sáng t o.

Tôi g i nh ng thái đ này là nh ng khóa trí tu Và d i đây là m i khóa trí tu nh
h ng l n đ n t duy c a chúng ta. N u b n là ng i th c t , tuân theo các lu t l , s m c

l i hay ch u nh h ng c a b t kỳ khóa trí tu nào thì khi n b n luôn có kh năng t duy
sáng t o là m t đi u h t s c khó khăn
1.

M t câu tr l i chính xác

2.

Đi u đó là không logic


3.

Tuân th các lu t l

4.

Hãy th c t

5.

Vui ch i là ph‘ phi m

6.

Đi u đó không thu c lĩnh v c c a tôi

8.

Đ ng ngu ng c

9.

M c l i là sai

7.

Tránh s m h

10. Tôi không sáng t o
M nh ng khóa trí tu
V y chúng ta m nh ng khóa trí tu đó nh th nào? Hãy xem xét câu chuy n d
tìm ra câu tr l i.

i đây đ

M t th y giáo sáng t o đã m i m t h c sinh đ n nhà u ng trà vào bu i chi u. Sau m t lúc
nói chuy n, h b t đ u th ng th c trà Ng i th y rót t ng ít trà m t vào tách c a h c
sinh Sau khi tách đã đ y, ông v n ti p t c rót Trà đ y tràn tách và ch y xu ng sàn nhà.
Cu i cùng, c u h c sinh nói Th a th y, th y ph i ng ng rót trà ch
s không vào trong tách n a

trà đã đ y tràn r i và

Th y giáo tr l i Em th t tinh ý Đi u t ng t cũng đ’ng v i em. N u em
mu n thu nh n b t kỳ l i d y nào c a th y, em ph i trút h t nh ng gì trò đang có trong
chi c tách trí tu c a mình
Bài h c: Chúng ta c n quên đi nh ng gì đã bi t.

Trong các ví d tr c, chúng ta có th th y Gutenberg đã quên đi r ng vi c ép r u ch

dành đ ép nh ng trái nho m t câu tr l i chính xác (opper đã không nh n ra r ng s i
dây bu c hàng m i ngày n m ngoài lĩnh v c máy tính; Haydn không hi u vi c so sánh âm
nh c ngang b ng v i nh ng l i than phi n c a ng i lao đ ng là m t ý t ng ngu ng c ;


và Picasso đã phá v

lu t l

yên xe là đ ng i.

N u không có kh năng t m th i quên đi nh ng gì đã bi t, chúng ta s n m trong m h n
đ n nh ng câu tr l i đã có s n và không bao gi có th b t đ u m t l i đi m i. Vì chúng ta
đ u đ c h c v thái đ t o ra nh ng khóa trí tu nên chi c chìa khóa đ m chúng chính
là t m th i quên ch’ng đi trút c n tách trà trí tu c a mình.
Tho t nghe đi u này có v là m t th thu t đ n gi n nh ng trên th c t , áp d ng nó vào
cu c s ng l i không h d dàng Thông th ng, nh ng khóa trí tu g n ch t v i l i t duy
và hành vi c a ch’ng ta đ n m c chúng ta không th nh n ra r ng mình đang b chúng d n
d t. Chúng tr thành nh ng thói quen và s nguy hi m c a thói quen là con ng i có th
tr thành tù nhân c a s quen thu c Ch’ng ta càng th ng xuyên th c hi n m t công
vi c theo m t cách nào đó dù là n u ăn hay qu n lý d án thì càng khó đ th c hi n nó
theo m t cách khác Con ng i th ng b m c k t vào m t l i t duy nào đó
Do đó đôi khi ch’ng ta c n có s gi’p đ đ m nh ng khóa trí tu . Hãy quay tr l i v i
ng i th y sáng t o.
Trong m t bu i khác, th y giáo và h c trò cùng th o lu n v m t v n đ . M c dù cu c nói
chuy n đã kéo dài nh ng c u h c trò d ng nh v n ch a hi u nh ng gì th y mu n nói.

