TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NHÓM TRONG dạy học hóa học ở TRƯỜNG TRUNG học PHỔ THÔNG – PHẦN hóa hữu cơ 11 NÂNG CAO
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1018.04 KB, 122 trang )
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP
TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NHÓM
TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC Ở
TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ
THÔNG – PHẦN HÓA HỮU CƠ 11
NÂNG CAO
Chuyên ngành : Lý luận và phương pháp dạy học môn Hóa học
NGƯỜI HƯỚNG DẪN: PGS. TS. TRỊNH VĂN BIỀU
SINH VIÊN THỰC HIỆN: VƯƠNG LÊ ÁI THẢO
Thành phố Hồ Chí Minh – 2015
LỜI CẢM ƠN
Em xin gởi lời cảm ơn chân thành nhất đến Ban Giám hiệu trường Đại học
Sư phạm TP. Hồ Chí Minh, quý thầy cô giảng viên đã tận tình giảng dạy và giúp
chúng em khắc sâu kiến thức trong suốt 4 năm học.
Em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến thầy Trịnh Văn Biều đã dành nhiều thời
gian hướng dẫn, động viên và khuyến khích em vượt qua những khó khăn trong quá
trình học tập để hoàn thành tốt đề tài.
Xin cảm ơn thầy cô giáo và các em học sinh ở trường THPT Gia Định
TP.HCM đã nhiệt tình cộng tác, giúp đỡ tôi trong quá trình thực nghiệm sư phạm.
Cuối cùng, xin cảm ơn gia đình, bạn bè đã luôn là chỗ dựa tinh thần vững
chắc nhất cho tôi trong suốt thời gian thực hiện đề tài này.
Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 30, tháng 4, năm 2015
Tác giả
Comment [U1]: THPT Gia Định TP.HCM
Thành phố Hồ Chí Minh, ngày …. tháng …. năm 2015
Phê duyệt của giáo viên hướng dẫn
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT ................................................ 5
DANH MỤC CÁC BẢNG .......................................................................................... 6
DANH MỤC CÁC HÌNH ............................................................................................ 8
PHỤ LỤC ..................................................................................................................... 9
MỞ ĐẦU...................................................................................................................... 2
CHƯƠNG 1 ................................................................................................................. 5
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ................................................... 5
1.1.
Tổng quan về vấn đề nghiên cứu ......................................................................................... 5
1.1.1. Một số tài liệu và bài viết về hoạt động nhóm ............................................ 5
1.1.2.
học
1.2.
Một số luận văn, khóa luận viết về tổ chức hoạt động nhóm trong dạy
6
Đổi mới phương pháp dạy học (PPDH) .............................................................................. 7
1.2.1. Những nét đặc trưng của đổi mới PPDH [5, tr.114], [18]........................... 7
1.2.2.
1.3.
Một số xu hướng đổi mới phương pháp dạy học hiện nay [1, tr.15] ....... 8
Tổ chức hoạt động nhóm trong dạy học .............................................................................. 8
1.3.1. Khái niệm nhóm và hoạt động nhóm [1], [2] .............................................. 8
1.3.2.
Các giai đoạn phát triển của nhóm [9] ..................................................... 9
1.3.3. Những nét đặc thù của hoạt động nhóm [16, tr.14] .................................. 10
1.3.4. Các nguyên tắc hoạt động nhóm [19, tr.5] ................................................ 10
1.3.4. Ưu điểm và hạn chế của hoạt động nhóm trong dạy học .......................... 12
1.3.5.
Chuẩn bị tổ chức hoạt động nhóm trong dạy học [13, 15] .................... 14
1.3.6. Tiến trình dạy học theo nhóm ................................................................... 16
1.3.7. Một số lưu ý để tổ chức hoạt động nhóm đạt hiệu quả ............................. 18
1.4.
Một số cấu trúc hoạt động nhóm [8] ................................................................................. 21
1.4.1. Cấu trúc ghép hình (Jigsaw) ...................................................................... 21
1.4.2.
Cấu trúc Stad (Student Teams Achievement Division) ......................... 21
1.4.3. Cấu trúc TGT (Teams Games Tournaments) ............................................ 22
1.4.4. Cấu trúc Kagan .......................................................................................... 24
1.5.
Thực trạng tổ chức hoạt động nhóm trong dạy học Hóa học ở trường THPT ................... 25
1.5.1. Mục đích điều tra....................................................................................... 25
1.5.2. Đối tượng điều tra ..................................................................................... 25
1.5.3.
Kết quả điều tra ...................................................................................... 25
TÓM TẮT CHƯƠNG 1 ...................................................................................... 28
CHƯƠNG 2 ............................................................................................................... 30
TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NHÓM TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC Ở TRƯỜNG
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG – PHẦN HÓA HỮU CƠ 11 NÂNG CAO ................ 30
2.1.
Những nội dung cơ bản của chương trình Hóa học Hữu cơ lớp 11 THPT ................ 30
2.1.1. Hệ thống kiến thức Hóa hữu cơ 11 THPT ............................................ 30
2.1.2.
2.2.
