Đánh giá mức độ ô nhiễm hợp chất hữu cơ không phân cực trên sông nhuệ ứng dụng phần mềm AIQS DB

B GIÁO D C VÀ ÀO T O

TR

NG

B NÔNG NGHI P VÀ PTNT

I H C TH Y L I

----------------------------

PH M TH H

ÁNH GIÁ M C

NG

Ô NHI M H P CH T H U C

KHÔNG PHÂN C C TRÊN SÔNG NHU
PH N M M AIQS-DB

LU N V N TH C S KHOA H C

HÀ N I – 2015

NG D NG


B GIÁO D C VÀ ÀO T O

TR

NG

B NÔNG NGHI P VÀ PTNT

I H C TH Y L I

----------------------------

PH M TH H

ÁNH GIÁ M C

NG

Ô NHI M H P CH T H U C

KHÔNG PHÂN C C TRÊN SÔNG NHU

NG D NG

PH N M M AIQS-DB

Chuyên ngành:
Mã s :

Khoa h c môi tr
60-85-02

LU N V N TH C S KHOA H C

Ng

ih

ng d n khoa h c:

PGS.TS. V HOÀNG HOA
TS. NGUY N QUANG TRUNG

Hà N i – N m 2015

ng


L IC M

N

hoàn thành lu n v n này, v i lòng bi t n sâu s c, tôi xin chân thành
c m n PGS.TS. V Hoàng Hoa cùng các th y cô giáo trong khoa Môi tr
t n tình h

ng d n, gi ng d y trong su t quá trình h c t p, nghiên c u

ng đã
Tr

ng

i h c Th y L i c ng nh t o đi u ki n thu n l i đ tôi hoàn thành b n lu n v n
này.
Tôi c ng xin chân thành cám n TS. Nguy n Quang Trung – Phòng Phân
tích

c ch t Môi tr

ng – Vi n Công ngh Môi tr

ng cùng các anh ch và các

b n đ ng nghi p trong phòng luôn ch b o, c ng tác và giúp đ tôi trong quá trình
th c hi n lu n v n.
Cu i cùng tôi xin chân thành c m n các b n h c viên cao h c K20- MT và
gia đình đã đ ng viên giúp đ tôi trong su t th i gian qua.
M c dù tôi đã có nhi u c g ng đ th c hi n đ tài m t cách hoàn thi n
nh t nh nglu n v n không tránh kh i nh ng thi u sót. Tôi r t mong đ
ý c a các th y, cô giáo đ đ tài đ

c s góp

c hoàn thi n h n.

Tôi xin chân thành c m n!

Hà N i, ngày......tháng 4 n m 2015
H c viên
PH M TH H

NG


L I CAM OAN

Tôi tên là: PH M TH H

NG

Mã s h c viên: 128440301005

L p: 20KHMT
Chuyên ngành: Khoa h c môi tr

ng

Mã s :608502

Khoá h c: 2012-2014
Tôi xin cam đoan quy n lu n v n đ

c chính tôi th c hi n d

is h

ng

d n c a PGS. TS V Hoàng Hoa và Ts. Nguy n Quang Trung v i đ tài c a lu n
v n “ ánh giá m c đ ô nhi m ch t h u c không phân c c trên sông Nhu ,

ng d ng ph n m m AIQS-DB”
ây là đ tài m i, không trùng l p v i đ tài lu n v n nào tr

c đây, do đó

không có s sao chép c a b t kì lu n v n nào. N i dung c a lu n v n đ

c th c

hi n đúng quy đ nh, các ngu n tài li u, t li u nghiên c u và s d ng trong lu n
v nđ uđ

c trích d n ngu n.

N u x y ra v n đ gì v i n i dung lu n v n này, tôi xin ch u hoàn toàn trách
nhi m theo quy đ nh./
NG

I VI T CAM OAN

PH M TH H

NG


M CL C

M

U………………………………………………….....................................1

1.Tính c p thi t c a đ tài……………………………………………………....1
2.M c đích yêu c u……………………………………………………………..2
3.

it

ng và ph m vi nghiên c u…………………………………………....2
it

3.1.

ng nghiên c u…………………………………………………...2

3.2. Ph m vi nghiên c u…………………………………………………….2
4.Ph

ng pháp nghiên c u……………………………………………………..3

5.N i dung nghiên c u c a lu n v n…………………………………………...3
6.C u trúc c a lu n v n………………………………………………………...3
CH

