Một số giai pháp nhằm nâng cao vai trò kinh tế của nhà nước trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở việt nam hiện nay

Khóa luận tốt nghiệp Đại học

GVHD Trần Thị Hoa Lý

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2
KHOA GIÁO DỤC CHÍNH TRỊ
=====***=====

NGUYỄN THỊ HIỀN

MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO
VAI TRÒ KINH TẾ CỦA NHÀ NƯỚC TRONG
NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG ĐỊNH HƯỚNG
XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở VIỆT NAM HIỆN NAY
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Chuyên ngành: Kinh tế chính trị

HÀ NỘI - 2013

Nguyễn Thị Hiền

K35 GDCD


Khóa luận tốt nghiệp Đại học

GVHD Trần Thị Hoa Lý

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2
KHOA GIÁO DỤC CHÍNH TRỊ
=====***=====

NGUYỄN THỊ HIỀN

MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO
VAI TRÒ KINH TẾ CỦA NHÀ NƯỚC TRONG
NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG ĐỊNH HƯỚNG
XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Chuyên ngành: Kinh tế chính trị

Người hướng dẫn khoa học
ThS. TRẦN THỊ HOA LÝ

HÀ NỘI - 2013

Nguyễn Thị Hiền

K35 GDCD


Khóa luận tốt nghiệp Đại học

GVHD Trần Thị Hoa Lý
LỜI CẢM ƠN

Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Thạc sĩ Trần Thị Hoa Lý,
người đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo và truyền đạt kinh nghiệm cho em trong
suốt thời gian qua để em hoàn thành tốt khóa luận của mình.
Em xin bày tỏ lòng biết ơn đến các thầy cô trong trường Đại học sư

phạm Hà Nội 2, đặc biệt là các thầy cô trong khoa Giáo dục chính trị đã tạo
điều kiện giúp đỡ em hoàn thành khóa luận của mình.
Trong quá trình làm khóa luận này, do thời gian còn hạn hẹp nên khóa
luận của em không tránh được những thiếu sót. Vì vậy, em rất mong được sự
chỉ bảo, đóng góp ý kiến của các thầy cô giáo và các bạn để khóa luận này
hoàn thiện hơn.

Em xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, tháng 5, năm 2013
Sinh viên thực hiện

Nguyễn Thị Hiền

Nguyễn Thị Hiền

K35 GDCD


Khóa luận tốt nghiệp Đại học

GVHD Trần Thị Hoa Lý

LỜI CAM ĐOAN

Em xin cam đoan những vấn đề trình bày trong khóa luận là của riêng
em, có tham khảo ý kiến của những người đi trước, tham khảo các tài liệu có
liên quan dưới sự hướng dẫn của Thạc sĩ Trần Thị Hoa Lý.
Khóa luận không sao chép từ một tài liệu, một công trình sẵn có. Nếu
sai, em xin hoàn toàn chịu trách nhiệm.

Hà Nội, tháng 5, năm 2013
Sinh viên thực hiện

Nguyễn Thị Hiền

Nguyễn Thị Hiền

K35 GDCD


Khóa luận tốt nghiệp Đại học

GVHD Trần Thị Hoa Lý

DANH MỤC VIẾT TẮT

CCTT:

Cơ chế thị trường.

CNH,HĐH: Công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

Nguyễn Thị Hiền

CNXH:

Chủ nghĩa xã hội.

ĐCS:

Đảng cộng sản.

KTTT:

Kinh tế thị trường.

TBCN:

Tư bản chủ nghĩa.

K35 GDCD


Khóa luận tốt nghiệp Đại học

GVHD Trần Thị Hoa Lý

MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1
Chương 1. MỘT SỐ LÝ LUẬN CHUNG VỀ VAI TRÒ CỦA NHÀ NƯỚC
TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ
NGHĨA Ở VIỆT NAM ................................................................................... 5
1.1 Một số lý luận về nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa........................................................................................................... 5
1.2 Sự cần thiết phải thực hiện vai trò kinh tế của Nhà nước trong nền kinh
tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay ............... 17
1.3 Nội dung vai trò kinh tế của Nhà nước trong nền kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa ............................................................................. 21
Chương 2. THỰC TRẠNG CỦA VIỆC THỰC HIỆN VAI TRÒ KINH TẾ
CỦA NHÀ NƯỚC TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG ĐỊNH HƯỚNG

XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở VIỆT NAM HIỆN NAY ..................................... 29
2.1 Một số thành tựu của việc thực hiện vai trò kinh tế của Nhà nước
trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam
hiện nay .................................................................................................... 29
2.2 Một số hạn chế của việc thực hiện vai trò kinh tế của Nhà nước trong
nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay. 36
2.3 Nguyên nhân của những hạn chế nêu trên ........................................... 39
Chương 3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO NĂNG LỰC QUẢN
LÝ KINH TẾ CỦA NHÀ NƯỚC TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở VIỆT NAM HIỆN NAY............ 40
3.1 Một số định hướng chủ yếu ................................................................. 40
3.2 Một số giải pháp................................................................................... 43
KẾT LUẬN.................................................................................................. 53
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................... 54

Nguyễn Thị Hiền

K35 GDCD


Khóa luận tốt nghiệp Đại học

GVHD Trần Thị Hoa Lý
MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài
Trong thời đại ngày nay, vai trò quản lý nhà nước về kinh tế là một trong
những nhân tố quan trọng cơ bản quyết định sự thắng lợi trong công cuộc xây
dựng phát triển kinh tế ở mỗi quốc gia. Do đó việc quản lý kinh tế của nhà
nước là một xu hướng khách quan đối với tất cả các nước trên thế giới không

