Phân tích tác phẩm Mùa xuân nho nhỏ

MÙA XUÂN NHO NHỎ - Thanh Hải
Đề bài: Trong bài thơ Mùa xuân nho nhỏ , Thanh Hải viết:
Mọc giữa dòng sông xanh
Một bông hoa tím biếc
Ơi con chim chiền chiện
Hót chi mà vang trời
Từng giọt long lanh rơi
Tôi đưa tay tôi hứng.
Mùa xuân người cầm súng
Lộc giắt đầy trên lưng
Mùa xuân người ra đồng
Lộc trải dài nương mạ
Tất cả như hôi shả
Tất cả như xôn xao...
Đất nước bốn ngàn năm
Vất vả và gian lao
Đất nước như vì sao
Cứ đi lên phía trước.
Em hãy phân tích vẻ đẹp của bức tranh mùa xuân thiên nhiên, mùa xuân
đất nước trong đoạn thơ trên.
1- Mở bài:
- Giới thiệu nhà thơ Thanh Hải và bài thơ Mùa xuân nho nhỏ.
- Nêu khái quát giá trị ND và NT của bài thơ.
- Đoạn thơ thể hiện sâu sắc vẻ đẹp của thiên nhiên mùa xuân và không khí đất
nước vào xuân sôi nổi, tràn đầy khí thế. (Trích dẫn đoạn thơ)
VD: Thanh Hải cũng là một trong những cây bút có công xây dựng nền
văn học Cách mạng ở miền Nam những ngày đầu. Thơ ông chân chất, bình dị,
giọng thơ nhỏ nhẹ, chân thành, thiết tha, cảm xúc trong trẻo, hồn nhiên. Tiêu
biểu là bài thơ Mùa xuân nho nhỏ. Bài thơ được sáng tác tháng 11- 1980, khi
tác giả đang nằm trên giường bệnh. Bài thơ là tiếng lòng tha thiết yêu mến và
gắn bó với đất nước, với cuộc đời; thể hiện ước nguyện chân thành của nhà thơ

được cống hiến cho đất nước, góp một " mùa xuân nho nhỏ" của mình vào mùa
xuân lớn của cuộc đời. Tiêu biểu là đoạn thơ thể hiện sâu sắc vẻ đẹp của thiên
nhiên mùa xuân và không khí đất nước vào xuân sôi nổi, tràn đầy khí thế.
2- Thân bài:
a- Mạch cảm xúc của bài thơ: Bài thơ viết theo thể năm chữ, mạch cảm xúc
của bài thơ đi từ xúc cảm trước mùa xuân của thiên nhiên, đất nước đến mùa
xuân của mỗi con người. Từ đó thể hiện khát vọng được dâng hiến mùa xuân
nho nhỏ của mình vào cuộc đời chung và kết thúc bằng sự trở về của những cảm
xúc thiết tha, tự hào về quê hương qua một làn điệu dân ca xứ Huế.
b- Luận điểm 1: Trước hết, khổ thơ đầu thể hiện cảm xúc của tác giả trước
vẻ đẹp của bức tranh mùa xuân thiên nhiên đất trời.
* Không gian mùa xuân phóng khoáng, tươi đẹp, sinh động, ngập tràn sức
sống, niềm vui:


+ Tín hiệu của mùa xuân được cảm nhận bằng sự xuất hiện của bông hoa tím
biếc:
Mọc giữa dòng sông xanh
Một bông hoa tím biếc.
Hai câu thơ sử dụng phép đảo ngữ, động từ " mọc" đảo lên đầu câu thơ diễn
tả sự xuất hiện bất chợt hình ảnh bông hoa khoẻ khoắn, có sức sống mãnh liệt.
Mùa xuân như bừng dậy trong sắc tím biếc của bông hoa nhỏ giữa dòng sông
xanh.
Sự phối hợp màu sắc hài hòa: Màu xanh nước sông, màu tím biếc của bông
hoa tạo ấn tượng thị giác mạnh mẽ. Màu tím của bông hoa nổi trội, đậm đà,
nồng ấm cả dòng sông xanh. Thiên nhiên hiện ra rất trong sáng, tinh khôi.(Hình
ảnh bông hoa mang một nét rất riêng biệt bởi trong thơ xưa, tín hiệu mùa xuân
thường là hoa đào, hoa mai, nhưng Thanh Hải sáng tạo hình ảnh bông hoa tím
biếc làm nên nét đặc trưng của mùa xuân xứ Huế.))
+ Mùa xuân của đất trời còn được cảm nhận qua âm thanh tiếng chim chiền

