Định hướng và giải pháp xây dựng ý thức bảo vệ tổ quốc xã hội chủ nghĩa cho mọi người dân việt nam

CHNG TRèNH KX.04/06-10

TI KX.04.22/06-10

BO CO TNG HP KT QU NGHIấN CU TI

ĐịNH HƯớNG Và GIảI PHáP XÂY DựNG
ý THứC BảO Vệ Tổ QUốC Xã HộI CHủ NGHĩA
CHO MọI NGƯờI DÂN VIệT NAM

chủ nhiệm đề tài: trung tớng, PGS. TS. NGND. Lê Minh Vụ

8035

H NI - 2010


2

CHNG TRèNH KX.04/06-10

TI KX.04.22/06-10

BO CO TNG HP KT QU NGHIấN CU TI

ĐịNH HƯớNG Và GIảI PHáP XÂY DựNG
ý THứC BảO Vệ Tổ QUốC Xã HộI CHủ NGHĩA
CHO MọI NGƯờI DÂN VIệT NAM

BAN TI
1. Trung tng, PGS. TS. NGND. Lờ Minh V - Ch nhim

2. Thiu tng, PGS. TS. Trng Thnh Trung - Phú ch nhim
3. Thng tỏ, PGS. TS. NGT. Nguyn Bỏ Dng - Th ký
4. Thiu tng, PGS. TS. Nguyn Vnh Thng - Thnh viờn
5. i tỏ, TS. NGT. Mn Vn Mai - Thnh viờn

H NI - 2010


3
MỤC LỤC
Trang
5

MỞ ĐẦU

Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ XÂY DỰNG Ý THỨC BẢO VỆ

12

TỔ QUỐC XÃ HỘI CHỦ NGHĨA CHO MỌI NGƯỜI DÂN VIỆT
NAM TRONG THỜI KỲ MỚI

1.1. Tiền đề lý luận - thực tiễn nghiên cứu ý thức và xây dựng ý
thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa cho mọi người dân
Việt Nam trong thời kỳ mới

12

1.2. Ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa của mọi người dân
Việt Nam trong thời kỳ mới

26

1.3. Xây dựng ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa cho mọi
người dân Việt Nam trong thời kỳ mới

45

Chương 2: THỰC TRẠNG VÀ MỘT SỐ MÂU THUẪN CẦN GIẢI QUYẾT

60

TRONG XÂY DỰNG Ý THỨC BẢO VỆ TỔ QUỐC XÃ HỘI
CHỦ NGHĨA CỦA MỌI NGƯỜI DÂN VIỆT NAM HIỆN NAY

2.1. Thực trạng ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa của mọi
người dân Việt Nam hiện nay

60

2.2. Thực trạng xây dựng ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ
nghĩa của mọi người dân Việt Nam hiện nay

71

2.3. Một số mâu thuẫn cần giải quyết trong xây dựng ý thức bảo
vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa của mọi người dân Việt Nam
hiện nay

94

Chương 3: XÂY DỰNG Ý THỨC BẢO VỆ TỔ QUỐC XÃ HỘI CHỦ NGHĨA

107

CHO MỌI NGƯỜI DÂN VIỆT NAM TRONG THỜI KỲ MỚI - DỰ
BÁO NHỮNG NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG VÀ XU HƯỚNG VẬN ĐỘNG

3.1. Dự báo những nhân tố tác động đến xây dựng ý thức bảo vệ
Tổ quốc xã hội chủ nghĩa cho mọi người dân Việt Nam
trong thời kỳ mới

107

3.2. Dự báo xu hướng vận động, phát triển ý thức bảo vệ Tổ
quốc xã hội chủ nghĩa của mọi người dân Việt Nam trong
thời kỳ mới

132


4
Chương 4: XÂY DỰNG Ý THỨC BẢO VỆ TỔ QUỐC XÃ HỘI CHỦ

143

NGHĨA CHO MỌI NGƯỜI DÂN VIỆT NAM TRONG THỜI KỲ
MỚI - QUAN ĐIỂM, ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP

4.1. Quan điểm chỉ đạo và định hướng xây dựng ý thức bảo vệ Tổ

quốc xã hội chủ nghĩa cho mọi người dân Việt Nam trong
thời kỳ mới

143

4.2. Giải pháp xây dựng ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa
cho mọi người dân Việt Nam trong thời kỳ mới

157

KẾT LUẬN

192

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

197

PHỤ LỤC

211


5
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Từ Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ V của Đảng (năm 1982), Đảng ta
đã xác định hai nhiệm vụ chiến lược của cách mạng Việt Nam là xây dựng và
bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa. Hai nhiệm vụ chiến lược có mối quan hệ
chặt chẽ với nhau, tác động và quy định lẫn nhau. Vì vậy, trong khi đặt lên

hàng đầu nhiệm vụ xây dựng đất nước, phát triển kinh tế, Đảng ta luôn quan
tâm nhiệm vụ quốc phòng, an ninh, bảo vệ Tổ quốc và xác định: đây là điều
kiện tiên quyết để giữ vững và củng cố môi trường hoà bình, ổn định chính trị
- xã hội nhằm phát triển kinh tế, xây dựng đất nước, nâng cao đời sống của
nhân dân. Trong các văn kiện, các tài liệu học tập Nghị quyết Đại hội đại
biểu toàn quốc lần thứ VI, VII, VIII, IX, X; Đảng ta đã từng bước cụ thể hoá
hai nhiệm vụ chiến lược của cách mạng Việt Nam. Trong đó, đổi mới, nâng
cao chất lượng giáo dục, tuyên truyền, giác ngộ ý thức và xây dựng ý thức
bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa cho mọi người dân Việt Nam trong thời kỳ
mới đã được quan tâm, triển khai rộng khắp; đạt được kết quả bước đầu rất
quan trọng.
Tuy nhiên, do cách thức tổ chức, quản lý, trình độ nhận thức, hiểu biết
của các tầng lớp nhân dân khác nhau nên việc giác ngộ, nâng cao ý thức bảo
vệ Tổ quốc, tinh thần cảnh giác cách mạng, nhận thức về âm mưu, thủ đoạn
của các thế lực thù địch trong chống phá cách mạng Việt Nam cũng khác
nhau. Trong đó, ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa của một bộ phận nhân
dân còn có những hạn chế nhất định; đã và đang có sự tách rời giữa ý thức,
xây dựng ý thức bảo vệ Tổ quốc với ý thức và xây dựng ý thức bảo vệ Tổ
quốc xã hội chủ nghĩa hoặc tuyệt đối hóa nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc xét về mặt
tự nhiên - lịch sử, coi nhẹ mặt chính trị - xã hội trong bảo vệ Tổ quốc, tách rời
việc bảo vệ độc lập chủ quyền, thống nhất toàn vẹn lãnh thổ với bảo vệ Đảng,
Nhà nước, nhân dân và bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, v.v.. Những nhận thức
sai lệch này nếu không được khắc phục tất yếu sẽ nảy sinh những sai lầm khác
ảnh hưởng đến thực hiện hai nhiệm vụ chiến lược của cách mạng Việt Nam.
Vì vậy, đặt vấn đề xây dựng ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa cho mọi
người dân Việt Nam trước tình hình mới không chỉ là vấn đề lý luận có ý


6
nghĩa thời sự cấp bách mà còn là vấn đề cơ bản, lâu dài đối với tương lai, tiền