NG 1. T NG QUAN CÁC V N

NGHIÊN C U…………………...4

1.1. Gi i thi u l u v c sông Nhu …………………………………………… 4
1.1.1. i u ki n t nhiên…………………………………………………….4
1.1.2.

c đi m kinh t , xã h i……………………………………………..10

1.2. Các nghiên c u tr

c đây v các h p ch t h u c l u v c sông Nhu …11

1.3. Tính u vi t c a ph n m m AIQS-DB và ng d ng trong xác đ nh các h p
ch t h u c

m t s sông trên th gi i và

Vi t Nam………………………12

1.3.1. Tính u vi t c a ph n m m AIQS-DB………………………………12
1.3.2.

ng d ng ph n m m AIQS-DB trong xác đ nh các h p ch t h u c

m t s sông trên th gi i và

Vi t Nam…………………………………...19

1.4. Khái ni m, Ngu n g c và tác đ ng c a m t s ch t h u c đ i v i môi
tr

ng…………………………………………………………………………20

1.5. Tình hình ô nhi m trên l u v c sông Nhu ………………………………26
1.5.1. Ô nhi m n

c th i sinh ho t…………………………………………27

1.5.2.Ô nhi m n

c th i làng ngh …………………………………………27


1.5.3.Ô nhi m n

c th i công nghi p:……………………………………...28

1.5.4. Ô nhi m n

c th i b nh vi n………………………………………...29

1.5.5. Ô nhi m n

c th i nông nghi p……………………………………...30

NG 2: PH

ÁNH GIÁ Ô NHI M CH T H U C

CH

NG PHÁP

TRÊN

L U V C SÔNG NHU .....................................................................................32

2.1. Ph

ng pháp đi u tra kh o sát th c đ a, l y m u và b o qu n m u…….32

2.2. Ph

ng pháp phân tích th c nghi m, x lý s li u………………………35

2.3. Ph

ng pháp đánh giá r i ro…………………………………………… 41

CH

NG III: K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N…………………..44

3.1. T ng quan k t qu thu đ

c……………………………………………...44

3.2. ánh giá s có m t c a t ng nhóm ch t và phân b c a chúng…………46
3.2.1. H p ch t Sterol………………………………………………………46
3.2.2. Caffeine……………………………………………………………...49
3.2.3. Hydrocacbon th m đa vòng (PAHs)………………………………...51
3.2.4. Thu c tr sâu………………………………………………………...53
3.2.5. Các h p ch t phthalate (PHCs)……………………………………...55
3.2.6. D

c ph m và s n ph m ch m sóc cá nhân (PPCPs)……………….59

3.3. ánh giá nguy c r i ro v i s c kho c a m t s h p ch t…………….. 60
3.4.

xu t m t s bi n pháp gi m thi u ô nhi mcác ch t h u c đ c h i trong

môi tr

ng n

c Nhu ………………………………………………………..63

3.4.1. Các gi i pháp qu n lý………………………………………………..63
3.4.2. Các gi i pháp k thu t………………………………………………..66
3.4.3. Các gi i pháp gi m thi u ô nhi m các ch t h u c có đ c tính cao...68
K T LU N VÀ KI N NGH ……………………………………………………….70
K t lu n…………………………………………………………………….....70
Ki n ngh ……………………………………………………………………...70
TÀI LI U THAM KH O………………………………………………………71


DANH M C VI T T T
T vi t t t

Ti ng Anh

Ti ng Vi t

AIQS-DB

Automated identification

and quantification database
system

T đ ng nh n di n và đ nh l
b ng h th ng d li u

ng

GC-MS

Gas chromatography - mass
spectroscopy

S c ký khí-kh i ph

TIM/SIM

Total ion
mortoning/Seletion ion
mortoning

Ch đ t ng m nh ph / Ch n l c
m nh ph

ECD

Electror Capture Detecor

Detector c ng k t đi n t

FPD/NPD

Flame Photometric
detectror/ Nitrogen
phosphous detectror

Detetor phát x ng n l a/
Detector Nito Photpho

LC/MS

Liquid chromatography mass spectroscopy

S c ký l ng – kh i ph

PAHs

Polycyclic aromatic
hydrocarbons

Các hydrocarbon đa vòng th m

PPCPs

Pharmaceuticals and
Personal Care Products

D c ph m và các s n ph m
ch m sóc s c kh e

PCBs

Polychlorinated biphenyl

PHCs

Phthalate compounds

DBP

Di-n-butyl phthalate

DEHP

Bis(2-ethylhexyl)phthalate

DEP

Diethyl phthalate

H p ch t phthalate


T vi t t t

Ti ng Anh

Ti ng Vi t

DMP

Dimethyl phthalate

DOP

Di–n-octyl phthalate

Re

Recovery

thu h i

RSD

Relative standard deviation

l ch chu n t

ng đ i

TP
HCBVTV

Hoá ch t b o v th c v t

BVTV

B o v th c v t

HCBs

Hexachloro benzene

LVS

L u v c sông

KCN/CCN

Khu công nghi p/ C m công
nghi p

SXKD

S n xu t kinh doanh

TN&MT

Tài nguyên và Môi tr

ng

C quan b o v môi tr

ng M .