Những lưu ý khi dạy học phần Hóa hữu cơ lớp 11 THPT .................... 31
Nguyên tắc thiết kế giáo án có tổ chức hoạt động nhóm trong dạy học ............................ 32
2.2.1. Đảm bảo tính chính xác - khoa học ........................................................... 32
2.2.2. Đảm bảo tính sư phạm .............................................................................. 32
2.2.3. Đảm bảo đặc trưng của bộ môn Hóa học .................................................. 33
2.2.4.
Đảm bảo mục tiêu của bài học............................................................... 33
2.2.5.
Số hoạt động hợp tác trong một tiết, một bài cần vừa phải ................... 34
2.2.6.
Lựa chọn nội dung phù hợp để thiết kế hoạt động hợp tác ................... 34
2.2.7.
Nhiệm vụ hợp tác có thể thực hiện trong thời gian cho phép................ 36
2.2.8.
động
Qui mô nhóm phải phù hợp với nhiệm vụ hợp tác và thời gian hoạt
36
2.2.9. Phải tạo điều kiện cho tất cả các HS hoạt động một cách tích cực, chủ
động, sáng tạo ...................................................................................................... 37
2.3.
Qui trình thiết kế giáo án dạy học theo nhóm.................................................................... 37
Dựa vào các nguyên tắc khi thiết kế dạy học theo nhóm chúng tôi đề ra quy trình thiết kế giáo án
như sau: ......................................................................................................................................... 37
2.3.1.
Xác định mục tiêu dạy học của bài giảng .............................................. 37
2.3.2.
Chia nội dung bài học thành từng phần ứng với các hoạt động ............ 39
2.3.3.
Chọn hoạt động có thể tiến hành dưới hình thức hợp tác ...................... 39
2.3.4.
Dự tính thời gian cho từng hoạt động .................................................... 40
2.3.5.
tập
Lựa chọn số lượng thành viên trong nhóm tương ứng với nhiệm vụ học
40
2.3.6.
Chọn lựa hình thức tổ chức hoạt động hợp tác ...................................... 41
2.3.7.
Thiết kế các hoạt động ứng với từng nội dung bài học ......................... 41
2.3.8.
Xây dựng tiêu chí đánh giá hoạt động của các nhóm ............................ 42
2.3.9.
Chuẩn bị đồ dùng dạy học ..................................................................... 43
2.3.10.
Dự đoán các tình huống phát sinh và biện pháp xử lí ........................ 43
2.3.11.
Xin ý kiến của giáo viên hướng dẫn, chỉnh sửa để hoàn thiện .......... 44
2.4. Đề xuất một số hình thức tổ chức hoạt động nhóm thích hợp với dạy học hoá học............... 44
2.4.1. Hình thức 1: Tổ chức hoạt động nhóm chuyên gia ................................... 44
2.4.2. Hình thức 2: Tổ chức hoạt động nhóm chia sẻ kết quả học tập ................ 46
2.4.3. Hình thức 3: Tổ chức hoạt động nhóm có sử dụng thí nghiệm................. 48
2.4.4. Hình thức 4: Tổ chức hoạt động nhóm báo cáo sản phẩm tại lớp ............ 50
2.5. Một số giáo án sử dụng hoạt động nhóm trong dạy học ......................................................... 54
2.5.2. Giáo án bài “LUYỆN TẬP ANKIN” ........................................................ 57
2.5.3. Giáo án bài “ÔN TẬP THI GIỮA HỌC KỲ II PHẦN HIĐROCACBON
NO VÀ KHÔNG NO” ........................................................................................ 60
2.5.4. Giáo án bài “NGUỒN HIĐROCACBON THIÊN NHIÊN” .................... 66
2.5.5. Giáo án bài “BÀI THỰC HÀNH SỐ 5: TÍNH CHẤT CỦA ETANOL,
GLIXEROL VÀ PHENOL” ............................................................................... 72
TÓM TẮT CHƯƠNG 2........................................................................................... 75
CHƯƠNG 3 .............................................................................................................. 77
THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM .................................................................................. 77
3.1. Mục đích thực nghiệm ............................................................................................................ 77
3.2. Đối tượng thực nghiệm........................................................................................................... 77
3.3. Nội dung thực nghiệm ............................................................................................................ 77
3.4. Tiến trình thực nghiệm ........................................................................................................... 78
3.5. Kết quả thực nghiệm .............................................................................................................. 80
3.6.
Bài học rút ra từ thực nghiệm ............................................................................................ 86
3.6.1. Kinh nghiệm về chia nhóm ....................................................................... 86
3.6.2.
Chuẩn bị tâm lí HS cho việc thành lập nhóm hợp tác ........................... 87
3.6.3. Tạo sự phụ thuộc tích cực giữa các thành viên ......................................... 87
3.6.4. Chọn nội dung để hoạt động nhóm ........................................................... 88
3.6.5.
Theo dõi các hoạt động nhóm để điều chỉnh kịp thời ........................... 89
3.6.6. Đảm bảo thời gian dự kiến ........................................................................ 89
TÓM TẮT CHƯƠNG 3............................................................................................. 90
1.
Kết luận ................................................................................................................................. 91
2.
