Những tư tuỏng cơ bản của nho giáo và ảnh hưởng của nó ở nước ta

Website: Email : Tel : 0918.775.368
LỜI MỞ ĐẦU
F. Enghen đó khẳng định:
“Khụng cú cơ sở văn minh Hi Lạp và đế quốc La Mó thỡ
tuyệt nhiờn khụng cú Chõu Âu hiện đại”.
Vậy học tập Enghen chỳng ta cú thể đặt vấn đề:
“Nếu khụng cú văn minh cổ đại Trung Quốc thỡ khụng cú
nước Việt Nam ngày nay”.
Núi đến nền văn minh cổ đại Trung Quốc thỡ quả là rộng
lớn. Biết bao nhiờu hệ tư tưởng xuất hiện và tồn tại mói cho
đến ngày nay. Từ thuyết õm dương ngũ hành, học thuyết của
Khổng Tử, Lóo tử... Thế nhưng trong cỏc học thuyết ấy, khụng
ai cú thể chối cói được rằng học thuyết Nho gia. Nhà người
phỏt khởi phỏt là Khổng tử là cú vị trớ quan trọng hơn hết
trong lịch sử phỏt triển của Trung Quốc núi chung và cỏc nước
Đụng Nam Á núi riờng. Kể từ lỳc xuất hiện từ vài thế kỷ trước
cụng nguyờn cho đến thời nhà Hỏn (Hỏn Vũ Đế) Nho giỏo đó
chớnh thức trở thành hệ tư tưởng độc tụn và luụn luụn giữ vị
trớ đú cho đến ngày cuối cựng của chế độ phong kiến. Điều đú
đó minh chứng rừ ràng: Nho giỏo hẳn phải cú những giỏ trị
tớch cực đặc biệt, nếu khụng sao nú cú thể cú sức sống mạnh
mẽ đến như vậy.
Từ đầu thế kỷ XX đến nay, rất nhiều người đó phờ phỏn
đạo Nho, tố cỏo tớnh chất bảo thủ, phi khoa học của nú.
Nhưng nếu lấy quan điểm lịch sử mà xem xột, ở thế kỷ XX rừ
ràng Nho giỏo là cổ hủ nhưng ở giai đoạn trước cú vậy khụng.
Vào thế kỷ X trờn bỏn đảo Đụng Dương cú 3 vương quốc:
Đại Việt, Cham Pa, Khmer, lực lượng ngang nhau. Dần dần
Đại Việt chiếm ưu thế, vừa đủ sức chống lại phong kiến
phương Bắc, vừa khai hoang Nam Tiến, ỏt hẳn 2 vương quốc
kia. Phải chăng đạo Nho đó đúng một vai nhất định trong sự

hỡnh thành tương quan lực lượng ấy. Phải chăng chỳng ta đó
1
Website: Email : Tel : 0918.775.368
du nhập đạo Nho của Trung Quốc rồi sau đú biến thành một
cụng cụ chống laị. Biện chứng lịch sử là như thế. Nho giỏo là
cụng cụ để phong kiến phương Bắc dựng để lệ thuộc cỏc dõn
tộc khỏc, nhưng vừa là cụng cụ giỳp cỏc dõn tộc chống lại
Trung Quốc.
Chớnh vỡ ý nghĩa và vai trũ to lớn của Nho giỏo đối với
tiến trỡnh phỏt triển của Trung Quốc và Việt Nam nờn em cú
hứng thỳ đặc biệt với đề tài “Những tư tưởng cơ bản của nho
giỏo và ảnh hưởng của nú ở nước ta”. Nội dung đề tài ngoài
phần mở đầu và kết luận gồm 2 phần:
Phần I: Tiến trỡnh phỏt triển của Nho giỏo và một số nội
dung chớnh của nú.
Phần II: ảnh hưởng của Nho giỏo tới đời sống văn hoỏ
Việt Nam.
2
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Phần I
VÀI NẫT VỀ TIẾN TRèNH PHÁT TRIỂN CỦA NHO GIÁO
VÀ MỘT SỐ NỘI DUNG TÍCH CỰC CỦA Nể.
I. VÀI NẫT VỀ TIẾN TRèNH PHÁT TRIỂN CỦA NHO GIÁO.
Núi đến Nho giỏo thỡ việc đầu tiờn khụng thể khụng nhắc
tới: đú là Khổng Tử. Người ta bỡnh luận khen tặng Khổng Tử
ra sao đều khụng thể gọi là quỏ lời, trước đõy hơn 2000 năm,
đại sử học gia Tư Mó Thiờn khi đi thăm Khỳc Phụ quờ hương
của Khổng Tử từng cảm khỏi viết: “Khổng Tử ỏo vải, truyền
hơn 10 đời, được cỏc học trũ coi là tổng sư, từ thiờn tử, vương
hầu đến thứ dõn đều coi ụng là bậc chớ thỏnh”.