US EPA

United States

Environmental Protect
Agency

Tiêu chu n Vi t Nam

TCVN
SVOCs

Semi Volatile organic
compounds

Ch t bán bay h i

OCPs

Organochlorinate pesticdes

Thu c tr sâu c Clo

OPPs

Organo phosphorus pesticdes

Thu c tr sâu lân h u c

TB
FAOUNESCO

Trung bình
Food and agriculture

organization of the United
Nation

T ch c l ng th c và nông
nghi p liên h p qu c


T vi t t t

Ti ng Anh

Ti ng Vi t
L ul

Q TB

ng dòng ch y trung bình

HQ

Hazrad Quotient

Th

ng s nguy h i

HI

Hazrad Index

Ch s nguy h i


DANH M C B NG
TT

B ng

Trang

1

B ng 1-1: Giá tr đ c tr ng tháng c a các y u t khí h u ch y u

8

t i tr m Láng –Hà N i theo s li u quan tr c đ n n m 2013
2

B ng 1-2 : Di n tích, dân s c a các huy n, ph n thu c l u v c

11

sông Nhu
3

B ng 1-3: So sánh ph

ng pháp AIQS-DB v i các ph

ng pháp

15

tiêu chu n
4

B ng1-4: Danh sách các ch t h u c đã đ

c phân tích b ng ph n

17

m m AIQS-DB tích h p trên thi t b GC/MS Shimadzu
5

B ng 1-5:Các KCN, CCN chính trên đ a bàn l u v c sông Nhu

29

6

B ng 2.1:Danh m c v trí l y m u n

l u v c sông Nhu

32

6

B ng 2-2:

ng đ i (RSD) và h s

40

thu h i (Re), đ l ch chu n t

Log Pow trong m u n
7

cm t

c

B ng 3-1: So sánh n ng đ (µg/l) c a m t s Phtalate so v i tiêu

57

chu n c a M (TC)
8

B ng 3-2:N ng đ (ng/l) các phthalate

m t s sông trên th gi i

58

9

B ng 3-3: K t qu tính toán r i ro s c kho (HI)m t s ch t h u c

62

trong n

c sông Nhu


DANH M C HÌNH
TT

Trang

Hình

1

Hình 1.1: B n đ t ng th l u v c sông Nhu

2

Hình 1-2: Tác đ ng c a HCBVTV đ n môi tr

3

Hình 2-1: Các đi m l y m u trên sông Nhu

34

4

Hình 2-2:Quy trình phân tích trên ph n m m AIQS-DB

37

5

Hình 2-3: Bi u đ ph thu c gi a đ thu h i v i h s Logow

39

6

Hình 3-1. T ng n ng đ các nhóm ch t h u c vào mùa khô

45

7

Hình 3-2. T ng n ng đ các nhóm ch t h u c vào mùa m a

45

8

Hình 3-3: T ng n ng đ các sterols vào mùa khô và mùa m a

47

9

Hình 3-4: Bi u đ phân b c a các sterol trong m u n

48

10

Hình 3-5: T l coprostanol: cholesterol vào mùa khô và mùa m a

49

11

Hình 3-6: N ng đ caffeine vào mùa khô và mùa m a.

50

12

Hình 3-8: T ng n ng đ PAHs trong mùa khô và mùa m a

52

12

Hình 3-9: T ng n ng đ thu c BVTV trong mùa khô và mùa m a

54

9

ng

24

c vào mùa m a


1

M

U

1. Tính c p thi t c a đ tài
Trong nh ng n m g n đây, quá trình đô th hóa cùng v i vi c m r ng công
nghi p đã gây ra s bùng n dân s t i các đô th kéo theo là s t ng lên c a rác
th i công nghi p và đô th .Hi n tr ng ô nhi m n
thành ph (TP) Hà N i và TP H Chí Minh.

c

các đô th th y rõ nh t là

các TP này, n

c th i sinh ho t

không có h th ng x lý t p trung mà tr c ti p x ra ngu n ti p nh n (sông, h ,

kênh, m

ng). Cùng v i đó n

c th i công nghi p c a m t c s s n xu t, n

th i c a ph n l n các b nh vi n và các c s y t ch a có h th ng x lý n
m tl

ng rác th i r n l n trong thành ph không thu gom h t đ

ngu n quan tr ng gây ra ô nhi m n

c

c th i;

c… là nh ng

c.

Sông Nhu b t ngu n t sông H ng qua c ng Liên M c thu c đ a ph n
huy n T Liêm – TP Hà N i, ch y qua đ a bàn các qu n, huy n T Liêm, Thanh
Trì, Hà

ông,

an Ph

ng, Hoài

c, Thanh Oai, Th

ng Tín, Phú Xuyên,

ng

Hoà c a TP Hà N i và huy n Duy Tiên c a T nh Hà Nam sau đó h p l u v i
sông áy t i TP Ph Lý.Sông Nhu có vai trò là ngu n cung c p n

c ng t quan

tr ng cho s n xu t nông nghi p, công nghi p và dân sinh trên l u v c, l i n m
h u ng n sông H ng, có v trí đ a lý đ c bi t quan tr ng, tác đ ng đ n đ i s ng
c a kho ng 1,2 tri u ng

i trong l u v cvà nh n n

c t 35 đi m c ng, kênh tiêu,

c a sông (sông Tô L ch, L , Sét, Kim Ng u) t n i thành ch y vào.
Theo các k t qu kh o sát s b th i gian g n đây cho th y, ch t l
n

c sông Nhu đã và đang b ô nhi m do nh h

th i công nghi p, n

ng c a n

c th isinh ho t, n

ng
c

c th i làng ngh cùng v i đó là quá trình đô th hoá và vi c

s d ng thu c b o v th c v t , phân bón không theo quy đ nh trong quá trình
canh tác nông nghi p, thâm canh t ng v , c ng góp ph n không nh gây ô nhi m
sông Nhu .
đ