Kiến nghị ............................................................................................................................... 92
TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................................................... 94
PHỤ LỤC ................................................................................................................... 96
DỤNG CỤ THÍ NGHIỆM .......................................................................................................... 101
HÓA CHẤT THÍ NGHIỆM ........................................................................................................ 101
DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT
CTCT
:
công thức cấu tạo
CTPT
:
công thức phân tử
dd
:
dung dịch
ĐC
:
đối chứng
ĐHSP
:
Đại học Sư phạm
đktc
:
điều kiện tiêu chuẩn
HS
:
học sinh
GV
:
giáo viên
NXB
:
Nhà xuất bản
SGK
:
sách giáo khoa
THPT
:
Trung học phổ thông
TN
:
thực nghiệm
tr.
:
trang
TV
:
thành viên
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1: Cơ chế tính điểm của cấu trúc Stad ...................................................... 22
Bảng 1.2: Cơ chế đánh giá của cấu trúc TGT ....................................................... 23
Bảng 1.3: Số lượng phiếu thăm dò thực trạng tổ chức hoạt động nhóm trong dạy
học Hóa học ở trường THPT .................................................................................. 25
Bảng 1.4: Mức độ yêu thích của việc tổ chức hoạt động nhóm trong dạy học Hóa
học ở trường THPT ............................................................................................... 26
Bảng 1.5: Mức độ hoạt động nhóm của HS trong những giờ học Hóa học ở trường
THPT .................................................................................................................... 26
Bảng 1.6: Những ưu điểm của hoạt động nhóm .................................................. 26
Bảng 1.7: Những yếu tố giúp hoạt động nhóm có hiệu quả .................................. 27
Bảng 2.1: Cơ chế đánh giá hoạt độn nhóm ............................................................ 47
Bảng 2.2: Phiếu điểm đánh giá hoạt động nhóm có sử dụng thí nghiệm............... 49
Bảng 2.3: Thang điểm đánh giá hoạt động nhóm bài báo cáo tại lớp .................... 51
Bảng 3.1: Các lớp thực nghiệm và đối chứng ...................................................... 78
Bảng 3.2: Kết quả bài kiểm tra 1............................................................................ 82
Bảng 3.3: Phân phối tần số, tần suất, tần suất tích lũy điểm bài kiểm tra 1........... 82
Bảng 3.4: Tổng hợp kết quả học tập ...................................................................... 83
Bảng 3.5: Các tham số đặc trưng kết quả bài kiểm tra 1 ...................................... 84
Bảng 3.6: Kết quả bài kiểm tra 2............................................................................ 85
Bảng 3.7: Phân phối tần số, tần suất, tần suất tích lũy điểm bài kiểm tra 2........... 85
Bảng 3.8: Tổng hợp kết quả học tập ...................................................................... 86
Bảng 3.9: Các tham số đặc trưng kết quả bài kiểm tra 2 ...................................... 87
DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình 3.1: Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra 1 .................................................... 83
Hình 3.2: Biểu đồ so sánh kết quả học tập bài kiểm tra 1 ..................................... 84
Hình 3.3: Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra 2 .................................................... 86
Hình 3.4: Biểu đồ so sánh kết quả học tập bài kiểm tra 2 ..................................... 87
PHỤ LỤC
Phụ lục 1: Đề kiểm tra 15 phút ANKEN (tiết 2) .................................................... 1
Phụ lục 2: Đề kiểm tra 5 phút LUYỆN TẬP: ANKIN lần 1 và 2 .......................... 3
Phụ lục 3: Đề kiểm tra 30 phút BÀI ÔN TẬP THI GIỮA KỲ ............................. 5
Phụ lục 4: Bảng tường trình bài thực hành số 5 ...................................................... 6
Phụ lục 5: Phiếu thăm dò ý kiến học sinh ........................................................... 11
1
2
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
“Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại;
phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của
người học”. Đó là một trong những nhiệm vụ được nêu ra trong Nghị quyết Trung
Ương 8 khóa XI về “ đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục” .Làm thế nào để đổi
mới phương pháp dạy học các môn học nói chung và môn Hóa nói riêng để thực
sự góp phần vào việc đổi mới và nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông, là một
câu hỏi không hề dễ.
Ngày nay, trong thời đại nền kinh tế hội nhập và sự phát triển như vũ bão của
khoa học công nghệ đòi hỏi con người phải biết hợp tác, giao lưu, học tập và trao
đổi kinh nghiệm cho nhau để cùng phát triển.Giáo dục có nhiệm vụ đào tạo một
thế hệ trẻ năng động, sáng tạo, có đủ năng lực đối mặt với những cơ hội, thách
thức trong thời kỳ hội nhập, đào tạo con người có đủ khả năng sống và làm việc
theo yêu cầu của thời đại mới. Vì vậy ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường
học sinh cần được trang bị một số kỹ năng sống quan trọng. Đó là kỹ năng hợp tác
và làm việc theo nhóm, kỹ năng sử dụng các phần mềm tin học, kỹ năng phát hiện
và giải quyết vấn đề, kỹ năng trình bày và thuyết phục,… đồng thời hình thành và
phát triển cho học sinh các năng lực xã hội như năng lực lãnh đạo, xây dựng lòng
tin, xử lý xung đột, cổ vũ, động viên,…
Dạy học bằng hoạt động nhóm là một phương pháp dạy học tích cực, phát
huy tính năng động, sáng tạo, năng lực giao tiếp và hợp tác của học sinh. Khi làm
việc theo nhóm, học sinh và giáo viên đều gặp những khó khăn nhất định. Tuy
nhiên, nếu giáo viên biết cách chia nhóm, tổ chức và điều khiển hoạt động thì sẽ
phát huy được các mặt mạnh, khắc phục mặt yếu của hoạt động nhóm, từ đó nâng
cao hiệu quả dạy học.
