Định hướng XHCN trong phát triển kinh tế xã hội Việt nam

Thu hoạch KTPT- NMP
KHOA SAU ĐẠI HỌC TRƯỜNG ĐH KINH TẾ & QTKD TN
ĐỀ TÀI: Định hướng XHCN trong phát triển kinh tế xã
hội Việt nam
Người hướng dẫn khoa học: TS.Lê Quang Dực
Người thực hiện: Nguyễn Thị Minh Phương
Lớp: CHQLKT.K2
Thái Nguyên - 2010
Việc thừa nhận kinh tế thị trường không phải là sản phẩm riêng có của
chủ nghĩa tư bản đặt ra cho chúng ta nhiệm vụ nghiên cứu, vận dụng tốt kho
tàng tri thức về kinh tế thị trường và các quy luật của nó nhằm thực hiện mục
tiêu: "dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh".
Kinh tế thị trường là một kiểu tổ chức kinh tế – xã hội, trong đó quá trình
sản xuất, phân phối, trao đổi và tiêu dùng đều được thực hiện thông qua thị
trường. Vì thế kinh tế thị trường không chỉ là "công nghệ", là "phương tiện"
để phát triển kinh tế – xã hội, mà còn là những quan hệ kinh tế – xã hội, nó
không chỉ bao gồm các yếu tố của lực lượng sản xuất, mà còn cả một hệ thống
quan hệ sản xuất. Như vậy, chứng tỏ không có và không thể có một nền kinh
tế thị trường chung chung, thuần túy, trừu tượng tách rời khỏi hình thái kinh tế
– xã hội, tách rời khỏi chế độ chính trị – xã hội của một nước. Do đó, để phân
biệt các nền kinh tế thị trường khác nhau, trước hết phải nói đến mục đích
chính trị, mục tiêu kinh tế – xã hội mà nhà nước và nhân dân lựa chọn làm
định hướng, chi phối sự vận động phát triển của nền kinh tế đó.
Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa thực chất là kiểu tổ chức
nền kinh tế – xã hội vừa dựa trên những nguyên tắc và quy luật của kinh tế thị
trường, vừa dựa trên những nguyên tắc và bản chất của chủ nghĩa xã hội. Bởi
vậy, kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa có hai nhóm nhân tố cơ
bản tồn tại trong nhau, kết hợp với nhau và bổ sung cho nhau. Đó là, nhóm
nhân tố của kinh tế thị trường và nhóm nhân tố của xu hướng mới đang vận
động, đang phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Trong đó, nhóm thứ
nhất đóng vai trò "động lực" thúc đẩy sản xuất xã hội phát triển nhanh, hiệu

quả; nhóm thứ hai đóng vai trò "hướng dẫn", "chế định" sự vận động của nền
kinh tế theo những mục tiêu đã xác định, bổ sung những mặt tích cực, hạn chế
những mặt tiêu cực của thị trường, hoàn thiện mô hình chủ nghĩa xã hội.
Có thể nói rằng: kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta
vừa mang những đặc trưng chung của kinh tế thị trường, vừa mang tính đặc
thù, đó là định hướng xã hội chủ nghĩa. Tính định hướng xã hội chủ nghĩa của
nền kinh tế thị trường không phủ nhận các quy luật kinh tế thị trường, mà là
cơ sở để xác định sự khác nhau giữa kinh tế thị trường ở nước ta với các nước
khác.
Tính định hướng xã hội chủ nghĩa nền kinh tế thị trường ở nước ta thể
hiện trước hết ở việc xác định nội dung các mục tiêu chiến lược phát triển kinh
tế thị trường và đặc trưng xã hội của nền kinh tế thị trường.Như trên đã phân
tích, trong nhiều đặc tính có thể dùng làm tiêu thức để phân biệt nền kinh tế
Thu hoạch KTPT- NMP
thị trường này với nền kinh tế thị trường khác, phải nói đến mục đích chính
trị, mục tiêu kinh tế – xã hội mà nhà nước và nhân dân đã lựa chọn làm định
hướng chi phối sự vận động của nền kinh tế. Trong Cương lĩnh xây dựng đất
nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, Đảng ta đã xác định: "Xã hội
xã hội chủ nghĩa mà nhân dân ta xây dựng là một xã hội:
- Do nhân dân lao động làm chủ.
- Có một nền kinh tế phát triển cao dựa trên lực lượng sản xuất hiện đại
và chế độ công hữu về các tư liệu sản xuất chủ yếu.
- Có nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.
- Con người được giải phóng khỏi áp bức, bóc lột, bất công, làm theo
năng lực, hưởng theo lao động, có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc, có điều
kiện phát triển toàn diện cá nhân.
- Các dân tộc trong nước bình đẳng, đoàn kết và giúp đỡ nhau cùng tiến
bộ.
- Có quan hệ hữu nghị và hợp tác với nhân dân tất cả các nước trên thế
giới"