Năm1982, một học giả Mỹ viết “Hành vi cao quý và tư
tưởng lý luận đạo đức của Khổng Tử, khụng chỉ ảnh hưởng tới
Trung Quốc mà cũn ảnh hưởng tưúi trần nhõn loại” Khổng Tử
là người nước Lỗ thời Xuõn Thu tờn là Khõu, tự là Trọng Ni.
Từ thiếu niờn đến 30 tuổi, Khổng Tử chuyờn cần học tập và
tập luyện nắm vững cỏc tri thức về lễ nghi, õm nhạc, xạ tiễn,
ngự xạ, thư, số là sau ngành tri thức căn bản thời ấy. Sau đú
ụng đi giảng dạy bốn phương, nghiờn cứu học vấn trong vài
chục năm rồi san định, biờn soạn cỏc sỏch được đời sau gọi là
lục kinh như Thi, Thư, Lễ, Nhạc, Dịch, Xuõn Thu.
Khổng Tử sống trong thời kỳ thay đổi lớn, biến động lớn.
Từ lõu, thiờn tử nhà Chu đó mất hết uy quyền, quyền lực rơi
vào tay cỏc vua chư hầu, cục thể xó hội biến chuyển thay đổi
nhanh chúng, người ta mỗi người chọn cho mỡnh những thỏi
độ sống khỏc nhau. Là một triết nhõn thỏi độ của Khổng Tử
hết sức phức tạp, ụng vừa hoài cổ, vừa sựng thượng đổi mới.
Trong tõm trạng phõn võn, dần dần ụng hỡnh thành tư tưởng
lấy nhõn nghĩa để giữ vững sự tồn tại chung và khai sỏng hệ
thống tư tưởng lớn nhất thời Tiờn Tần là học phỏi Nho giỏo
tạo ảnh hưởng sõu sắc tới xó hội Trung Quốc.
3
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Hệ thống tư tưởng Nhõn và Nghĩa của Khổng Tử, bất kể
hàm nghĩa phong phỳ sức tạp đến đõu, núi cho cựng cũng chi
và thiết lập một trật tự nghiờm cẩn của bậc đế vương và thành
lập một xó hội hoàn thiện. Hệ thống tư tưởng của ụng ảnh
hưởng tới hơn 2500 năm lịch sử Trung Quốc.
Khổng Tử tuy sỏng lập ra học thuyết Nhõn Nghĩa Nho gia
nhưng khụng được cỏc quõn vương thời Xuõn Thu coi trọng
mà phải do cỏc hậu học như Tử Cống, Tử Tư, Mạnh Tử, Tuõn

tử truyền bỏ rộng về sau. Trải qua nhiều nỗ lực của giai cấp
thống trị và cỏc sĩ đại phu triều Hỏn, Khổng tử và tư tưởng
Nho gia của ụng mới trở thành tư tưởng chớnh thống. Đổng
Trọng Thư đời Hỏn hấp thu nhõn cỏch hoàn thiện và học
thuyết nhõn chớnh của Khổng Tử, phụ hội thờm Cụng Dương
Xuõn Thu lợi dụng õm dương bổ sung thay đổi lý luận trở
thành học thuyết thiờn nhõn hợp nhất cựng với học thuyết
chớnh trị của Tuõn Tử, khoỏc tấm ỏo thần học cho Nho học.
Từ đời Hỏn đến đời Thanh, Khổng học chủ yếu dựng hỡnh
thức kinh truyện để lưu truyền. Đường Thỏi Tụng sau khi hoàn
thành toàn diện thống nhất quốc gia, liền cho kinh học gia
Khổng Dĩnh Đạt chỳ giải, hiệu đớnh lại năm kinh Nho gia là
Dịch, Thi, Thư, Tà tuyờn, Lễ ký thành bộ Ngũ kinh chớnh
nghĩa gần như tổng kết toàn diện kinh học từ đời Hỏn đến đú.
Ngũ kinh chớnh nghĩa trở thành sỏch giỏo khoa dựng cho thi
cử đời Đường. Khổng học càng được giai cấp thống trị tớn
nhiệm, Đường Thỏi Tụng núi rất rừ “Nay trẫm yờu thớch nhất
là đạo của Nghiờu Thuấn và đạo của Chu Khụng coi như chim
thờm cỏnh, như cỏ gặp nước, khụng thể khụng cú được”. Từ
đú, Khổng Tử với đế vương, với chớnh phủ cỏc triều đại đều
cú quan hệ như Đường Thỏi Tụng hỡnh dung.
Khi lịch sử phức tạp của Trung Quốc tiến vào thời kỳ phỏt
đạt - thời kỳ nhà Tống, vị hoàng đế khai quốc là Tống Thỏi
Tổ Triệu Khuụng Dẫn lập tức chủ trỡ nghi lễ long trọng tế tự
4
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Khổng Tử để biểu dương lũng thiếu đễ, vua cũn thõn chủ trỡ
khoa thi tiến sĩ mà nội dung hoàn toàn theo Nho học. Đối với
Nho học mới bột hưng ở thời Tống, chỳng ta thường gọi đú là
Lý học.