Dạy học theo nhóm đã được nghiên cứu và áp dụng có hiệu quả ở những
nước phát triển. Phương pháp này ở Việt Nam đang được ngành giáo dục quan tâm
Comment [U1]: ustify, sửa toàn bộ K
3
vì tác dụng đặt biệt của nó trong việc hình thành nhân cách con người mới năng
động, sáng tạo, có khả năng giao tiếp, năng lực thích ứng và năng lực hợp tác.
Với những lý do trên, chungs tôi chọn “ Tổ chức hoạt động nhóm trong dạy học
Comment [U2]: chúng tôi
hóa học ở trường THPT – phần Hóa hữu cơ 11 nâng cao” là đề tài cho khóa
Comment [U3]: phần Hóa hữu cơ 1
nâng cao
luận tốt nghiệp của mình.
2. Mục đích nghiên cứu
Tổ chức các hoạt động nhóm trong bài lên lớp thành những nhiệm vụ học tập
cụ thể, thích hợp với lứa tuổi, trình độ và vốn kinh nghiệm của học sinh nhằm hình
thành và phát triển các kỹ năng hoạt động và các năng lực xã hội. Thông qua hoạt
động nhóm, học sinh trở thành chủ thể phát hiện kiến thức mới, góp phần nâng cao
chất lượng dạy học nói chung và dạy học hóa học nói riêng ở trường THPT.
3. Khách thể, đối tượng
3.1. Khách thể nghiên cứu
Quá trình dạy học ở trường THPT.
3.2. Đối tượng nghiên cứu
Việc tổ chức hoạt động nhóm trong dạy học hóa học ở trường THPT – Phần Hóa
hữu cơ 11 nâng cao.
4. Phạm vi nghiên cứu
Comment [U4]: ViViệc tổ chức hoạt
động nhóm trong dạy học hóa học ở
trường THPT – Phần Hóa hữu cơ 11
nâng cao
Trong luận văn tập trung nghiên cứu 3 hình thức tổ chức hoạt động nhóm trong
dạy và học hóa học ở trường THPT và vận dụng để thiết kế một số bài lên lớp
thuộc chương trình Hóa hữu cơ 11 nâng cao.
5. Nhiệm vụ đề tài
- Nghiên cứu cơ sở lý luận về:
+ Đổi mới phương pháp dạy học.
+ Tổ chức hoạt động nhóm trong dạy học.
+ Tổ chức hoạt động nhóm trong dạy học hóa học ở trường THPT.
Comment [U5]: Còn thiếu nhiều nv
4
+ Nghiên cứu chương trình và SGK lớp 10, 11, 12.
- Tìm hiểu thực trạng tổ chức hoạt động nhóm trong dạy học ở trường THPT.
- Nghiên cứu những nội dung cơ bản của chương trình Hóa học hữu cơ lớp 11
THPT.
- Đưa ra nguyên tắc thiết kế giáo án có tổ chức hoạt động nhóm trong dạy học.
- Đưa ra quy trình thiết kế giáo án.
- Đề xuất một số hình thức hoạt động nhóm thích hợp.
- Thiết kế một số giáo án sử dụng hoạt động nhóm trong dạy học.
- Thực nghiệm sư phạm để xác định tính hiệu quả và tính khả thi của các bài lên
lớp có tổ chức hoạt động nhóm.
6. Giả thuyết khoa học
Nếu giáo viên tổ chức tốt hoạt động nhóm trong dạy học thì sẽ rèn cho học
sinh các kỹ năng hoạt động, từ đó góp phần nâng cao hiệu quả dạy học.
5
CHƯƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
1.1. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu
1.1.1. Một số tài liệu và bài viết về hoạt động nhóm
Hoạt động nhóm là lĩnh vực đã được nghiên cứu từ lâu, có rất nhiều bài viết
về lĩnh vực này, trong số đó có thể kể đến:
“Vận dụng các cấu trúc dạy học hợp tác vào giảng dạy hóa học phổ thông”
của tác giả Đào Thị Hoàng Hoa (Tạp chí Khoa học ĐHSP TPHCM, số 39/2012)
“Một số vấn đề cơ sở lý luận về kỹ năng học theo nhóm của học sinh” của
tác giả Ngô Thị Thu Dung (Tạp chí giáo dục, số 4/2002).
“Một số vấn đề cơ sở lý luận học hợp tác nhóm” của tác giả Lê Văn Tạc (Tạp
chí giáo dục, số 9/2002).
Bài viết “Dạy học hợp tác – một xu hướng mới của giáo dục thế kỷ XXI”, của
PGS.TS. Trịnh Văn Biều đăng trên tạp chí khoa học, số 25, năm 2011 – trường
Đại học Sư phạm Tp.HCM.
“Dạy học hợp tác theo nhóm trong dạy học hóa học ở trường trung học phổ
thông” của tác giả Đặng Thị Thanh Bình đăng trên Tạp chí Khoa học, số 25, năm
2011 – trườngĐại học Sư phạm Tp.HCM.