chiện hót vang trời:
Ơi con chim chiền chiện
Hót chi mà vang trời
Chim chiền chiện là loài chim sơn ca đồng quê, tiếng hót trong trẻo, vang xa.
Âm thanh tiếng chim gợi không gian mùa xuân quang đãng, trong trẻo, khiến
thiên nhiên mùa xuân trở nên náo nức, vui tươi.
* Tâm trạng của tác giả:
- Ngạc nhiên, kì thú như vừa bất ngờ phát hiện ra vẻ đẹp của thiên nhiên, tạo vật
(thể hiện qua NT đảo ngữ, động từ mọc ở câu thơ đầu)
- Say sưa, ngây ngất của nhà thơ trước vẻ đẹp lung linh của đất trời quê hương
lúc vào xuân.
Từ "Ơi" đặt đầu câu là lời gọi thiết tha, trìu mến. Từ để hỏi hót chi trong hình
thức câu hỏi tu từ mang nét đặc trưng ngôn ngữ, giọng điệu Huế.
- Bộc lộ tình yêu thiên nhiên, sự trân trọng, nâng niu cái đẹp của thiên nhiên
mùa xuân. Thể hiện qua cử chỉ Tôi đưa tay tôi hứng.
Hình ảnh "Từng giọt long lanh rơi" là hình ảnh thơ có sức gợi cảm cao.
Từng giọt ở đây là giọt mưa xuân long lanh trong ánh sáng trời xuân, nhưng
cũng có thể hiểu nhà thơ đưa tay hứng từng giọt âm thanh tiếng chim. Câu thơ
có phép ẩn dụ chuyển đổi cảm giác, tiếng chim từ chỗ cảm nhận bằng thính giác,
chuyển thành từng giọt cảm nhận bằng thị giác, nhà thơ đưa tay hứng lại là cảm
nhận bằng xúc giác...Phải chăng âm thanh tiếng chim chiền chiện trong trẻo đến
mức có thể kết lại thành giọt. Câu thơ gợi những liên tưởng mới lạ, những rung
động tinh tế về tiếng chim hót, về vẻ đẹp long lanh và sức sống mãnh liệt của
thiên nhiên mùa xuân.
=> Chỉ bằng vài nét phác hoạ, đoạn thơ đã vẽ ra cả một không gian cao rộng với
dòng sông, bầu trời , cả màu sắc tươi thắm của mùa xuân xứ Huế và cảm xúc dạt
dào của nhà thơ trước mùa xuân.
c- Luận điểm 2:( 2 khổ tiếp) Từ mùa xuân của thiên nhiên, tứ thơ chuyển
sang thể hiện cảm xúc, suy nghĩ của tác giả về mùa xuân đất nước.
* Vẻ đẹp của đất nước khi vào xuân:

+ Mùa xuân đất nước được cảm nhận cụ thể qua 2 hình ảnh:
Mùa xuân người cầm súng
Lộc giắt đầy trên lưng
Mùa xuân người ra đồng
Lộc trải dài nương mạ.
- Hình ảnh "người cầm súng", "người ra đồng" là hai hình ảnh vừa cụ thể
vừa mang ý nghĩa biểu tượng. Đó là những hình ảnh hoán dụ bởi người chiến
đấu chịu nhiều hi sinh, người ra đồng chịu nhiều vất vả là biểu trưng cho 2
nhiệm vụ cơ bản của cách mạng trong giai đoạn này: xây dựng và bảo vệ Tổ
quốc. Đó là mùa xuân tươi đẹp của những con người chiến đấu bảo vệ Tổ quốc,
những con người đang thầm lặng lao động xây dựng đất nước.
- Điều đặc biệt là ý nghĩa này đã được diễn tả bằng hình ảnh gợi cảm,
phép ẩn dụ độc đáo "Lộc giắt đầy trên lưng", "Lộc trải dài nương mạ". Hình ảnh
ẩn dụ này gợi liên tưởng phong phú ở người đọc. Từ "lộc" nghĩa đen là chồi
non, lá non, nó còn là ẩn dụ, là biểu tượng cho vẻ đẹp của mùa xuân, sức sống
bất diệt của đất nước. Vẻ đẹp, sức sống ấy đang căng tràn, hiện hữu khắp nơi trên cành lá ngụy trang của người cầm súng, trên nương mạ của người ra đông.
Mùa xuân của đất trời còn đọng lại trong hình ảnh lộc non đã theo người cầm
súng, người ra đồng hay chính họ đã mang mùa xuân đến mọi miền đất nước.
+ Nhịp điệu mùa xuân được tác giả diễn tả qua phép điệp ngữ "tất cả như" và 2
từ láy "hối hả", "xôn xao", thể hiện sự khẩn trương, sôi nổi, náo nức. Đó là
không khí, là nhịp độ của cuộc sống, là tâm thế của con người Việt Nam trên
con đường xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
+ Khổ thơ tiếp, nhà thơ mở rộng và phát triển hình ảnh mùa xuân đất nước, mùa
xuân cách mạng, suy nghĩ về hình ảnh đất nước:
Đất nước bốn ngàn năm
Vất vả và gian lao
Đất nước như vì sao
Cứ đi lên phía trước.