Nội dung và kết cấu của Lý học hết sức rộng lớn, bắt đầu
từ Hàn Dũ đời nhà Đường, trải qua nỗ lực của Tụn Phục,
Thạch Giới, Hồ Viờn, Chu Đụn Di, Thiệu Ung, Thương Tỏi,
Trỡnh Di, Trỡnh Hạo đời Bắc Tống cho đến Chu Hi đời Nam
Tống là người tập đại thành hoàn chỉnh hệ thống tư tưởng Lý
học. Lý học trỡnh Chu nhấn mạnh Nhõn, Lễ, Nghĩa, Trớ, Tớn
như lễ trời (thiờn lý) dựng học thuyết Khổng Mạnh làm nguồn
gốc, hấp thu thờm cỏc học thuyết tư tưởng của Phật giỏo, Đại
giỏo cung cấp sự nhu yếu cho xó hội quõn chủ chuyờn chế.
Chu Hi tập chỳ giải thớch cỏc kinh điển Nho gia như Luận
ngữ, Mạnh Tử trở thành những sỏch giỏo khoa bắt buộc của sĩ
tử trong xó hội phong kiến và là tiờu chuẩn phỏp định trong
khoa cử của chớnh phủ. Điều ấy xem ra xa với chủ trương
thiện lương, trớ tuệ, ngoan cường của Khổng Tử ở thời Xuõn
Thu, gúp phần tạo nờn một hỡnh ảnh Khổng Tử khỏc mang
màu sắc vỡ yờu cầu giữ thiờn lý mà diệt mất nhõn đục, đạo
mạo bàn xuụng dẫn đến tiờu diệt cỏ tớnh, thậm chớ hư ngụy,
giả dối nữa.
Ngoài Lý học của Trỡnh Chu cú địa vị chi phối, phỏi
Cụng học của Trần Lượng, Diệp Thớch, phỏi Tõm học của
Vương Dương Minh cũng đều tụn sựng Khổng Tử, hấp thu một
phần tư tưởng cơ bản của ụng. Những học thuyết này đều được
lưu truyền rộng rói và tạo ảnh hưởng sõu sắc trong xó hội văn
hoỏ Trung Quốc.
Do vỡ Nho học được cỏc sĩ đại phu tụn sựng, được cỏc
vương triều đua nhau đề xướng nờn Nho học thuận lợi thẩm
thấu trong mọi lĩnh vực trong mọi giai tầng xó hội, từ rất sớm
nú đó vượt qua biờn giới dõn tộc Hỏn, trở thành tõm lý của
5
Website: Email : Tel : 0918.775.368