“Các phương pháp dạy học tích cực và hiệu quả” của PGS.TS Trịnh Văn
Biều là giáo trình giảng dạy môn Các phương pháp dạy học hiệu quả ở trường
ĐHSP Tp.HCM.
Nhận xét: Các bài viết trên giúp ta có cái nhìn tổng quát về dạy học hợp tác, đồng
thời cũng cung cấp thông tin, kinh nghiệm khi sử dụng hình thức hoạt động nhóm
trong dạy học, giúp cho những ai quan tâm đến hình thức tổ chức dạy học hợp tác
theo nhóm dễ định hướng và thành công khi áp dụng vào giảng dạy thực tế.
6
1.1.2. Một số luận văn, khóa luận viết về tổ chức hoạt động nhóm trong dạy
học
Ở nước ta, trong một số năm gần đậy, các luận văn, khóa luận viết về dạy học
hợp tác tương đối nhiều. Một số hình công trình nghiên cứu có liên quan đến dạy
học hợp tác bằng hình thức hoạt động nhóm mà tôi đã tham khảo:
Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục “Tổ chức hoạt động nhóm trong dạy và
học môn hóa học ở trường trung học phổ thông – phần Hóa 10 chương trình nâng
cao” của tác giả Hỉ A Mỗi – học viên khóa 17 (2009), trường ĐHSP TP.HCM [14]
Nhận xét: Luận văn có nhiều đầu tư, đề tài đã hoàn thành tốt nhiệm vụ và mục
tiêu đề ra, tác giả đã làm nổi bậc những ưu điểm của PP hoạt động nhóm trong
dạy học hóa học, chứng minh được hình thức dạy học theo nhóm là khả thi và
mang lại hiệu quả giáo dục cao, xây dựng được 5 hình thức dạy học theo nhóm
thích hợp với dạy học Hóa học ở trường THPT. Thiết kế 10 bài lên lớp có vận
dụng 5 hình thức dạy học vào trong giảng dạy. Đề tài góp phần thay đổi cách nhìn
trong việc đổi mới PPDH.
Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục “Sử dụng phương pháp dạy học hợp tác
theo nhóm nhỏ trong dạy học Hóa học lớp 11 – chương trình nâng cao ở THPT”
của tác giả Trần Thị Thanh Huyền – học viên khóa 18 (2010), trường ĐHSP
TP.HCM [10].
Nhận xét: Đề tài đã cung cấp thông tin về DHHT trên thế giới và có sự phân tích
nhận định riêng của tác giả. Thiết kế một số giáo án có vận dụng DHHT, đã khắc
phục được tình trạng “ăn theo” của các học sinh lười nhác trong hoạt động nhóm.
Đề tài cũng đưa ra một vài đề xuất phương án đánh giá. Tuy nhiên cách đánh giá
hoạt động của cá nhân và nhóm ở một số bài lên lớp còn chưa phù hợp thực tế.
Khóa luận tốt nghiệp “Thử nghiệm phương pháp hợp tác nhóm nhỏ và
phương pháp đóng vai trong dạy học môn hóa lớp 10 nâng cao nhằm phát huy tính
tích cực của HS” của sinh viên Nguyễn Thị Khánh Chi (2007), trường ĐHSP
TP.HCM [6].
Khóa luận tốt nghiệp “Hoạt động nhóm trong dạy học hóa học ở trường
THPT” của sinh viên Phan Thị Thùy Trang (2008), trường ĐHSP TP.HCM [17].
7
Nhận xét:các khóa luận trên bước đầu tìm hiều cơ sở lí luận về phương pháp dạy
học theo nhóm, đúc kết được một số kinh nghiệm khi tổ chức nhóm. Tuy nhiên
phần lí luận còn chưa đầy đủ, chi tiết; phần thực nghiệm còn chưa đánh giá được
tính hiệu quả về sự phát triển các kỹ năng hoạt động của HS; chưa làm nổi bậc
các biện pháp nâng cao hiệu quả hoạt động nhóm.
Tóm lại, các tài liệu nêu ra trên đều có giá trị cả về lý luận lẫn thực tiễn từ đó
rút ra được nhiều bài học bổ ích, những gợi ý quan trọng. Em đã tiếp thu có chọn
lọc, kế thừa và phát triển một số ý tưởng của các tác giả đi trước để làm nền tảng
cho khóa luận tốt nghiệp của mình.
1.2. Đổi mới phương pháp dạy học (PPDH)
1.2.1. Những nét đặc trưng của đổi mới PPDH [5, tr.114], [18]
Với mục tiêu đẩy nhanh công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước,
phát triển nền kinh tế thị trường có định hướng xã hội chủ nghĩa, mở cửa hội nhập
với các nước trong khu vực và trên thế giới, đòi hỏi giáo dục nước nhà phải đào
tạo nên những con người lao động có tính sáng tạo, thích ứng với sự phát triển
nhanh và đa dạng của xã hội.
Các PPDH truyền thống tuy đã khẳng định được những thành công nhất định,
nhưng vẫn t
còn nhiều hạn chế. Phổ biến vẫn là thuyết trình, thiên về truyền thụ kiến thức
một chiều, áp đặt, không đáp ứng được các yêu cầu đã nêu. Do đó chúng ta phải
đổi mới PPDH theo hướng dạy cách học, cách suy nghĩ, dạy phương pháp tư duy.