phân biệt một chế độ chính trị nào.
Việt Nam là một nước nghèo, kinh tế - kỹ thuật lạc hậu, chuyển từ nền
kinh tế kế hoạch hóa tập trung quan liêu bao cấp sang nền kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa mà mốc đánh dấu là Đại hội đại biểu toàn quốc
của ĐCS Việt Nam lần thứ VI họp tháng 12 năm 1986. Đây là một bước phát
triển mới đúng đắn và cần thiết, đó là kết quả của những năm tháng nghiên
cứu tìm tòi và tổng kết thực tiễn, phản ánh sự lớn lên về cả tư duy và lý luận
của Đảng cộng sản Việt Nam.
Tuy nhiên, nền kinh tế thị trường bên cạnh những mặt tích cực còn tồn
tại nhiều khuyết tật của nó như lạm phát, thất nghiệp, tệ nạn xã hội…do đó
cần thiết có sự can thiệp của Nhà nước vào kinh tế để sửa chữa những khuyết
tật mà kinh tế thị trường mang lại. Nhà nước phải can thiệp vào kinh tế để
đảm bảo cho sự phát triển kinh tế có hiệu quả, công bằng ổn định. Đặc biệt,
nền kinh tế nước ta đang phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa càng
không thể thiếu sự quản lý của Nhà nước
Chính vì những lý do trên nên em đã chọn đề tài “Một số giải pháp
nhằm nâng cao vai trò kinh tế của Nhà nước trong nền kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay” làm đề tài nghiên cứu
của mình.
2. Tình hình nghiên cứu
Từ trước đến nay đã có rất nhiều những bài viết và công trình nghiên cứu
về vai trò kinh tế của Nhà nước, tiêu biểu như:

Nguyễn Thị Hiền

1

K35 GDCD

Khóa luận tốt nghiệp Đại học

GVHD Trần Thị Hoa Lý

- Lý thuyết nền kinh tế hỗn hợp của Samuelson được thể hiện trong tác
phẩm “Kinh tế học”. Ông chủ trương phát triển kinh tế phải dựa vào cả “hai
bàn tay” là cơ chế thị trường và Nhà nước với câu nói nổi tiếng “Điều hành
một nền kinh tế không có cả chính phủ lẫn thị trường thì cũng như định vỗ tay
bằng một tay” [17, Tr.63]
- GS.TS Lương Xuân Quỳ đã đề cập đến vai trò kinh tế của Nhà nước
trong bài “ Cơ chế thị trường và vai trò kinh tế của Nhà nước Việt Nam”. Bài
viết đã nêu khái quát vai trò kinh tế của Nhà nước ta từ đó đề ra những giải
pháp nhằm phát triển kinh tế.
- TS Nguyễn Văn Hậu cũng khẳng định được chức năng, vai trò kinh tế
của Nhà nước trong bài viết “ Vai trò quản lý kinh tế trong nền kinh tế thị
trường”. Ông khẳng định vấn đề vai trò quản lý kinh tế của Nhà nước trong
nền KTTT là một vấn đề có tính chất điều hiển nhiên không còn phải bàn cãi.
Ông đưa ra những lý luận chung về vai trò của nhà nước từ đó đề ra những
đường lối, chính sách nâng cao vai trò kinh tế của Nhà nước trong nền KTTT
định hướng XHCN.
Nhìn chung các tác giả đều nghiên cứu vai trò của Nhà nước ở một số khía
cạnh, những góc độ khác nhau. Các tác giả đều làm bật lên được vai trò quyết
định của Nhà nước trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa,
tuy nhiên chưa có đề tài nào nghiên cứu một cách có hệ thống và đầy đủ. Hơn
nữa vấn đề vai trò của Nhà nước là một vấn đề rộng lớn còn nhiều điều cần
tiếp tục được làm rõ trong tình hình nền kinh tế của nước ta cũng như trên thế
giới đang ngày càng phát triển. Vì vậy khóa luận của em sẽ góp phần bổ sung
cho việc nghiên cứu vai trò kinh tế cũng như những giải pháp nhằm nâng cao
vai trò kinh tế của Nhà nước trong nền KTTT định hướng xã hội chủ nghĩa ở
Việt Nam hiện nay.

Nguyễn Thị Hiền

2

K35 GDCD


Khóa luận tốt nghiệp Đại học

GVHD Trần Thị Hoa Lý

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu: Nghiên cứu vai trò kinh tế của Nhà nước trong
nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay.
- Phạm vi nghiên cứu : Khóa luận chỉ đề cập đến vai trò kinh tế của Nhà
nước trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam
hiện nay.
4. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
- Mục đích nghiên cứu: Tìm ra thực trang của việc thực hiện vai trò kinh
tế của nhà nước, từ đó đưa ra những giải pháp nhằm nâng cao vai trò kinh tế
của Nhà nước trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt
Nam trong giai đoạn hiện nay.
- Nhiệm vụ nghiên cứu:
+ Thứ nhất, khái quát cơ sở lý luận về nền kinh tế thị trường và kinh tế
thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, từ đó tạo ra một cơ sở lý luận vững
vàng phù hợp với thực tiễn hoàn cảnh xã hội cụ thể.
+ Thứ hai, làm rõ vai trò kinh tế của nhà nước trong nền kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa tạo cơ sở giải quyết vấn đề một cách
đúng đắn.

+ Thứ ba, từ cơ sở lý luận và thực tiễn trên tìm ra thực trạng, nguyên
nhân và các biện pháp nhằm tăng cường vai trò kinh tế của Nhà nước.
5. Phương pháp nghiên cứu của đề tài
Khóa luận đã sử dụng phương pháp phân tích, tổng hợp, phương pháp
so sánh, đồng thời trong quá trình nghiên cứu còn sử dụng nhiều biện pháp cụ
thể như, phương pháp nghiên cứu tài liệu, thu thập tài liệu, phân tích tổng hợp
tài liệu…

Nguyễn Thị Hiền

3

K35 GDCD


Khóa luận tốt nghiệp Đại học

GVHD Trần Thị Hoa Lý

6. Những đóng góp của đề tài
- Khóa luận góp phần làm rõ vai trò kinh tế của Nhà nước trong nền kinh
tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam.
- Khóa luận cung cấp thêm những cơ sở khoa học cho việc thực hiện vai
trò kinh tế của Nhà nước nhằm phát triển kinh tế nước ta. Đồng thời khóa
luận còn làm tư liệu thao khảo cho những người làm công tác nghiên cứu,
giảng dạy các bộ môn kinh tế chính trị.
7. Kết cấu của khóa luận
Ngoài phần mở đầu, khóa luận bao gồm 3 chương, 8 tiết.