đồ của dân tộc, đặc biệt là đối với thế hệ trẻ Việt Nam - thế hệ sinh ra và
trưởng thành sau ngày Tổ quốc thống nhất (sau năm 1975), là chủ nhân xây
dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa trong các thập niên tới.
Yêu cầu, nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa đang đặt
ra nhiều vấn đề mới, đòi hỏi phải nghiên cứu giải quyết, nhất là sau khi Việt
Nam gia nhập Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) và trở thành thành viên
không chính thức của Hội đồng bảo an Liên hợp quốc.
Trước sự vận động, biến đổi nhanh chóng của toàn cầu hoá kinh tế, phát
triển kinh tế tri thức và hội nhập quốc tế, các vấn đề: đấu tranh và hợp tác, tồn
tại và phát triển cũng như quan niệm, nhận thức của người dân về chủ nghĩa
xã hội, về chủ nghĩa tư bản đương đại, về đối tác và đối tượng, về bạn và thù,
nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã
hội ở Việt Nam có một số điểm chưa thống nhất, là vấn đề lý luận đang đặt ra
rất cấp bách, đòi hỏi Đảng, Nhà nước, đặc biệt là các nhà khoa học cần quan
tâm nghiên cứu, tìm lời giải đáp, khắc phục những nhận thức lệch lạc đang tồn
tại ở một bộ phận nhân dân. Thực tiễn xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ
nghĩa đang đặt ra cho công tác tư tưởng - lý luận của Đảng và quân đội phải
nghiên cứu, tìm giải pháp khắc phục những hạn chế, bất cập trong nhận thức,
ý thức về nhiệm vụ, trách nhiệm bảo vệ Tổ quốc của mỗi công dân Việt Nam
trên cơ sở xây dựng nội dung chương trình chuẩn với hệ tiêu chí xác định làm
“khuôn thước” để xây dựng ý thức bảo vệ và tự bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ
nghĩa cho phù hợp với tình hình mới. Có như vậy, quá độ lên chủ nghĩa xã hội
ở nước ta mới không bị chệch hướng xã hội chủ nghĩa.
Để sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa
thành công, chúng ta phải đồng thời làm nhiều việc, trong đó xây dựng ý thức
bảo vệ và tự bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa cho mọi người dân, nhất là đổi
mới, nâng cao chất lượng giáo dục, bồi dưỡng kiến thức lịch sử, truyền thống
của dân tộc, của Đảng; tinh thần yêu nước, yêu chủ nghĩa xã hội, quyền và
nghĩa vụ công dân, nhìn nhận rõ bạn, thù, âm mưu, thủ đoạn phá hoại của
địch, quyết tâm đưa sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc đi đúng định

hướng xã hội chủ nghĩa là những vấn đề hệ trọng, rất cấp thiết. Đây là sự đầu
tư cho tương lai, là việc chuẩn bị hành trang cần thiết để mọi người dân Việt


7
Nam có đủ “tâm và tầm”, “phẩm chất và năng lực” thực hiện thắng lợi hai
nhiệm vụ chiến lược: xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa
mà Đảng đã đề ra; kế tục xứng đáng sự nghiệp vĩ đại của Đảng, của nhân dân,
của thế hệ cha anh đã tạo dựng nên. Đây cũng là đòi hỏi tất yếu khách quan
của thực tiễn xây dựng nền quốc phòng, gắn với xây dựng, củng cố nền an
ninh nhân dân, xây dựng thế trận chiến tranh nhân dân, bảo vệ Tổ quốc Việt
Nam xã hội chủ nghĩa trước thời cơ, vận hội mới, trước nguy cơ và thách thức
của giai đoạn lịch sử mới.
2. Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
* Mục tiêu: Luận giải những vấn đề lý luận và thực tiễn về ý thức và xây
dựng ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa; trên cơ sở đó, xác định đúng
định hướng và đề xuất các giải pháp khả thi để xây dựng ý thức bảo vệ Tổ
quốc xã hội chủ nghĩa cho mọi người dân Việt Nam trong thời kỳ mới.
* Nhiệm vụ
1. Phân tích, luận giải những vấn đề lý luận về xây dựng ý thức bảo vệ
Tổ quốc xã hội chủ nghĩa cho mọi người dân Việt Nam trong thời kỳ mới:
Khái quát, phân tích, làm nổi bật các nội dung cơ bản của các phạm trù: ý thức
bảo vệ Tổ quốc, xây dựng ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa cho mọi
người dân Việt Nam trong thời kỳ mới; xác định tiêu chí đánh giá ý thức bảo
vệ Tổ quốc và xây dựng ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa cho mọi
người dân Việt Nam trong thời kỳ mới.
2. Khảo sát, điều tra thực trạng ý thức bảo vệ Tổ quốc và xây dựng ý thức
bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa của các đối tượng người dân Việt Nam; phân
tích nguyên nhân; chỉ ra các mâu thuẫn và những vấn đề đặt ra cần phải giải
quyết trong quá trình xây dựng ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa của

mọi người dân Việt Nam trong thời kỳ mới.
3. Dự báo các nhân tố tác động; xu hướng vận động, biến đổi của tình
hình thế giới, khu vực và trong nước có liên quan đến xây dựng ý thức bảo vệ
Tổ quốc xã hội chủ nghĩa của mọi người dân Việt Nam trong thời kỳ mới.
4. Đề xuất hệ thống giải pháp, biện pháp đồng bộ, khả thi nhằm xây dựng
ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa cho mọi người dân Việt Nam trong
thời thời kỳ mới.


8
3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu của đề tài
* Đối tượng nghiên cứu: Ý thức bảo vệ Tổ quốc và xây dựng ý thức bảo
vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa cho mọi người dân Việt Nam trong thời kỳ mới.
* Phạm vi nghiên cứu: Nghiên cứu các giải pháp xây dựng ý thức bảo vệ
Tổ quốc xã hội chủ nghĩa của người Việt Nam đang sống trên lãnh thổ nước
Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam và những người dân Việt Nam đang
sống ở xa Tổ quốc (không phân biệt tôn giáo, dân tộc, lứa tuổi…). Tuy nhiên,
với điều kiện cho phép, Ban Chủ nhiệm đề tài hướng đến nghiên cứu ý thức và
xây dựng ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa của những đối tượng tiêu
biểu là công nhân, nông dân, trí thức, cán bộ, chiến sĩ quân đội, cựu chiến
binh, đồng bào các dân tộc, tôn giáo... Các đối tượng khác như học sinh mầm
non, tiểu học, đồng bào Việt Nam đang sống xa Tổ quốc (Việt kiều) chưa thể
đi sâu nghiên cứu khảo sát cụ thể.
Đề tài chủ yếu sử dụng các tài liệu đã xuất bản trong những năm đổi
mới đất nước (từ 1986 đến nay). Thời gian điều tra khảo sát thực tế phục vụ
nghiên cứu của đề tài: từ năm 2008 đến 2009. Thời gian nghiên cứu, đề xuất,
định hướng và giải pháp xây dựng ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa
cho mọi người dân Việt Nam đến năm 2030. Địa điểm điều tra khảo sát diễn
ra trên diện rộng (khắp 3 miền Bắc - Trung - Nam của Tổ quốc, ở cả đô thị,
nông thôn, đồng bằng và miền núi…).

4. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu của đề tài
Phân tích, làm rõ các vấn đề: Vì sao phải xây dựng ý thức bảo vệ Tổ
quốc xã hội chủ nghĩa cho mọi người Việt Nam thời kỳ mới? Nội dung xây
dựng là gì và xây dựng như thế nào để mọi người Việt Nam có ý thức bảo vệ
Tổ quốc xã hội chủ nghĩa một cách tự giác, phù hợp với tình hình mới? Định
hướng và giải pháp nào là cơ bản, then chốt, mang tính đột phá để xây dựng ý
thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa cho mọi người dân Việt Nam trong thời
kỳ mới, giúp mọi người dân tự ý thức rõ quyền lợi, trách nhiệm, nghĩa vụ công
dân đối với sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa thời kỳ công
nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, trước sự vận động, biến đổi phức tạp của
tình hình hiện nay. Giải đáp các vấn đề nêu trên cũng có nghĩa là phân tích,
làm nổi bật khái niệm ý thức và xây dựng ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ
nghĩa cho mọi người dân Việt Nam trong thời kỳ mới. Đây là cơ sở lý luận


9
quan trọng để xác định các yêu cầu và đề xuất các giải pháp xây dựng ý thức
bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa cho mọi người dân Việt Nam trong thời
kỳ mới.
Bám sát cấu trúc của ý thức, ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa,
mối quan hệ giữa bảo vệ Tổ quốc về mặt tự nhiên - lịch sử với bảo vệ Tổ
quốc về mặt chính trị - xã hội và thực tiễn cuộc sống, thực tiễn xây dựng ý
thức bảo vệ Tổ quốc; tiến hành điều tra, khảo sát kỹ lưỡng thực trạng ý thức
bảo vệ Tổ quốc và xây dựng ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa cho mọi
người Việt Nam trong thời kỳ mới.
Đối chiếu, so sánh, chỉ ra cái được, cái chưa được, so với yêu cầu, nhiệm
vụ xây dựng ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa trong thời kỳ mới, từ đó
đề xuất định hướng, giải pháp, biện pháp xây dựng nội dung chương trình phù
hợp với từng đối tượng để nâng cao chất lượng và hiệu quả xây dựng ý thức
bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa cho mọi người Việt Nam trong thời kỳ mới.