ã có nhi u công trình nghiên c u nh m đánh giá m c đ ô nhi m

c th c hi n trên l u v c này, tuy nhiên các nghiên c u này h u nh ch t p

trung vào các thành ph n môi tr

ng c b n, các thông s phân tích lý hóa c b n


2

nh : pH, TSS, NH 4 +; NO 2 -; NO 3 -, các kim lo i n ng, BOD, COD… M c dù c ng
có m t s nghiên c u nh m đánh giá ô nhi m c a m t s lo i h p ch t h u c b n
v ng, đ c h i song có l do giá thành phân tích cao, vi c phân tích ch t p trung
vào m t nhóm ch t nên k t qu c a vi c th c hi n không t p trung nên không cho
th y đ

c b c tranh t ng quát v m c đ ô nhi m.

Chính vì v y, v i l i th trong vi c phát tri n ph

ng pháp phân tích h p

ch t h u c trên thi t b GC/MS s d ng ph n m m AIQS-DB, có kh n ng xác
đ nh đ ng th i h n 950 h p ch t, nên vi c th c hi n đ tài “ ánh giá m c đ ô
nhi m h p ch t h u c không phân c c trên sông Nhu
AIQS-DB”s đ a ra đ
c này.

tài này đ

ng d ng ph n m m

c b c tranh t ng quát v v n đ ô nhi m các h p ch t h u
c xây d ng n m trong m t ph n nh trong d án h p tác

qu c t gi a Vi n Khoa h c và Công ngh Vi t Nam và T ch c h tr thúc đ y
nghiên c u Nh t B n: “Phát tri n ph
hóa h c trong môi tr

ng pháp toàn di n đánh giá r i ro các ch t

ng t i Vi t Nam”. Vi c đánh giá, phân tích k t qu tìm

ra ngu n g c phát th i ngu n ô nhi m t đó đ xu t các bi n pháp kh c ph c
hi u qu .
2. M c đích yêu c u
-

ánh giá m c đ ô nhi m c a m t s ch t h u c trên sông Nhu

-

ánh giá s phân b c a m t s ch t h u c và xác đ nh đ
nhi m đ c tr ng d a trên k t qu phân tích đ

3.
3.1.

Nêu đ
it

c nh h

c ngu n gây ô

c.

ng c a nhóm ch t này đ n môi tr

ng.

ng và ph m vi nghiên c u
it

ng nghiên c u

Các ch t h u c đ

c xác đ nh d a trên ph n m m AIQS-DB tích h p trên

thi t b GC/MS
3.2.

Ph m vi nghiên c u
Sông Nhu đo n t c ng Liên M c (đi m th

(đi m h p l u sông áy).

ng ngu n) đ n c u H ng Phú


3

4. Ph

ng pháp nghiên c u
Ph

-

ng pháp thu th p tài li u: Thu th p các d li u, thông tin có liên

quan đ n n i dung đ tài nghiên c u.
Kh o sát th c đ a: Ti n hành kh o sát d c theo sông Nhu v t p quán

-

sinh ho t c a ng

tr

ng n

i dân, các lo i hình s n xu t có ngu n th i vào môi

c m t trên kh p đ a bàn; Ti n hành l y m u t i th i đi m làm

đ án (n u có th )
Ph

-

n

các v trí đã ch n đ đánh giá ch t l

ng n

c.

ng pháp th c nghi m (phân tích trong phòng thí nghi m): Các m u
c l y t i hi n tr

ng đ

c chi t tách và phân tích trên thi t b s c ký

kh i ph s d ng ph n m m AIQS-DB.
5. N i dung nghiên c u c a lu n v n

-

T p h p tài li uv đi u ki n t nhiên và tình hình phát tri n kinh t xã
h i trên l u v c sông Nhu .

-

L y m u và phân tích m u n

-

Xác đ nh ngu n gây ô nhi m

-

c.

ánh giá th c tr ng ô nhi m m t s h p ch t.
xu t các gi i pháp nh m gi m thi u ô nhi m nói chung và ô nhi m
ch t h u c nói riêng.

6. C u trúc c a lu n v n
Lu n v n đ

c đánh máy trong kh gi y A4, ngoài ph n m đ u và k t lu n và

ki n ngh , các k t qu nghiên c u c a lu n v n đ
- Ch

ng 1: T ng quan các v n đ nghiên c u.

- Ch

ng 2: Ph

ng sau:

ng pháp đánh giá ô nhi m ch t h u c trên l u v c sông

Nhu .
- Ch

c trình bày trong 3 ch

ng 3: K t qu và th o lu n


4

CH

NG 1. T NG QUAN CÁC V N

NGHIÊN C U

1.1. Gi i thi u l u v c sông Nhu
1.1.1. i u ki n t nhiên
Sông Nhu t c Nhu Giang là m t con sông nh đ dài kho ng 75km, ph
l u c a Sông áy. Sông l y n

c t sông H ng qua c ng Liên M c trong đ a ph n

huy n T Liêm (TP Hà N i) ch y qua các huy n T Liêm, Thanh Trì, Hà
Th

ông,

ng Tín, Thanh Oai, Phú Xuyên và đi m k t thúc là khi h p l u v i sông áy

t i c ng Ph Lý g n thành Ph Ph Lý có t a đ đ a lý20032’37’’ ÷ 21005’08’’v
đ B c, 105034’02’’ ÷ 105057’16’’ kinh đ