Cu i cùng, th y giáo c m m t cây th c và đánh m nh vào đ u c u ta Đ t nhiên, c u h c
trò b t đ u n m b t đ c v n đ và nghĩ ra m t đi u gì đó khác bi t

Bài h c: Đôi khi ch m t c’ đánh m nh vào đ u m i có th đánh b t nh ng nh n đ nh có
s n trong đ u chúng ta.
Đ có c’ đánh

Gi ng nh c u h c trò đó đôi khi ch’ng ta ph i c n đ n c’ đánh th c t nh
trí sáng t o đ đ a b n thân ra kh i nh ng khuôn m u th’c đ y b n thân suy nghĩ v các
v n đ theo chi u h ng m i và khuy n khích b n thân đ t ra nh ng câu h i có th mang
l i nh ng câu tr l i chính xác khác.

Nh ng c’ đánh có nhi u hình d ng kích th c và màu s c khác nhau. Tuy nhiên, chúng
đ u có m t đi m chung đó là bu c con ng i ít nh t là trong kho nh kh c đó nghĩ ra
m t đi u gì đó khác bi t Trong m t s tr ng h p, chúng ta s đ c đánh th c b i m t
v n đ , m t th t b i, m t câu chuy n c i, m t ngh ch lý, m t đi u ng c nhiên ho c đôi khi
là m t tình hu ng không mong đ i D i đây là m t s ví d :


¨

Đó có th là vi c b n b sa th i, ho c th t b i khi c g ng nâng cao năng su t làm vi c.

¨
Là khi m t giáo viên nói v i b n r ng b n có tài năng đ c bi t trong m t lĩnh v c mà
b n ch a bao gi dành nhi u th i gian đ suy nghĩ và cô y quy t đ nh giao cho b n m t đ
tài h n cu i là th sáu tu n này đ giúp b n phát tri n nó.

¨
Là khi nhà cung c p m t chi ti t vô cùng quan tr ng trong s n ph m bán ch y nh t c a
b n đ t nhiên đình công khi n b n ph i v t v tìm ki m m t ngu n cung ng m i. Và cu i
cùng, b n phát hi n ra r ng ch t l ng s n ph m c a nhà cung c p m i v t xa nhà cung
c p cũ

¨
Là khi b n nh n ra m i quan h gi a hai s v t, ho c s vi c mà b n t ng nghĩ r ng
chúng không h liên quan đ n nhau. Ví d : vòng xoáy c a thiên hà và v n đ ng viên tr t
băng khi xoay tròn trên m t băng
¨
Là khi b n b gãy chân và nh n ra mình đã t
nhiên.
¨
¨

ng thói quen đi l i c a mình là hi n

Là khi b n quan sát kim giây c a chi c đ ng h đeo tay trong g
Nó có th là m t câu chuy n c

i.

ng

H i: Đâu là đi m khác bi t gi a m t con mèo và m t d u ph y?
Tr l i: Con mèo có các móng
¨
¨
«

M t ngh ch lý nh cách đ t v n đ c a h a sĩ Paul Gauguin Tôi nh m m t đ nhìn
Nó có th là m t câu h i mà b n ch a t ng nghĩ đ n, ví d nh
Đi n tho i n nút có ph i là d u ch m h t cho t

« N u m t ng

đu i không
«
đ
«

cu i bàn chân, còn d u ph y là s k t thúc m t m nh đ .

quay s không

i trong đ i b i ngh thu t b ch t đu i, li u nh ng ng

i khác có b ch t

N u l c đà đ c g i là tàu th y trên sa m c thì t i sao lo i tàu th y ch hàng l i không
c g i là l c đà trên bi n
Thét lên Phim có ph m pháp khi đang

trong m t tr m c u h a đông ng

i không

« N u b n đ t m t bông hoa lan vào t l nh và m t ngày sau, nó b t đ u có m‘i nh m‘i
xúc xích salami thì li u xúc xích salami có mùi nh hoa lan không
«

Đâu là chi u kim đ ng h c a m t chi c đ ng h đi n t đeo tay

« N u chúng ta nói qu cam là cam thì t i sao chúng ta không nói qu chu i là vàng hay
qu táo là đ

Nh v y, nh ng ý t ng hay tình hu ng trên có th đ a ch’ng ta ra kh i l i mòn suy nghĩ
và nghĩ ra m t đi u gì đó khác bi t Ch’ng chính là nh ng c’ đánh đ i v i t duy c a con
ng i.
Đôi khi m t c’ đánh vào đ u có th là đi u tuy t v i nh t x y đ n v i chúng ta. Nó giúp
chúng ta phát hi n ra m t v n đ ti m n, khám phá ra m t c h i ti m n ho c t o ra m t
s ý t ng m i. Tri t gia Hy L p c đ i (eraclitus đã nói
Nh ng đi u đ i l p sinh ra l i ích