(1)
.
Cương lĩnh cũng xác định rõ mục tiêu tổng quát phải đạt tới khi kết thúc
thời kỳ quá độ là "xây dựng xong về cơ bản những cơ sở kinh tế của chủ nghĩa
xã hội, với kiến trúc thượng tầng về chính trị và tư tưởng, văn hóa phù hợp,
làm cho nước ta trở thành một nước xã hội chủ nghĩa phồn vinh"
(2)
.
Với những định hướng xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta nêu trên, thì
mục tiêu hàng đầu phát triển kinh tế thị trường ở nước ta được xác định là giải
phóng và phát triển lực lượng sản xuất, phát triển nền kinh tế, động viên mọi
nguồn lực trong nước và ngoài nước để xây dựng cơ sở vật chất – kỹ thuật của
chủ nghĩa xã hội tạo ra sự phát triển năng động, hiệu quả cao của nền kinh tế,
trên cơ sở đó, cải thiện từng bước đời sống của nhân dân, từng bước thực hiện
sự công bằng, bình đẳng và lành mạnh các quan hệ xã hội. Từ đó sẽ khắc phục
được tình trạng tự túc tự cấp của nền kinh tế, thúc đẩy phân công lao động xã
hội phát triển, mở rộng ngành nghề, tạo việc làm cho người lao động. Áp dụng
khoa học, công nghệ, kỹ thuật mới vào sản xuất nhằm tăng năng suất lao động
xã hội, tăng số lượng, chủng loại và chất lượng hàng hóa, dịch vụ. Thúc đẩy
tích tụ, tập trung sản xuất, mở rộng giao lưu kinh tế giữa các địa phương, các
vùng lãnh thổ, với các nước trên thế giới. Động viên mọi nguồn lực trong
nước và tranh thủ các nguồn lực bên ngoài. Phát huy tinh thần năng động,
sáng tạo của mỗi người lao động, mỗi đơn vị kinh tế, tạo ra sự phát triển năng
động, hiệu quả cao của nền kinh tế, tạo ra tốc độ tăng trưởng kinh tế cao và
Thu hoạch KTPT- NMP
bền vững. Đưa nước ta thoát khỏi tình trạng một nước nghèo và kém phát
triển, thực hiện được mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân
chủ, văn minh. Vì vậy, có thể nói, phát triển kinh tế thị trường ở nước ta là
"đòn xeo"để phát triển kinh tế nhanh và bền vững, là phương tiện để thực hiện
xã hội hóa xã hội chủ nghĩa nền sản xuất, tiến hành công nghiệp hóa, hiện đại

hóa nền kinh tế quốc dân, xây dựng cơ sở vật chất – kỹ thuật của chủ nghĩa xã
hội.
Sự thành công của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là
ở chỗ đem thành quả của tăng trưởng kinh tế cao đến với mọi người bằng cách
không ngừng nâng cao đời sống nhân dân, bảo đảm tốt các vấn đề xã hội và
công bằng, bình đẳng trong xã hội. Chủ trương của Đảng ta là tăng trưởng
kinh tế phải gắn liền với bảo đảm tiến bộ và công bằng xã hội ngay trong từng
bước phát triển. Thực hiện tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh coi sản xuất và
đời sống nhân dân như nước với thuyền, "nước đẩy thuyền lên", tăng trưởng
kinh tế đi đôi với tiến bộ và công bằng xã hội, động viên, khuyến khích làm
giàu hợp pháp gắn liền với xóa đói, giảm nghèo.
Ở nước ta, trong quá trình phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội
chủ nghĩa, Nhà nước chủ động giải quyết ngay từ đầu mối quan hệ giữa tăng
trưởng với bảo đảm an sinh và công bằng xã hội. Bởi vấn đề bảo đảm xã hội,
công bằng, bình đẳng trong xã hội không chỉ là "phương tiện" để phát triển mà
còn là mục tiêu của chế độ xã hội xã hội chủ nghĩa.
Bởi vậy, nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta có
ba điểm rất cơ bản là: lấy chế độ công hữu những tư liệu sản xuất chủ yếu làm
nền tảng và kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo nền kinh tế quốc dân; kết hợp
nhiều hình thức phân phối, trong đó phân phối chủ yếu theo kết quả lao động
và hiệu quả kinh tế, thực hiện tốt các chính sách xã hội; Nhà nước xã hội chủ
nghĩa là Nhà nước của dân, do dân, vì dân thực hiện chức năng quản lý nền
kinh tế thị trường dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam. Có thể luận
giải ba điểm trên như sau:
Thứ nhất, chế độ đa sở hữu và đa thành phần kinh tế. Cốt lõi của kinh tế
thị trường là sản xuất hàng hóa, trao đổi mua bán hàng hóa, dịch vụ trên thị
trường theo quy luật thị trường. Sản xuất và trao đổi chỉ xảy ra khi mọi chủ
thể tham gia vào nền kinh tế thị trường độc lập với nhau, và vì vậy muốn thỏa
mãn nhu cầu xã hội thì phải trao đổi sản phẩm gọi là hàng hóa. Các chủ thể,
bởi thế, phải ý thức rõ ràng về sở hữu vật đem trao đổi, cũng như lợi ích từ