ông. Trên đ a ph n Hà N i sông có

chi u dài 61,5km, đo n ch y qua Hà Nam có đ dài 13,5 km ch y qua đ a ph n
huy n Duy Tiên, huy n Kim B ng và TP Ph Lý. T ng di n tích trên toàn l u v c
là 107.503ha, đ r ng trung bình c a sông là 30 m đ n 40m.
a hình: sông ch y theo h
dòng ch y t
h

ng B c Tây B c – Nam

ng đ i ph c t p, v a ch u nh h

ông Nam. Ch đ

ng c a sông H ng v a ch u nh

ng các sông n i đ a mùa l : tháng 6 - tháng 10, chi m 70 - 80% t ng l

ng

dòng ch y n m; mùa ki t: tháng 11 - tháng 5 n m sau, ch chi m 20 - 30% t ng
l

ng dòng ch y n m.
a ch t: l u v c sông Nhu bao g m các đ a t ng: gi i Protezozoi, Gi i

Paleozoi, Gi i Mezozoi, gi i Kainozoi. C u trúc đ a ch t - ki n t o g m đ i Sông
H ngcóchi u r ng 10 ÷ 20km v i chi u dài trên 100km. V phía Tây B c, đ i gi i
h n v i ki n trúc núi đ i b i m t s đ t gãy ngang theo ph
Nam.

ng

ông B c - Tây

ây là đ i đ u tiên th hi n rõ ràng v phía Tây Nam s t võng Hà N i. và

i Hà N i n m ph ch m lên c hai mi n ki n t o ông B c và Tây B c.

i Hà

N i chi m di n tích kho ng 1.500km2 (bao g m các thành t o Kainozoi). Theo
nhi u ngu n tài li u đã công b đ i Hà N i đ

c b t đ u t Vi t Trì và phát tri n

r ngv phía bi n, g n trùng v i đ ng b ng B c B hi n nay.

5

Th nh

ng và tài nguyên đ t: L u v c sông Nhu , có lo i đ t ch y u

là đ t phù sa và phù sa c . Theo cách phân lo i đ t phát sinh k t h p chuy n
ngang theo cách phân lo i c a FAO- UNESCO thì vùng nghiên c u bao g m:
t phù sa (Fluvisols) trong đó đ

c b i hàng n m phân b ch y u

sông Nhu , sông Châu v i di n tích nh thành t ng d i không liên t c.
đ

d c

t không

c b i hàng n m phân b ph n l n di n tích l u v c.
Lo i đ t phù sa gley (Gleyre Fluvisols) phân b ch y u quanh th xã Ph

Lý trên các x đ ng th p, tr ng ng p n

c th

ng xuyên. Lo i đ t phù sa gley

chua (Glegic- Dystri Fluvisols) phân b ch y u

các x đ ng huy n

ng Hòa,

quanh thành ph Ph Lý, huy n Kim B ng, Duy Tiên.
Tài nguyên đ t nhìn chung khá thích h p cho vi c phát tri n nông nghi p
canh tác lúa n
Xuyên,

c. Trên nh ng x đ ng th p tr ng

các huy n Th

ng Tín, Phú

ng Hòa, quanh thành ph Ph Lý có th k t h p 1mùa lúa 1mùa cá khá

thu n l i ho c c n kh chua khi canh tác lúa n

c. Ng

cl i

vùng đ u ngu n

sông Nhu trên nh ng vùng đ t cao và bãi b i ven sông thích h p v i tr ng lúa
xen hoa màu, ho c cây công nghi p ng n ngày.
Ch đ th y v n: do đ a hình l u v c sông Nhu t

l ul

ng n

ng đ i b ng ph ng,

c không quá l n nên t c đ dòng ch y các sông trong l u v c không

l n dòng ch y sông Nhu ph thu c hoàn toàn vào ch đ đóng m các c ng đi u
ti t: Liên M c (l y n

c sông H ng), Thanh Li t (l y n

c ng khác trên tr c chính: Hà

ông,

c sông Tô L ch) và các

ng Quan, Nh t T u ...V mùa ki t c ng

Liên M c luôn m đ l y n

c sông H ng vào sông Nhu , còn v mùa l ch m

khi m c n

i báo đ ng c p I và trong đ ng có nhu c u c p n

c sông H ng d

sâu c a lòng sông trong l u v c có xu h

ng gi m d n t th

sông Nhu . Chi u r ng trung bình t 15 ÷ 30m, m c n
thu c vào ch đ n
mùa m a, m c n
m cn

c sông H ng c ng nh l

ng n

c.