(ãy nghĩ v đi u này: trong l ch s , ph n l n nh ng nhà phát minh và khám phá là nh ng
ng i có công vi c th ng ngày b gián đo n và h bu c ph i đ a ra nh ng gi i pháp thay
th Đi n hình là vi c tìm ki m h t tiêu. S bành tr ng c a c dân châu Âu trên kh p th
gi i t sau năm
có ý nghĩa vô c‘ng to l n trong vi c cung c p h t tiêu. T th i Trung
c , h t tiêu đ c coi là lo i gia v quan tr ng b c nh t mà châu Âu buôn bán v i Vi n Đông
châu Âu l’c đó không có hình th c b o qu n th t nào ngoài p mu i và do đó ch có h t
tiêu m i có th làm cho món th t mu i c c m n có th ăn đ c. Do v y, mu i và h t tiêu là
ranh gi i gi a nh ng ng i châu Âu v n quen ăn th t v i cái đói Sau s s p đ c a
Constantinople vào năm
đ c bi t là sau năm
ng i Th Nhĩ Kỳ b t đ u ngăn
c n nh ng con đ ng giao th ng trên đ t li n phía đông bi n Đ a Trung H i Đi u này
khi n cho ngu n cung c p h t tiêu b s t gi m và giá c tăng lên chóng m t. Cu i cùng,
nh ng nhà thám hi m châu Âu đã ra kh i h ng v phía tây và nam đ tìm ra l i đi m i t i
ph ng Đông Nhà s h c (enry (obson đã nói Châu M đã đ c phát hi n ra nh m t
s n ph m ph c a công cu c ki m tìm h t tiêu

M t ví d khác v nh ng l i ích c a c’ đánh th c t nh là tr ng h p c a
Thomas Edison nhà phát minh ng i M . Khi còn tr , ông r t đam mê phát tri n máy đi n
báo và ông đã phát minh ra máy đi n báo đa t i (có kh năng truy n nhi u tin m t lúc), máy

ghi băng đi n báo (m t d ng khác c a máy đi n báo) và nh ng c i ti n khác liên quan đ n
đi n báo Sau đó vào đ u th p niên
nhà tài chính Jay Gould đã mua toàn b h th ng
đi n báo c a Western Union, thi t l p s đ c quy n trong lĩnh v c này. Edison nh n ra r ng
khi Gould s h u h th ng đó nhu c u ph i c i ti n s gi m xu ng Đi u này đã giáng m t
đòn m nh vào ông đ a ông ra kh i nh ng công vi c hàng ngày liên quan đ n đi n báo và
bu c ông ph i tìm ki m nh ng con đ ng khác đ s d ng tài năng c a mình. Trong vòng
vài năm sau đó ông phát minh ra bóng đèn máy ghi âm máy chi u phim và r t nhi u sáng
ch khác. Có th ông đã khám phá ra ch’ng b ng cách này ho c cách khác nh ng c’ đánh
c a Gould đã th t s là m t tác nhân th’c đ y khi n ông tìm ki m nh ng c h i m i.


Và đây là m t c’ đánh c a tôi Vài năm tr c, b b i n i đ i b i l p h c th c s c a tôi
th ng đ n t p luy n ph i đóng c a trong m t tháng đ b o trì. Trong th i gian s a ch a
b b i nh ng thành viên trong đ i ph i t p luy n v i nh ng câu l c b khác trong vùng.
M t tháng sau, khi nhóm t h p ch’ng tôi đã có vô vàn nh ng ý t ng m i cho vi c t p
luy n. M t ng i đã ch i c‘ng nhóm có th i gian ngh ng n khi t p Ng i khác tr v t
m t nhóm luy n t p nh p tim. M t ng i khác l i tìm ra m t lo i phao t p m i. T t c
nh ng ý t ng này đã đ c khám phá b i chúng tôi b bu c ph i phá v nh ng thói quen
c a mình.

