Thực hiện chính sách bồi thường, giải phóng mặt bằng trên địa bàn tỉnh hà nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
---------------------

TRẦN THỊ THẬP

THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH BỒI THƯỜNG, GIẢI PHÓNG
MẶT BẰNG TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH HÀ NAM

LUẬN VĂN THẠC SỸ QUẢN LÝ KINH TẾ
CHƯƠNG TRÌNH ĐỊNH HƯỚNG THỰC HÀNH

Hà Nội - 2015


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
---------------------

TRẦN THỊ THẬP

THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH BỒI THƯỜNG, GIẢI PHÓNG
MẶT BẰNG TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH HÀ NAM
Chuyên ngành: Quản lý kinh tế
Mã số:
60 34 04 10

LUẬN VĂN THẠC SỸ QUẢN LÝ KINH TẾ
CHƯƠNG TRÌNH ĐỊNH HƯỚNG THỰC HÀNH

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS NGUYỄN THÙY ANH

XÁC NHẬN CỦA

XÁC NHẬN CỦA CHỦ TỊCH HĐ

CÁN BỘ HƯỚNG DẪN

CHẤM LUẬN VĂN

Hà Nội - 2015


LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình điều tra, nghiên cứu để hoàn thành luận văn, ngoài sự nỗ
lực của bản thân, tôi đã nhận được sự hướng dẫn nhiệt tình, chu đáo của các
nhà khoa học, các thầy cô giáo và sự giúp đỡ nhiệt tình của cơ quan, đồng
nghiệp và nhân dân địa phương.
Tôi xin bày tỏ sự cảm ơn trân trọng nhất tới giáo viên hướng dẫn khoa
học TS. Nguyễn Thùy Anh đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá
trình hoàn thành luận văn.
Tôi xin trân trọng cảm ơn những ý kiến góp ý quý báu của các thầy, cô
giáo Khoa Quản lý kinh tế, Khoa sau đại học, Trường Đại học Kinh tế - Đại
học Quốc gia Hà Nội đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi thực hiện, hoàn thành
luận văn này.
Tôi xin trân trọng cảm ơn Lãnh đạo UBND tỉnh và Lãnh đạo một số
huyện của các tỉnh Hà Nam, Ninh Bình, Nam Định, Thái Bình; Lãnh đạo Ban
QLDA các công trình trọng điểm các tỉnh, Ban GPMB các huyện trong tỉnh
Hà Nam và một số huyện, thành phố của các tỉnh trên đã tạo điều kiện giúp
đỡ tôi trong quá trình thực hiện đề tài.
Tôi xin chân thành cảm ơn tới gia đình, người thân, các cán bộ đồng

nghiệp Ban QLDA các công trình trọng điểm tỉnh Hà Nam và bạn bè đã tạo
điều kiện, giúp đỡ về mọi mặt cho tôi trong quá trình thực hiện đề tài này.
Một lần nữa tôi xin trân trọng cảm ơn!
Tác giả luận văn

Trần Thị Thập


LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan, đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu
và kết quả nghiên cứu trong Luận văn có nguồn gốc rõ ràng, trung thực cũng
như chưa được sử dụng để bảo vệ một học vị nào và xuất phát từ tình hình
thực tiễn cấp bách ở Hà Nam.
Tôi xin cam đoan mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện Luận văn này đã
được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong Luận văn đều đã được chỉ rõ
nguồn gốc.

Tác giả luận văn

Trần Thị Thập


MỤC LỤC

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT ....................................... i
DANH MỤC BẢNG BIỂU ............................................................................ii
DANH MỤC HÌNH ....................................................................................... iii
DANH MỤC BIỂU ĐỒ................................................................................. iv
LỜI NÓI ĐẦU .................................................................................................. 1

CHƯƠNG 1 ...................................................................................................... 5
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN, THỰC
TIỄN VỀ THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH BỒI THƯỜNG, .............................. 5
GIẢI PHÓNG MẶT BẰNG ............................................................................. 5

1.1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ......................................... 5
1.2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH
BỒI THƯỜNG, GIẢI PHÓNG MẶT BẰNG ............................................ 13
1.2.1. Cơ sở lý luận ...................................................................................... 13
1.2.2. Kinh nghiệm của một số địa phương ................................................ 30
CHƯƠNG 2 .................................................................................................... 35
PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................................................................. 35

2.1. PHƯƠNG PHÁP THU THẬP THÔNG TIN THỨ CẤP .................... 35
2.2. PHƯƠNG PHÁP PHÂN TÍCH, TỔNG HỢP ..................................... 36
2.3. PHƯƠNG PHÁP THỐNG KÊ MÔ TẢ .............................................. 37
2.4. PHƯƠNG PHÁP PHỎNG VẤN SÂU ................................................. 38
2.5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU TÀI LIỆU...................................... 38
2.6. PHƯƠNG PHÁP TỔNG KẾT THỰC TIỄN ...................................... 39
CHƯƠNG 3 .................................................................................................... 40
THỰC TRẠNG THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH BỒI THƯỜNG, .................. 40
GIẢI PHÓNG MẶT BẰNG TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH HÀ NAM .................. 40

3.1. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN VIỆC THỰC HIỆN CHÍNH
SÁCH BỒI THƯỜNG, GPMB TRÊN ĐỊA BÀN HÀ NAM ................. 40
3.1.1. Các yếu tố khách quan ...................................................................... 40


3.1.2. Các yếu tố chủ quan .......................................................................... 46
3.2. THỰC TRẠNG THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH BỒI THƯỜNG,

