KHẮC SÂU KIẾN THỨC TRONG TIẾT DẠY BÀI TẬP CON LẮC ĐƠN VẬT LÍ 12

KHẮC SÂU KIẾN THỨC TRONG TIẾT DẠY BÀI TẬP CON LẮC ĐƠN
- VẬT LÝ 12 -

ĐỀ TÀI :
KHẮC SÂU KIẾN THỨC TRONG TIẾT DẠY
BÀI TẬP CON LẮC ĐƠN - VẬT LÍ 12 TRƯỜNG THPT TRẦN CAO VÂN- NINH HÒA - KHÁNH HÒA

A. ĐẶT VẤN ĐỀ .
I - LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI :
Trong quá trình giảng dạy , tôi nhận thấy học sinh 12A4,12A5,12A6
trường THPT Trần Cao Vân – Ninh Hòa – Khánh Hòa , năm học 2010-2011
,còn nhiều yếu kém, khó tiếp thu được nội dung bài tập trong chương trình
Vật lý lớp 12 , đặc biệt là phần bài tập Con lắc đơn. Học sinh có một số biểu
hiện yếu kém sau:
- Học sinh chưa có thói quen đọc kỹ đầu đề bài tập và không phân
tích kỹ đầu bài để tìm ra cách giải đúng đắn nhất,chỉ làm bài một cách mò
mẫm
- Chưa thấy được mối quan hệ chặt chẽ giữa giáo khoa và bài tập.
Một số lớn cho rằng chỉ cần học thuộc công thức là đủ ,chẳng cần phải hiểu
kỹ bài học trước khi làm bài tập.
- Đa số học sinh lười biếng làm bài tập ở nhà ,khi đến lớp chỉ ngồi
chờ thầy sửa bài tập hoặc mượn tập của bạn chép, thụ động ít chịu độc lập
suy nghĩ.
- Một số không ít học sinh còn yếu kém về kỹ năng tính toán và trình
bày bài giải cho đầy đủ chính xác, có lí luận gãy gọn.
Từ những nhận xét trên tôi nhận thấy, muốn nâng cao kết quả học tập
bộ môn Vật Lí và tỉ lệ tốt nghiệp cuối năm cho học sinh, điều bức thiết là
cần tìm cách giải quyết vấn đề: “ Khắc sâu kiến thức trong tiết dạy bài tập
Con lắc đơn – Vật Lý 12” .Trong tình trạng giờ bài tập được phân phối rất

Trang 1

KHẮC SÂU KIẾN THỨC TRONG TIẾT DẠY BÀI TẬP CON LẮC ĐƠN
- VẬT LÝ 12 -

ít, làm thế nào để các em có thể nắm vững được các bài tập cơ bản tại tớp,
vận dụng để giải bài tập ở nhà, giải được các bài tập trong đề thi tốt nghiệp
và đề thi đại học sau này?
II/ ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU :
- Bài tập Con lắc đơn – Vật lí 12
- Học sinh lớp 12A4,12A5,12a6 năm học 2010-2011 – Trường
THPT Trần Cao Vân – Ninh Hòa – Khánh Hòa .
III/ NHIỆM VỤ- YÊU CẦU CỦA ĐỀ TÀI:
- Nhiệm vụ : người giáo viên phải hướng cho học sinh củng cố lại các
kiến thức cơ bản về con lắc đơn như :
+ Chu kỳ dao động, đại lượng đặc trưng dao động con lắc, mức độ
dao động nhanh hay chậm của con lắc phụ thuộc yếu tố vào những yếu tố
nào . Sau đó cho học sinh ôn tập lại các kiến thức cơ bản về :
+ Định luật II Niu Tơn trong hệ qui chiếu quán tính, định luật II Niu
Tơn trong hệ qui chiếu không quán tính .
+ Qui ước về dấu của các đại lượng có hướng ( chủ yếu là hướng của
véc tơ gia tốc trong các chuyển động thẳng biến đổi đều) .
+ Các kiến thức về lực tĩnh điện .
- Yêu cầu : Nội dung rõ ràng, không rườm rà , lôgíc, phù hợp với trình độ
của học sinh yếu kém , giới thiệu được các dạng bài tập căn bản về con lắc
đơn .
IV/ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU:
* Phương pháp:
- Nghiên cứu lý luận chung.
- Khảo sát điều tra từ thực tế dạy và học .