Và cu i c‘ng là c’ đánh mà tôi không th không chia s . Vào l n sinh nh t th b y c a con
trai tôi, c gia đình ra ngoài ăn t i. Alex g i món cá h i Khi món ăn đ c đ a ra th ng bé
nhìn vào đĩa c a mình và th y c nh mi ng cá h i là m t lát chanh. Th ng bé li n h i Cái
này đ làm gì v y b
Tôi gi i thích lát chanh đ c d‘ng đ ăn kèm v i cá Nh ng con nên
n m tr c tôi nói M t lát sau, tôi th y Alex la lên Eo Đây là qu chanh chua nh t mà con
t ng ăn T t nhiên, ý tôi là nó nên n m cá tr c đ xem c n v t thêm bao nhiêu n c
chanh vào. Ai có th nói r ng câu tr l i nào là đ’ng Tôi ch a t ng nhìn nh ng lo i gia v
gi ng nh cách nhìn c a Alex. Có l chúng ta nên n m nhi u chanh h n đ đánh th c trí tu

c a mình.
Tóm t t
Chúng ta không c n ph i sáng t o trong t t c m i vi c nh ng khi c n ph i nghĩ ra m t
đi u gì đó khác bi t ch’ng ta l i th ng m c vào l i t duy cũ Và đó chính là nh ng
khóa trí tu
Nh ng khóa trí tu có th m ra b ng m t trong hai cách. Th nh t là có ý th c v chúng
r i t m th i quên ch’ng đi khi c g ng t o ra nh ng ý t ng m i. Th hai, n u đi u đó
không có tác d ng, hãy s d ng c’ đánh th c t nh trí sáng t o Nó có th giúp b n m
nh ng khóa đó

Trong ph n còn l i c a cu n sách, chúng ta s ki m tra t ng khóa trí tu và khám phá xem
nh ng lo i ý t ng nào có th đ c t o ra n u ch t m th i m ch’ng Ch’ng ta cũng s
l t qua m t s th thu t đ đánh th c t duy c a mình Đ ng th i, chúng ta s g p m t s
chuyên gia đánh th c thú v : h a s nhà th nhà cách m ng, o thu t gia, nhà thám hi m,
nh ng anh h và nh ng nhà c i cách t tin.

(ãy lăn tròn


KHÓA TH

NH T

M t câu tr l i chính xác

Bài t p: D

i đây là năm hình v . Hãy ch n ra m t hình khác v i nh ng hình còn l i.

H c cách suy nghĩ
Tr em đ n tr

ng nh nh ng d u h i và r i kh i đó nh nh ng d u ch m

Neil Postman, nhà giáo d c

Cu c s ng gi ng nh m t b a ti c linh đình và náo nhi t v i nh ng ti ng trò chuy n, ti ng
nh c x p xình và ti ng ly c c leng keng Nh ng v i t t c nh ng âm thanh này, chúng ta v n
có th nghe đ c m t ng i phía xa Đó là do s chú ý có ch n l a c a chúng ta chúng
ta có th h ng t i nh ng s v t nh t đ nh và quên đi nh ng s v t khác.
(ãy nhìn quanh n i b n đang ng i và tìm b n s v t có màu đ B n s th y khi b n nghĩ
đ n màu đ màu đ s ngay l p t c xu t hi n tr c m t b n: cu n s đi n tho i màu đ ,
màu đ
v t ph ng r p trên ngón tr c a b n màu đ trên l ch và trên nhi u s v t khác.
T ng t , c m i khi b n h c m t t m i, b n s nghe th y nó nhi u l n trong nh ng ngày
sau đó Đi u này cũng gi ng nh th i trang, ch c ch n b n s nh n ra r ng sau khi có m t
chi c ôtô m i, b n s th y nó kh p m i n i Con ng i luôn tìm th y nh ng gì h tìm
ki m. N u tìm ki m cái đ p, chúng ta s th y cái đ p. N u tìm ki m âm m u ch’ng ta s
th y âm m u T t c ch là vi c cài đ t kênh trí tu c a chính mình.

Chúng ta h c cách cài đ t kênh trí tu c a mình thông qua quá trình giáo d c chính quy.
đó ch’ng ta đ c h c đi u gì thích h p đi u gì không. Chúng ta h c đ c nhi u đi u t
nh ng câu h i đ t ra đ khám phá th gi i. Chúng ta h c đ bi t n i tìm ki m thông tin,
nh ng ý t ng nào c n ch’ ý và cách suy nghĩ v chúng. Quá trình h c t p đã mang l i cho
chúng ta nhi u khái ni m đ có th s p x p và hi u th gi i.