GIẢI PHÓNG MẶT BẰNG Ở HÀ NAM................................................ 48
3.2.1. Thực trạng thực hiện chính sách bồi thường, giải phóng mặt
bằng trên địa bàn tỉnh Hà Nam ................................................................ 48
3.2.2. Đánh giá công tác thực hiện chính sách bồi thường, GPMB trên địa
bàn tỉnh Hà Nam ......................................................................................... 59
CHƯƠNG 4 .................................................................................................... 74
GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG CÔNG TÁC THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH
BỒI THƯỜNG, GPMB TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH HÀ NAM ......................... 74

4.1. BỐI CẢNH CHUNG ............................................................................ 74
4.1.1. Bối cảnh của Việt Nam ...................................................................... 74
4.1.2. Bối cảnh của Hà Nam ....................................................................... 75
4.2. MỘT SỐ GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG CÔNG TÁC THỰC HIỆN
CHÍNH SÁCH BỒI THƯỜNG, GPMB TRÊN ĐỊA BÀN HÀ NAM ....... 76
4.2.1. Giải pháp về quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất ................................. 76
4.2.2. Giải pháp về hoàn thiện cơ chế, chính sách...................................... 77
4.2.3. Giải pháp về thủ tục hành chính ....................................................... 77
4.2.4. Giải pháp về việc ban hành đơn giá bồi thường, hỗ trợ .................... 78
4.2.5. Giải pháp về tái định cư .................................................................... 79
4.2.6. Giải pháp về hỗ trợ đào tạo nghề và tạo việc làm đối với người bị thu
hồi đất:......................................................................................................... 79
4.2.7. Giải pháp về tuyên truyền, giáo dục và tăng cường sự phối hợp của
các tổ chức................................................................................................... 80
4.2.8. Giải pháp về đào tạo, bồi dưỡng và giáo dục tư tưởng cho đội ngũ
cán bộ thực hiện chính sách bồi thường, GPMB ....................................... 81
4.2.9. Giải pháp về tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra ...................... 81
KẾT LUẬN ..................................................................................................... 83
TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 85

PHU LỤC

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT
STT

Chữ viết tắt

Nội dung viết tắt thay thế

1

CNH-HĐH

Công nghiệp hóa, hiện đại hóa

2

ĐHQGHN

Đại học Quốc gia Hà Nội

3

GPMB

Giải phóng mặt bằng

4

GTVT

Giao thông vận tải

5

KHXH&NV

Khoa học xã hội và nhân văn

6

LĐĐ

Luật Đất đai

7

NĐ

Nghị định

8

QLDA

Quản lý dự án

9

TĐC

Tái định cư

10

TN&MT

Tài nguyên và môi trường

11

TP

Thành phố

12

UBND

Ủy ban nhân dân

i


DANH MỤC BẢNG BIỂU

STT

Bảng

Nội dung

Trang

Tổng hợp tình hình và kết quả thực hiện
1

Bảng 3.1

chính sách bồi thường, GPMB tại dự án số

61

1 đến hết năm 2014
2

Bảng 3.2

Tổng hợp công tác bồi thường, GPMB 4
dự án trọng điểm trên địa bàn tỉnh

ii

63


DANH MỤC HÌNH

STT
1

Hình
Hình 3.1

Nội dung
Bản đồ vị trí địa lý và liên hệ vùng giữa
tỉnh Hà Nam và các tỉnh lân cận

iii

Trang
40


DANH MỤC BIỂU ĐỒ

STT

Biểu đồ

1

Biểu đồ 3.1

Nội dung
Cơ cấu sử dụng đất tỉnh Hà Nam năm
2014

Trang
42

Tình hình chuyển đổi cơ cấu sử dụng đất
2

Biểu đồ 3.2

tỉnh Hà Nam qua các năm 2010, 2011,

43

2012, 2013, 2014
Biểu đồ về nhu cầu và cơ cấu sử dụng đất
3

Biểu đồ 3.3

của dự án Đầu tư xây dựng hạ tầng kỹ thuật
khu du lịch Tam Chúc, tỉnh Hà Nam

iv

44


LỜI NÓI ĐẦU
1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI
Những năm qua công tác xây dựng cơ bản ở nước ta đã có bước phát
triển mới cả về số lượng, chất lượng và quy mô, đã có hàng trăm dự án lớn do
Nhà nước trực tiếp đầu tư và quản lý như: công trình thủy điện, thủy lợi, nông
nghiệp, công nghiệp, giao thông... với tổng mức đầu tư hàng chục ngàn tỷ

đồng. Nhiều dự án thu hồi hàng trăm ha, phải di chuyển hàng nghìn hộ dân
như: nhà máy thủy điện, lọc dầu, các khu công nghiệp và đô thị lớn.
Tuy nhiên, đất đai là vấn đề lớn, phức tạp và rất nhạy cảm, đã trở thành
vấn đề lớn, bức xúc cả về phương diện lý luận và thực tiễn, ở cấp vĩ mô và vi
mô. Đây là những nguyên nhân chính của tình trạng khiếu nại, tố cáo, khiếu
kiện đông người đối với công tác bồi thường, GPMB hiện nay, trong khi các
quy định về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư thường xuyên thay đổi dẫn tới
tình trạng so bì, khiếu nại của người dân. Mặt khác, Luật Đất đai 2003 chưa
có cơ chế bắt buộc để bảo đảm có quỹ đất và nguồn vốn xây dựng khu tái
định cư trước khi thu hồi đất. Chất lượng các khu tái định cư được xây dựng
chưa đáp ứng yêu cầu “có điều kiện phát triển bằng hoặc tốt hơn nơi ở cũ”;
chưa chú trọng vấn đề sinh kế cho người có đất bị thu hồi; việc lập và tổ chức
thực hiện phương án GPMB tại một số dự án còn thiếu kiên quyết, thiếu dân
chủ, công khai, minh bạch; năng lực, phẩm chất của đội ngũ cán bộ làm công
tác GPMB ở nhiều nơi còn chưa đáp ứng yêu cầu; chưa phát huy vai trò của
các tổ chức quần chúng tham gia thực hiện; một số địa phương thiếu sự phối
hợp chặt chẽ giữa các cấp, các ngành trong công tác tuyên truyền, vận động,
giải thích để nhân dân hiểu rõ quy định của pháp luật hoặc thậm chí có lúc né
tránh... làm cho công tác GPMB bị kéo dài nhiều năm. Trong khi đó, tổ chức
phát triển quỹ đất chưa được quan tâm đầu tư đúng mức về kinh phí và nhân
lực để thực hiện thu hồi đất theo quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất đã được
1