Ban Chủ nhiệm đề tài dựa vào hệ quan điểm, nguyên tắc của chủ nghĩa
Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, chính sách của Đảng, Nhà
nước, Quân đội; đi sâu nghiên cứu, vận dụng học thuyết Mác - Lênin, tư tưởng
Hồ Chí Minh về bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa vào thực hiện mục tiêu,
nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài.
Đồng thời, Ban Chủ nhiệm đề tài còn sử dụng tổng hợp các phương pháp;
trong đó, chú trọng phương pháp tổng kết thực tiễn, khảo sát thực tế, điều tra
xã hội học, so sánh, phân loại, đánh giá, phân tích, tổng hợp, khái quát hoá,
trừu tượng hoá, phương pháp chuyên gia…
5. Cái mới của đề tài
Xây dựng các khái niệm: ý thức và xây dựng ý thức bảo vệ Tổ quốc xã
hội chủ nghĩa cho mọi người dân Việt Nam trong thời kỳ mới; phân tích, làm rõ
nội hàm khái niệm; xác định các tiêu chí đánh giá thực trạng ý thức bảo vệ Tổ
quốc xã hội chủ nghĩa và xây dựng ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa cho
mọi người Việt Nam.
Phát hiện các yếu tố tích cực, tiến bộ cần kế thừa, phát huy và các yếu tố
cản trở quá trình xây dựng, phát triển ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa
của mọi người dân Việt Nam, đặc biệt lưu tâm đến ý thức bảo vệ Tổ quốc xã


10
hội chủ nghĩa của thế hệ trẻ - chủ nhân xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam
xã hội chủ nghĩa trong thời kỳ mới.
Dự báo những nhân tố tác động, xu hướng vận động, phát triển của ý thức
bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa của mọi người dân Việt Nam trong vài ba
thập niên tới (đến năm 2030) và những năm tiếp theo.
Đề xuất những định hướng và các giải pháp, biện pháp xây dựng ý thức
bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa cho mọi người dân Việt Nam thời kỳ mới,
phấn đấu đạt tới trình độ “tự ý thức” bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa của
người dân Việt Nam.

Kiến nghị với Đảng, Nhà nước, các bộ, ngành những vấn đề có liên quan
đến xây dựng ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa cho mọi người dân Việt
Nam trong thời kỳ mới.
6. Ý nghĩa và giá trị nghiên cứu của đề tài
Kết quả nghiên cứu của đề tài góp phần cung cấp, trang bị cho mọi
người dân Việt Nam những kiến thức cần thiết, xây dựng tình cảm, củng cố
niềm tin, ý chí quyết tâm, tâm thế sẵn sàng bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa
thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước; giúp họ hiểu rõ cội nguồn sức
mạnh chiến thắng kẻ thù; quyền lợi, nghĩa vụ và trách nhiệm của công dân,
đứng vững trên vị trí của mình, quyết tâm hoàn thành tốt nhiệm vụ xây dựng
và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa. Làm tốt việc này là cách tốt nhất để tăng
sức đề kháng, “sự miễn dịch” của mỗi người dân Việt Nam trước âm mưu, thủ
đoạn “diễn biến hoà bình”, bạo loạn lật đổ của các thế lực thù địch; đồng thời,
giúp Đảng, Nhà nước xây dựng và củng cố tiềm lực chính trị - tinh thần, tăng
cường sức mạnh quốc phòng, an ninh, chuẩn bị tâm thế và những hành trang
cần thiết cho mọi người dân, đặc biệt là thế hệ trẻ để họ tự tin, không bị động,
bất ngờ, lúng túng trước sự biến đổi của cuộc sống, luôn chủ động thực hiện
tốt trách nhiệm: nối nghiệp cha anh, làm chủ nhân của đất nước; xây dựng
thành công chủ nghĩa xã hội, bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ
nghĩa trong mọi tình huống.
Góp phần đổi mới, nâng cao chất lượng nghiên cứu, biên soạn giáo
trình, tài liệu huấn luyện, dạy học cho phù hợp với nhận thức của từng đối
tượng người dân, từng địa phương, các trường đảng, trường đại học, cao đẳng,
trung học chuyên nghiệp và dạy nghề, trung học phổ thông trong cả nước.


11
Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ in thành sách phổ biến rộng rãi trong
nhân dân; làm tài liệu phục vụ công tác nghiên cứu, tham khảo trong các nhà
trường, các cơ quan chuyên trách của Đảng, Nhà nước, Bộ Quốc phòng về

xây dựng nền quốc phòng toàn dân, xây dựng và củng cố thế trận chiến tranh
nhân dân, đổi mới công tác giáo dục, đào tạo, tập huấn; giáo dục, bồi dưỡng
kiến thức quốc phòng, an ninh cho cán bộ, đảng viên và những người quan
tâm về vấn đề này.
7. Kết cấu của đề tài
Đề tài gồm phần mở đầu, 4 chương, kết luận, danh mục tài liệu tham
khảo; một số phụ lục giới thiệu các kết quả nghiên cứu của đề tài; phần kiến
nghị của Ban Chủ nhiệm đề tài có cuốn kèm theo.


12
Chương 1
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ XÂY DỰNG Ý THỨC
BẢO VỆ TỔ QUỐC XÃ HỘI CHỦ NGHĨA CHO MỌI NGƯỜI DÂN
VIỆT NAM TRONG THỜI KỲ MỚI
1.1. Tiền đề lý luận - thực tiễn nghiên cứu ý thức và xây dựng ý thức
bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa cho mọi người dân Việt Nam trong thời
kỳ mới
1.1.1. Những vấn đề lý luận cơ bản về bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa
và mục tiêu, nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa trong thời
kỳ mới
* Những vấn đề lý luận cơ bản về bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa
Bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa là quy luật khách quan. Thắng lợi của
cách mạng xã hội chủ nghĩa đưa đến sự thay đổi căn bản vị thế của giai cấp vô
sản: từ địa vị nô lệ, làm thuê, không có Tổ quốc “trở thành dân tộc”, trở thành
chủ nhân thực sự, có Tổ quốc. Sự phản kháng của giai cấp tư sản với mục đích
tiêu diệt nhà nước xã hội chủ nghĩa cũng là một tất yếu. Để bảo vệ thành quả
cách mạng và lợi ích giai cấp của mình, giai cấp vô sản buộc phải tiến hành
bảo vệ Tổ quốc. Sự xuất hiện Tổ quốc xã hội chủ nghĩa và xây dựng chủ nghĩa
xã hội quy định tính tất yếu khách quan bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa.

Sau Cách mạng Tháng Mười Nga năm 1917, Nhà nước xã hội chủ nghĩa
đầu tiên trên thế giới xuất hiện thì không chỉ giai cấp tư sản Nga phản kháng
lại, mà cả thế giới đế quốc chủ nghĩa đã xúm lại hòng tiêu diệt Nhà nước xã
hội chủ nghĩa non trẻ. Chỉ dẫn của V.I.Lênin về “Một cuộc cách mạng chØ có
gi¸ trÞ khi nã biết tự bảo vệ”1 và chủ trương bảo vệ Tổ quốc Nga ngay từ ngày
25 Tháng Mười năm 19172 đã giúp nhân dân Nga thời kỳ đó và nhân dân Liên
Xô sau này bảo vệ vững chắc Tổ quốc xã hội chủ nghĩa trước nanh vuốt của
mọi kẻ thù. Thấm nhuần những quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, Chủ
tịch Hồ Chí Minh đã có những tư tưởng đúng đắn về bảo vệ Tổ quốc xã hội
chủ nghĩa ở Việt Nam. Tư tưởng đó thể hiện sâu sắc trong quá trình Người
1
2

V.I.Lênin, Toàn tập, Nhà xuất bản, Tiến bộ, Matxcơva, 1977, tập 37, tr. 145.
V.I.Lênin, Toàn tập, Nhà xuất bản, Tiến bộ, Matxcơva, 1977, tập 36, tr. 102.