cộng đồng dõn tộc Trung Quốc, là cơ sở văn hoỏ của tớn
ngưỡng và tập tớnh.
II. MỘT SỐ NỘI DUNG CHÍNH CỦA NHO GIÁO
Chỳng ta tỡm hiểu vỡ Nho giỏo khi nú đó tồn tại hơn 2000
năm, luụn được cải biến được bổ sung và mang cỏc bộ mặt
khỏc nhau qua cỏc thời kỳ. Nhiều học giả đó tốn rất nhiều giấy
mực để sưu tõm, trớch dẫn và bàn cói chung quanh những cõu
chữ trong sỏch vở của Nho giỏo từ trước tới nay. Việc làm ấy
thường dẫn đến những nhận định chủ quan, giản đơn và phiến
diện. Muốn khen hay chờ người ta đều cú thể trớch dẫn những
lời lẽ rất hấp dẫn từ trong kho sỏch của Nho giỏo. Nhưng khi
để ý rằng Khổng Tử - người sỏng lập ra Nho giỏo - khi đề ra
những điều căn bản trong học thuyết của Nho giỏo cũng đang
ở tõm trạng phõn võn, mõu thuẫn, vừa hoài cổ, vừa sựng
thường, và bối cảnh xó hội lỳc ấy cũng là lỳc giằng co, giành
giật giữa chế độ nụ lệ và chế độ phong kiến. Sau này khi Nho
học được cải biến để phục vụ ý đồ của giai cấp thống trị thỡ
nú càng chứa đựng nhiều mõu thuẫn. Vỡ thế khụng thể tỡm
hiểu Nho học theo lối trớch dẫn, kinh viện vỡ nú chỉ càng dẫn
ta vào ngừ cụt. Để tỡm hiểu Nho học khụng thể khụng xem xột
trờn giỏc độ phương phỏp duy vật lịch sử... Chỳng ta khụng
phõn tớch những sự kiện tư tưởng bằng bản thõn tư tưởng mà
phải tỡm hiểu tư tưởng gắn liền với những điều kiện xó hội cụ
thể trong đú nú đó nảy sinh, phỏt triển và suy tàn.
Khụng thể cú một thứ Nho giỏo chung cho cỏc thời đại,
một thứ Nho giỏo nhất thành, bất biến ở khắp mọi nơi.
Khi Khổng Tử đề ra học thuyết của ụng và đi chu du thiờn
hạ để mong được sử dụng thỡ ụng đó thất bại. Điều đú khụng
cú nghĩa rằng xó hội Đụng Chu đó xấu hơn xó hội thời Ngũ đế
tam vương mà chỉ cú nghĩa rằng những tư tưởng của ụng muốn

bảo vệ nền chuyờn chớnh của quý tộc chủ nụ khụng cũn phự
6
Website: Email : Tel : 0918.775.368
hợp nữa với xó hội và uy thế chớnh trị đang đang dần dần
thuộc về tầng lớp địa chủ mới.
Khi học thuyết của Khổng Tử được đặt lờn vị trớ độc tụn
thỡ khụng cú nghĩa rằng vua nhà Hỏn đó cú đạo đức, nhõn
nghĩa hơn nhà Tần mà chỉ vỡ chế độ trung ương tập quyền của
nhà Hỏn đang đũi hỏi một hệ tư tưởng thớch hợp với nền kinh
tế tiểu nụng và bộ mỏy phong kiến quan liờu của nú.
Khi Nho giỏo đó mang hỡnh thức duy tõm tư biờn với Lý
học đời Tống thỡ khụng phải lịch sử đó tạo ra mấy nhõn vật
“lỗi lạc” mà chỉ vỡ giai cấp phong kiến đó suy tàn đó cần thiết
phải đổi mới cỏc hệ tư tưởng cũng suy tàn như nú. Nho giỏo
lỳc đú hầu như đó kiệt sức và được bổ sung bằng giỏo lý của
Phật, Lóo.
Hệ tư tưởng của Nho giỏo trải qua hơn 2000 năm phỏt
triển và biến đổi. Từ Tam đức của Khổng Tử, từ đoan của
Mạnh Tử, ngũ thường ở Hỏn Nho, “Thiờn nhõn hợp nhất” ở
Đống Trọng Thư, “Thỏi cực đồ thuyết” của Chu Đụn Di, Lý
Khớ ở Chu Hi... Tất cả đều xuất phỏt từ một gốc và khoỏc
chung tấm ỏo Nho học. Như vậy hệ tư tưởng Nho giỏo trải qua
hơn 2000 năm là vụ cựng phức tạp. Thế thỡ hệ tư tưởng Nho
giỏo là tư tưởng gỡ? và tại sao dưới những hỡnh thức rất phức
tạp, tương phản và mõu thuẫn, bao giờ tư tưởng Nho giỏo cũng
giữ địa vị thống trị.
1. Tư tưởng Nho giỏo là gỡ?
Ở Trung Quốc xó hội phong kiến vẫn giữ lại rất nhiều di
tớch của xó hội thị tộc và xó hội nụ lệ, biểu hiện trong phỏp
luật và phong tục dưới nhiều hỡnh thức như quan niệm về sở