phê duyệt, tạo quỹ “đất sạch” khi có dự án đầu tư.
Hà Nam là tỉnh được tái lập năm 1997. Sau tái lập, Hà Nam đã và đang
trong quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế, thực hiện tiến trình CNH-HĐH,
kéo theo đó là các khu công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, làng nghề phát
triển. Hệ thống giao thông, các khu đô thị, khu vui chơi giải trí, các công trình
văn hóa thể thao, công trình trọng điểm được hình thành. Vì vậy công tác

GPMB là nhiệm vụ tiền đề, tiên quyết và đóng vai trò rất quan trọng đối với
quá trình thực hiện của mỗi dự án. Đây là công việc đầy dãy những khó khăn,
vướng mắc và có tính nhạy cảm cao. Từ thực tiễn cho thấy việc áp dụng chính
sách bồi thường, GPMB thực hiện dự án từ khi có LĐĐ 2003 đến nay đang gặp
phải rất nhiều vướng mắc, nhất là đối với chính sách thu hồi đất sản xuất đã
ảnh hưởng không nhỏ đến tiến độ thực hiện các dự án nói riêng, sự phát triển
kinh tế, an sinh xã hội nói chung. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng
này, trong đó phải kể đến chính sách pháp luật về bồi thường, GPMB còn
chưa đồng bộ, bất cập, chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn và quan trọng hơn cả
là việc thực hiện chính sách bồi thường, GPMB vẫn còn cứng nhắc, bị động và
thiếu sự linh hoạt, chưa thực sự chú ý lắng nghe các kiến đóng góp từ phía
người dân bị thu hồi đất; thậm chí vẫn còn tình trạng vi phạm pháp luật trong
quá trình GPMB. Những tồn tại, vướng mắc trên là do rất nhiều nguyên nhân,
cả khách quan lẫn chủ quan, có cả nguyên nhân do chính sách và cả nguyên
nhân do những người thực thi chính sách. Điều này cho thấy chúng ta cần tiếp
tục nghiên cứu, tìm ra các giải pháp nhằm tăng cường công tác thực hiện chính
sách bồi thường, GPMB vào thực tiễn. Chính vì vậy tác giả đã chọn đề tài:
“Thực hiện chính sách bồi thường, giải phóng mặt bằng trên địa bàn tỉnh
Hà Nam” để trả lời cho câu hỏi nghiên cứu: Hà Nam cần có những giải pháp gì
để tăng cường công tác thực hiện chính sách bồi thường, giải phóng mặt bằng?
Để trả lời cho câu hỏi nghiên cứu chính, đề tài cần trả lời những câu hỏi
2


nghiên cứu phụ sau:
- Thực trạng công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng khi nhà nước thu
hồi đất trên địa bàn tỉnh Hà Nam từ khi LĐĐ 2003 có hiệu lực đến nay?
- Đã có những thành công, hạn chế và nguyên nhân gì?
- Cần phải có những giải pháp gì góp phần tăng cường công tác thực hiện
chính sách bồi thường, GPMB trên địa bàn tỉnh Hà Nam đảm bảo hài hòa lợi

ích của các bên liên quan?
2. MỤC TIÊU VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
2.1. Mục tiêu nghiên cứu
Nghiên cứu một số vấn đề lý luận về việc thực hiện chính sách trên cơ sở
đánh giá thực trạng thực hiện chính sách bồi thường, GPMB khi nhà nước thu hồi
đất thực hiện các dự án nói chung và dự án trọng điểm trên địa bàn tỉnh Hà Nam nói
riêng, từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm tăng cường công tác thực hiện
chính sách bồi thường, GPMB trên địa bàn tỉnh Hà Nam nhằm giải quyết
hài hòa lợi ích giữa các bên liên quan.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục tiêu trên, luận văn có nhiệm vụ giải quyết các vấn đề
chủ yếu sau:
- Nghiên cứu một số vấn đề lý luận về việc thực hiện chính sách bồi
thường, GPMB khi Nhà nước thu hồi đất để thực hiện dự án;
- Phân tích, đánh giá thực trạng thực hiện chính sách bồi thường, GPMB
khi Nhà nước thu hồi đất từ khi có Luật Đất đai 2003 đến nay tại địa bàn tỉnh
Hà Nam. Qua đó, chỉ ra các cơ chế, chính sách phù hợp, chưa phù hợp cũng
như những tồn tại, vướng mắc từ thực tiễn thực hiện chính sách và nêu
nguyên nhân của tình trạng này;
- Đề xuất một số giải pháp nhằm tăng cường công tác thực hiện chính
sách bồi thường, GPMB trên địa bàn tỉnh Hà Nam.
3


3. ĐỐI TƯỢNG, PHẠM VI NGHIÊN CỨU
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Tình hình thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà
nước thu hồi đất GPMB để thực hiện các dự án trên địa bàn tỉnh Hà Nam
thông qua nghiên cứu điển hình tại một số dự án trọng điểm trên địa bàn tỉnh.
3.2. Phạm vi nghiên cứu