13
lãnh đạo, chỉ đạo cuộc kháng chiến chống đế quốc Mỹ xâm lược, xây dựng và
bảo vệ miền Bắc xã hội chủ nghĩa.
Xây dựng chủ nghĩa xã hội quan hệ chặt chẽ với bảo vệ Tổ quốc xã hội
chủ nghĩa. Tính tất yếu khách quan của sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ
nghĩa quy định tính tất yếu khách quan của xây dựng ý thức bảo vệ Tổ quốc xã
hội chủ nghĩa. Sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc xã hội
chủ nghĩa quy định và đòi hỏi những chủ nhân của sự nghiệp ấy phải có ý thức
bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa.
Sự thống nhất giữa mặt tự nhiên - lịch sử và chính trị - xã hội trong bảo
vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa
Bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa về mặt tự nhiên - lịch sử là bảo vệ độc
lập dân tộc, chủ quyền quốc gia và sự thống nhất toàn vẹn lãnh thổ; bảo vệ

những giá trị văn hoá truyền thống; bảo vệ lợi ích của dân tộc. Bảo vệ Tổ quốc
xã hội chủ nghĩa về mặt chính trị - xã hội là bảo vệ quyền lãnh đạo của giai
cấp công nhân, bảo vệ chế độ chính trị mà giai cấp công nhân liên minh với
giai cấp nông dân và tầng lớp trí thức xã hội chủ nghĩa đang hợp sức xây
dựng, bảo vệ nhà nước xã hội chủ nghĩa; bảo vệ những thiết chế và hệ thống
chính trị; quyền làm chủ của nhân dân; bảo vệ những quan hệ quốc tế xã hội
chủ nghĩa mà giai cấp vô sản đã thiết lập.
Nhiệm vụ quan trọng của bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa là bảo vệ sự
lãnh đạo của Đảng và chính quyền Nhà nước của giai cấp công nhân. Bài học
đắt giá về sự sụp đổ của Tổ quốc xã hội chủ nghĩa ở Liên Xô, các nước Đông
Âu, bắt đầu từ sự sụp đổ của chính quyền nhà nước là những dẫn chứng điển
hình về tính đúng đắn của luận điểm mácxít: chính quyền là vấn đề cơ bản của
mọi cuộc cách mạng. Giữ vững môi trường hoà bình, ổn định để xây dựng đất
nước là nhiệm vụ thường xuyên, liên tục của chính quyền cách mạng do Đảng
Cộng sản lãnh đạo.
Tăng cường khả năng quốc phòng, xây dựng quân đội để bảo vệ Tổ quốc
xã hội chủ nghĩa. Sức mạnh bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa là sức mạnh
tổng hợp: vật chất - kỹ thuật, chính trị - tinh thần, khoa học - công nghệ, quân
sự - quốc phòng - an ninh, gồm con người và tổ chức, sức mạnh hiện hữu và
tiềm tàng, được xây dựng và chuẩn bị chu đáo, sẵn sàng đối phó với mọi tình


14
huống xảy ra. Lực lượng bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa là lực lượng của
toàn thể các giai tầng xã hội dưới sự lãnh đạo của chính đảng của giai cấp
công nhân. Dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản, Nhà nước xã hội chủ nghĩa,
tổ chức, xây dựng lực lượng vũ trang làm nòng cốt cho lực lượng quần chúng
cách mạng bảo vệ Tổ quốc. Những tư tưởng quý báu về tăng cường khả năng
quốc phòng, xây dựng quân đội, bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa được các
nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác - Lênin nêu lên từ rất sớm.

Ở Việt Nam, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, tuân theo
tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh, quân đội và các lực lượng vũ trang nhân
dân khác luôn mang bản chất giai cấp công nhân, tính nhân dân và tính dân tộc
sâu sắc. Đó là vấn đề cốt tử của quân đội cách mạng đã được Chủ tịch Hồ
Chí Minh đặt ra ngay từ những ngày đầu cuộc kháng chiến chống thực dân
Pháp và trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước. Mỗi người dân có thể
phát huy cao độ tinh thần yêu nước, ý chí quyết chiến quyết thắng, chủ nghĩa
anh hùng cách mạng - những nội dung chủ yếu tạo nên sức mạnh chính trị tinh thần trong tiến công kẻ thù mọi lúc, mọi nơi, bằng mọi thứ vũ khí chính
là nhờ lực lượng vũ trang luôn là chỗ dựa vững chắc cho toàn dân đánh giặc.
* Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa và mục tiêu, nhiệm vụ bảo vệ Tổ
quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa trong thời kỳ mới
Tổ quốc là một phạm trù lịch sử, bao gồm hai phương diện thống nhất
với nhau: những yếu tố tự nhiên, địa bàn cư trú và hoạt động của một cộng
đồng dân cư, gắn bó với quá trình đấu tranh sinh tồn, phát triển và những yếu
tố xã hội - lịch sử với một chế độ kinh tế, chính trị, xã hội nhất định. Bản chất
của chế độ xã hội quyết định tính chất, đặc điểm của tổ quốc trong mỗi giai
đoạn lịch sử cụ thể. Đối với dân tộc Việt Nam, từ xưa Tổ quốc được quan
niệm là “sơn hà”, “xã tắc”. Tổ quốc của cộng đồng các dân tộc Việt Nam hiện
nay là Tổ quốc xã hội chủ nghĩa; trong đó có sự thống nhất biện chứng giữa
Tổ quốc Việt Nam theo quan niệm của cha ông xưa và quan niệm mácxít về
Tổ quốc hiện nay. Điều đó đã làm cho khái niệm Tổ quốc Việt Nam xã hội
chủ nghĩa từ trong bản chất, nội dung về “sơn hà” đã được mở rộng hơn, tính
chất và nội dung “xã tắc” đã hoàn toàn được đổi mới, nâng cao phù hợp với
điều kiện lịch sử mới. Địa vực, lãnh thổ sinh tồn của dân tộc Việt Nam không


15
chỉ là vùng đất, vùng trời, vùng biển mà còn là lãnh hải, vùng đặc quyền kinh
tế, thềm lục địa… Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa ngày nay không chỉ là
truyền thống văn hóa, truyền thống đấu tranh sinh tồn đã hình thành lâu đời,