hữu ruộng đất thuộc về quốc gia, quan niệm tụn phỏp trong gia
tộc, ở trong một xó hội như vậy thỡ vua là tổ của thị tộc, là
cha của dõn, mà cha là trời của con, chồng là trời của vợ. Để
tồn tại trờn cơ sở sản xuất đặc thự ỏ Đụng (phương thức sản
xuất Chõu ỏ) giai cấp địa chủ thống trị cần phải giữ những
7
Website: Email : Tel : 0918.775.368
quan niệm ấy, do đú chữ Trung, chữ Hiếu, chữ Chớnh là
những khỏi niệm luõn lý tuyệt đối trong xó hội phong kiến
Trung Quốc. Trong hỡnh thỏi ý thức phong kiến hệ giữa người
với người chỉ được ghộp vào 5 loại (ngũ luõn), ấy là: vua tụi,
cha con, chồng vợ, anh em, bạn bố. Trong 5 cặp ấy thỡ hai cặp
anh em, bạn bố chỉ là nhành ngọn, mà 3 cặp kia mới là cội
gốc. Những tớnh lớn của nhõn loại, theo quan niệm phong kiến
là nhõn, nghĩa, lễ, trớ (về sau cú thờm chữ tớn) cũng là phỏt
sinh trờn cơ sở của ngũ luõn. Như Khổng Tử núi rằng hiếu đễ
là gốc của chữ Nhõn.
K. Marx núi rằng tư tưởng của chế độ phong kiến thỡ lấy
đạo đức, danh dự làm hỡnh thỏi đại biểu. Nú khụng giống với
tư tưởng của thời đại tư bản chủ nghĩa ở chỗ tư tưởng này lấy
tự do bỡnh đẳng làm hỡnh thỏi đại biểu. Marx đó cho thấy rừ
bản chất của tư tưởng phong kiến.
Ở đõy chữ đạo đức và danh dự cũng đồng nghĩa với chữ lý
luận và danh phận trong Nho giỏo mà tự do, bỡnh đẳng là tư
tưởng cỏ nhõn của xó hội tư sản.
Nho giỏo là hỡnh thỏi ý thức của giai cấp thống trị trong
xó hội phong kiến ở Trung Quốc. Đối với nú thỡ ngũ luõn, ngũ
thường, hay tam cương ngũ thường là những cỏi tuyệt đối.
Theo bộ sậu chớnh thường của tư tưởng đạo đức thỡ đạo đức
quan phải diễn dịch từ vũ trụ quan, nhưng nho giỏo thỡ làm

ngược trở lại, nú xuất phỏt từ ngũ luõn, ngũ thường rồi đem
gỏn những cỏi ấy cho vũ trụ, cho thượng đế : nú đó luõn lý
hoỏ cả vũ trụ, cả thượng đế, vũ trụ và thượng đế của Nho giỏo
đều nhuốm màu luõn lý. Đối với nho giỏo thỡ luõn lý cương
thường là hằng tồn, là phổ biến. Nho giỏo khụng cú lịch sử
quan, tiến hoỏ luận. Đối với nú xó hội phong kiến khụng phải
chỉ là một giai đoạn trong lịch sử loài người, luõn lý phong
kiến khụng chỉ là một hỡnh thỏi ý thức của giai đoạn ấy, như
họ núi: “Quõn thần chi nghĩa vụ sở đào ư thiờn địa chi gian”
8
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Hay là: “Thiờn bất biến, đạo diệc bất biến” (Đổng Trọng
Thư)
Đạo ở đõy tức là tam cương, ngũ thường.
Nhưng qua cỏc thời đại Nho giỏo phải chống đỡ một cuộc
đấu tranh lý luận đối với những hệ thống khỏc, như triết học
của Mặc Tử, Lóo Tử, biện chứng phỏp của danh gia, xó hội
học của phỏp gia, hỡnh nhi thượng của Hoa nghiờm tụng,
thiền tụng... Thế mà tư tưởng của Khổng Tử thỡ rất là nghốo
nàn, thiếu thốn về nhận thức luận, vỡ phương phỏp luận, vỡ tự
nhiờn quan... Vỡ vậy Nho gia đời sau cảm thấy phải xõy đắp
cho nú một cơ sở lý luận ớt ra cũng “dễ coi”. Họ tỡm được
những yếu tố triết học trong Nho gia như sỏch Trung Dung,
Đại học, Mạnh Tử, Kinh Dịch. Họ lại vay mượn thờm của cỏc
triết học và tụn giỏo, khỏc những cỏi gỡ cú thể dung hoỏ
được, rồi mỗi người, mỗi phỏi xõy dựng một học thuyết làm
cơ sở lý luận cho Nho giỏo. Do đú đó từng đó từng hiện ra
cảnh tượng hỗn độn, phức tạp trong cỏc chi phớ như núi ở trờn
chi phỏi của Nho giỏo cú thể là nhất nguyờn luận hay nhị
nguyờn luận, chủ quan luận hay khỏch quan luận, duy lý chủ