- Về nội dung: Thực trạng thực hiện chính sách bồi thường, GPMB tại 4
dự án trọng điểm trên địa bàn tỉnh Hà Nam, gồm: Dự án Đầu tư xây dựng nhà
thi đấu đa năng và các công trình hạ tầng liên quan; Dự án Đầu tư xây dựng
công trình hạ tầng kỹ thuật khu du lịch Tam Chúc tỉnh Hà Nam; Dự án Xây
dựng tuyến đường bộ nối đường cao tốc Hà Nội - Hải Phòng với đường cao tốc
Cầu Giẽ - Ninh Bình và Tiểu dự án thành phố Phủ Lý thuộc dự án phát triển
các đô thị loại vừa tại Việt Nam.
- Về không gian: Tại tỉnh Hà Nam qua thực tiễn áp dụng tại một số dự
án trọng điểm trên địa bàn tỉnh.
- Về thời gian: Từ năm 2010 đến năm 2014.
KẾT CẤU CỦA LUẬN VĂN
Ngoài phần mở đầu, phần kết luận, mục lục và tài liệu tham khảo, nội
dung của luận văn gồm 4 chương.
Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu và cơ sở lý luận, thực tiễn
về thực hiện chính sách bồi thường, GPMB
Chương 2: Phương pháp nghiên cứu
Chương 3: Thực trạng thực hiện chính sách bồi thường, GPMB trên
địa bàn tỉnh Hà Nam
Chương 4: Giải pháp tăng cường công tác thực hiện chính sách bồi
thường, GPMB trên địa bàn tỉnh Hà Nam.

4


CHƯƠNG 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN,
THỰC TIỄN VỀ THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH BỒI THƯỜNG,
GIẢI PHÓNG MẶT BẰNG
1.1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
Thu hồi đất, bồi thường, giải phóng mặt bằng là vấn đề hết sức nhạy cảm

và phức tạp, tác động tới mọi mặt của đời sống kinh tế, xã hội đối với người
bị ̣thu hồi đất, nhà đầu tư và cả cộng đồng dân cư. Việc đi sâu nghiên cứu
thực trạng và giải pháp nhằm tăng cường công tác thực hiện chính sách bồi
thường, GPMB trong những năm gần đây đã được các cấp, các ngành và các
nhà khoa học quan tâm nghiên cứu ở các cấp độ khác nhau.
Thời gian vừa qua đã có nhiều công trình khoa học, các bài báo, luận
văn, hội thảo nghiên cứu về lĩnh vực này dưới nhiều khía cạnh cả về lý luận
và thực tiễn, tiêu biểu là các công trình nghiên cứu của các tác giả:
Nguyễn Duy Thạch, 2007. Pháp luật về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư
khi Nhà nước thu hồi đất (qua thực tiễn thi hành tại TP Hà Nội). Luận văn
Thạc sĩ luật học: nghiên cứu một số vấn đề lý luận chung về bồi thường, hỗ
trợ và tái định cư khi nhà nước thu hồi đất. Đánh giá thực trạng thi hành pháp
luật về bồi thường khi nhà nước thu hồi đất trên địa bàn TP Hà Nội, chỉ ra
những nguyên nhân hạn chế, tồn tại trong lĩnh vực này. Đưa ra định hướng,
đề xuất những giải pháp góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật về bồi
thường và các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác thực thi pháp luật về bồi
thường khi nhà nước thu hồi đất.
Hồ Huy Thành, 2010. Đánh giá công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định
cư ở một số dự án trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh. Luận văn Thạc sĩ nông nghiệp,
Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội: Đánh giá công tác bồi thường, hỗ trợ
và tái định cư tại một số dự án để tìm ra những nguyên nhân, yếu tố tác động
5


đến các đối tượng bị thiệt hại khi Nhà nước thu hồi đất để từng bước tìm ra
các giải pháp thích hợp nhằm đẩy nhanh tiến độ thực hiện bồi thường, giải
phóng mặt bằng thực hiện các công trình, dự án trên cơ sở xem xét các quy
định về chính sách và việc thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ đất đai, tài
sản, vật kiến trúc, hoa màu, cây cối, và tái định cư đối với các hộ bị ảnh
hưởng. Thu thập và phân tích các tài liệu, số liệu điều tra nhằm xác

định nguyên nhân, yếu tố thúc đẩy hoặc cản trở đến công tác bồi thường, hỗ
trợ và tái định cư từ thực tiễn công tác bồi thường, GPMB một số dự án trên
địa bàn tỉnh như Khu liên hợp gang thép, cảng Sơn Dương của Tập đoàn
Hưng Nghiệp Formosa - Đài Loan, Nhà máy Nhiệt điện Vũng áng, dự án khai
thác mỏ sắt Thạch Khê, nhà máy luyện thép của Tập đoàn Tata Ấn Độ.
Trần Đông Y, 2009. Thực trạng lao động - việc làm của người dân sau
TĐC (nghiên cứu trường hợp tại Khu kinh tế Dung Quất tỉnh Quảng Ngãi.
Luận văn Thạc sĩ, Trường Đại học KHXH&NV - ĐHQG Hà Nội: Nghiên cứu
tổng quan cơ sở lý luận và thực tiễn, phân tích thực trạng lao động - việc làm
và làm rõ thực trạng đời sống kinh tế, xã hội của người dân sau tái định cư ở
khu vực dự án Khu Kinh tế Dung Quất. Đề xuất một số giải pháp về lao động,
việc làm gồm: đào tạo nghề để chuyển đổi việc làm, phát triển kinh tế, tạo
việc làm cho người lao động sau tái định cư, tăng cường công tác tư vấn, giới
thiệu việc làm, xây dựng đồng bộ các chính sách, cơ chế hỗ trợ người dân sau
tái định cư nhằm ổn định đời sống cho họ giai đoạn 2010 - 2015.
Lê Thị Yến, 2011. Pháp luật về bồi thường khi nhà nước thu hồi đất qua
thực tiễn áp dụng tại địa bàn quận Tây Hồ, thành phố Hà Nội. Luận văn Thạc
sĩ luật học: Nghiên cứu một số vấn đề lý luận về bồi thường khi khi nhà nước
thu hồi đất. Phân tích, đánh giá thực tiễn áp dụng pháp luật về bồi thường từ
khi Luật đất đai 2003 có hiệu lực đến nay tại địa bàn quận Tây Hồ, TP Hà
Nội. Qua đó chỉ ra các quy định phù hợp, chưa phù hợp của pháp luật về BT
6