Nguyễn Thị Hiền

4

K35 GDCD


Khóa luận tốt nghiệp Đại học

GVHD Trần Thị Hoa Lý
Chương 1

MỘT SỐ LÝ LUẬN CHUNG VỀ VAI TRÒ CỦA NHÀ NƯỚC TRONG
NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA
Ở VIỆT NAM
1.1 Một số lý luận về nền kinh tế thị trường định hướng xã hội
chủ nghĩa
1.1.1 Kinh tế thị trường
Lịch sử phát triển của xã hội loài người là lịch sử phát triển không ngừng
của lực lượng sản xuất và phân công lao động xã hội, đồng thời cũng là quá
trình thay thế lẫn nhau của phương thức sản xuất xã hội. Nhưng bất cứ nền sản
xuất xã hội nào cũng đều phải giải quyết 3 vấn đến cơ bản: Sản xuất cái gì? Sản
xuất như thế nào? Sản xuất cho ai? Giải quyết những vấn đề này có hai kiểu tổ
chức kinh tế - xã hội đó là : Kinh tế tự nhiên và kinh tế hàng hóa.
- Kinh tế tự nhiên là hình thức kinh tế đầu tiên của xã hội loài người.
Kinh tế tự nhiên là nền kinh tế trong đó sản phẩm được sản xuất ra nhằm thỏa
mãn nhu cầu cá nhân của con người sản xuất trong một đơn vị kinh tế nhất
định. Người sản xuất quyết định số lượng, chủng loại sản phẩm theo yêu cầu
của mình, gắn với điều kiện kinh tế tự nhiên và phong phú tập quán cổ truyền.
Trình độ phân công lao động, công cụ lao động, phương thức tổ chức sản xuất
còn thấp và giản đơn. Sản xuất mang tính tự cấp, tự túc, khép kín theo từng

vùng từng địa phương, lãnh thổ. Trong các xã hội nguyên thủy, chiếm hữu nô
lệ, phong kiến chủ yếu là nền kinh tế tự nhiên.
- Kinh tế hàng hóa ra đời từ rất sớm, vào thời kỳ tan rã của chế độ công
xã nguyên thủy và đã từng tồn tại trong nhiều phương thức sản xuất. Kinh tế
hàng hóa ra đời từ nền kinh tế tự nhiên trên cơ sở phát triển của phân công lao
động và sự tách biệt về kinh tế của những người sản xuất. Hình thức đầu tiên
của nó là nền kinh tế hàng hóa giản đơn. Đó là kiểu sản xuất do những người

Nguyễn Thị Hiền

5

K35 GDCD


Khóa luận tốt nghiệp Đại học

GVHD Trần Thị Hoa Lý

nông dân, thợ thủ công tiến hành dựa trên cơ sở tư hữu nhỏ về tư liệu sản xuất
và sức lao động của chính bản thân người sản xuất, họ trực tiếp trao đổi sản
phẩm với nhau trên thị trường. Quan hệ hàng hóa – tiền tệ được phát triển
mạnh nhất là trong thời kỳ tan rã của phương thức sản xuất phong kiến quá độ
sang tư bản chủ nghĩa. Đồng thời, đó cũng là quá trình chuyển từ nền kinh tế
hàng hóa giản đơn lên kinh tế hàng hóa tư bản chủ nghĩa. Kinh tế hàng hóa tư
bản chủ nghĩa là hình thức sản xuất hàng hóa cao nhất, phổ biến nhất trong
lịch sử dựa trên sự tách rời tư liệu sản xuất với sức lao động. Hay nói cách
khác, đặc điểm của nền sản xuất hàng hóa TBCN là dựa trên cơ sở chế độ tư
hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa về tư liệu sản xuất và bóc lột lao động làm thuê.
Nền kinh tế hàng hóa TBCN đã trải qua hai giai đoạn: Kinh tế thị trường tự

do (cổ điển) và kinh tế thị trường hỗn hợp (hiện đại).
- Kinh tế thị trường ra đời trên cơ sở sản xuất hàng hóa. Nhưng chúng
ta không thể đồng nhất kinh tế thị trường với sản xuất hàng hóa tư bản chủ
nghĩa. Khi nói sản xuất hàng hóa TBCN là muốn nhấn mạnh mặt xã hội của
sản xuất, tính chất của nền sản xuất, còn nói đến kinh tế thị trường là muốn
nhấn mạnh mặt tự nhiên của sản xuất dựa trên trình độ phát triển của lực
lượng sản xuất.
Ngày nay khi kinh tế hàng hóa đã phát triển và phổ biến trên phạm vi
toàn cầu thì sản xuất hàng hóa tiếp tục tồn tại, phát triển dưới chủ nghĩa xã
hội. Đặc điểm của nền sản xuất hàng hóa xã hội chủ nghĩa là dựa trên cơ sở
người lao động làm chủ xã hội về tư liệu sản xuất, thực hiện tổ chức và quản
lý nền sản xuất thông qua nhà nước xã hội chủ nghĩa – Nhà nước của dân, do
dân, vì dân nhằm mục đích thỏa mãn nhu cầu vật chất tinh thần của mọi thành
viên trong xã hội. Đó là nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa
không dựa trên cơ sở người bóc lột người. Mục tiêu của phát triển sản xuất
kinh doanh nhằm thực hiện công bằng, tiến bộ xã hội và văn minh. Như vậy

Nguyễn Thị Hiền

6

K35 GDCD


Khóa luận tốt nghiệp Đại học

GVHD Trần Thị Hoa Lý

sản xuất hàng hóa không đối lập với chủ nghĩa xã hội mà là thành tựu phát
triển của nền văn minh nhân loại, tồn tại khách quan, cần thiết cho công cuộc

xây dựng chủ nghĩa xã hội và cả khi chủ nghĩa xã hội đã xây dựng.
Tóm lại kinh tế thị trường là giai đoạn phát triển cao của kinh tế hàng
hóa. Nó khác với kinh tế tự nhiên ở trình độ phát triển của lực lượng sản xuất,
trình độ phân công lao động xã hội và cách thức tổ chức kinh tế xã hội, trong
đó sản xuất và toàn bộ quá trình tái sản xuất gắn chặt với thị trường. Quan hệ
kinh tế giữa những người sản xuất và tiêu thụ sản phẩm biểu hiện qua thị
trường, qua việc mua bán sản phẩm lao động của nhau. Việc sản xuất ra
những hàng hóa gì, cần có những dịch vụ nào đều phải xuất phát từ nhu cầu
của thị trường. Mọi sản phẩm đi vào sản xuất phân phối, trao đổi, tiêu dùng
đều phải thông qua thị trường hay kinh tế thị trường là nền kinh tế mà trong
đó người mua và người bán tác động theo quy luật cung – cầu, giá trị để xác
định giá cả và số lượng hàng hóa, dịch vụ trên thị trường.
Nền kinh tế thị trường thực chất là nền kinh tế hàng hóa vận hành theo
cơ chế thị trường, kinh tế thị trường là nền kinh tế tự do cạnh tranh. Doanh
nghiệp muốn đứng vững trên thị trường phải luôn đổi mới về sản phẩm, về tổ
chức quản lý. Do vậy, nó luôn tạo ra lực lượng sản xuất cho xã hội, tạo ra sự
dư thừa hàng hóa để cho phép thỏa mãn nhu cầu ở mức tối đa. Kinh tế thị
trường cũng có những ưu điểm và khuyết tật cần được khắc phục, cụ thể:

 Ưu điểm của nền kinh tế thị trường
Kinh tế thị trường luôn tạo ra cơ hội cho mọi người sáng tạo, luôn tìm
cách để cải tiến lối làm việc và rút ra những bài học kinh nghiệm về thành
công hay thất bại để phát triển không ngừng.
- Kinh tế thị trường tạo ra cơ chế đào tạo tuyển chọn, sử dụng người
quản lý kinh doanh năng động, có hiệu quả và đào thải các nhà quản lý kém
hiệu quả.

Nguyễn Thị Hiền

7

K35 GDCD


Khóa luận tốt nghiệp Đại học

GVHD Trần Thị Hoa Lý

- Kinh tế thị trường tạo ta môi trường kinh doanh tự do dân chủ trong
kinh tế bảo vệ lợi ích người tiêu dùng.
- Kinh tế thị trường là một hệ thống tự điều chỉnh nền kinh tế đảm bảo
có năng suất, chất lượng và hiệu quả cao, dư thừa và phong phú hàng hóa.
Dịch vụ được mở rộng và coi như là hàng hóa. Thị trường năng động, luôn
luôn đổi mới mặt hàng công nghệ. Ngoài những ưu điểm trên kinh tế thị
trường còn tồn tại một số khuyết tật sau:

 Khuyết tật của nền kinh tế thị trường:
- Kinh tế thị trường chú trọng đến những nhu cầu có khả năng thanh
toán, không chú ý đến những yêu cầu cơ bản của xã hội.
- Kinh tế thị trường đặt lợi nhuận lên hàng đầu, cái gì có lãi thì làm
không có lãi thì thôi nên nó không giải quyết được cái gọi là “ hàng hóa công
cộng” ( đường xá, các công trình văn hóa, y tế, giáo dục…).
- Mục đích hoạt động của các doanh nghiệp là lợi nhuận tối đa, vì vậy
họ có thể lạm dụng tài nguyên của xã hội gây ô nhiễm môi trường sống của
con người, do đó hiệu quả kinh tế - xã hội không được đảm bảo.
- Một nền kinh tế tự do thuần túy điều tiết khó tránh khỏi những thăng
trầm khủng hoảng kinh tế có chu kỳ và thất nghiệp.
- Trong nền kinh tế thị trường có sự phân biệt giàu nghèo rõ rệt, bất
công trong xã hội nảy sinh, tệ nạn xã hội…
 Do tính tự phát vốn có của kinh tế thị trường có thể mang lại không

chỉ có tiến bộ mà còn cả suy thoái, khủng hoảng và xung đột xã hội nên cần
phải có sự can thiệp của nhà nước. Sự can thiệp của Nhà nước sẽ đảm bảo
hiệu quả cho sự vận động của thị trường được ổn định, nhằm tối đa hóa hiệu
quả kinh tế, bảo đảm định hướng chính trị của sự phát triển kinh tế, sửa chữa
khắc phục những khuyết tật vốn có của kinh tế thị trường tạo ra những công
cụ quan trọng để điều tiết thị trường ở tầm vĩ mô. Bằng cách đó Nhà nước

Nguyễn Thị Hiền

8

K35 GDCD


Khóa luận tốt nghiệp Đại học

GVHD Trần Thị Hoa Lý

mới có thể kiềm chế tính tự phát của nền kinh tế thị trường đồng thời kích
thích đối với sản xuất và lưu thông hàng hóa dưới hình thức thương mại.
1.1.2 Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa
Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam một
mặt vừa có những tính chất chung của nền kinh tế thị trường: Một là, các chủ
thể kinh tế có tính độc lập, có quyền tự chủ trong sản xuất kinh doanh. Hai là,
giá cả do thị trường quyết định, hệ thống thị trường được phát triển đầy đủ nó
có tác dụng làm cơ sở cho việc phân phối các nguồn lực kinh tế vào trong các
ngành, các lĩnh vực của nền kinh tế. Ba là, nền kinh tế vận động theo những
quy luật vốn có của kinh tế thị trường như quy luật giá trị, quy luật cung cầu,
quy luật cạnh tranh… sự tác động của các quy luật đó hình thành cơ chế tự
điều tiết của nền kinh tế. Bốn là, nếu là nền kinh tế thị trường hiện đại thì còn

có sự điều tiết vĩ mô của Nhà nước thông qua pháp luật kinh tế, kế hoạch hóa,
các chính sách kinh tế.
Mặt khác kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam
dựa trên cơ sở và được dẫn dắt, chi phối bởi nguyên tắc và bản chất của chủ
nghĩa xã hội. Do đó kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt
Nam có một số điểm khác so với kinh tế thị trường:
* Về bản chất của kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
Từ Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI đã đề ra chủ trương cho phép sử
dụng nhiều hình thức kinh tế, khai thác mọi khả năng của các thành phần kinh
tế, trong đó kinh tế quốc doanh giữ vai trò chủ đạo coi đây là một giải pháp có
ý nghĩa chiến lược góp phần giải phóng mọi khả năng để phát triển lực lượng
sản xuất. Hội nghị Trung ương 6 khóa VI phát triển thêm một bước đề ra chính
sách phát triển kinh tế hàng hóa có kế hoạch gồm nhiều thành phần đi lên chủ
nghĩa xã hội, coi chính sách phát triển kinh tế nhiều thành phần có ý nghĩa
chiến lược lâu dài, có tính quy luật từ sản xuất nhỏ đi lên chủ nghĩa xã hội.