nghĩa hay trực quan chủ nghĩa, đức trị chủ nghĩa hay cụng lợi
chủ nghĩa... nhưng tất cả đều thống nhất trờn quan điểm luõn
thường, cương thường. Về vũ trụ quan, thỡ Chu Hi là một nhà
nhị nguyờn luận. Hai yếu tố cấu thành vũ trụ là lý (quy luật)
vũ khớ (vật chất), biểu hiện trong con người thiờn thành thiờn
lý và nhõn dục. Nhưng thiờn lý là gỡ? là tam cương ngũ
thường.
Cho nờn, đỳng như K. Marx núi, bản chất của tư tưởng
phong kiến núi chung là đạo đức và danh dự mà bản chất của
Nho học là luõn lý, danh phận tức là tam cương, ngũ thường.
2. Vấn đề tớnh luận trong Nho giỏo.
Tớnh luận là vấn đề trung tõm của Nho giỏo. Đú là vấn đề
tớnh người thiện hay ỏc thảo luận trờn 2000 năm mà khụng cú
9
Website: Email : Tel : 0918.775.368
học giả nào tỡm ra một giải phỏp hoàn hảo. Chữ Nhõn của
Khổng Tử là một phạm trự rất mờ mịt tối tăm. Đến Mạnh Tử
lại thờm chữ Nghĩa đặt ngang hàng đối với chữ Nhõn, rồi lại
thờm vào cặp Nhõn, Nghĩa ấy chữ Lễ và chữ Trớ mà cũn gọi là
Tứ đoan, tức là 4 cỏi mầm thiện trong con người... Như thế
nội dung của chữ thiện trong Nho học là lễ nhõn, nghĩa, lễ trớ
và thờm chữ tớn của nhà Nho đời sau, gọi là ngũ thường. Ngũ
thường cú liờn quan mật thiết với ngũ tớn của nhà Nho đời
sau, gọi là ngũ thường. Vậy ta cú thờm bằng tam cương, ngũ
luận, mà trọng tõm trong ngũ thường là tam cương, ngũ
thường, là bản tớnh của con người, tức là núi tam cương, ngũ
thường khụng phải riờng cho dõn tộc nào, một giai đoạn lịch
sử nào mà nú là phổ biến và hằng thường. Tớnh là do trời
sinh. Trời sinh ra tớnh thiện, thỡ trời cũng là thiện, cũng là
tam cương ngũ thường, cho nờn tam cương ngũ thường là

thường kinh (quy luật hằng thường) của trời đất, là thụng nghị
(định lý phổ biến) của cổ kin (Đổng Trọng Thư). Nhà Nho đó
luõn lý hoỏ vũ trụ và thượng đế như vậy, do đú phỏt sinh vấn
đề gay go khụng thể giải quyết được. Làm sao mà chứng minh
được bản chất của vũ trụ là cương thường. Vũ trụ nhõn sinh đó
là thiện thỡ ỏc ở đõu mà sinh ra, và làm sao giải thớch được
do lại của tội ỏc trong xó hội loài người.
Tuy vậy cỏc chi phớ của Nho gia vẫn cố gắng giải quyết
vấn đề ấy. Mạnh Tử chủ trương tớnh thiện, Tuõn Tử thỡ chủ
trương tớnh ỏc. Dương Hựng thỡ chủ trương thiện ỏc lẫn lộn.
Hàn Dũ chủ trương tớnh chia 3 bậc(thượng, trung , hạ).
Trong phỏi “tớnh lý” đời Tống thỡ Liờm Khờ núi rằng
“tõm chia làm thế dụng và động tĩnh; thể của tõm là vụ tư,
dụng của tõm là tư thụng (tư tưởng thụng suốt); tĩnh là chỡ
chớnh, động là minh đạt (sỏng suốt)... Động mà chưa cú hỡnh
ở chỗ hữu vụ, gọi là cơ. Cơ cú thiện ỏc “minh đạt” cú thật là
động khụng? Dẫu tĩnh hay động đều là chớ minh đạt cả, làm
10