khi NNTHĐ cũng như những tồn tại, vướng mắc trong thực tiễn áp dụng và
nêu nguyên nhân của tình trạng này. Đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn
thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về bồi thường khi nhà
nước thu hồi đất.
Trần Mai Phương, 2011. Đánh giá thực trạng công tác thu hồi đất,
GPMB của dự án xây dựng khu đô thị mới Thịnh Liệt, quận Hoàng Mai, TP

Hà Nội. Luận văn thạc sỹ ngành địa chính, trường Đại học KHTN ĐHQGHN: Nghiên cứu tổng quan chính sách pháp luật về thu hồi đất,
GPMB; nhu cầu thu hồi đất trong quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa; nội
dung các chính sách, quy định pháp lý chủ yếu về bồi thường, hỗ trợ và tái
định cư theo pháp luật hiện hành; công tác thu hồi đất, GPMB trên địa bàn TP
Hà Nội. Thực trạng công tác GPMB của dự án xây dựng khu đô thị mới
Thịnh Liệt, quận Hoàng Mai, TP Hà Nội. Đề xuất một số giải pháp cho công
tác thu hồi đất, GPMB của dự án xây dựng khu đô thị mới Thịnh Liệt về cơ
chế, chính sách; giá đất; công tác tổ chức thực hiện GPMB của dự án...
Vũ Mạnh Thía, 2011. Đánh giá việc thực hiện chính sách bồi thường, hỗ
trợ và tái định cư khi nhà nước thu hồi đất tại một số dự án trên địa bàn
huyện Tiền Hải, tỉnh Thái Bình. Luận văn thạc sỹ nông nghiệp, trường Đại
học Nông nghiệp Hà Nội: Nghiên cứu việc thực hiện chính sách bồi thường,
hỗ trợ và tái định cư khi nhà nước thu hồi đất tại huyện Tiền Hải, tỉnh Thái
Bình qua các thời kỳ; đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện chính sách về
bồi thường, hỗ trợ và tái định cư phù hợp với tình hình thực tiễn, ổn định đời
sống nhân dân, nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng đất trong thời gian tới.
Đinh Thu Trang, 2012. Đánh giá ảnh hưởng của tình trạng hai giá đất
đến công tác thu hồi đất, GPMB. Luận văn thạc sỹ ngành địa chính, trường
ĐHKHTN - ĐHQG Hà Nội: Nghiên cứu tổng quan về giá đất; cơ sở pháp lý
xác định giá đất phục vụ công tác thu hồi đất, GPMB; kinh nghiệm định giá
7


đất của Australia và Đài Loan; cơ sở pháp lý của công tác thu hồi đất, GPMB.
Đánh giá ảnh hưởng của tình trạng hai giá đất đến việc thu hồi đất, GPMB
(lấy minh chứng tại TP Hà Nội và TP Hồ Chí Minh); chuyển đổi mục đích sử
dụng đất từ đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp là đòi hỏi tất yếu của
quá trình phát triển nhưng cũng tiềm ẩn nhiều nguy cơ; kết quả nghiên cứu
thực trạng giá đất đền bù trong thu hồi đất, GPMB; đánh giá hiệu quả kinh tế xã hội của việc định giá đất phục vụ công tác thu hồi đất; những bất cập trong
các quy định pháp luật về giá đất và định giá đất phục vụ công tác thu hồi đất;

nguyên nhân sự chênh lệch giữa giá đất do Nhà nước quy định và giá đất trên
thị trường. Đề xuất hoàn chỉnh quy định pháp luật về định giá đất phục vụ
công tác thu hồi đất, GPMB; quy định về phương pháp xác định giá đất phù
hợp thị trường; đề xuất hệ thống khung pháp luật cho hoạt động cung cấp dịch
vụ định giá đất; bổ sung các quy định về trình tự, thủ tục định giá đất; đề xuất
các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật trong thực tế.
Nguyễn Thị Thuận, 2012. Đánh giá ảnh hưởng của việc thu hồi đất,
GPMB tới sinh kế của người dân tại dự án xây dựng khu đô thị mới quận Hải
An, TP Hải Phòng. Luận văn thạc sỹ ngành địa chính, trường ĐHKHTN ĐHQG Hà Nội: Nghiên cứu tổng quan các chính sách, quy định pháp lý về
bồi thường, hỗ trợ và tái định cư của nước ta từ khi có LĐĐ 2003 đến nay.
Thực tiễn công tác bồi thường, GPMB dự án xây dựng khu đô thị mới tại
quận Hải An. Đánh giá, phân tích thực trạng công tác thu hồi đất, GPMB và
những ảnh hưởng của nó đến người dân bị thu hồi đất. Rút ra bài học kinh
nghiệm, đề xuất một số giải pháp cho công tác thu hồi đất, GPMB ở TP Hải
Phòng hiện nay.
Trần Thị Lê Tâm, 2012. Tác động của việc tái định cư đến đời sống
người dân trong vùng dự án của dự án ADB cải thiện môi trường đô thị miền
Trung Việt Nam. Luận văn thạc sỹ, trường ĐHKHXH & NV: Nghiên cứu về
8