việc trao đổi đó. Người lao động có thể là một người lao động cá thể hay một
người lao động tổng thể. Xét trên phạm vi cả xã hội thì chỉ thông qua trao đổi
Thu hoạch KTPT- NMP
lao động tư nhân mới biểu hiện thành lao động xã hội, mới chứng tỏ lao động
tư nhân đó được xã hội thừa nhận.
Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa dựa trên nhiều hình
thức sở hữu, như: sở hữu toàn dân mà nhà nước là đại diện chủ sở hữu, sở hữu
tập thể, sở hữu tư nhân và sở hữu hỗn hợp, song chế độ sở hữu công cộng
(công hữu, toàn dân) về tư liệu sản xuất chủ yếu đóng vai trò nền tảng của nền
kinh tế quốc dân. Từ các hình thức sở hữu cơ bản hình thành nhiều thành phần
kinh tế với các hình thức tổ chức sản xuất, kinh doanh đa dạng, đan xen, hỗn
hợp.
Việc thực hiện nhất quán, lâu dài chính sách phát triển nền kinh tế nhiều
thành phần dựa trên cơ sở giải phóng sức sản xuất, động viên tối đa nguồn lực
bên trong và bên ngoài để đẩy nhanh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, nâng cao
hiệu quả kinh tế – xã hội, cải thiện đời sống nhân dân.
Bên cạnh đó phải chủ động đổi mới, củng cố và phát triển kinh tế nhà
nước và kinh tế tập thể để chúng trở thành nền tảng của nền kinh tế, có khả
năng hướng dẫn các thành phần kinh tế khác phát triển theo đúng định hướng
xã hội chủ nghĩa. Kinh tế nhà nước phải được củng cố và phát triển ở các vị trí
then chốt của nền kinh tế, các lĩnh vực dịch vụ xã hội cần thiết cũng như an
ninh – quốc phòng, mà các thành phần kinh tế khác không có lợi thế hoặc đầu
tư không có hiệu quả. Xác lập, củng cố và nâng cao địa vị làm chủ của người
lao động trong nền sản xuất xã hội, thực hiện công bằng xã hội ngày càng tốt
hơn.
Thứ hai, kết hợp nhiều hình thức phân phối, trong đó phân phối theo kết
quả lao động và hiệu quả kinh tế là chính; thực hiện tốt các chính sách xã hội.
Muốn cho nền kinh tế thị trường không ngừng nâng cao đời sống nhân dân,
bảo đảm tốt các vấn đề xã hội và thực hiện công bằng xã hội, thì Nhà nước
phải chủ động thực hiện và điều tiết các quan hệ phân phối, cụ thể như:

- Kết hợp vấn đề lợi nhuận với vấn đề xã hội. Mục đích của sự kết hợp
này là vừa bảo đảm cho các chủ thể tham gia kinh tế thị trường có điều kiện
đua tranh phát huy tài năng và có lợi nhuận cao, vừa tạo được điều kiện chính
trị – xã hội bình thường cho sự phát triển kinh tế.
- Kết hợp chặt chẽ những nguyên tắc phân phối của chủ nghĩa xã hội và
nguyên tắc của kinh tế thị trường, như: phân phối theo lao động, theo vốn,
theo tài năng, phân phối qua quỹ phúc lợi xã hội… trong đó, phải làm sao để
quan hệ phân phối theo lao động đóng vai trò chủ đạo. Thừa nhận sự tồn tại
của các hình thức thuê mướn lao động, các quan hệ thị trường sức lao động,
Thu hoạch KTPT- NMP