- Tổng hợp so sánh , đúc rút kinh nghiệm.
* Cách thực hiện:
- Trao đổi với đồng nghiệp, tham khảo ý kiến giáo viên cùng bộ môn
- Liên hệ thực tế trong nhà trường, áp dụng đúc rút kinh nghiệm qua quá
trình giảng dạy.
Trang 2


KHẮC SÂU KIẾN THỨC TRONG TIẾT DẠY BÀI TẬP CON LẮC ĐƠN
- VẬT LÝ 12 -

B. NỘI DUNG CỦA ĐỀ TÀI
I. Thực trạng và giải pháp .
Theo tôi, muốn giải quyết tốt việc nâng cao chất lượng giờ bài tập
giáo viên phải phát huy tối đa năng lực tư duy vật lí cho học sinh, hường
đẫn các em sử đụng tốt các kiến thức lí thuyết đã học một cách linh hoạt có
hệ thống, đồng thời biết tìm tòi phát hiện những kiến thức mới, giải quyết
được các bài tập khó hơn sau này, trước mắt phải giúp cho các học sinh
khắc phục nhanh chóng các yếu kém nêu trên.
Qua thực tế nhiều năm giảng dạy tôi thấy nếu cố gắng nghiên cứu kỹ
đối tượng học sinh và tìm được một nội dung bài tập, có phương pháp thích
hợp thì yêu cầu trên có thể thực hiện được ngay cả ở những lớp yếu kém
( tuy nhiên cần kiên trì ).
Tôi đã nghiên cứu và thực hiện trong nhiều năm qua như sau:
1)Biên soạn một tài liệu bài tập có nội dung phù hợp với mỗi giờ bài
tập và đối tượng học sinh, phù hợp với nội dung sách giáo khoa và lựa chọn
các bài tập tiêu biểu sắp xếp từ dễ đến khó để dễ lựa chọn theo đối tượng,
mỗi tiết chừng 3 bài tập tại lớp và 2 bài tập về nhà.
2)Suy nghĩ kỹ các bài tập đã chọn và học sinh cần chuẩn bị trước ở
nhà, tìm phương pháp giải sao cho học sinh dễ hiểu nhất, dễ tiếp thu nhất,

có những bài tập để các em tự giải, có bài để các em cùng giải, có bài giáo
viên hướng dẫn các em giải. Nhấn mạnh và khắc sâu hướng giải bài
tập.Trong quá trình các em giải bài trong tập hoặc trên bảng, giáo viên theo
dõi nhận xét sửa chữa những sai sót cho học sinh nếu có.
3)Cuối mỗi giờ bài tập giáo viên cần tổng kết ,củng cố khắc sâu các
kiến thức mà các em đã vận dụng, khái quát lại các vấn đề chung nhất trong
các bài tập, lưu ý các loại bài tập phổ biến và bài tập nâng cao cần tiếp tục
suy nghĩ và rèn luyện thêm ở nhà.
4)Quyết tâm rèn luyện cho học sinh khả năng chủ động độc lập suy
nghĩ, sáng tạo trong cách giải bài, không ép buộc học sinh phải giải và suy
Trang 3


KHẮC SÂU KIẾN THỨC TRONG TIẾT DẠY BÀI TẬP CON LẮC ĐƠN
- VẬT LÝ 12 -

nghĩ giống hệt mình, không học thuộc bài giải, học sinh phải chọn cách giải
phù hợp với bản thân mình nhất.
II. Minh hoạ quá trình thực hiện tíêt dạy bài tập Con lắc đơn -Vật lý
lớp 12
Trên đây chúng tôi đã sơ bộ trình bày một số suy nghĩ và quyết tâm
thực hiện trong thời gian qua. Sau đây chúng tôi sẽ minh hoạ một tiết bài tập
chuyển động con lắc đơn trong bài tập Vật lí lớp 12.
1.Nội dung bài tập và phương pháp tiến hành :
*Bài tập 1:
Một con lắc dơn có chiều dài 1m thực hiện 20 dao động toàn phần trong
thời gian 40s.
a) Tính gia tốc trọng trường tại nơi ấy.
b) Nếu cho chiều dài giảm đi 20cm thì chu kì dao động sẽ thay đổi thế nào?
* Phương pháp:

Cho 1 học sinh đọc đầu bài tập để cả lớp theo dõi, giáo viên ghi tóm
tắt đầu bài lên bảng, giáo viên nhấn mạnh chỗ khúc mắc của đầu bài ở giả
thiết 20 dao động toàn phần trong 40s và lí luận khi chiều dài con lắc giảm
thì chu kì con lắc tăng hay giảm. Cho học sinh nhắc lại công thức tính chu
kì con lắc đơn, áp dụng nó để giải bài tập này .
Cho học sinh suy nghĩ và phát biểu hướng giải bài, sau khi học sinh
phát biểu giáo viên đúc kết hướng giải như sau:
+ Dựa vào lí luận tam suất để tính chu kì con lắc : 20 T = 40s tính T =
?
+ Dựa vào công thức tính chu kì con lắc đơn suy ra công thức tính g
+ Công thức tính chu kì T1 con lắc lúc có chiếu dài l1 = l m
+ Công thức tính chu kì T2 con lắc có chiều dài l2 =l1 -20
Lập tỉ số : T1/T2 từ đó tìm được T2
+ Kết luận : chu kì giảm bao nhiêu ?