tác động của chính sách TĐC của Chính phủ Việt Nam và ADB và những vấn
đề của người dân chịu ảnh hưởng trực tiếp của các chính sách TĐC qua việc
so sánh hiện trạng đời sống của người dân TĐC hiện nay so với trước khi
thực hiện chính sách. Đánh giá mức độ hài lòng của người dân vùng TĐC về
các mặt của đời sống (kinh tế, văn hóa, xã hội, môi trường). Đưa ra các đề
xuất kiến nghị nhằm phát huy hiệu quả của các chính sách TĐC và giảm thiểu
bất lợi của chính sách lên đời sống người dân sau TĐC.
Đỗ Lan Quỳnh, 2012. Nghiên cứu đề xuất giải pháp đẩy nhanh tiến độ
GPMB ở các dự án phát triển công trình công cộng tại TP Hà Nội. Luận văn

thạc sỹ, Trường ĐHKHTN - ĐHQG Hà Nội: Nghiên cứu điều kiện, đối tượng
và giá bồi thường của dự án; chính sách hỗ trợ ổn định đời sống, sản xuất, hỗ
trợ chuyển đổi nghề nghiệp và tạo việc làm, chính sách hỗ trợ việc di chuyển,
chính sách ưu đãi với người thuộc diện chính sách, người có công với cách
mạng. Thực trạng và đề xuất một số giải pháp góp phần đẩy nhanh tiến độ
GPMB các dự án tại TP Hà Nội.
Phan Ngọc Long, 2012. Thực tiễn thi hành pháp luật về giải phóng mặt
bằng ở tỉnh Hà Tĩnh. Luận văn Thạc sĩ luật học: Nghiên cứu những vấn đề lý
luận chung về pháp luật bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, thu hồi đất, giải phóng
mặt bằng theo quy định của pháp luật đất đai. Phân tích các vấn đề pháp lý và
thực tiễn liên quan đến thực trạng thu hồi đất, giải phóng mặt bằng ở tỉnh Hà
Tĩnh. Đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả thu hồi đất,
giải phóng mặt bằng nói chung, ở Hà Tĩnh nói riêng trong thời gian tới.
Đoàn Thu Linh, 2013. Nghiên cứu thực trạng thu hồi đất, bồi thường, hỗ
trợ và tái định cư của dự án nạo vét, kè bờ Đông sông Vân thuộc các phường
Nam Bình, Ninh Phong trên địa bàn TP Ninh Bình. Luận văn thạc sỹ, trường
ĐHKHTN: Nghiên cứu cơ sở khoa học và pháp lý về công tác thu hồi đất, bồi
thường, hỗ trợ và tái định cư. Điều tra, thu thập tài liệu, số liệu về tình hình
9


thực hiện thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư của dự án nạo vét, kè
bờ Đông sông Vân trên địa bàn phường Nam Bình và phường Ninh Phong,
TP Ninh Bình. Điều tra thực trạng giá đất bồi thường và các chính sách hỗ
trợ, tái định cư của dự án nạo vét, kè bờ Đông sông Vân. Đánh giá những khó
khăn và thực trạng đời sống của người dân địa phương khi bị thu hồi đất. Đề
xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác thu hồi đất, bồi
thường, hỗ trợ và tái định cư.
Nguyễn Ngọc Sơn, 2013. Thực trạng và đề xuất giải pháp nhằm đẩy
nhanh công tác GPMB tại các dự án đầu tư trên địa bàn quận Hà Đông, TP

Hà Nội. Luận văn thạc sỹ, trường ĐHKHTN: Nghiên cứu tổng quan các chính
sách, quy định pháp lý bồi thường, hỗ trợ và tái định cư của nước ta từ khi có
LĐĐ 2003 đến nay. Công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư tại các dự án:
Dự án khu đô thị mới An Hưng, Dự án đường Lê Văn Lương kéo dài, Dự án
khu đô thị mới Mỗ Lao. Điều tra, khảo sát về giá đất bồi thường của dự án,
phỏng vấn các hộ thuộc diện bị thu hồi đất và nhận hỗ trợ, tái định cư. Đánh
giá, phân tích thực trạng công tác thu hồi đất, GPMB làm rõ những nguyên
nhân, những khó khăn vướng mắc trong GPMB của dự án. Đề xuất một số
giải pháp nhằm đẩy nhanh tiến độ GPMB....
Phạm Anh Tuấn, 2013. Nghiên cứu đề xuất giải pháp hoàn thiện chính
sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi nhà nước thu hồi đất trên địa bàn
TP Hải Phòng. Luận văn thạc sỹ, Trường ĐHKHTN: Phân tích hệ thống pháp
luật hiện hành về chuyển dịch đất đai gồm cơ chế thu hồi đất của người đang
sử dụng đất để giao cho các dự án đầu tư, cơ chế thực hiện bồi thường, hỗ trợ
và tái định cư và cơ chế giải quyết các khiếu nại của dân để tìm ra những
điểm chưa hợp lý, gây trở ngại cho quá trình thực thi pháp luật. Từ đó, kiến
nghị việc điều chỉnh cần thiết đối với các quy định chưa hợp lý. Phân tích quá
trình thực hiện việc thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư trong thời
10