ng l u v h l u

c bi n đ ng m nh do ph
c th i t sông Tô L ch. Vào

c trung bình c a sông Nhu t 5,3 ÷ 5,7m, còn vào mùa khô

c trung bình t 1,5 ÷ 2,5m. L u l

ng n

c t ng d n lên do áp l c dòng

6

ch y, nh t là đi m h p l u gi a dòng ch y sông Nhu và sông Tô L ch. L u l

ng

dòng ch y trung bình Q TB = 250m3/s.
H th ng th y v n c a l u v c sông Nhu có hai nhi m v chính là cung
c pn

c ph c v cho ho t đ ng s n xu t nông nghi p cho toàn b 81790 ha di n

tích đ t canh tác thu c l u v c và các ho t đ ng nuôi tr ng th y s n và tiêu thoát
n

c cho toàn b l u v c, đ c bi t là n i ti p nh n n

làng ngh d c l u v c sông, kênh m
n

c trong n i thành Hà N i đ

c th i cho Hà N i và các

ng khá dày đ c. H th ng các sông thoát

c n i v i sông Nhu thông qua đ p Thanh Li t,

bao g m các con sông n i thành:
- Sông Tô l ch dài 14,6km, r ng trung bình 40 ÷ 45m, sâu 3 ÷ 4m, b t

ngu n t c ng Phan ình Phùng, ch y qua đ a ph n C u gi y, Thanh xuân, Thanh
Trì qua đ p Thanh Li t và đ vào sông Nhu .
toàn b n

c th i c a thành ph .

- Sông L (sông Nam
nh n n

o n cu i sông Tô L ch đ m nh n

c th i, n

ng) dài 5,6km, r ng trung bình 30m, sâu 2 ÷ 3m,

c m a t các c ng Tr nh Hoài

ch y qua Trung T v đ

ng Tr

c, c ng Tr ng (Khâm Thiên)

ng Chinh và đ ra sông Tô L ch.

- Sông Sét dài 5,9km r ng 10 ÷ 30m, sâu 3 ÷ 4m b t ngu n t c ng Bà
Tri u, h B y M u r i đ ra sông Kim Ng u

Giáp Nh .

- Sông Kim Ng u dài 11,8km r ng 20 ÷ 30m, sâu 3 ÷ 4m, b t ngu n t
đi m x c ng Lò úc. Sông Kim Ng u g p sông Tô L ch t i Thanh Li t.
- Sông La Khê thu c đ a ph n TP Hà

ông, dài 6,8km n i sông

sông Nhu qua c ng La Khê. Sông La Khê tiêu n
- Sông Ngo i
Th

áy v i

c ra sông áy v i Q = 20m3/s.

là m t ph l u nh c a sông Nhu thu c đ a ph n huy n

ng Tín (Hà N i).
- Sông Vân

ình ( ng Hòa-Hà N i) có chi u 11,8km n i sông

sông Nhu qua c ng Vân ình và c ng
huy n

ng Hòa.

ng Quan, ph c v t

áy v i

i tiêu cho khu v c


7

- Sông Duy Tiên (Hà Nam) thông v i sông Nhu t i C u Gi , có chi u dài
kho ng 21km ph c v th y l i ch y u cho khu v c huy n Duy Tiên, có m t c t
sông r t r ng có ch lên t i 100m. Sông Duy Tiên làm tiêu n

c ra sông Châu

Giang v i Q = 41m3/s.
Khí h u: L u v c sông Nhu khá tiêu bi u cho ki u khí h u chung đ ng
b ng B c B v i đ c đi m khí h u nhi t đ i gió mùa có s thay đ i và khác bi t
gi a hai mùa nóng và l nh. Mùa nóng kéo dài t tháng 5 t i tháng 9, kèm theo
m a nhi u, nhi t đ trung bình kho ng 29ºC. T tháng 11 t i tháng 3 n m sau là
khí h u c a mùa đông v i nhi t đ trung bình 15, 2ºC. Cùng v i hai th i k
chuy n ti p vào tháng 4 và tháng 10. L

ng b c x t ng c ng trung bình hàng

n m là 122,8 kcal/cm2 và nhi t đ không khí trung bình hàng n m là 23,6ºC. Và
do ch u nh h

ng tác đ ng c a bi n,

m không khí trong l u v c khá l n,

trung bình n m dao đ ng trong kho ng 79%- 86%. Mùa có m a phùn (tháng III và
IV hàng n m) là th i k

hàng n m), do nh h
n m. L

m

t nh t còn n a đ u mùa đông (tháng XII và tháng I

ng gió mùa ông B c khô hanh nên là th i k khô nh t c a

ng m a khá l n trung bình hàng n m là 1.245mm, trung bình 114 ngày

m a m t n m. Bi u th qua đ c tr ng c a các y u t khí h u t i tr m khí t
th y v n Láng- Hà N i nh b ng 1-1.

ng


8

B ng 1-1. Giá tr đ c tr ng tháng c a các y u t khí h u ch y u t i tr m Láng –
Hà N i theo s li u quan tr c đ n n m 2013

Tháng
I

II

III

IV

TB
N m

V

VI

VII

VIII

IX

X

XI

XII

28,9

30,0

28,8

29,1

27,0

25,6

22,8

16,3

24,4

81

78

74

82

81

82

73

73

68

78,3

23,3

242,5

216,7

305,9

541,4

374,3

61,2

69,6

22,2

160,4

69,0

158,0

161,7

119,9

140,9

89,4

134,9

68,8

158,7

102,3

Nhi t đ trung bình (0C)
15,3

19,9

24,0

25,0

m trung bình (%)
82

L
3,8

86

80

ng m a (mm)
17,7

46,1

S gi n ng (h)
12,2

38,9

75,4


9

Hình 1-1: B n đ t ng th l u v c sông Nhu


10

c đi m kinh t , xã h i

1.1.2.