Nguyễn Thị Hiền

9

K35 GDCD


Khóa luận tốt nghiệp Đại học

GVHD Trần Thị Hoa Lý

Đến Đại hội VII Đảng ta tiếp tục nói rõ hơn chủ trương này, càng
khẳng định đây là chủ trương chiến lược, là con đường đi lên chủ nghĩa xã hội
ở nước ta. Cương lĩnh của Đảng đã khẳng định: Phát triển nền kinh tế hàng

hóa nhiều thành phần theo định hướng xã hội chủ nghĩa, vận hành theo cơ chế
thị trường có sự quản lý của Nhà nước. Nhưng lúc đó mới nói đến kinh tế
hàng hóa, cơ chế thị trường chứ chưa nói đến thuật ngữ “Kinh tế thị trường”.
Sau 10 năm đổi mới, Đại hội VIII Đảng ta khẳng định: Sản xuất hàng
hóa không đối lập với chủ nghĩa xã hội mà là thành tựu văn minh của nhân
loại. Nhà nước ta đã chủ trương phát triển nền kinh tế nhiều thành phần vận
hành theo cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước.
Đến Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX, Đảng ta đã khẳng định mô
hình kinh tế tổng quát của nước ta là nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần
vận hành theo cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng
xã hội chủ nghĩa, đó chính là nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa. Đảng ta đã khẳng định: “Phát triển nền kinh tế thị trường định hướng
xã hội chủ nghĩa là đường lối chiến lược nhất quán, là mô hình kinh tế tổng
quát trong suốt thời kỳ quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam” [7, Tr.86].
Xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta
vẫn được Đảng khẳng định tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X: “ Để đi
lên xây dựng chủ nghĩa xã hội, chúng ta phải phát triển nền kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa; đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa; xây
dựng nền văn hóa tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc làm nền tảng tinh thần
của xã hội; xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, thực hiện đại đoàn kết
dân tộc; xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do
nhân dân, vì nhân dân; xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh; bảo đảm
vững chắc quốc phòng và an ninh quốc gia; chủ động và tích cực hội nhập
kinh tế quốc tế” [8, Tr.69].
Nguyễn Thị Hiền

10

K35 GDCD

Khóa luận tốt nghiệp Đại học

GVHD Trần Thị Hoa Lý

Tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Cương lĩnh xây dựng đất
nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội đã xác định: “Phát triển nền
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa với nhiều hình thức sở hữu,
nhiều thành phần kinh tế, hình thức tổ chức kinh doanh và hình thức phân
phối... Nhà nước quản lý nền kinh tế, định hướng, điều tiết, thúc đẩy sự phát
triển kinh tế - xã hội bằng pháp luật, chiến lược, quy hoạch, kế hoạch, chính
sách và lực lượng vật chất” [9, Tr.73]. Như vậy, đến Đại hội XI Đảng ta đã
xác định rất rõ chủ trương nhất quán về phát triển nền kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa và vai trò của Nhà nước trong xây dựng và phát triển
nền kinh tế thị trường, trong đó vấn đề điều tiết cung - cầu là khách quan và
cần thiết.
Như vậy “ Nói đến kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa có
nghĩa là nền kinh tế của chúng ta không phải là nền kinh tế quản lý theo kiểu
tập trung quan liêu bao cấp như trước đây nhưng đó cũng không phải là nền
kinh tế thị trường tự do theo cách của các nước tư bản, tức là không phải nền
kinh tế tư bản chủ nghĩa và cũng chưa hoàn toàn là kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa. Bởi vì chúng ta còn đang ở trong thời kỳ quá độ lên
chủ nghĩa xã hội, còn có sự đan xem giữa cái cũ và cái mới, vừa có, vừa chưa
có đầy đủ yếu tố xã hội chủ nghĩa” [1, Tr.331].
 Về đặc trưng của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam là một kiểu
tổ chức kinh tế vừa dựa trên những nguyên tắc và quy luật của kinh tế thị
trường vừa dựa trên những nguyên tắc và cơ sở kinh tế của chủ nghĩa xã hội,
thể hiện trên cả ba mặt: Sở hữu, tổ chức quản lý và phân phối. So với kinh tế
tư bản chủ nghĩa kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa có những đặc

trưng chủ yếu sau:

Nguyễn Thị Hiền

11

K35 GDCD


Khóa luận tốt nghiệp Đại học

GVHD Trần Thị Hoa Lý

- Về nền tảng tư tưởng: Kinh tế thị trường đươch Đảng ta đề ra từ sau
Đại hội đại biểu toàn Quốc lần thứ VI dưới nền tảng là chủ nghĩa Mac –
Lenin và tư tưởng Hồ Chí Minh.
- Mục tiêu chiến lược của đường lối phát triển kinh tế thị trường ở Việt
Nam là giải phóng sức sản xuất, động viên mọi nguồn lực trong và ngoài
nước để thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa, xây dựng cơ sở vật chất cho
chủ nghĩa xã hội, nâng cao hiệu quả kinh tế xã hội, cải thiện từng bước đời
sống của nhân dân, gắn tăng trưởng kinh tế với tiến bộ và công bằng xã hội.
- Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam là nền
kinh tế nhiều thành phần trong đó kinh tế Nhà nước giữ vai trò chủ đạo.
- Trong điều kiện hiện tại, cả kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa và
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa đều cần sự quản lý vĩ mô của
Nhà nước. Song điều khác nhau là ở bản chất của hai nhà nước. Kinh tế thị
trường tư bản chủ nghĩa, Nhà nước là Nhà nước của giai cấp tư sản, tự do dân
chủ cũng là tự do dân chủ tư sản và vì vậy Nhà nước can thiệp kinh tế để bảo
vệ lợi ích của giai cấp tư sản. Còn kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa ở Việt Nam là nhà nước của dân, do dân và vì dân. Vì vậy Nhà nước

can thiệp kinh tế là bảo vệ lợi ích của đại đa số nhân dân lao động.
- Trong nền KTTT tất yếu phải tồn tại nhiều hình thức phân phối.
Trong kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa hình thức phân phối chủ yếu là
phân phối theo vốn, trình độ bóc lột, theo sức lao động, chủ yếu phục vụ mục
đích thu lợi nhuận tối đa của chủ tư bản. Nền kinh tế thị trường định hướng xã
hội chủ nghĩa lấy phân phối theo kết quả lao động và hiệu quả kinh tế là chủ
yếu, bên cạnh đó có kết hợp với các hình thức phân phối khác nữa để vừa
khuyến khích lao động, vừa đảm bảo phúc lợi cơ bản.