Cụ thể là:
-
Phát huy tính chủđộng, sáng tạo trong quá trình nhận thức, vận dụng.
-
Tạo điều kiện để học sinh tự phát hiện, tìm hiểu, đặt và giải quyết vấn đề.
-
Tăng cường trao đổi, thảo luận.
-
Tạo điều kiện hợp tác trong nhóm.
-
Tạo điều kiện cho học sinh tựđánh giá, đánh giá lẫn nhau.
-
Tận dụng tri thức thực tế của học sinh để xây dựng kiến thức mới.
8
Như vậy đổi mới PPDH nói chung và PPDH hóa học nói riêng là một yêu
cầu khách quan và là một nhu cầu tất yếu của xã hội học tập.
1.2.2. Một số xu hướng đổi mới phương pháp dạy học hiện nay [1, tr.15]
Trên thế giới và ở nước ta hiện nay đang có rất nhiều công trình nghiên cứu,
thử nghiệm về đổi mới PPDH theo các hướng khác nhau. Sau đây là một số xu
hướng cơ bản:
-
Phát huy tính tích cực, tự lực, chủ động, sáng tạo của người học. Chuyển
trọng tâm hoạt động từ GV sang HS. Chuyển lối học từ thông báo tái hiện sang
tìm tòi, khám phá. Tạo điều kiện cho HS học tập tích cực, chủđộng, sáng tạo.
-
Phục vụ ngày càng tốt hơn hoạt động tự học và phương châm học suốt đời.
Không chỉ dạy kiến thức mà còn dạy cách học, trang bị cho HS phương pháp học
tập, phương pháp tự học.
-
Tăng cường rèn luyện năng lực tư duy, khả năng vận dụng kiến thức vào cuộc
sống thực tế.
Chuyển từ lối học nặng về tiêu hoá kiến thức sang lối học coi trọng việc vận dụng
kiến thức.
-
Cá thể hoá việc dạy học. Việc dạy học thích ứng với năng lực và điều kiện
của từng người học ở mức độ từ thấp đến cao. Biện pháp: chia nhỏ lớp, dạy học
theo nhóm nhỏ,..
-
Tăng cường sử dụng thông tin trên mạng, sử dụng tối ưu các phương tiện dạy
học đặc biệt là tin học và công nghệ thông tin vào dạy học.
-
Từng bước đổi mới việc kiểm tra đánh giá, giảm việc kiểm tra trí nhớđơn
thuần, khuyến khích việc kiểm tra khả năng suy luận, vận dụng kiến thức; sử dụng
nhiều loại hình kiểm tra thích hợp với từng môn học.
-
Gắn dạy học với nghiên cứu khoa học ở mức độ ngày càng cao (theo sự phát
triển của HS, theo cấp học, bậc học).
1.3. Tổ chức hoạt động nhóm trong dạy học
1.3.1. Khái niệm nhóm và hoạt động nhóm [1], [2]
9
Nhóm là tập hợp những con người có hành vi tương tác lẫn nhau, để thực
hiện các mục tiêu (chung và riêng) và thoả mãn các nhu cầu cá nhân.
Hoạt động nhóm trong dạy học (hay còn gọi là dạy học hợp tác) là một hình
thức tổ chức dạy học mà trong đó HS không làm việc cá nhân riêng lẻ mà làm việc
tập thể dưới sự hướng dẫn của giáo việc. Trong hoạt động nhóm có nhiều mối
quan hệ giao tiếp: giữa các HS với nhau, giữa GV với từng HS.[15, tr.103]
Hoạt động nhóm cho phép các thành viên trong nhóm chia sẻ những băn
khoăn, kinh nghiệm của bản thân, cùng nhau xây dựng phương pháp nhận thức
mới.
Trong hoạt động nhóm, quá trình học tập trở thành quá trình học hỏi lẫn nhau
về kiến thức, kĩ năng và phương pháp học tập, kĩ năng giao tiếp và các kĩ năng xã
hội khác. [1, tr.42]
1.3.2. Các giai đoạn phát triển của nhóm [9]
Có 4 giai đoạn chính trong sự hình thành và phát triển của nhóm hợp tác:
hình thành, sóng gió, chuẩn hóa và thể hiện.
•
Hình thành: Các cá nhân rời rạc tham gia vào và hình thành nhóm làm việc.
Tâm lý thường thấy là háo hức, kỳ vọng, nghi ngờ, lo âu...
•
Sóng gió: Công việc bắt đầu được triển khai một cách chậm chạp, đầy trắc
trở. Các cá nhân bộc lộ tính cách, thói quen, sở thích và bắt đầu va chạm mạnh với
nhau. Mâu thuẫn nảy sinh và thậm chí dẫn tới xung đột, đe dọa sự đổ vỡ của
nhóm. Mức độ không hài lòng tăng dần, cảm giác bất mãn tăng lên.
•
Chuẩn hóa: Các mâu thuẫn và vấn đề đang tồn tại được dàn xếp và giải
quyết. Các quan hệ đi vào ổn định. Các tiêu chuẩn được hình thành và hoàn thiện.