Hãy quay tr l i bài t p trang tr c, b n đã ch n đáp án nào N u b n ch n hình B thì xin
chúc m ng! B n đã tr l i đ’ng (ình B là hình duy nh t có t t c các c nh đ u là đ ng
th ng.

Tuy nhiên, nh ng ai ch n hình C cũng chính xác b i nó là hình duy nh t không đ i x ng.
Nh ng hình A cũng đ’ng b i đó là hình duy nh t không có góc nh n. Th còn hình D Đây
cũng là m t câu tr l i đ’ng b i nó là hình duy nh t có c đ ng th ng và đ ng cong. Cu i
c‘ng E cũng là m t l a ch n chính xác b i nó là hình duy nh t trông gi ng hình chi u c a
m t tam giác phi -clit lên m t ph ng -clit. Nói cách khác, t t c các hình đ u là câu tr l i
đ’ng t‘y thu c vào quan đi m c a b n.
Tuy nhiên ng i ta không d y b n bài t p này trong tr ng h c. Ph n l n h th ng giáo
d c c a ch’ng ta là đ d y cho con ng i tìm ra m t câu tr l i chính xác Trong su t quá
trình h c t p, m t ng i bình th ng s ph i tr i qua 2.600 bài ki m tra, kỳ thi v n đáp và
thi t lu n, và ph n l n nh ng kỳ thi đó gi ng nh bài t p b n đã làm L i ti p c n m t câu
tr l i chính xác đã tr nên thâm căn c đ trong t duy c a ch’ng ta Đi u này có th t t
cho m t s v n đ mang tính toán h c n i ch có duy nh t m t câu tr l i đ’ng Nh ng v n
đ là ch , cu c s ng không nh v y. Cu c s ng r t m h ; có r t nhi u câu tr l i chính


xác t t c ph thu c vào đi u mà b n tìm ki m Nh ng n u b n luôn nghĩ r ng cu c s ng
luôn ch có duy nh t m t câu tr l i chính xác, b n s d ng tìm ki m ngay sau khi tìm th y
m t đáp án
Khi tôi còn h c ph thông, cô giáo ti ng Anh c a tôi đã ch m m t d u nh b ng ph n nh
d i đây lên b ng.

Cô h i c l p đó là gì M t h c sinh nói M t d u ch m b ng ph n trên b ng
Nh ng h c
sinh còn l i trong l p c m th y an tâm khi đi u hi n nhiên đã đ c nói ra và không ai mu n
nói thêm gì n a Cô giáo nói Cô r t ng c nhiên v các em (ôm qua cô đã giao bài t p
t ng t cho m t nhóm h c sinh m u giáo và các em đó đã nghĩ đ c t i 50 s v t khác
nhau: m t m t c a chim c’ đ u m u thu c lá đ nh c t đi n tho i, m t ngôi sao viên đá
cu i, m t con b b đ p b p, m t qu tr ng ung Ch’ng có trí t ng t ng th t phong
ph’ Trong vòng

năm t khi h c l p m u giáo cho đ n ph thông, chúng ta không ch
h c cách tìm ra m t câu tr l i chính xác mà còn m t đi kh năng tìm ki m nhi u câu tr l i
đ’ng Chúng ta h c cách đ tr nên c th nh ng m t đi r t nhi u s c m nh c a trí t ng
t ng.

M t giáo viên ti u h c đã k cho tôi câu chuy n v m t đ ng nghi p khi giao bài t p tô màu
cho h c sinh
l p 1:
Cô giáo nói Trên t gi y này, các em s tìm th y hình v c a m t ngôi nhà, nh ng bông
hoa đám mây và b u tr i. Hãy tô màu chúng b ng nh ng màu s c thích h p

Cô bé Patty đã dành r t nhi u công s c đ tô màu b c tranh c a mình. Khi nh n l i bài t p,
cô bé r t ng c nhiên khi th y m t d u g ch X đen to trên đó Cô bé h i cô giáo t i sao l i


nh v y. Cô giáo tr l i Cô cho em m t d u X vì em đã không làm theo l i ch d n. C màu
xanh lá cây ch không ph i màu xám. B u tr i có màu xanh lam ch không ph i màu vàng
nh em tô T i sao em không dùng nh ng màu bình th ng h Patty
Patty tr l i Vì đó là nh ng gì em trông th y khi em d y s m đ ng m bình minh