mà còn là sự nối tiếp, sự phát triển về trình độ, tính chất của văn hóa và truyền
thống. Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa là sự kế thừa, phát triển, mở rộng
những nội dung tự nhiên - lịch sử và chính trị - xã hội, mà bản chất của chế độ
ấy là chế độ xã hội chủ nghĩa mà chúng ta đang xây dựng.
Cách mạng tháng Tám thành công, nhà nước công nông ra đời, nhân dân
lao động Việt Nam chính thức đứng lên làm chủ xây dựng và bảo vệ cuộc
sống của mình. Tổ quốc Việt Nam lúc này là Tổ quốc của giai cấp công nhân
và nhân dân lao động, mang tính chất Tổ quốc xã hội chủ nghĩa. Trong các
cuộc kháng chiến chống xâm lược dưới sự lãnh đạo của Đảng, đặc biệt trong
kháng chiến chống Mỹ cứu nước, nhân dân ta tiến hành xây dựng chủ nghĩa
xã hội ở miền Bắc và thực hiện đấu tranh giải phóng miền Nam, thống nhất
nước nhà; lúc này, miền Bắc mang tính chất của Tổ quốc xã hội chủ nghĩa.
Trong thời kỳ mới, nhân dân ta thực hiện xây dựng chủ nghĩa xã hội trên
phạm vi cả nước, dù còn có những hạn chế trong quá trình xây dựng xã hội
mới, lại đang trong quá trình đổi mới đất nước theo định hướng xã hội chủ
nghĩa, nhưng Tổ quốc Việt Nam đã mang đầy đủ những yếu tố và tính chất
của một Tổ quốc xã hội chủ nghĩa, tuy chưa hoàn thiện. Sự lãnh đạo của Đảng
của giai cấp công nhân, thể chế chính trị xã hội chủ nghĩa; nền kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa; quyền làm chủ trên tất cả các lĩnh vực và
cuộc sống tự do, ngày càng hạnh phúc của các tầng lớp nhân dân… là những
vấn đề cơ bản phản ánh tính chất xã hội chủ nghĩa, làm cho mặt chính trị - xã
hội thống nhất chặt chẽ với mặt tự nhiên - lịch sử của Tổ quốc Việt Nam hiện
nay, hợp thành Tổ quốc xã hội chủ nghĩa, mà nhân dân ta phải bảo vệ.
Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa là một thực thể thống nhất về tự
nhiên - lịch sử và chính trị - xã hội, bao gồm toàn bộ các yếu tố địa lý, lãnh
thổ, dân cư, các giá trị văn hoá - lịch sử, lợi ích... và chế độ xã hội chủ nghĩa.
Bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa trong thời kỳ mới là bảo vệ
Tổ quốc xã hội chủ nghĩa với các nội dung: bảo vệ độc lập dân tộc, chủ quyền
quốc gia và sự thống nhất toàn vẹn lãnh thổ; bảo vệ Đảng, Nhà nước, bảo vệ

16
chế độ xã hội mà dân tộc ta đã lựa chọn, bảo vệ nền văn hoá tiên tiến đậm đà
bản sắc dân tộc, bảo vệ công cuộc lao động hoà bình của nhân dân ta. Mục
tiêu, nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa trong thời kỳ mới
được Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương lần thứ Tám khoá IX của Đảng xác
định: Một là, bảo vệ vững chắc độc lập chủ quyền, thống nhất toàn vẹn lãnh
thổ; Hai là, bảo vệ Đảng, Nhà nước, nhân dân và chế độ xã hội chủ nghĩa; Ba
là, bảo vệ sự nghiệp đổi mới, công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước; Bốn là,
bảo vệ lợi ích quốc gia, dân tộc; Năm là, bảo vệ an ninh chính trị, an ninh tư
tưởng, văn hoá và an ninh xã hội; Sáu là, giữ vững ổn định chính trị và môi
trường hoà bình, phát triển đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Đại
hội X của Đảng chỉ rõ: “Bảo vệ vững chắc Tổ quốc, độc lập, chủ quyền, thống
nhất, toàn vẹn lãnh thổ; bảo vệ Đảng, Nhà nước, nhân dân và chế độ xã hội
chủ nghĩa; bảo vệ an ninh chính trị, an ninh kinh tế, an ninh tư tưởng văn hóa
và an ninh xã hội; duy trì trật tự kỷ cương, an toàn xã hội; giữ vững ổn định
chính trị của đất nước, ngăn ngừa, đẩy lùi và làm thất bại mọi âm mưu, hoạt
động chống phá, thù địch, không để bị động, bất ngờ”1.
Mục tiêu, nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc nêu trên phản ánh đầy đủ các yếu tố
về tự nhiên - lịch sử và về chính trị - xã hội trong Tổ quốc xã hội chủ nghĩa.
Chúng quan hệ chặt chẽ với nhau, tạo thành chỉnh thể thống nhất; bảo vệ nội
dung này cũng có nghĩa là bảo vệ nội dung khác, và ngược lại. Thực chất bảo
vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa trong thời kỳ mới là bảo vệ Tổ quốc
trong một chỉnh thể thống nhất: bảo vệ độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn
vẹn lãnh thổ và chế độ xã hội chủ nghĩa.
1.1.2. Bảo vệ Tổ quốc của dân tộc Việt Nam và thế giới - bài học kinh
nghiệm xây dựng ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa
* Bảo vệ Tổ quốc của dân tộc Việt Nam
Do điều kiện tự nhiên và lịch sử, trong suốt chiều dài hàng ngàn năm
dựng nước và giữ nước, Việt Nam luôn phải chống chọi với nhiều thế lực xâm

lược để bảo vệ chủ quyền quốc gia dân tộc. Vì vậy, dựng nước và giữ nước là
vấn đề có tính quy luật của dân tộc Việt Nam. Đây là nét nổi bật của lịch sử
1

Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia,
Hà Nội, 2006, tr.108 - 109


17
ngàn năm văn hiến của dân tộc ta. Trong lịch sử, dân tộc Việt Nam luôn phải
đấu tranh để dựng nước và giữ nước, để tồn tại và phát triển. Thực tiễn đó vừa
là cơ sở, vừa là điều kiện bồi đắp nên truyền thống giữ nước của dân tộc. Xét
về mặt nội dung, truyền thống giữ nước - truyền thống bảo vệ Tổ quốc của dân
tộc ta biểu hiện tập trung ở các vấn đề cơ bản dưới đây:
Tinh thần cố kết cộng đồng Nhà - Làng - Nước để chống chọi với tự
nhiên, giặc dã, để mưu cầu cuộc sống ấm no, yên bình, hạnh phúc. Những
cuộc đấu tranh chống sự thôn tính của các thế lực phong kiến phương Bắc thời
cổ - trung đại và cuộc đấu tranh chống sự xâm lược của chủ nghĩa tư bản
phương Tây thời cận - hiện đại đã hình thành chủ nghĩa yêu nước Việt Nam
với truyền thống đấu tranh bất khuất, kiên cường. Nét đặc thù này không phải
dân tộc nào trên thế giới cũng có.
Trong cuộc chiến đấu chống xâm lược thời kỳ cận hiện đại, khi ngọn cờ
chống xâm lược đã được lịch sử trao cho các phong trào nông dân, lại một lần
nữa ghi nhận tinh thần yêu nước nồng nàn của nhân dân Việt Nam. Khi sứ
mệnh đó giao cho Đảng Cộng sản Việt Nam, ngọn cờ chính nghĩa đã được
Đảng giương cao, xây dựng thành quyết tâm giành độc lập dân tộc, tự do cho
Tổ quốc; động viên nhân dân vượt qua mọi khó khăn, thử thách, quyết giành
thắng lợi hoàn toàn.
Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, vấn đề tuyên truyền, giáo
dục lý tưởng và niềm tin xã hội chủ nghĩa cho nhân dân ở cả hai miền Nam,

Bắc, xây dựng và động viên ý chí quyết đánh, quyết thắng đế quốc Mỹ xâm
lược đã được Đảng, Nhà nước ta chú trọng. Nhờ đó, cách mạng nước ta đã
vượt qua được những khó khăn, thử thách khắc nghiệt, “kích hoạt” được
những tiềm năng hữu hạn thành sức mạnh to lớn để chiến thắng kẻ thù hung
bạo. Một trong những “bí quyết” của sự thành công là tạo ra và phát huy sức
mạnh tổng hợp, từ việc giải quyết mối quan hệ giữa sức mạnh vật chất và sức
mạnh tinh thần, giữa con người và vũ khí, giữa sức mạnh dân tộc với sức
mạnh thời đại, giữa độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Thực tiễn đấu tranh,
bảo vệ Tổ quốc cho phép rút ra kết luận: Việt Nam là một dân tộc không chịu
khuất phục trước bất cứ kẻ thù xâm lược nào.
Chủ nghĩa yêu nước và ý thức bảo vệ Tổ quốc của dân tộc Việt Nam. Chủ