Khu v c nghiên c u có di n tích ph n l n TP Hà N i, trung tâm chính tr ,
hành chính, kinh t , v n hóa, giáo d c, y t c a c n
đ u não c a Chính ph , các s quán n
đ u m i giao thông, d thông th

c nên t p trung các c quan

c ngoài và các t ch c qu c t ; có nhi u

ng v i bên ngoài.

Dân s và lao đ ng:
Theo t ng c c th ng kê Hà N i có di n tích là 3324,3km2 v i dân s
6936,9 nghìn ng
nghìn ng
ng

i,

i v i m t đ dân là 2087 ng

i, n gi i là 2951,3 nghìn ng
nông thôn là 3985,5 nghìn ng

i, t p trung

thành th là 2951,3 nghìn

i.

T nh Hà Nam hi n có 98 xã, 11 ph
có 11 ph

i/km2 trong đó nam gi i là 3455,5

ng và 7 th tr n. Trong đó, TP Ph lý

ng 10 xã; huy n Duy Tiên và Kim B ng có 16 xã 2 th tr n . Dân s s

b toàn t nh là 795,692 ng
n gi i là 404,132 ng
v i 673,038 ng

i, trong đó nam gi i là 391,560 ng

i (chi m 50,8%), ch y u t p trung

i (b ng 89,6%). S l

i (chi m 49,2%),
khu v c nông thôn

ng lao đ ng tham gia th

ng xuyên vào

n n kinh t dân chi m 92% ngu n lao đ ng toàn t nh. Hàng n m ngu n lao đ ng
b sung t 1 đ n 1,5 v n ng

i[9].


11

B ng 1-2 . Di n tích, dân s c a các huy n, ph n thu c l u v c sông Nhu
Khu v c

Huy n/TP

Di n tích

(ng

(km2)

TP. Hà N i

Dân s

M tđ
i)

(ng

i/km2)

B c T Liêm

3,35

320.414

7.377

Nam T Liêm

32,2736

232.894

7.234

Hà ông

47,9

198.700

4.149

Thanh Trì

63,17

198.706

3.145

Th

127,6

240.000

1.677

Thanh Oai

123,8

167.300

1.351

Phúc Xuyên

170,8

186.452

1.092

87,9

137.449

1,564.2

Huy n Duy Tiên

121,0

116.088

959.4

Huy n Kim B ng

175,7

118.252

673.0

ng Tín

Thành ph Ph
Lý
Hà Nam

.
1.2. Các nghiên c u tr

c đây v các h p ch t h u c l u v c sông Nhu

Hi n nay có r t ít nghiên c u v d l

ng các ch t h u c ô nhi m đ c h i

(PCBS HCBVTV, PPCPs, PAHs) trong môi tr
nhân có th do hàm l

ng c a các ch t này th

ng n

c sông Nhu . Nguyên

ng r t nh c (ng/L) đòi h i k

thu t phân tích ph c t p và thi t b phân tích hi n đ i có đ nh y cao nh GC/MS
hay LC/MS.


12

Tuy nhiên, m t s nghiên c u v các ch t h u c đ c h i trong tr m tích
sông Nhu đ

c công b trên các t p chí qu c t đã ph n nào cho th y m c đ ô

nhi m c a các ch t này trong môi tr

ng n

c sông Nhu .

Theo nghiên c u c a Nguy n Chu H i và các c ng s n m 1988 cho th y
phát hi n hàm l

ng c a các ch t DDTs (p-p’ DDE, p-p’ DDD và p-p’ DDT) và

PCBs (Arochlor-1254 và Arochlor 1260) trong tr m tích sông Nhu .trong đó hàm
l

ng p-p’ DDTs trong tr m tích sông Nhu dao đ ng trong kho ng 13-14ng/g.

Nghiên c u c ng ch ra r ng t l DDE so v i DDT t ng cao vào mùa m a ph n
ánh s ô nhi m các h p ch t DDTs trong môi tr

n

ng n

c sông có ngu n g c

c ch y tràn b m t t khu v c trong l u v c sông[13].
Theo nghiên c u c a Ph m Hùng Vi t và các c ng s đ

2010 v hàm l

c công b n m

ng các ch t PCBs và thu c tr sâu g c clo trong tr m tích t i khu

v c hà n i, cho th y t n d c a hoá ch t PCBs
12-14ng/g và HCBs

m c 22-153 ng/g, DDT

m c

m c 1,1-1,3 ng/g. nghiên c u ch ra r ng s t ng hàm l

các ch t DDT và PCBs d c theo h

ng

ng dòng ch y cho th y kh n ng tích t c a

các ch t h u c này trong tr m tích c a sông Nhu cho dù nó đã b c m s d ng t
r t lâu[14].
1.3. Tính u vi t c a ph n m m AIQS-DB và ng d ng trong xác đ nh các
h p ch t h u c

m t s sông trên th gi i và

Vi t Nam.