Cô giáo đã cho r ng ch có duy nh t m t câu tr l i chính xác.
Các k t qu

Tôi s không quay tr l i tr phi ông cho s a nó Count Basie nhóm tr ng c a m t ban
nh c, nói v i ch m t h p đêm n i có chi c đàn piano luôn luôn l c đi u. M t tháng sau,
Basie nh n đ c đi n tho i thông báo m i vi c đã n th a. Khi Basie quay tr l i, chi c đàn
piano v n không phát ra âm thanh trong tr o Ông nói là ông đã s a nó Basie gi n d nói.
Ng i ch tr l i Tôi đã s a r i mà Tôi đã s n l i nó

Tính th c ti n c a vi c tìm ki m m t câu tr l i chính xác có th mang l i nh ng h u qu

nghiêm tr ng ngăn c n ch’ng ta suy nghĩ và gi i quy t các v n đ . M i ng i h u nh đ u
không thích các v n đ và khi đ i m t v i chúng, h th ng gi i quy t b ng gi i pháp đ u
tiên mà h tìm ra th m chí h gi i quy t v n đ nh cách ng i ch h p đêm đã làm Đi u
này r t nguy hi m. N u b n ch có m t ý t ng, b n s ch th y duy nh t m t l i đi tr c
m t và đi u đó r t m o hi m trong th gi i mà s linh ho t là y u t s ng còn.

M t ý t ng gi ng nh m t n t nh c. M t n t nh c ch có th đ c hi u trong m i quan h
v i nh ng n t khác d‘ đó là m t ph n c a m t giai đi u hay h p âm 8 t ng cũng nh
v y, nó ch có th đ c hi u đ’ng nh t khi đ t trong văn c nh cùng v i nh ng ý t ng khác.
N u b n ch có duy nh t m t ý t ng, b n không th so sánh nó v i đi u gì khác. B n không
bi t nh ng đi m m nh và y u c a nó. Nhà tri t h c ng i Pháp, Émile Chartier đã đ c p
tr c ti p đ n v n đ này khi ông nói:

ta có

Không có gì nguy hi m h n m t ý t

ng khi nó là ý t

ng duy nh t chúng

Đ t duy hi u qu h n ch’ng ta c n nhi u quan đi m khác nhau. N u không, chúng ta s
b m c k t trong vi c tìm ki m nh ng đi u gi ng nhau và không th nhìn nh n s vi c theo
m t h ng m i.
Câu tr l i chính xác th hai

M t tr ng h c hàng đ u v kinh doanh đã ti n hành m t nghiên c u và th y r ng ban đ u,
nh ng sinh viên t t nghi p c a tr ng làm vi c r t t t nh ng trong vòng
năm sau h b

m t nhóm ng i th c d ng và tinh ranh h n thay th . Theo v giáo s ng i đã th c hi n
nghiên c u này nguyên nhân là do Ch’ng tôi đã d y h cách gi i quy t v n đ ch không
ph i cách nh n bi t c h i Khi c h i gõ c a, h l i treo t m bi n Đ ng làm phi n bên
ngoài
Cách đây không lâu tôi ti n hành hàng lo t bu i h i th o v t duy sáng t o cho các nhân
viên ban qu n tr c a m t công ty máy tính l n. V ch t ch đã g i cho tôi vì ông lo l ng v
môi tr ng t duy trì tr c a ban lãnh đ o D ng nh b t c khi nào nh ng c p d i c a
ông đ a ra m t đ xu t thì đó là t t c nh ng gì h có ch m t mà thôi. H không đ a ra
b t kỳ ý t ng nào khác Vì đ c đào t o đ tìm ki m m t câu tr l i chính xác nên h
th ng không đi xa h n gi i pháp đ u tiên h tìm th y.

V ch t ch bi t r ng s d dàng quy t đ nh m i vi c h n n u có th t nhi u ý t ng đ l a
ch n Ông cũng băn khoăn không bi t xu h ng m t ý t ng này s khi n cho t duy c a
các nhân viên tr nên b o th đ n m c nào. N u m t ng i trình bày ch m t ý ki n, nhìn
chung anh ta s đ xu t đi u ch c ch n thay vì th m t ý t ng có v khác th ng.