18
nghĩa yêu nước Việt Nam là tình yêu thiết tha đối với quê hương, Tổ quốc
mình, biểu hiện ở tinh thần hy sinh cho Tổ quốc1. Sự hình thành chủ nghĩa yêu
nước Việt Nam bắt nguồn từ sự giác ngộ về quyền được sống trong độc lập, tự
do, quyền mưu cầu hạnh phúc. Sự gặp gỡ giữa ý thức giác ngộ của cư dân
Việt với những việc làm mang tính chủ động, tích cực của giai cấp cầm quyền
đã tạo điều kiện cho tinh thần yêu nước của người dân gắn kết lại với nhau, trở
thành truyền thống quý báu của dân tộc ta. Sự gặp gỡ đó có nguồn sức mạnh,
động lực sâu xa từ sự thống nhất về lợi ích của mỗi người dân, của mỗi cộng
đồng và lợi ích của giai cấp thống trị mỗi khi Tổ quốc bị xâm lăng - sự thống
nhất thể hiện mối quan hệ Nhà - Làng - Nước hết sức chặt chẽ. Quan niệm “dân
vi bản”, kế sách giữ nước lâu bền là phải “khoan thư sức dân” trước đây và
quan điểm “nước lấy dân làm gốc”, thực hiện dân giàu, nước mạnh, xã hội công
bằng, dân chủ, văn minh ngày nay đều thống nhất ở mục tiêu dựng nước gắn
liền với mục tiêu giữ nước.
Chủ nghĩa yêu nước Việt Nam phản ánh tập trung ở ý thức bảo vệ Tổ
quốc của dân tộc Việt Nam. Về bản chất, nói đến ý thức bảo vệ Tổ quốc là nói

đến hệ thống những phẩm chất của cả dân tộc, phản ánh tổng hợp và tập trung
nhận thức, tình cảm, niềm tin và ý chí quyết tâm, tâm thế sẵn sàng bảo vệ Tổ
quốc của mọi người dân, biểu hiện ở hành vi đối với độc lập dân tộc tộc và sự
thống nhất toàn vẹn lãnh thổ quốc gia, mà cốt lõi là bảo vệ độc lập, tự do để
phát triển và mưu cầu hạnh phúc. Người Việt Nam coi tinh thần dân tộc, ý
thức bảo vệ Tổ quốc là chuẩn mực cao nhất của đạo lý Việt Nam, là tiêu chí
chi phối mọi giá trị hành vi và cách ứng xử xã hội.
Truyền thống của dân tộc Việt Nam phản ánh tập trung và nổi bật ý thức
bảo vệ quê hương, bảo vệ Tổ quốc Việt Nam. Ý thức đó không ngừng được
củng cố, bồi đắp và phát triển, gắn bó chặt chẽ và thúc đẩy sự phát triển ý thức
xây dựng đất nước. Đây là cơ sở quan trọng để nhân sức mạnh của ý thức bảo
vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa của mọi người dân Việt Nam trong thời kỳ mới.
Thực tiễn xây dựng, bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa. Sau thắng lợi của
cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược, miền Bắc được giải phóng,

1

Từ điển tiếng Việt, Nhà xuất bản KHXH và Trung tâm Từ điển học, Hà Nội, 1994, tr. 173.


19
Đảng, Nhà nước và nhân dân ta bắt tay vào xây dựng chủ nghĩa xã hội, đồng
thời bảo vệ miền Bắc với tính cách là Tổ quốc xã hội chủ nghĩa. Nhân dân ta
tiến hành khôi phục kinh tế, cải tạo xã hội chủ nghĩa đối với nền kinh tế miền
Bắc, đẩy mạnh công cuộc xây dựng cơ sở vật chất - kỹ thuật của chủ nghĩa xã
hội; củng cố bộ máy chính quyền nhà nước. Sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã
hội ở miền Bắc đã tạo điều kiện chính trị, kinh tế, xã hội, văn hoá, tinh thần
cho sự hình thành, phát triển và quyết định bản chất của ý thức bảo vệ Tổ quốc
xã hội chủ nghĩa của nhân dân ta trong thời kỳ này.
Kết thúc thắng lợi nhiệm vụ giành độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn

vẹn lãnh thổ, cả nước bước vào kỷ nguyên mới - kỷ nguyên độc lập, dân tộc,
thống nhất và đi lên chủ nghĩa xã hội, nhân dân ta khẩn trương triển khai các
nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa; nhanh chóng tiến
hành thống nhất đất nước, xác định đường lối xây dựng chủ nghĩa xã hội và
những nhiệm vụ chính trị, kinh tế, quốc phòng, an ninh, xây dựng Đảng, xây
dựng Nhà nước xã hội chủ nghĩa trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội.
Những nội dung về chính trị được tiến hành trong thời kỳ này đã mở ra một
trang sử mới, tạo cơ sở chính trị vững chắc cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ
Tổ quốc của nước Việt Nam dân chủ cộng hoà. Tiến hành các công việc
chuyển đất nước từ thời chiến sang thời bình; tinh giảm lực lượng quân đội
phù hợp với yêu cầu nhiệm vụ thời bình, chuyển một bộ phận sang làm nhiệm
vụ phát triển kinh tế, xây dựng đất nước; tổ chức truy quét lực lượng phản
động FULRO ở Tây Nguyên, tổ chức lại bộ đội chủ lực theo hướng giảm
thường trực, tăng lực lượng dự bị động viên, bố trí lại thế trận quốc phòng, an
ninh thống nhất trong cả nước, sắp xếp lại lực lượng dân quân, tự vệ cho phù
hợp yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong thời bình.
Những thành tựu đạt được là to lớn, bên cạnh đó, chúng ta gặp không ít
khó khăn. Cuối thập kỷ 70, đầu thập kỷ 80 của thế kỷ XX, những mâu thuẫn
của đời sống kinh tế - xã hội bộc lộ gay gắt, đất nước rơi vào khủng hoảng
kinh tế - xã hội. Nhìn chung, chúng ta chưa thực hiện được mục tiêu kinh tế xã hội do Đại hội IV và Đại hội V của Đảng đề ra1. Đây là cơ sở thực tiễn đòi
1

Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI, Nhà xuất bản Sự thật, Hà Nội,
1987, tr. 19.


20
hỏi Đảng ta phải tiến hành công cuộc đổi mới toàn diện đất nước. Sau hơn hai
mươi năm, sự nghiệp đổi mới đất nước đã đạt được thành tựu to lớn, có ý
nghĩa lịch sử: “Kinh tế tăng trưởng khá nhanh; sự nghiệp công nghiệp hoá,

hiện đại hoá, phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa đang
đẩy mạnh. Đời sống nhân dân được cải thiện rõ rệt. Hệ thống chính trị và khối
đại đoàn kết toàn dân tộc được củng cố và tăng cường. Chính trị - xã hội ổn
định. Quốc phòng và an ninh được giữ vững”1.
Thực tiễn hoạt động xây dựng đất nước, tuy còn có những hạn chế, thiếu
sót, nhưng đã thực sự tạo ra “cốt vật chất” để bảo vệ vững chắc Tổ quốc; tạo
điều kiện cho việc hình thành, phát triển ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ
nghĩa của mọi người dân Việt Nam.
Cùng với thực tiễn xây dựng đất nước, hoạt động bảo vệ Tổ quốc được
tiến hành một cách nghiêm túc. Đảng, Nhà nước và nhân dân ta đã xác định
chiến lược bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa đúng đắn, giáo dục, quán triệt sâu
sắc các nội dung của chiến lược đó cho các tầng lớp nhân dân. Đảng, Nhà
nước và nhân dân ta đã thực hiện nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc: rút quân quân tình
nguyện ở Campuchia về nước; tiến hành điều chỉnh chiến lược bảo vệ Tổ
quốc; tăng cường hoạt động giáo dục quốc phòng, nâng cao ý thức bảo vệ Tổ
quốc xã hội chủ nghĩa; nâng cao nhận thức về âm mưu, thủ đoạn chống phá
của các thế lực thù địch; phát triển công nghiệp quốc phòng; tăng cường đối
ngoại quân sự; nâng cao sức mạnh tổng hợp bảo vệ Tổ quốc; hình thành thế
trận chiến lược quốc phòng - an ninh, bảo vệ Tổ quốc trong điều kiện mới...
Hoạt động bảo vệ Tổ quốc cùng với thực tiễn xây dựng đất nước về các
mặt chính trị, kinh tế, xã hội, khoa học, công nghệ, văn hoá, quốc phòng, an
ninh… đã hợp thành nền tảng vững chắc, là tiền đề cần thiết để xây dựng ý
thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa cho mọi người dân Việt Nam trong
thời kỳ mới.
* Bảo vệ Tổ quốc ở các nước xã hội chủ nghĩa
Thắng lợi của cuộc Cách mạng xã hội chủ nghĩa Tháng Mười Nga vĩ đại
đã đưa đến sự xuất hiện nhà nước xã hội chủ nghĩa đầu tiên trên thế giới. Vấn
1

Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia,

Hà Nội, 2006, tr. 17.