Các cá nhân chấp nhận thực tại của nhau. Quan hệ bạn bè, đồng đội thực sự hình
thành trong giai đoạn này. Sự chân thành, tin tưởng trở nên rõ nét hơn.
•
Thể hiện: Đây là giai đoạn phát triển cao nhất của nhóm hợp tác. Cảm giác tin
tưởng, hòa nhập, gắn kết mạnh mẽ. Sự háo hức thể hiện rõ. Mức độ cam kết về
công việc cao. Cảm giác trưởng thành thực thụở tất cả các thành viên của nhóm.
Comment [U6]: Cần có dẫn nguồn:
Theo …..[.]
10
Trong giai đoạn sau đó, nếu việc duy trì tốt, nhóm tiếp tục thể hiện tốt, nếu
không, sẽ đi vào giai đoạn tan rã. Việc kết thúc hoạt động cũng đưa nhóm hợp tác
bước vào giai đoạn này.
1.3.3. Những nét đặc thù của hoạt động nhóm [16, tr.14]
Hoạt động nhóm có 4 nét đặc thù cơ bản.
- Hoạt động xây dựng nhóm: luôn đòi hỏi sự nỗ lực của từng cá nhân và cùng
chia sẻ trách nhiệm lãnh đạo nhóm, trao đổi trực diện nhau.
- Có sự phụ thuộc tích cực giữa các cá nhân: cá nhân phải nỗ lực hoàn thành
phần việc của mình. Thành công của cá nhân tạo nên thành công của cả nhóm.
- Có sự ràng buộc trách nhiệm cá nhân – trách nhiệm nhóm: các thành viên
cùng hỗ trợ nhau trong việc thực hiện nhiệm vụchung của nhóm và tựđánh giá kết
quả công việc của mình, của các thành viên khác.
- Có kĩ năng hợp tác trong hoạt động học tập: HS không chỉ lĩnh hội kiến thức
mà còn được học, thực hành và thể hiện mình, phát triển và củng cố các kĩ năng xã
hội như lắng nghe, đặt câu hỏi, trả lời, giảng bài cho nhau, giải quyết xung đột...
1.3.4. Các nguyên tắc hoạt động nhóm [19, tr.5]
Johnson D. W và Johnson R. T là đại diện của trường phái nguyên tắc, đã
tổng kết thành “5 nguyên tắc vàng” cho hoạt động nhóm và khẳng định: Bất kì một
hoạt động nhóm nào cũng phải đảm bảo 5 nguyên tắc này. Nếu thiếu một trong 5
nguyên tắc này thì hoạt động nhóm sẽ thất bại.
•
Nguyên tắc 1: Phụ thuộc tích cực
Nguyên tắc 1 cho rằng mỗi thành viên chỉ thành công khi những người bạn
trong nhóm cũng thành công. Môi trường có sự phụ thuộc tích cực, khuyến khích
người học chia sẻ kiến thức, thông tin và sự bổ trợ nhau ở mức cao nhất với mong
muốn cả mình và nhóm đều hoàn thành công việc. Người học phải được đặt trong
một tình huống học tập mà mỗi cá nhân đều tin rằng họ sẽ cùng thành công hoặc
gánh chịu thất bại với nhau.
Bốn điều kiện của nguyên tắc này là:
-
Mục đích học tập cùng nhau: mỗi thành viên đều hoàn thành phần công việc
được giao và kiểm tra để các thành viên khác cùng hoàn thành.
Comment [U7]: Cần có dẫn nguồn:
Theo …..[.]
11
-
Phần thưởng hoặc điểm chung.
-
Phân chia công việc.
-
Phân chia vai trò.
•
Nguyên tắc 2: Trách nhiệm cá nhân
Nguyên tắc thứ hai là yêu cầu trách nhiệm và phần việc cá nhân phải được
phân công rõ ràng và có sự kiểm tra đánh giá của các thành viên còn lại trong
nhóm. Nhóm phải được biết từng thành viên đang làm gì, gặp những khó khăn
thuận lợi gì. Nguyên tắc này đảm bảo không ai có thể làm hết mọi việc trong khi
những người khác ngồi chơi. Theo quan điểm của Johnson D.W và Johnson R.T,
mục đích của việc học nhóm là để rèn luyện cho mỗi cá nhân sau này trở thành
những thành viên riêng lẻ mạnh mẽ.
Những phương pháp cơ bản đểđảm bảo cho nguyên tắc này là: Học nhóm
nhưng kiểm tra cá nhân; Chọn một thành viên bất kì để trả lời; Mỗi thành viên tự
giải thích về phần việc của mình.
•
Nguyên tắc 3: Tương tác tích cực trực tiếp
Nguyên tắc này đòi hỏi các thành viên trong nhóm phải có tối đa các cơ hội
để giúp đỡ, động viên khuyến khích lẫn nhau trong quá trình làm việc. Việc các
thành viên trong nhóm trực tiếp làm việc cùng nhau không những thúc đẩy các
hoạt động học mà còn tạo dựng được tình đoàn kết gắn bó, tôn trọng và bình đẳng.
Để thực hiện nguyên tắc này, nhóm phải được sắp xếp để làm việc trực tiếp và
ngồi đối diện với nhau trong một nhóm nhỏ có số lượng thành viên không quá 4.