Nguyễn Thị Hiền

12

K35 GDCD


Khóa luận tốt nghiệp Đại học

GVHD Trần Thị Hoa Lý

1.1.3 Sự cần thiết phải phát triển kinh tế thị trường định hướng xã
hội chủ nghĩa
Sự ra đời của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt
Nam gắn liền với công cuộc đổi mới do Đảng ta khởi xướng và lãnh đạo.
Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là vấn đề lý luận và thực tiễn
hết sức mới mẻ, thể hiện mối quan hệ chặt chẽ giữa việc nhận thức sâu sắc
tính quy luật khách quan với phát huy vai trò chủ động, sáng tạo của chủ thể
là Đảng, Nhà nước xã hội chủ nghĩa và nhân dân lao động trong thực tiễn
cách mạng Việt Nam. Sự hình thành tư duy của Đảng ta về nền kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa là cả một quá trình tìm tòi thể nghiệm,

phát triển từ thấp lên cao, từ chưa đầy đủ, hoàn thiện tới ngày càng đầy đủ,
sâu sắc và hoàn thiện.
Tại Đại hội đại biểu toàn quốc lầ thứ IX của Đảng cộng sản Việt Nam,
kinh tế thị trường được khẳng định một cách sâu sắc, đầy đủ như là mô hình
kinh tế tổng quát hay mô hình mới của chủ nghĩa xã hội. Phát triển kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam xuất phát từ những cơ sở lý
luận và thực tiễn sâu sắc, bắt nguồn từ bối cảnh thời đại và điều kiện lịch sử
cụ thể của đất nước. Chúng ta thấy, có những khía cạnh đáng lưu ý, quy định
tính tất yếu của việc lựa chọn mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội
chủ nghĩa:
- Phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam
là một tất yếu khách quan, phù hợp với xu thế chung của thời đại, điều này
được thể hiện:
+ Thứ nhất, mô hình chủ nghĩa xã hội cổ điển, đặc trưng bởi hệ thống
kinh tế kế hoạch hoá tập trung, sau gần 70 năm tồn tại với tất cả những ưu thế
và nhược điểm, rốt cuộc đã tỏ ra không còn sức sống và khả năng tự phát triển
nội sinh về mặt kinh tế, bị va vấp nặng nề trong thực tiễn. Trong khi đó, chủ
nghĩa tư bản với mục tiêu tìm kiếm lợi nhuận đã lợi dụng tối đa những mặt
Nguyễn Thị Hiền

13

K35 GDCD


Khóa luận tốt nghiệp Đại học

GVHD Trần Thị Hoa Lý

mạnh của kinh tế thị trường để tạo ra động cơ về lợi ích và sự cạnh tranh

mạnh mẽ, phát triển các lực lượng sản xuất cũng như tiềm năng kinh doanh.
Chủ nghĩa tư bản đã sử dụng vai trò nhà nước như một chủ thể xã hội sáng tạo
và hùng mạnh để can thiệp – quản lý các quá trình kinh tế vĩ mô, nhằm hạn
chế những khuyết tật của thị trường, đáp ứng yêu cầu phát triển, xã hội hoá
các lực lượng sản xuất.
+ Thứ hai, mặc dù chủ nghĩa tư bản đã có những thành công nhất định
trong phát triển kinh tế thị trường, nhưng cần nhận thức sâu sắc rằng, phát
triển kinh tế thị trường theo con đường tư bản chủ nghĩa không phải là duy
nhất đúng mà trong nó cũng ẩn chứa đầy rẫy những cạm bẫy, rủi ro. Thực tế
phát triển ngày càng cho thấy rõ mặt trái cũng như nguy cơ thất bại ngay
chính trong quá trình phát triển kinh tế thị trường. Ngày nay, nhân loại đã
nhận thức được rằng, mô hình phát triển kinh tế thị trường theo kiểu phương
Tây hay đi theo con đường phương Tây hoá không phải là cách tối ưu. Những
mô hình phát triển theo kiểu này đã tỏ ra mâu thuẫn sâu sắc với các giá trị
truyền thống, làm tăng tính bất ổn của xã hội và khoét sâu hố ngăn cách giàu nghèo. Hơn nữa, nó còn có nguy cơ ràng buộc các nước chậm phát triển hơn,
đẩy các nước đó vào tình trạng bị lệ thuộc và bóc lột theo kiểu quan hệ "trung
tâm - ngoại vi".
+ Thứ ba, trong thực tế không có một mô hình kinh tế thị trường chung
cho mọi quốc gia, mà trái lại, mỗi quốc gia, dân tộc tùy theo trình độ phát
triển, đặc điểm cơ cấu tổ chức và thể chế chính trị, kể cả các yếu tố văn hoá xã hội truyền thống, mà xây dựng những mô hình kinh tế thị trường đặc thù
của riêng mình. Không thể phủ nhận những hạn chế và mâu thuẫn cố hữu của
kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa ngay tại quê hương của nó và việc khắc
phục những mâu thuẫn đó vẫn đang là vấn đề cực kỳ nan giải. Một số nước
Tây Âu và Bắc Âu với mong muốn tìm kiếm con đường riêng của mình,
nhằm khắc phục hạn chế của kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa đã chủ
Nguyễn Thị Hiền