21
đề đặt ra đối với nhà nước xã hội chủ nghĩa non trẻ này là phải tính đến việc
bảo vệ chủ nghĩa xã hội, chống lại sự phản kháng không chỉ của giai cấp tư
sản Nga mà còn của giai cấp tư sản thế giới với tính cách là bảo vệ Tổ quốc xã
hội chủ nghĩa. Trong bối cảnh quân đội 14 nước đế quốc liên minh tấn công
chống nước Nga Xô Viết, V.I.Lênin ký sắc lệnh “Tổ quốc xã hội chủ nghĩa
đang lâm nguy!”, và trong ngày đó, quần chúng nhân dân ở các thành phố lớn
như Pêtrôgrát, Mátxcơva và các thành phố khác đã mít tinh hưởng ứng lời kêu
gọi của V.I.Lênin, đứng lên bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa, hàng ngàn thanh
niên đã gia nhập Hồng quân. Bằng lực lượng quân sự cách mạng có trong tay,
nước Cộng hòa Nga Xô Viết đã đập tan cuộc phản loạn của bọn Bạch Vệ và
sự can thiệp vũ trang của chủ nghĩa đế quốc. V.I.Lênin đã triển khai kế hoạch
xây dựng đất nước cả về chính trị, kinh tế, văn hóa và quân sự; củng cố quốc
phòng, an ninh và đối ngoại. Hàng loạt các công việc trọng đại đã được triển
khai thực hiện: thành lập Nhà nước Liên bang Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Xô
Viết, xây dựng hiến pháp mới, thực hiện chính sách kinh tế mới (NEP), khôi
phục nền kinh tế sau chiến tranh, xây dựng quân đội, chuẩn bị đất nước sẵn
sàng đối phó với chiến tranh xâm lược, phát triển công nghiệp quốc phòng,
xây dựng phương án chuyển đất nước sang thời chiến...
Những thành tựu đạt được trong xây dựng chủ nghĩa xã hội và chuẩn bị
mọi mặt sẵn sàng cho chiến tranh bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa được
Đảng, Nhà nước và nhân dân Liên Xô tích cực triển khai, nên khi cuộc chiến
tranh bùng nổ, Liên Xô đã bước vào cuộc chiến một cách chủ động và giành
toàn thắng trong chiến tranh bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa. Thắng lợi của
Hồng quân Liên Xô tiêu diệt chủ nghĩa phát xít đã đưa đến sự xuất hiện một
loạt nước xã hội chủ nghĩa ở châu Âu và châu Á, châu Mỹ Latinh. Sự kiện lịch
sử vĩ đại này đã đưa đến sự phong phú, đa dạng của các hoạt động xây dựng

và bảo vệ Tổ quốc của các nước xã hội chủ nghĩa thời kỳ từ sau Chiến tranh
Thế giới thứ hai.
Trong hoạt động xây dựng chủ nghĩa xã hội, tất cả các nước đều tiến
hành các nội dung theo tinh thần của Hội nghị các Đảng Cộng sản và công
nhân họp tại Mátxcơva năm 1957 và năm 1960. Theo đó, tập trung vào các
nhiệm vụ trọng yếu về kinh tế, chính trị, quân sự và văn hóa, củng cố nhà


22
nước vững mạnh, tiến hành công nghiệp hóa xã hội chủ chủ nghĩa và cải tạo
nền kinh tế đất nước theo những nguyên tắc của chủ nghĩa xã hội, tăng cường
củng cố quốc phòng, chuẩn bị đất nước về mọi mặt, sẵn sàng đối phó với
chiến tranh xâm lược; đồng thời, bằng những biện pháp mạnh mẽ, đập tan các
âm mưu, thủ đoạn chống phá của chủ nghĩa đế quốc và các thế lực thù địch.
Các nước xã hội chủ nghĩa ký kết các hiệp định song phương và toàn
khối về hợp tác hữu nghị, thành lập Hội đồng tương trợ kinh tế (SEV); tiến
hành các hoạt động viện trợ kinh tế của các nước đối với nhau và giúp các
nước kém phát triển hơn trong khối phát triển kinh tế và khoa học - kỹ thuật.
Về các hoạt động bảo vệ Tổ quốc, các nước xã hội chủ nghĩa đã thành lập tổ
chức Hiệp ước Vácxava do Liên Xô làm trụ cột; đẩy mạnh các hoạt động giúp
đỡ các nước anh em bảo vệ Tổ quốc: Liên Xô giúp đỡ Cu Ba, Hunggari, Tiệp
Khắc đập tan âm mưu phá hoại của các thế lực thù địch (các năm 1956 và năm
1968); Liên Xô, Trung Quốc, các nước xã hội chủ nghĩa khác giúp đỡ Việt
Nam xây dựng chủ nghĩa xã hội và chống đế quốc Mỹ thắng lợi...
Các hoạt động bảo vệ Tổ quốc ở Trung Quốc bị chi phối mạnh mẽ bởi
những biến cố chính trị nội bộ nên phải đến sau cách mạng văn hóa, Trung
Quốc mới có những cải cách thực sự trên các lĩnh vực của đời sống xã hội.
Đảng và nhân dân Trung Quốc kiên quyết chống lại mọi mưu toan phá hoại sự
thống nhất, độc lập, toàn vẹn lãnh thổ và chế độ. Trong giáo dục quốc phòng,
tập trung giáo dục chủ nghĩa yêu nước, giáo dục lòng tự tôn, tự hào về truyền

thống vẻ vang trong lịch sử của dân tộc Trung Hoa, của Đảng Cộng sản Trung
Quốc; từ học sinh mẫu giáo đến sinh viên các trường phổ thông, đại học được
giáo dục quốc phòng với thời lượng ấn định; nội dung tập trung vào tình yêu
Tổ quốc, yêu quê hương, ý thức phòng thủ, chống ngoại xâm, học tập gương
anh hùng, tinh thần không sợ hy sinh, …
Nước Cộng hòa Cu Ba ra đời năm 1959 ngay sát nước Mỹ. Mặc dù bị
bao vây, phong toả, cấm vận nhiều năm nhưng Cu Ba xã hội chủ nghĩa vẫn
tồn tại, phát triển. Đảng Cộng sản Cu Ba xác định: bảo vệ Tổ quốc là nhiệm
vụ, niềm vinh dự, tự hào của mỗi công dân; luôn nêu cao ý chí quyết tâm bảo
vệ Tổ quốc cho các tầng lớp nhân dân, với tinh thần “Tổ quốc hay là chết”. Cu
Ba thực hiện nhất quán công tác huấn luyện từ bộ đội chính quy đến dân quân
tự vệ, lực lượng dự bị động viên và các tầng lớp nhân dân. Mọi người dân đều