gian vừa qua ở Hải phòng để tìm ra những điểm mạnh và điểm yếu trong triển
khai thực hiện, rút ra những kinh nghiệm thực tế. Phân tích và tổng hợp các
kết quả nghiên cứu hệ thống pháp luật, kinh nghiệm thực tế để đề xuất các
giải pháp phù hợp nhằm hoàn thiện pháp luật, tổ chức bộ máy, triển khai thực
hiện tạo được phương thức làm tốt cho TP phố Hải Phòng.
Cao Đại Nghĩa, 2014. Thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái
định cư khi nhà nước thu hồi đất tại huyện Đông Anh, TP phố Hà Nội. Luận
văn thạc sỹ, Trường ĐHKT - ĐHQG Hà Nội: Hệ thống hóa cơ sở lý luận,
thực tiễn về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi nhà nước thu hồi đất; phân

tích, đánh giá thực trạng thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định
cư khi nhà nước thu hồi đất, chỉ ra những kết quả đạt được, những tồn tại, hạn
chế, nguyên nhân của công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư tại huyện
Đông Anh, TP Hà Nội; đề xuất các giải pháp để hoàn thiện, nâng cao tính khả
thi của chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi nhà nước thu hồi đất.
Các đề tài và những công trình nghiên cứu trên tuy đã đề cập đến vấn đề
pháp luật về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư ở nhiều khía cạnh khác nhau. Một
số nghiên cứu đã có giá trị nhất định trong việc hoàn thiện pháp luật về công tác
bồi thường, hỗ trợ và tái định cư nhưng thực hiện trên phạm vi rộng và chủ yếu
nghiên cứu dưới góc độ pháp luật, chưa thể hiện rõ những khó khăn, tồn tại từ
thực tiễn; nguyên nhân gây so bì, khiếu kiện trong nhân dân tại khu vực thu hồi
đất. Các công trình này chủ yếu đi sâu nghiên cứu về vấn đề bồi thường mà
chưa tìm hiểu một cách thấu đáo việc thực hiện chính sách hỗ trợ, chính sách
tái định cư và vấn đề sinh kế cho người có đất bị thu hồi. Đặc biệt, chưa có
công trình khoa học nào nghiên cứu thấu đáo đến chính sách GPMB hài hòa lợi
ích 3 bên: Nhà nước, nhà đầu tư và người dân có đất bị thu hồi. Đến nay cũng
chưa có công trình khoa học nào nghiên cứu trực tiếp đến vấn đề: Thực hiện
chính sách bồi thường, GPMB trên địa bàn tỉnh Hà Nam. Mặc dù vậy, các công
11


trình khoa học đã được công bố là những tài liệu tham khảo có giá trị cho việc
nghiên cứu và viết luận văn này. Trên cơ sở đó, luận văn tiếp tục nghiên cứu
theo hướng chuyên sâu, cụ thể trên phạm vi một tỉnh nhằm chỉ rõ những kết quả
đaṭ được, tồn tại, hạn chế và nguyên nhân của việc thực hiện chính sách bồi
thường, GPMB tại Hà Nam, từ đó đề xuất giải pháp nhằm tăng cường công tác
thực hiện chính sách bồi thường, GPMB qua thực tiễn công tác bồi
thường, GPMB một số dự án trọng điểm trên địa bàn tỉnh Hà Nam.
Nghiên cứu đề tài này, luận văn có những đóng góp mới về mặt khoa học
trên những khía cạnh chủ yếu sau:

- Luận văn là chuyên khảo đầu tiên nghiên cứu tương đối hệ thống những
vấn đề lý luận và thực tiễn về việc thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ và
tái định cư khi nhà nước thu hồi đất GPMB để thực hiện dự án; thực trạng thực
hiện chính sách bồi thường, GPMB từ khi LĐĐ 2003 có hiệu lực đến nay, đặc
biệt là từ khi LĐĐ 2013 có hiệu lực thi hành trên địa bàn tỉnh Hà Nam thông
qua công tác bồi thường, GPMB tại một số dự án trọng điểm. Qua đó, chỉ ra
các quy định phù hợp, chưa phù hợp của pháp luật cũng như những tồn tại,
vướng mắc từ thực tiễn và tìm hiểu thấu đáo nguyên nhân của tình trạng này;
- Luận văn đã đóng góp những giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện hệ thống
pháp luật và tăng cường công tác thực hiện chính sách bồi thường, GPMB,
nâng cao hiệu quả công tác GPMB trên địa bàn tỉnh, góp phần giảm thiểu tình
trạng bồi thường, GPMB kéo dài và khiếu kiện của người sử dụng đất. Đặc biệt,
luận văn đi sâu nghiên cứu những giải pháp nhằm đảm bảo hài hoà lợi ích của 3
bên: Nhà nước, nhà đầu tư và người sử dụng đất trên cơ sở công bằng, công
khai, dân chủ trong thực hiện.
Kết quả của luận văn có thể là tài liệu tham khảo bổ ích cho các cơ quan
quản lý Nhà nước, các tổ chức và cá nhân có thẩm quyền về bồi thường,
GPMB tham khảo và ứng dụng vào thực tiễn.
12


1.2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH
BỒI THƯỜNG, GIẢI PHÓNG MẶT BẰNG
1.2.1. Cơ sở lý luận