Điệp ngữ " Đất nước" , hình ảnh so sánh hợp lí "Đất nước " được ví "như vì
sao" đang toả sáng cùng với phép nhân hoá " Đất nước 4000 năm, vất vả và gian
lao"...Tất cả cho thấy hình ảnh đất nước là hình ảnh những con người VN trải
qua bốn ngàn năm lịch sử vô cùng vất vả gian lao nhưng vẫn bền bỉ, gan góc,
anh hùng, vững vàng đi lên. Câu thơ thể hiện sức sống mãnh liệt của đất nước,
đất nước đang thẳng tiến tới tương lai. Ý thơ khẳng định đất nước ta sẽ vượt qua
những thử thách gian lao để trường tồn bất diệt, nhịp điệu thơ nhanh hơn, đầy
phấn chấn khi nói về mùa xuân đất nước.
d- Luận điểm 3: Từ những xúc cảm về mùa xuân của thiên nhiên, đất nước, ý
thơ chuyển sang thể hiện suy ngẫm và ước nguyện của nhà thơ trước mùa
xuân đất nước:
+ Trong cả mùa xuân rộng lớn tươi đẹp của đất trời, của dân tộc, nhà thơ đã
nguyện ước làm con chim hót, một nhành hoa, làm nốt nhạc trầm để làm nên
một mùa xuân nho nhỏ, lặng lẽ dâng cho đời và đóng góp vào mùa xuân chung
của đất nước. Hình ảnh con chim hót, bông hoa là những hình ảnh rất quen


thuộc của mùa xuân. ở đây mang ý nghĩa mới, nó không chỉ là hình ảnh của
thiên nhiên mà thể hiện khát vọng được hoà nhập, cống hiến 1 phần nhỏ bé
nhưng tốt đẹp của mình cho cuộc đời chung, cho đất nước. Trong bài thơ Một
khúc ca xuân, Tố Hữu cũng viết :
Nếu là con chim chiếc lá
Thì con chim phải hót, chiếc lá phải xanh
Lẽ nào vay mà không có trả
Sống là cho đâu chỉ nhận riêng mình.
+ Nhưng câu thơ của Thanh Hải có những nét riêng. Tác giả dùng điệp ngữ "
Ta làm" diễn tả một cách tha thiết khát vọng được hoà nhập vào cuộc sống,
được cống hiến phần tốt đẹp- dù nhỏ bé của mình cho cuộc đời chung, cho đất
nước. Cách chuyển đại từ "tôi" sang "ta" chỉ sự riêng biệt cá nhân nhưng lại hài
hoà trong cái chung của dân tộc. Điều tâm niệm của nhà thơ thể hiện chân thành

trong những hình ảnh thơ đẹp một cách tự nhiên, giản dị. Đó là những hình ảnh
ẩn dụ thể hiện ước nguyện chân thành, tha thiết.
+ Giọng thơ nhỏ nhẹ, sâu lắng như muốn nhắc nhở mọi người hãy cống hiến cho
cuộc đời, cho đất nước, cống hiến đến trọn đời "Dù là tuổi hai mươi- Dù là khi
tóc bạc".
e- Luận điểm 4: Bài thơ kết thúc là lời ngợi ca quê hương, đất nước qua làn
điệu dân ca xứ Huế: (khổ thơ cuối)
Mùa xuân-ta xin hát
Câu Nam ai, Nam bình
Nước non ngàn dặm mình
Nước non ngàn dặm tình
Nhịp phách tiền đất Huế.
- Âm điệu dân ca xứ Huế là giai điệu quê hương mênh mang tha thiết đã bộc lộ
một cách xúc động niềm tin yêu nồng hậu vào cuộc đời, niềm tự hào phơi phới
về quê hương đất nước.
- Tác giả mượn câu hát của quê hương để bộc lộ tình cảm của mình. Giọng thơ
nhịp nhàng, câu thơ sử dụng nhiều vần bằng ...
- Đặt lời ca vào hòan cảnh của nhà thơ là một người bệnh đang sắp phải xa lìa
cuộc sống, ta cảm thấy tấm lòng của nhà thơ, ước nguyện chân thành và niềm tin
của nhà thơ vào cuộc đời thật đáng trân trọng.
Kết bài: - Bài thơ được sáng tác theo thể thơ 5 chữ có nhạc điệu tha thiết gần
với giọng điệu dân ca , có chỗ lại giống với giọng tâm tình trò chuyện. Âm
hưởng nhẹ nhàng, lối gieo vần liền tạo sự liền mạch của dòng cảm xúc, hình ảnh
thơ giản dị mà gợi cảm giàu ý nghĩa, kết cấu bài thơ chặt chẽ.
- Bài thơ thể hiện ước nguyện chân thành của nhà thơ được cống hiến cho đất
nước, góp một mùa xuân nho nhỏ của mình vào mùa xuân lớn của đất nước. Đó
cũng là lời nhắn nhủ tha thiết của nhà thơ đến với thế hệ của chúng ta ngày hôm
nay.