Trang 4


KHẮC SÂU KIẾN THỨC TRONG TIẾT DẠY BÀI TẬP CON LẮC ĐƠN
- VẬT LÝ 12 -

Cho học sinh thực hiện trên bảng và trong tập, trình bày lời giải rõ ràng, rèn
luyện luyện,tính toán ra đáp số. Giáo viên quan sát bài làm của học sinh ghi
nhận những sai lầm thiếu sót trong quá trình giải để uốn nắn cho từng em
hoặc chung cả lớp. Có thể cho học sinh nhận xét bài làm của bạn trên bảng
để rút kinh nghiệm chung.
*Bài tập 2 :
Trong cùng thời gian con lắc thứ nhất thực hiện được 10 chu kì đao
động, con lắc thứ 2 thực hiện được 6 chu kì dao động. Hiệu chiều dài của 2
con lắc là 64 cm. Tính chiều dài 2 con lắc ấy ?

*Phương pháp:
+Cho l học sinh đọc đầu bài để cả lớp theo dõi, cho học sinh tự ghi
đầu bài tóm tắt.
+Giáo viên lưu ý chỗ khúc mắc của đầu bài
+Học sinh nêu hướng giải bài, giáo viên nghe và nhận xét chỗ đúng
sai nêu ra các câu hỏi định hướng cho bài giải
+Cho học sinh nắm được lên bảng sửa bài
+Cho học sinh đóng góp hoàn chỉnh bài sửa
+Cho điểm những học sinh nào làm hoàn chỉnh bài
*Bài tập 3: Bài tập khó có tính chất tồng hợp nâng cao kiến thức.
Một đồng hồ quả lắc có chu kì dao động T o = 1giây chạy đúng ở trên
mặt đất.Nếu đưa đồng hồ lên tháp cao 200m thì mỗi ngày nó chạy chậm
bao nhiêu?
Đây là bài tập phức tạp cần tổng hợp nhiều công thức liên quan đến
lớp 10 về gia tốc trọng trường, lực hấp dẫn. Giáo viên cần hướng dẫn từng
bước bằng cách nêu lên các câu hỏi gợi ý đề các em suy nghĩ thực hiện :
+ Công thức tính chu kì con lắc đơn như thế nào ?
+ Công thức tính chu kì con lắc đơn ở mặt đất như thế nào?Ở cao độ
h so với mặt đất như thế nào?
+ Lập tỉ số Th /To = ? .
Trang 5


KHẮC SÂU KIẾN THỨC TRONG TIẾT DẠY BÀI TẬP CON LẮC ĐƠN
- VẬT LÝ 12 -

+ Giáo viên nhắc lại công thức tính gia tốc trọng trường dựa vào định
luật vạn vật hấp dẫn đã học ở lớp 10 tính tỉ số g o/gh .Thay vào ta được công
thức tính chu kì ở độ cao h ( Th = ?)
+ Tính độ biến thiên chu kì : ∆ T = Th -To = ?

+ Lập luận : cứ To chậm là ∆ T
Vậy 86400s chậm bao nhiêu?
Học sinh theo từng bước hướng dẫn trên để giải bài tập, thay số và
tính toán ra kết quả là 2,7giây
+ Giáo viên gọi một số học sinh đem tập lên chấm, nhận xét chỗ còn
sai sót .
2.Phần củng cố:
Giáo viên cho học sinh nắm lại lý luận chung của các bài tập
+ Xoay quanh công thức tính chu kì con lắc đơn T = 2π