Tình tr ng này đã t o ra m t môi tr ng kém lý t ng cho vi c t o ra nh ng ý ki n đ i
m i. Tôi nói v i h r ng có m t cách đ tr nên sáng t o h n đó là
Tìm ki m câu tr l i chính xác th hai

Câu tr l i chính xác th hai th ng kỳ l ho c b t th
quy t v n đ theo m t cách m i m .

ng nh ng l i là đi u b n c n đ gi i

Th thu t đ tìm ra câu tr l i chính xác th hai là thay đ i nh ng câu h i b n đ t ra đ
thăm dò m t v n đ . Ví d , b n nghe th y ng i ta h i Câu tr l i là gì
8 nghĩa c a đi u
này là gì hay K t qu là gì r t nhi u l n r i. Nh ng ng i này đang tìm ki m m t câu

tr l i, m t ý nghĩa và m t k t qu Và đó cũng là t t c nh ng gì h s tìm th y ch m t mà
thôi. N u b n đ t ra nh ng câu h i thu hút nh ng câu tr l i nh Các câu tr l i là gì
Nh ng ý nghĩa là gì ho c Nh ng k t qu là gì b n s th y m i ng i suy nghĩ sâu h n
và đ a ra nhi u ý t ng h n Nh Linus Pauling nhà hóa h c t ng đo t gi i Nobel đã phát
bi u:
Cách t t nh t đ có m t ý t

ng hay là tìm ra th t nhi u ý t

ng

B n có th không s d ng t t c các ý t ng mình t o ra nh ng t đó b n có th tìm th y
m t vài ý ki n có giá tr Đi u này gi i thích lý do t i sao các nhi p nh gia chuyên nghi p
ch p r t nhi u b c nh khi th y m t đ i t ng quan tr ng. H có th ch p 20, 60 hay hàng
nghìn b c nh. H s thay đ i ph ng h ng, ánh sáng, kính l c Đó là b i h bi t r ng
trong nh ng b c nh ch p đ c, có th ch có m t vài t m hình n m b t đ c đi u h đang
tìm ki m Nó t ng t v i t duy sáng t o: b n c n t o ra th t nhi u ý t ng đ có đ c m t
vài ý t ng t t.
Nhà phát minh Ray Dolby ng
nói:

i đã tách đ

c ti ng rít nh ra kh i nh c sau khi ghi âm đã


Phát minh là k năng mà m t s ng i có và s khác thì không Nh ng b n có th h c cách
phát minh. B n ph i quy t tâm, không v i vàng ch p nh n gi i pháp đ u tiên, b i gi i pháp
phù h p có th ch quanh đâu đó Nhà phát minh là ng i nói Vâng đó là m t cách đ
th c hi n nh ng nó không ph i là gi i pháp t i u R i ông ta ti p t c suy nghĩ

Khi tìm ki m nhi u h n m t câu tr l i chính xác, b n khi n trí t ng t ng c a mình đ c
r ng m . Ví d : B n làm th nào đ cá không còn mùi tanh? N u nó ngay sau khi b t đ c,
p đông l nh, gói vào t gi y, th vào trong n c, chuy n sang ăn món gà đ m t con mèo
quanh qu n g n đó đ t h ng hay c t b mi ng cá.

Th thu t đ tìm đ c nhi u câu tr l i h n là thay đ i t ng trong câu h i. N u m t ki n
tr’c s đang tìm ki m m t cách đ n i hai căn phòng nghĩ Mình nên s d ng lo i c a nào
đ n i thông nh ng căn phòng này Đó là nh ng gì cô ta s thi t k m t cái c a Nh ng
n u nghĩ Mình nên đ t lo i l i đi nào đây cô ta có th s thi t k m t đi u gì đó khác
bi t nh m t hành lang m t đ ng h m hay là m t kho ng sân nh Nh ng t ng
khác nhau mang l i nh ng nh n đ nh khác nhau và d n t duy c a b n theo nh ng h ng
khác nhau.

M t chi n l c nh trên có th có tác d ng nh sau Nhi u th k tr c, m t b nh d ch ch t
ng i kỳ l đã t n công vào m t ngôi làng Lithuania Đi u kỳ l c a căn b nh này là tác
đ ng c a nó lên n n nhân; khi m t ng i nhi m b nh, anh ta s chìm vào c n hôn mê sâu
g n nh đã ch t. H u h t ng i b nh ch t trong vài ngày nh ng m t s ng i có tinh th n
m nh m có th bình ph c m t cách kỳ di u Trình đ y h c th k XVIII không th t s
phát tri n, nên nh ng ng i kh e m nh ph i thăm dò xem n n nhân đã ch t hay còn s ng.