1.3.1. Tính u vi t c a ph n m m AIQS-DB
Hi n nay, trên th gi i có kho ng h n 70.000 lo i h p ch t hóa h c đang
đ

c s d ng, tuy nhiên v s l

ng và ch ng lo i c a các h p ch t hóa h c đ

s n xu t ra có t c đ gia t ng nhanh chóng. Trong môi tr

c

ng có nhi u d ng h p

ch t khác nhau: t nhiên, nhân t o, các h p ch t phát sinh không mong mu n và
các s n ph m ph c a chúng. Các nh h
có h i c a các ch t hóa h c đã đ
khoa h c.

ng trái ng

c nhau v c m t có l i và

c đ c p đ n trong nhi u báo cáo c a các nhà

có th đ a ra nh ng bi n pháp đ i phó phù h p v i nh ng tác đ ng

c a hóa ch t, tr

c h t c n ph i xác đ nh đ

c m c đ ô nhi m hóa ch t trong môi


13

tr

ng, trong th c ph m. Các hóa ch t h u c đ c h i đã và đang đ

và đo đ c t i nhi u n
Các ph

c trên th gi i[11].

ng pháp phân tích th

ng đ

c s d ng nhi u là ph

ký khí và s c ký l ng s d ng đ u dò kh i ph , các ph
đ nh y, đ ch n l c cao. M c dù v y, các ph
không th phân tích đ

c quan tr c
ng pháp s c

ng pháp này th

ng pháp phân tích thông th

ng có
ng s

c h t các h p ch t cùng m t lúc, Chính vì v y khi n cho

vi c xác đ nh các h p ch t là r t t n kém và m t r t nhi u th i gian. Do v y t i
Nh t B n ng

i ta đã t n khá nhi u chi phí và nhân l c nh m n m b t đ

tr ng ô nhi m c a các ch t hóa h c này. Trong khi đó,

c th c

Vi t Nam v n đ ô nhi m

hóa h c ngày càng tr nên nghiêm tr ng do h u qu c a phát tri n kinh t xã h i
v

t b c trong nh ng n m g n đây, v n đ ki m soát các ch t ô nhi m s càng khó

kh n n u ch s d ng các ph
s l

ng pháp phân tích truy n th ng. Chi phí cao đòi h i

ng l n ngu n nhân l c, m t l

ng nh các h p ch t hóa h c đ

c phân tích

c ng nh yêu c u các thi t b phân tích hi n đ i là nh ng h n ch c a ph
pháp phân tích truy n th ng và r t khó có th áp d ng t i m t n

ng

c đang phát

tri n nh Vi t Nam.
Các ch t bán bay h i SVOCs (Semi volatile compounds) là các h p ch t
h u c có nhi t đ sôi cao h n n

c và có th b c h i khi ti p xúc v i nhi t đ

trên nhi t đ phòng, Trong s các h p ch t SVOCs có nh ng ch t có tính ch t b n
v ng (POPs: Persistant Organic Pollutants) trong môi tr

ng có kh n ng tích t

sinh h c qua chu i th c n, l u tr trong th i gian dài, có kh n ng phát tán xa t
các ngu n phát th i và tác đ ng x u đ n s c kh e con ng

i và h sinh thái nh

PCBs, m t s thu c b o v th c v t clo h u c nh DDT, Aldrin, Dieldrin, Eldrin,
heptachlor...
phân tích các h p ch t SVOCs trong môi tr
nghi m th

ng áp d ng các ph

K (EPA) ho c các ph
qu c t đ

ng pháp tiêu chu n TCVN đ
ng n

c, các phòng thí

ng pháp tiêu chu n c t ch c môi tr

c công nh n b i Vi t Nam. M t s ph

trong phân tích môi tr

ng n

c m t:

ng Hoa

c d ch t các tiêu chu n

ng pháp th

ng đ

c áp d ng


14

TCVN 7876: 2008 – Xác đ nh hàm l
Ph

ng thu c tr sâu c Clo h u c –

ng pháp s c ký khí chi t l ng l ng
EPA 8081 B- Organanochlorine pesticides by Gas Chromatography
EPA 8141B –Organophophorus pesticides by gas chromatography
EPA 8270D –Semivolatile organic compounds by gas chromatography/

mass spectrometer GCMS.
Các ph

ng pháp này đã đ

h u c trong môi tr

nh : Ch phân tích đ

ng n

c. Tuy nhiên các ph

c m t s nhóm ch t; Ph

có giá thành phân tích cao, ph
đ

c áp d ng đ xác đ nh hàm l

m m AIQS-DB kh c ph c đ

ng pháp này còn nhi u h n ch
ng pháp s d ng ch t chu n nên

ng pháp x lý m u ph c t p, th

ng ngo i chu n nên đ chính xác th p. Ph
c m t s nh

ng m t s ch t

ng hay s d ng

ng pháp phân tích s d ng ph n

c đi m c a ph

ng pháp phân tích

này.
K t qu so sánh ph
đ

c th hi n trong b ng d

ng pháp AIQS-DB v i các ph
i đây:

ng pháp tiêu chu n