23
được động viên tham gia huấn luyện quốc phòng, đều nhận thấy vinh dự, tự
hào là người được cầm súng bảo vệ Tổ quốc. Cu Ba đặc biệt coi trọng giáo
dục thanh, thiếu niên và tiến hành rất bài bản, bảo đảm thống nhất, đồng bộ từ
gia đình đến nhà trường và xã hội, ở mọi lứa tuổi với nội dung, chương trình
thiết thực, hiệu quả. Đối tượng của giáo dục quốc phòng được tập trung từ bậc
học mẫu giáo đến đại học. Nội dung, hình thức giáo dục hướng vào hình
thành, phát triển chủ nghĩa yêu nước, các giá trị nhân văn, tình yêu chế độ xã
hội chủ nghĩa. Cùng với giáo dục quốc phòng, tổ chức phòng thủ dân sự được
thực hiện đồng bộ, thống nhất trong toàn dân.
* Một số bài học kinh nghiệm xây dựng ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội
chủ nghĩa
Từ những thành công và không thành công trong sự nghiệp bảo vệ Tổ
quốc; thực tiễn xây dựng ý thức bảo vệ Tổ quốc của dân tộc ta và của các
nước xã hội chủ nghĩa, có thể khái quát một số bài học kinh nghiệm:
Một là, nắm vững và thực hiện tốt yêu cầu khách quan, chủ động, tích

cực xây dựng ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa cho mọi người dân
Kinh nghiệm cho thấy, ý thức bảo vệ Tổ quốc của mọi người dân chỉ phát
triển khi có sự chủ động, tích cực xây dựng, giáo dục và tổ chức đưa quần
chúng vào hoạt động thực tiễn bảo vệ Tổ quốc. Trong những năm qua, Đảng
và Nhà nước ta tiến hành các công việc xây dựng nền quốc phòng toàn dân,
lực lượng vũ trang nhân dân, triển khai tích cực, toàn diện hoạt động giáo dục
quốc phòng... là nguyên nhân quan trọng đưa đến những thành tựu bảo vệ Tổ
quốc, nâng cao ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa cho người dân.
Thực tiễn hoạt động bảo vệ Tổ quốc của các nước xã hội chủ nghĩa từ sau
Cách mạng Tháng Mười Nga cho thấy, chủ nghĩa đế quốc chưa bao giờ từ bỏ
ý đồ tiêu diệt các nước xã hội chủ nghĩa. Để bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa,
nhất thiết các Đảng Cộng sản phải quan tâm xây dựng ý thức bảo vệ Tổ quốc
cho mọi người dân. Ý thức rõ được điều này, chủ động, tích cực tiến hành
những biện pháp cụ thể xây dựng được ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ
nghĩa cho mọi người dân, thì Tổ quốc xã hội chủ nghĩa được giữ vững; và
ngược lại, sẽ gặp khó khăn, thậm chí bị sụp đổ. Nước Nga vượt qua sự can
thiệp vũ trang của mười bốn nước đế quốc, Liên Xô bảo vệ được Tổ quốc xã


24
hội chủ nghĩa trước sự tàn phá của chủ nghĩa phát xít, Cu Ba hiên ngang trụ
vững trước đế quốc Mỹ; ngược lại, Hunggari, Tiệp Khắc, Balan phải nhờ đến
sự can thiệp của Liên Xô mới trụ vững; và chế độ xã hội chủ nghĩa ở các
nước Đông Âu, ở Liên Xô sụp đổ, là những sự kiện lịch sử chứng minh nhận
định trên.
Hai là, quan tâm, chăm lo xây dựng ý thức bảo vệ Tổ quốc cho mọi người
dân - nguồn gốc của sức mạnh bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa
Xây dựng ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa cho toàn dân là vấn đề
phải được tiến hành thường xuyên và bền bỉ, không khi nào ngừng nghỉ. Thực
tiễn cách mạng Việt Nam cho thấy, kể từ sau khi miền Bắc được giải phóng,

tiến lên chủ nghĩa xã hội đến nay, Đảng và Nhà nước ta luôn coi trọng công
tác giáo dục, xây dựng ý thức bảo vệ Tổ quốc cho các tầng lớp nhân dân với
những hình thức, biện pháp phong phú, đa dạng, phù hợp; đã tạo nên sức
mạnh to lớn bảo vệ vững chắc Tổ quốc xã hội chủ nghĩa.
Liên Xô là một cường quốc về mọi phương diện, nhưng đã bị sụp đổ
trước những đòn tiến công phi vũ trang của chủ nghĩa đế quốc và các thế lực
thù địch. Tổ quốc xã hội chủ nghĩa mà nhân dân Xô Viết xây dựng, bảo vệ
suốt hơn bảy thập niên đã nhanh chóng bị thủ tiêu, mà nguyên nhân quan
trọng suy đến cùng, vẫn là ở sự tê liệt về ý thức bảo vệ Tổ quốc của ban lãnh
đạo đất nước và nhân dân. Cu Ba là một đất nước “bé nhỏ”, trình độ phát triển
kinh tế, quân sự, khoa học và công nghệ còn thấp, thế nhưng đế quốc Mỹ vẫn
không thể thực hiện được âm mưu tiêu diệt Cu Ba, thậm chí đã phải tính đến
việc thay đổi chiến lược.
Tất cả điều đó chứng minh rằng, bất cứ quốc gia, dân tộc nào, nếu quan
tâm, đầu tư xây dựng ý thức bảo vệ Tổ quốc cho mọi người dân, thì sẽ có đủ
sức mạnh để bảo vệ vững chắc Tổ quốc; không làm được điều đó thì sẽ gặp vô
vàn khó khăn, thậm chí thất bại.
Ba là, gắn kết chặt chẽ xây dựng ý thức bảo vệ độc lập dân tộc, thống
nhất toàn vẹn lãnh thổ với xây dựng ý thức bảo vệ Đảng, Nhà nước, nhân dân
và bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa
Sự gắn bó giữa ý thức bảo vệ độc lập dân tộc với ý thức bảo vệ Đảng,
Nhà nước, nhân dân và bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa là bản chất và là thuộc


25
tính của ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa. Kinh nghiệm lịch sử cho
thấy, trong bất luận điều kiện, hoàn cảnh nào, đều phải gắn kết xây dựng ý
thức bảo vệ độc lập dân tộc, thống nhất toàn vẹn lãnh thổ với xây dựng ý thức
bảo vệ Đảng, Nhà nước, nhân dân và bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa. Không
thể xây dựng ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa khi người dân chỉ có

giác ngộ về độc lập dân tộc, chưa giác ngộ về chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ
quốc xã hội chủ nghĩa.
Trong quá trình xây dựng ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa cho
mọi người dân Việt Nam, Đảng, Nhà nước ta luôn chú trọng giáo dục mục tiêu
độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội, làm cơ sở nâng cao giác ngộ xã
hội chủ nghĩa và ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa cho mọi người dân.
Đảng thường xuyên giáo dục cho mỗi người dân, mỗi tổ chức chính trị - xã
hội, cộng đồng dân cư nhận rõ vai trò, tầm quan trọng, yêu cầu và nội dung
của nhiệm vụ xây dựng đất nước, bảo vệ Tổ quốc, chú trọng nâng cao ý thức
bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa cho mọi người dân.
Sự sụp đổ chủ nghĩa xã hội ở các nước Đông Âu và Liên Xô đều có
nguồn gốc từ việc người dân “tẩy chay” đường lối, chủ trương, chính sách của
Đảng Cộng sản - những vấn đề biểu hiện tập trung của ý thức xã hội chủ
nghĩa. Do đó, không ngạc nhiên khi cả Trung Quốc, Cu Ba, trong nội dung,
chương trình giáo dục đối với các đối tượng người dân đã và đang có sự gắn
bó chặt chẽ giữa giáo dục ý thức bảo vệ Tổ quốc với ý thức bảo vệ chế độ xã
hội chủ nghĩa. Không thể có được ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa,
nếu nội dung ý thức dân tộc, ý thức bảo vệ độc lập dân tộc không hàm chứa,
chưa gắn với nội dung ý thức bảo vệ Đảng, Nhà nước, nhân dân và bảo vệ chế
độ xã hội chủ nghĩa.
Bốn là, giữ vững và tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản đối
với xã hội, đối với sự nghiệp củng cố, xây dựng quốc phòng và lực lượng
vũ trang
Đây là vấn đề có tính nguyên tắc của sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc xã hội
chủ nghĩa nói chung, của việc xây dựng ý thức bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ
nghĩa nói riêng. Bài học kinh nghiệm này chỉ rõ, nếu kiên định nguyên tắc này
thì sẽ bảo vệ được Tổ quốc xã hội chủ nghĩa; ngược lại, hoặc không tiến hành