Tuy nhiên, m t hôm ng i ta phát hi n ra có ng i sau khi chôn c t v n còn s ng Đi u đó
khi n nh ng ng i trong th tr n lo s và tri u t p m t cu c h p quy t đ nh nên làm gì đ
ngăn tình hu ng trên l p l i. Sau r t nhi u tranh cãi, h u h t m i ng i ng h ý ki n đ
th c ăn và n c u ng vào quan tài. Th m chí, h còn đ c m t l thông h i t n p quan tài
lên m t đ t. Gi i pháp này t n kém nh ng s c u đ c nhi u m ng s ng. M t nhóm khác đ
xu t gi i pháp r ti n h n đóng m t chi c đinh nh n vào m t trong c a n p quan tài, chính
xác v trí tim c a n n nhân Khi đóng n p áo quan, dù tình tr ng c a n n nhân ra sao, h
cũng s yên ngh Đi u khi n cho nh ng gi i pháp tr nên khác nhau chính là nh ng câu h i
đ c đ t ra. Trong khi nhóm th nh t đ t ra câu h i Ch’ng ta s làm gì n u chôn m t ai

đó còn s ng thì nhóm th hai l i đ t ra câu h i Ch’ng ta làm gì đ ch c ch n m i ng i
đ c chôn đ u ch t


Quên đi nh ng nh n đ nh c a b n

Năm
tr c Công nguyên Croesus ng i tr vì cu i cùng c a đ ch Lydia đã h
nhà tiên tri x Delphi v cách đ i phó v i ng i Ba T Ngài nh n đ c l i d báo
ngài t n công, m t đ ch vĩ đ i s b phá h y Croesus cho r ng đây là m t d u hi
c c và d n quân đ i t n công Ba T Ngài nh n đ nh mình s phá h y đ ch Ba T
thay vào đó ngài đã th t b i th m h i và đ ch Lydia đã bi n m t.

i ý ki n
N u
u tích
Nh ng

S băng hà c a Croesus minh h a cho h u qu có th x y ra khi chúng ta b ng lòng v i câu
tr l i chính xác đ u tiên đ c bi t, n u đó là câu tr l i mà chúng ta nh n đ nh m t cách
ch quan r ng s tìm th y. Tri t gia Hy L p c đ i (eraclitus đã nói
M i s v t đ u thích gi u gi m
b n ch t th t s c a mình

(eraclitus đã nói đ n v n đ mà ch’ng ta đang đ c p. Nh ng ý nghĩ và âm m u ti m n
đ u quanh chúng ta. Trong t nhiên đ ng v t t ng y trang đ tr n tránh nh ng loài ăn
th t, và nh ng đ ng v t ăn th t l i che gi u m c đích c a mình đ đánh b y con m i. Trong
chi n tranh các nhà lãnh đ o quân s gi v y u th đ d n d đ i ph ng vào tr n đ a hay
phô tr ng s c m nh gi t o đ tránh s t n công c a quân đ ch. Trong th thao các đ i
tuy n che gi u l i ch i c a mình b ng cách ch i theo ki u khác khi n đ i th nh m l n.

Nh ng ng i vi t câu đ đánh l a nh ng ng i thích gi i đ v i nh ng d ki n khó hi u.
Và các chính tr gia khi n nh ng c tri l c l i b ng nh ng tuyên b nh p nh ng.

Chúng ta b m t ph ng h ng trong cách di n đ t các tình hu ng trên b i
nh ng nh n đ nh r t h u hi u đ i v i ch’ng ta Nh tôi đã nói trong ch ng m đ u, trí tu
c a chúng ta b nh ng câu tr l i có s n chi m ch . Khi g p nh ng tình hu ng t ng t
nh ng gì ch’ng ta đã tr i qua, chúng ta m c nhiên cho r ng chúng s có m t k t qu t ng
t nh k t qu tr c đó Croesus đã t ng t n công các k th‘ khác và đ u giành chi n
th ng).

Cách x lý nh ng nh n đ nh c a chúng ta là l đi ho c quên đi các câu tr l i chính xác
xu t hi n đ u tiên khi chúng ta g p m t v n đ t ng t Sau đó ch’ng ta có th tìm ra
nh ng câu tr l i đ’ng khác Lý thuy t gia (enry Miller đã nói