•
Nguyên tắc 4: Kĩ năng xã hội
Nguyên tắc này yêu cầu các thành viên phải được cung cấp các kiến thức về
kĩ năng xã hội cần thiết trước khi hoạt động nhóm. Theo Johnson D.W, Johnson
R.T kĩ năng xã hội không tự nhiên có mà phải được truyền thụ và dạy dỗ. Kĩ năng
lãnh đạo, đưa ra quyết định, xây dựng lòng tin, giao tiếp, xử lí xung đột, cổ vũ,
động viên, nhận xét, lắng nghe, trình bày, báo cáo… là những kiến thức xã hội mà
mỗi thành viên cần phải được đào tạo đểđảm bảo quá trình hoạt động nhóm có
hiệu quả.
12
•
Nguyên tắc 5:Đánh giá rút kinh nghiệm
Nguyên tắc cuối cùng yêu cầu các thành viên phải có cơ hội thảo luận và
nhận xét về quá trình làm việc của nhóm ở các nội dung sau:
-
Nhóm đã hoàn thành mục tiêu đề ra chưa?
-
Nhóm đã làm việc hiệu quả chưa?
-
Mối quan hệ giữa các thành viên đã tốt chưa?
-
Những việc gì các thành viên làm nên được lặp lại?
-
Những việc gì không nên? Tại sao?
Việc đánh giá này giúp các thành viên:
-
Tập trung vào việc xây dựng nhóm.
-
Học các kĩ năng xã hội.
-
Tạo cơ hội để mỗi thành viên có thể nhận xét và lắng nghe ý kiến của bạn.
1.3.4. Ưu điểm và hạn chế của hoạt động nhóm trong dạy học
1.3.5.1. Ưu điểm [2, tr.42]
•
Phát triển kĩ năng hợp tác
-
Hoạt động nhóm là hình thức dạy học có chiến lược giáo dục mạnh mẽ và
linh hoạt, có những nét đặc trưng cơ bản của dạy học hiện đại, làm cho HS thích
ứng với xã hội phát triển, đó là mỗi người sống và làm việc theo sự phân công, hợp
tác với tập thể cộng đồng.
-
Sau khi làm việc nhóm, tình đoàn kết, ý thức tập thể sẽ được tăng lên nhờ sự
thông hiểu nhau. Đồng thời các thành viên trong nhóm sẽ biết tuân thủ các qui
định, trước hết là của nhóm. Đấy là tiền đề để sau này học sinh là những công dân
tuân thủ pháp luật tốt.
•
Phát triển kĩ năng giao tiếp và các kĩ năng xã hội khác
-
HS có nhiều cơ hội thảo luận, tranh luận, phát biểu bình đẳng, thể hiện sự
hiểu biết của mình và học những kinh nghiệm từ bạn. Qua đó rèn luyện cho HS
cách trình bày, bảo vệ quan điểm của mình, cách thuyết phục và thương lượng
Comment [U8]: Cần có dẫn nguồn:
Theo …..[.]
13
trong việc giải quyết vấn đề và biết cách lắng nghe người khác cũng như phát triển
những kĩ năng như phê bình, phân tích, giải quyết vấn đề.
-
Qua hoạt động nhóm, bên cạnh sự hình thành và phát triển cho HS khả năng
làm việc hợp tác còn có các năng lực xã hội như năng lực lãnh đạo, đưa ra quyết
định, xây dựng lòng tin, xử lí xung đột, cổ vũ, động viên, … HS trở nên mềm dẻo
và linh hoạt hơn trong giao tiếp.
•
Tác động đến ý thức học tập của HS
-
Dạy học hợp tác tạo ra nhiều cơ hội cho HS được hoạt động giải quyết vấn đề
học tập, đưa HS vào thế chủđộng tìm tòi kiến thức.
-
Tác động tích cực đến động cơ, sự nhận thức và cả phương pháp học tập, có
ích cho việc tự học sau này.
-
Phát huy cao độ năng lực học tập cá nhân, ý thức được khả năng của mình,
nâng cao niềm tin vào việc học tập.
•
Tạo tâm lí thoải mái cho HS
Khi làm việc theo nhóm, HS cảm thấy thoải mái, không bị căng thẳng như
lúc làm việc một mình. Các em được sự hỗ trợ, hợp tác trong nhóm nên trở nên tự
tin hơn, vì thế việc học sẽ đạt kết quả cao hơn.
•
Phát triển tư duy sáng tạo, khả năng phân tích, tổng hợp và khả năng
giải quyết vấn đề
Trong các lớp học mang tính hợp tác, HS phải tham gia vào các hoạt động
đòi hỏi HS phải sáng tạo, linh hoạt và nhạy bén, học được tính kiên trì trong việc
theo đuổi mục đích, nâng cao được khả năng phê phán, tư duy logic, bổ sung kiến
thức nhờ học hỏi lẫn nhau.
•
Nâng cao khả năng ứng dụng khái niệm, nguyên lý, nguồn thông tin vào
việc giải quyết các tình huống khác nhau.
•
Lớp học sinh động hơn do có nhiều hình thức hoạt động đa dạng.
•
Ngoài những tác động về mặt nhận thức, một số tác giả cho rằng dạy học
hợp tác còn tác động cả về quan điểm xã hội như:
-
Cải thiện quan hệ xã hội giữa các cá nhân.