g

+ Chu kì con lắc tỉ lệ thuận với l và tỉ lệ nghịch với g
+ Khi chiều đài tăng thì chu kì tăng và ngược lại
+ Nếu nhiệt độ tăng thì chiều dài tăng nên chu kì tăng theo nhiệt
độ .Học sinh về làm thêm bài tập trong sách bài tập Vật lý 12 .
+ Khi đưa con lắc lên cao, gia tốc g giảm nên chu kì tăng, đồng hồ
chạy chậm.
III .Kết quả việc thực hiện chuyên đề
Trong những năm qua mặc dầu gặp nhiều khó khăn vì trình độ học
sinh có phần sa sút, tôi được phân công nhiều lớp yếu , qua thực hiện
chuyên đề với nhiều cố gắng của thầy và trò chất lượng học sinh từng bước
được cải thiện.
Đề tài của tôi đã được kiểm nghiệm trong năm học 2010-2011 với các
lớp 12A4,12A5,12A6 được học sinh đồng tình và đạt được kết quả, nâng
cao khả năng giải bài tập Con lắc đơn. Các em hứng thú học tập hơn, ở
những lớp có hướng dẫn kỹ các em học sinh với mức học yếu trở lên đã có
Trang 6

KHẮC SÂU KIẾN THỨC TRONG TIẾT DẠY BÀI TẬP CON LẮC ĐƠN
- VẬT LÝ 12 -

kỹ năng giải các bài tập. Học sinh biết áp dụng tăng rõ rệt. Cụ thể ở 3 lớp
khối 12 sau khi áp dụng sáng kiến này vào giảng dạy thì số HS hiểu và có
kỹ năng giải được cơ bản các dạng bài tập nói trên , kết quả qua các bài
kiểm tra thử như sau :
Năm
học

Lớp

Tổng

Điểm 8 trở

Điểm từ

số

lên

5 đến 8

Số
lượng
20102011

12A4

51

9

12A5

53

14

12A6

52

10

Tỷ lệ
17,6
%
26.4
%
19.2
%

Số
lượng
25
31
27

Tỷ lệ

Điểm dưới 5
Số
lượng

49 %
58,5
%
51,9
%

17
8
15

Tỷ lệ
33,4
%
15,1
%
28,9
%

- Giờ bài tập các em tỏ ra tích cực hơn, tình trạng các học sinh ngồi
chờ sửa bài rồi chép vào không còn nữa, tình trạng lười biếng giải bài tập cơ
bản đã được khắc phục,
- Những thiếu sót trong kỹ năng làm bài của học sinh đã được phát
hiện sửa chữa kịp thời.

- Nhiều em đã vững vàng giải được các đề thi tốt nghiệp, giải được
các bài tập trong đề cương ôn thi tốt nghiệp.

C. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ :
I. Kết luận
Trên đây tôi đã trình bày các suy nghĩ của mình và nêu ra một số kinh
nghiệm đúc kết được trong quá trình giảng dạy. Thực ra vấn đề này còn phải
nghiên cứu thêm, vận dụng, kiểm nghiệm qua thực tiễn giảng dạy nhiều
năm nữa. Rất mong sự đóng góp của đồng nghiệp .
II. Kiến nghị và đề xuất
Trang 7


KHẮC SÂU KIẾN THỨC TRONG TIẾT DẠY BÀI TẬP CON LẮC ĐƠN
- VẬT LÝ 12 -

- Đề nghị các cấp lãnh đạo tạo điều kiện giúp đỡ học sinh và giáo viên có
nhiều hơn nữa tài liệu sách tham khảo đổi mới và phòng thư viện để nghiên
cứu học tập nâng cao kiến thức chuyên môn nghiệp vụ .
- Nhà trường cần tổ chức các buổi trao đổi phương pháp giảng dạy. Có tủ
sách lưu lại các tài liệu chuyên đề bồi dưỡng ôn tập của giáo viên hàng năm
để làm cở sở nghiên cứu phát triển chuyên đề.
- Học sinh cần tăng cường học tập trao đổi, học nhóm nâng cao chất lượng
học tập.
Ninh Hoà , ngày …. tháng …. năm ………..
Người viết đề tài
Trần thanh Định

TÀI LIỆU THAM KHẢO

+ Sách giáo khoa VẬT LÍ 12 ( CHƯƠNG TRÌNH CHUẨN VÀ NÂNG CAO) Nhà xuất bản giáo dục.
+ Sách GIÁO VIÊN

- Nhà xuất bản giáo dục

+ Tài luệu tập huấn sách giáo khoa - Nhà xuất bản Giáo dục
+ Các đề thi cao đẳng , đại học các năm trước .
 

* ĐÁNH GIÁ VÀ XẾP LOẠI .
Trang 8


KHẮC SÂU KIẾN THỨC TRONG TIẾT DẠY BÀI TẬP CON LẮC ĐƠN
- VẬT LÝ 12 -

..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
........................
* Xếp loại: ........................................

Trang 9