14

K35 GDCD

Khóa luận tốt nghiệp Đại học

GVHD Trần Thị Hoa Lý

trương đi theo "con đường thứ ba" hay nhấn mạnh "Nhà nước phúc lợi". Nhà
nước tư bản chủ nghĩa ở đây được gắn thêm chức năng "sáng tạo" khi tham
gia giải quyết các vấn đề xã hội và phân phối lại thu nhập mang tính định
hướng xã hội, tạo ra cái gọi là "nền kinh tế cho mọi người" hay "chủ nghĩa tư
bản nhân dân". Nhưng trong phạm vi của quan hệ tư bản chủ nghĩa thì những
nỗ lực trên rõ ràng đã không mang lại kết quả như mong muốn.
+ Thứ tư, nền kinh tế thị trường hiện đại ngày càng thể hiện xu hướng
tự phủ định cái cũ và tiến hoá tất yếu để chuyển sang giai đoạn mới cao hơn,
hậu thị trường, hậu công nghiệp và kinh tế tri thức. Trong những điều kiện
hiện đại, con đường phát triển rút ngắn như C.Mác đã từng dự báo, trở thành
một khả năng hiện thực xét cả về hai phương diện: Tính tất yếu kinh tế - xã
hội và tính tất yếu công nghệ - kỹ thuật. Nếu như nền văn minh công nghiệp
ra đời trên cơ sở phủ định nền văn minh nông nghiệp thì trái lại, nền văn minh
hậu công nghiệp - kết quả của làn sóng cách mạng khoa học - công nghệ lần
thứ ba lại có thể hàm chứa và gần gũi với nền văn minh nông nghiệp. Thực tế
cho thấy, công nghệ cao có khả năng áp dụng trong hoàn cảnh nông nghiệp và
tương ứng, một nền nông nghiệp truyền thống có thể đi tắt sang hậu công
nghiệp mà không bắt buộc phải trải qua tất cả các giai đoạn của quá trình
công nghiệp hoá tư bản chủ nghĩa nặng nề, tốn kém. Ví dụ, sản phẩm công
nghệ cao vi điện tử và sinh học, do tính nhiều vẻ lại có thể phù hợp với nhu
cầu xã hội, với nguồn nguyên liệu sẵn có và điều kiện sản xuất phân tán của
những nước lạc hậu.
+ Thứ năm, xét về mặt lịch sử thì quan hệ hàng hoá - thị trường chỉ là
hình thái đặc biệt, là nấc thang trung gian cần thiết để chuyển xã hội từ trình

độ xã hội nông nghiệp, phi thị trường, lên trình độ xã hội hậu công nghiệp,
hậu thị trường. Nếu xét kỹ, ngay ở giai đoạn phát triển phồn thịnh của các
quan hệ thị trường thì sự xuất hiện của chúng cũng không có nghĩa là đồng
nhất với chủ nghĩa tư bản. Chính sở hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa đã ra đời
Nguyễn Thị Hiền

15

K35 GDCD


Khóa luận tốt nghiệp Đại học

GVHD Trần Thị Hoa Lý

trên cơ sở tách rời các yếu tố người và vật của sản xuất, các yếu tố này vốn
gắn bó hữu cơ trong sở hữu tư nhân của kinh tế hàng hoá giản đơn.
- Sự lựa chọn mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở
Việt Nam là một tất yếu, phù hợp với xu thế phát triển của đất nước.
+ Việt Nam tồn tại những điều kiện cần thiết là cơ sở phát triển kinh tế
thị trường. Sự phân công lao động đang phát triển cả về chiều rộng và chiều
sâu. Những ngành nghề mới đã ra đời đặc biệt là những ngành công nghiệp có
hàm lượng kỹ thuật kết tinh trong sản phẩm cao như điện tử, tin học… Bên
cạnh đó, những ngành nghề truyền thống cũng đang phát triển mạnh mẽ, các
sản phẩm của ngành từng bước khẳng định thương hiệu trên thị trường trong
nước và quốc tế. Sự phát triển này kéo theo sự phát triển nhanh chóng của lực
lượng sản xuất. Lao động Việt Nam đã được cải thiện đáng kể cả về chất và
lượng. Thực tế đã chứng minh được những ưu thế của mình. Phân công lao
động Việt Nam đã trở thành một bộ phận của phân công lao động thế giới.
+ Từ sau đại hội đại biểu toàn quốc lần XI của Đảng, Việt Nam đã

chính thức thừa nhận sự tồn tại của các thành phần kinh tế ngoài nhà nước.
Nhờ đó các thành phần kinh tế này có điều kiện để phát triển dẫn đến sự khác
biệt về các hình thức sở hữu, về tư liệu sản xuất và sản phẩm lao động. đây
chính là điều kiện để KTTT ra đời.
+ Sau một thời gian dài duy trì cơ chế kế hoạch hóa tập trung thì đến
lúc chúng ta cần một sự chuyển đổi để phát triển kinh tế. Cơ chế thị trường
với những ưu thế không thể chối cãi được là một sự lựa chọn hợp lý, là tất yếu
khách quan đối với nước ta trong thời kỳ hiện nay. Cơ chế cũ cồng kềnh, kém
năng lực đã không còn phù hợp với tình hình trong nước và quốc tế. Những
bệnh đặc trưng của cơ chế cũ như bảo thủ, trì trệ, tham nhũng, kém năng lực
hình thành nên một bộ máy quản lý thiếu chuyên môn nghiệp vụ nhưng lại có
thái độ quan liêu, cửa quyền cần phải được thay đổi. Chuyển sang kinh tế thị

Nguyễn Thị Hiền

16

K35 GDCD


Khóa luận tốt nghiệp Đại học

GVHD Trần Thị Hoa Lý

trường định hướng xã hội chủ nghĩa sẽ tạo điều kiện cho các thành phần kinh
tế phát triển theo đúng quy luật khách quan
 Như vậy, kinh tế thị trường như là một chế độ kinh tế hay phương
thức sản xuất có tính lịch sử, là thành quả của văn minh nhân loại, nó có thể
được sử dụng nhằm phục vụ cho sự phát triển và thịnh vượng chung của mọi
Quốc gia, dân tộc mà không phải là tài sản riêng của chủ nghĩa tư bản, chỉ

phục vụ cho riêng chủ nghĩa tư bản. Thoát khỏi giới hạn chỉ làm giàu cho tư
bản, kinh tế thị trường sẽ có những mục tiêu và động lực xã hội mới, phù hợp
với những đặc tính xã hội hóa vốn có, để trở thành công cụ phát triển kinh tế,
phục vụ đắc lực cho việc tạo ra của cải và mang lại sự giàu có chung cho toàn
xã hội. Việc Việt Nam lựa chọn con đường phát triển kinh tế thị trường theo
định hướng xã hội chủ nghĩa là sự lựa chọn vừa phù hợp với xu hướng phát
triển khách quan của thời đại, vừa là sự tiếp thu các giá trị truyền thống của
đất nước và những yếu tố tích cực trong giai đoạn phát triển đã qua của chủ
nghĩa xã hội kiểu cũ. Đây cũng là sự trùng hợp giữa quy luật khách quan với
mong muốn chủ quan, giữa tính tất yếu thời đại với lôgic tiến hoá nội sinh của
dân tộc, khi chúng ta chủ trương sử dụng hình thái kinh tế thị trường để thực
hiện mục tiêu phát triển, từng bước quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Nó cũng là
con đường để thực hiện chiến lược phát triển rút ngắn, để thu hẹp khoảng
cách tụt hậu và nhanh chóng hội nhập, phát triển.
1.2 Sự cần thiết phải thực hiện vai trò kinh tế của Nhà nước trong nền kinh
tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay
1.2.1 Quá trình đổi mới cơ chế quản lý kinh tế ở nước ta
- Trước đây, để sớm tiến nhanh lên chủ nghĩa xã hội, nước ta đã chọn
mô hình kinh tế cũ mà Liên Xô và các nước Đông Âu sử dụng. Đó là cơ chế
kế hoạch hóa tập trung quan liêu bao cấp. Cơ chế quản lý kinh tế ấy có những
đặc trưng chủ yếu:

Nguyễn Thị Hiền

17

K35 GDCD


Khóa luận tốt nghiệp Đại học

GVHD Trần Thị Hoa Lý

+ Nhà nước quản lý nền kinh tế bằng mệnh lệnh hành chính là chủ yếu,
điều đó được thể hiện ở sự chi tiết hóa các nhiệm vụ do trung ương giao bằng
một hệ thống chỉ tiêu pháp lệnh từ một trung tâm.
+ Các cơ quan hành chính kinh tế can thiệp quá sâu vào hoạt động sản
xuất kinh doanh của các đơn vị kinh tế cơ sở nhưng không chịu trách nhiệm
gì đối với quyết định của mình.
+ Coi thường quan hệ hàng hóa – tiền tệ và hiệu quả kinh tế, quản lý nền
kinh tế và kế hoạch hóa bằng chế độ cấp phát, giao nộp sản phẩm, quan hệ
hiện vật là chủ yếu do đó hạch toán chỉ là hình thức. Tất cả những điều trên
dẫn đến bộ máy quản lý cồng kềnh, có nhiều cấp trung gian và kém năng
động dẫn đến đội ngũ quản lý năng lực kém, phong cách thì quan liêu, cửa
quyền.
- Sau ngày giải phóng miền Nam, nền kinh tế nước ta cũng tồn tại một
lúc cả 3 loại hình kinh tế: Kinh tế tự túc, tự cấp, kinh tế kế hoạch hóa tập
trung và kinh tế hàng hóa. Đó là thực tế khách quan tồn tại sau năm 1975,
nhưng ngày nay các quan hệ kinh tế đã thay đổi rất nhiều. Việc áp dụng cơ
chế quản lý kinh tế cũ vào điều kiện nền kinh tế nước ta dẫn đến tăng trưởng
kinh tế không ổn định, sản phẩm trở nên khan hiếm, ngân sách bị thâm hụt
nặng nề, thu nhập nền kinh tế không đủ tiêu dùng, tích lũy hàng năm hầu như
không có. Đến cuối những năm 1980 giá cả leo thang, khủng hoảng kinh tế đi
liền với lạm phát cao làm cho đời sống nhân dân bị giảm sút, thậm chí một số
địa phương nạn đói đang rình rập. Nguyên nhân sâu xa về sự suy thoái nền
kinh tế ở nước ta là do ta đã dập khuôn một mô hình kinh tế chưa thích hợp và
kém hiệu quả. Do vậy tại Đại hội VI của Đảng đã chủ trương phát triển nền
kinh tế nhiều thành phần và thực hiện chuyển đổi cơ chế quản lý kinh tế từ cơ
chế kế hoạch hóa sang cơ chế hoạch toán kinh doanh xã hội chủ nghĩa. Đến
Đại hội VII của Đảng khẳng định: Tiếp tục xóa bỏ cơ chế kế hoạch hóa tập

Nguyễn Thị Hiền

18

K35 GDCD


Khóa luận tốt nghiệp Đại học

GVHD Trần Thị Hoa Lý

trung quan liêu bao cấp, hình thành đồng bộ và vận hành có hiệu quả cơ chế
thị trường có sự quản lý của Nhà nước.
1.2.2 Cơ chế thị trường và những khuyết tật của nó
“Cơ chế thị trường là cơ chế tự điều tiết của nền kinh tế thị trường do
tác động của các quy luật vốn có của nó. Nói một cách cụ thể hơn, cơ chế thị
trường là hệ thống hữu cơ của sự thích ứng lẫn nhau, tự điều tiết lẫn nhau
của các yếu tố giá cả, cung – cầu, cạnh tranh… trực tiếp phát huy tác dụng
trên thị trường để điều tiết nền kinh tế thị trường” [1, Tr.351]. Cơ chế thị
trường quyết định những vấn đề cơ bản của nền kinh tế.
Cơ chế thị trường là tổng thể các nhân tố, quan hệ, môi trường, động lực và
quy luật chi phối sự vận động của thị trường. Nói đến cơ chế thị trường trước hết
là phải nói đến các nhân tố cơ bản cấu thành thị trường là hàng và tiền, mua –
bán, cung cầu và giá cả hàng hóa. Nói cơ chế thị trường là nói môi trường cạnh
tranh, ở đây diễn ra sự ganh đua, cọ sát giữa các thành viên tham gia thị trường
để giành phần lợi cho mình. trong cơ chế thị trường động lực hoạt động của các
thành viên là lợi nhuận, lợi nhuận có tác dụng lôi kéo các doanh nghiệp vào lĩnh
vực mà xã hội cần và rút khỏi lĩnh vực sản xuất khi xã hội không cần. Cơ chế thị
trường dùng lỗ, lãi để quyết định các vấn đề kinh tế cơ bản.

Đặc trưng của cơ chế thị trường là tự vận động theo những quy luật vốn
có của nó như: quy luật giá trị, quy luật cung – cầu, quy luật lưu thông tiền tệ.
Các quy luật này có vị trí, vai trò độc lập, xong lại có mối liên hệ chặt chẽ, tác
động qua lại lẫn nhau tạo ra những nguyên tắc vận động của thị trường. Việc
áp dụng cơ chế thị trường ở các nước trên thế giới trong đó có Việt Nam đã
cho thấy những hiệu quả tích cực của nó trong việc phát triển kinh tế. Qua đó
có thể khái quát một số ưu điểm của cơ chế thị trường như sau:
- Cơ chế thị trường kích thích hoạt động của các chủ thể kinh tế và tạo
điều kiện thuận lợi cho sự hoạt động tự do của họ. Do đó làm cho nền kinh tế

Nguyễn Thị Hiền

19

K35 GDCD