1.2.1.1. Cơ sở lý luận về chính sách bồi thường, giải phóng mặt bằng
* Mục tiêu, nội dung và các nhân tố ảnh hưởng đến chính sách bồi
thường, GPMB
- Khái niệm: Chính sách bồi thường, GPMB là tổng thể các quan niệm,
chủ trương, phương tiện và hành động của các cơ quan nhà nước trong lĩnh

vực bồi thường, hỗ trợ và tái định cư đối với những người dân có đất bị thu
hồi nhằm đạt tới sự hài hòa, hợp lý về lợi ích, hiệu quả và phát triển bền vững.
Chính sách bồi thường, GPMB của Nhà nước là một trong nhân tố khách
quan có ảnh hưởng trực tiếp đến công tác bồi thường, GPMB. Là căn cứ pháp
lý quan trọng mà dựa vào đó để xác định nội dung bồi thường, mức bồi
thường, giá bồi thường và phương án TĐC, hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp, hỗ
trợ sản xuất, ổn định đời sống cho người dân bị thu hồi đất.
- Mục tiêu của chính sách bồi thường, giải phóng mặt bằng
√ Mục tiêu thứ nhất: đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của người sử
dụng đất, người sở hữu nhà ở
√ Mục tiêu thứ hai: khuyến khích người dân giao đất
√ Mục tiêu thứ ba: ổn định cuộc sống, ổn định việc làm cho người dân bị
mất đất
√ Mục tiêu thứ tư: góp phần thực hiện quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất
đai, xây dựng và phát triển nhà ở, phát triển kinh tế - xã hội.
- Nội dung của chính sách bồi thường, GPMB
√ Quy định mức và phương thức bồi thường
√ Quy định hỗ trợ người bị thu hồi đất
√ Quy định phương thức và mức hỗ trợ tái định cư
13


- Các nhân tố ảnh hưởng đến chính sách bồi thường, GPMB
√ Cơ sở pháp lý liên quan đến việc thu hồi đất
√ Quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất, xây dựng và phát triển nhà ở
√ Hoạt động giao đất, cho thuê đất, cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng
đất và quyền sở hữu nhà
√ Chính sách định giá quyền sử dụng đất của Việt Nam
√ Năng lực tổ chức thực hiện của cơ quan thực thi chính sách bồi thường,
hỗ trợ và tái định cư

* Các khái niệm về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư
- Khái niệm nhà nước thu hồi đất: Nhà nước thu hồi đất là việc Nhà nước
quyết định thu lại quyền sử dụng đất của người được Nhà nước trao quyền sử
dụng đất hoặc thu lại đất của người sử dụng đất vi phạm pháp luật về đất đai
(Khoản 11 Điều 3 LĐĐ 2013).
- Khái niệm bồi thường khi nhà nước thu hồi đất: Bồi thường khi nhà
nước thu hồi đất là việc Nhà nước trả lại giá trị quyền sử dụng đất đối với
diện tích đất thu hồi cho người sử dụng đất (Theo Khoản 6 Điều 4 LĐĐ 2003
và Khoản 11 Điều 3 LĐĐ 2013).
- Khái niệm hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất: Hỗ trợ khi Nhà nước thu
hồi đất là việc nhà nước giúp đỡ người bị thu hồi đất thông qua đào tạo nghề
mới, bố trí việc làm mới, cấp kinh phí để di dời đến địa điểm mới (khoản 7
Điều 4, LĐĐ 2003).
Hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất là việc Nhà nước trợ giúp cho người có
đất thu hồi để ổn định đời sống, sản xuất và phát triển (Khoản 14 Điều 3 Luật
Đất đai 2013).
- Khái niệm tái định cư: Tái định cư là việc người sử dụng đất được bố trí
nơi ở mới bằng một trong các hình thức: bồi thường bằng nhà ở mới hoặc
bồi thường bằng giao đất ở hoặc bồi thường bằng tiền để tự lo chỗ ở mới khi
14


họ bị Nhà nước thu hồi đất ở và phải di chuyển chỗ ở (LĐĐ 2003).
Như vậy, TĐC là hoạt động nhằm giảm nhẹ các tác động xấu về kinh tế xã hội đối với một bộ phận dân cư đã gánh chịu vì sự phát triển chung. Theo
quy định của pháp luật thì khu TĐC phải được xây dựng cơ sở hạ tầng đồng
bộ, đảm bảo đủ điều kiện bằng hoặc tốt hơn nơi ở cũ, giúp họ sớm ổn định
cuộc sống, khôi phục sản xuất, kinh doanh.
- Khái niệm giải phóng mặt bằng: Giải phóng mặt bằng là quá trình thực
hiện các công việc liên quan đến việc di dời nhà cửa, cây cối, các công trình
xây dựng và một bộ phận dân cư trên một phần đất nhất định được quy hoạch

cho việc cải tạo, mở rộng hoặc xây dựng một công trình mới.
* Đặc điểm của việc bồi thường, giải phóng mặt bằng
- Về đối tượng được bồi thường: là những chủ thể sử dụng đất, gồm hộ
gia đình, cá nhân, tổ chức trong nước, tổ chức nước ngoài, cộng đồng dân cư,
cơ sở tôn giáo, người Việt Nam định cư ở nước ngoài về đầu tư tại Việt
Nam… khi thỏa mãn các điều kiện theo quy định của pháp luật.
- Về phạm vi bồi thường, chỉ khi nhà nước thu hồi đất để sử dụng vào
mục đích quốc phòng, an ninh, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng và phát
triển kinh tế - xã hội người sử dụng đất mới được bồi thường. Bên cạnh đó,
tùy từng trường hợp Nhà nước sẽ thực hiện các chính sách hỗ trợ và thực hiện
TĐC cho người bị thu hồi đất.
- Về giá đất bồi thường: Nhà nước chủ động trong việc xác định giá đất
bồi thường dựa trên các căn cứ khoa học và tôn trọng giá đất trên thị trường
trong điều kiện bình thường của thửa đất. Các phương pháp tiến hành, kết hợp
phương pháp hành chính và phương pháp thỏa thuận. Ngoài ra, cần sử dụng
tổng hợp nhiều phương pháp như: phương pháp tuyên truyền, giáo dục, thuyết
phục và phương pháp kinh tế…
* Tính chất của việc bồi thường, giải phóng mặt bằng
15