Kinh tế các nước đông nam á đào duy huân

PTS. DAO DUY

HUAN

I
A

-

KINHTE

.. cAc NlfOc DONG NAM A
I

.

~

.NRA

xuAT BAN mAo m;c

-


)

~S. DAO DUY HU.AN

KINH

TE

cAc NUOC DONG NAM A
(Brunei, Philippines, Indonesia, Malaysia va H<;1p tac
kinh
cua Hi$p h¢i ASEAN)

te

NHA XUAT BAN GIAO Dt.JC


NHA XUAT BAN GIAO Dl)C

KINH TE cAc Nl.f dc DONG NAM A

Chiu trach nhif m xuift ban:
GiT
Bien sog,n : PTS. DAO DlN HUAN
Slla ban in : PTS. DAO DlN HUAN
Trinh bay hy thu.Q,t : THU THUY
Ve bia : NGUYEN HOANG TUAN
In chi ban : BAN XUAT J?AN DHKHTN
,...

'J
I·~

~ ~·
•

. ,~.

_,.,

.

Ma

so' TV : 7L 327 86.


KINH

TE cAc

NUOC DONG NAM

A

1

Hifp h(>i cac nztac D6ng Nam A (vie't tdt la ASEANJ d1tqc
thanh lPhilippine, Singapore, Thailand va sau nay them Brunei. M1.tc
tieu c1ia Hifp h(>i cac nltac Dong Nam A la th1tc ddy s1.t hqp tac
khu Vl,{C trong cac Linh VI.IC kinh trf, xd h9i va van h6a. Khi mai
thank l

t6' ch1tc hqp tac kinh te' xa hQi. Nhung th1,tc te' nhllng nam tntac
1980, ASEAN ch1ta hoan toan la t6' ch1tc hqp tac kinh te' vl cac
giao dich th1tang mq,i it, do chie'n l1tqc phat trie'n nen kinh te'
h1tang n9i ngan cdn ..
Khi ASEAN mai thanh lvt Dong Nam A de cQ,p de'n, hdu he't cac nha nghien c1tu thi ch1ta
bie't de'n hov1,tc. Vg,y ma tit nam 1980 de'n nay, khong c6 bao cao quan tr<;mg
nao ve quan hf qu6c te' c6 tinh chat toan cdu lq,i khong n6i de'n
Hif p h(>i cac mtac Dong Nam A. Sa di nh1t vqy vi ASEAN kh6ng
con la ditn dan khu v1.tc g6m salt n1tac thu(>c the giai th1t 3, ma
la m9t th1,tc te' vilng chdc. thu h1it s1.t ch1i y c1i.a cac n1tac tren the'
giai va c6 dnh h1tang kh6ng nho trcn ditn dan kinh te~ chinh tri
qu6c t{
Vift Nam la m(>t n1tac trong khu v1.tc, song nMlng nam
tntac 1990, ch1i.ng ta hie'u bie't ve cac n1tac Hifp hQi Dong Nam
A, song con ch1ta ddy d1i. Chinh s1.t hi6'u bie't ch1ta ddy d1i. da tac
d9ng kh6ng thuqn lqi cha quan hr khu v1,tc. nhat la quan hf kinh
tr!. Th1.tc tc' nhicu doanh nghirp Virt Nam khi l1.ta ch9n cac d6i
tac kinh doanh vai ccic t6' ch1?.c kinh te:' cac nllac ASEAN do
kh6ng hic'u bic't ddy d1i ve hQ nen dd gD6' tq,o dieu kifn cha virc phat tri6i cac mo'i quan hf kinh te', van
h6a. xa h(>i vai cac n1tac ASEAN va lien doanh c6 hi?u qud nhat


2

KINH TE cAc NUdc DONG NAM A

la nhanh ch6ng hOa nh

phdi nghien c1tu ky l1tang ve Zich sil, chink tr?. xa h{)i, van h6a va
kinh te' Clta Hi~p h(Ji ASEAN va tl'tng n1tac trong khu Vl_{C.
Quye'n sach kinh tf/ cac n1tac Hifp h(Ji EJ6ng Nam A ra dai
trong b6i cdnh d6, ngo hdu gi1lp nhtlng ng1tai dang nghien c1tu
cac n1tac D6ng Nam A, nhrft la kinh tif cac nitac ASEAN c6 d1tqc
t6'ng quan ban ddu ve ch£nh sach kinh te' vi m6 Clta cd Hi?p h(Ji
ASEAN ua c1ia tz'tng n1tac, nhzlng thanh c6ng ua chua thanh c6ng
tren con duang th1.tc hi?n chie'n Zzwc kinh te' trong t1'tng thai ky,
lay do fom ca SO de' di sdu nghien Cllll titng van de kinh te Cl,l
the'.
Quyen sach nay dltqc uie't ua hoan thank tren ca so t6'ng
hqp cac s6' li?u, cac bai uie't c1/.a m{)t loqt cac tac gid trong ua
ngoai nuac, trong d6 c6 s1,t tkam khiio cac s6 li~u cz'la Tong c1.tc
Th6ng kc, tham khdo s6 li?u c1ia sink uien kkoa D6ng Nam A
h9c, Dong thai tac gid da di sang cac nitac tren d~' nghien Cllll
khdo sat tk(tC te', Quyfo sach nay d1tqc bien soqn d1t(Ji hi,nh thttC
m{)t giao tr'tnh, chi tifft c1,t thi, c6 cac cau koi 6n t<'j,p nkat la c6
cac s6 li~ll mai nkat 12-1996 va s6 li?u d1.t brio de'n n<'im 2000 ,,.
de' cho sinh vien dQc, ngkien c1tu va thdo lutj,n. Vi nang l1,tc c6
hqn, do d6 quyi!'n sach nay kh6ng tranh khoi cac sai sot Mong
nk(j,n d1tqc SI_{ dong g6p chdn finh Clla cac d6ng nghi~p ua nMlng
ai dang nghien Cllll ue kinh Uf cac nlfac EJ6ng Nam A, Xin cdm
an PGS, PTS Nguytn Qu6c L{)c tntang Khoa EJ6ng Nam A h9c
Dqi h9c Ma-Ban c6ng, dGiao dz,tc da tqo dieu ki?n thutj,n lqi nkat de' sam hoan thanh va
ra mdt cac d{)c gid quye'n sach kinh te' cac nztac Singapore,
Malaysia, Indonesia, Philippine, Brunei va t1tcmg lai Clla Sl,t hqp
tac kinh te' trong khu u1,tc,
Thang 1-1997
P TS. Dao Duy Huan

3

KINH TE cAc NU6c DONG NAM A

CHlidNG 1

KINH

TE 'BRUNEI ElA-RU-XA-LAM(1)

11. T6NG QUAN

cAc YEU T6 Tl/ NHIEN vA xA HQI TAC DQNG

DEN Sl/ TANG TRUONG KINH TE BRUNEI.

1.1.1. Vai net u~ ye'u to' tf:( nhien tac d<)ng de'n kinh te:
Brunei n~m Ci tay bl'ic dao Calimantan, giap vdi Malaysia
va bien Dong vO'i di~n tich 5.765 km 2 vii dtfc;>'C rhia lam 2 phtin rieng
bi~t, phia dong la vung Tem-bu-rong, phia tay g6m 3 vung Brunei
Bua-ra, Tu-tay vii Belai. Thu do la Bandexeri Be-ga-oan. Brunei co
dien tich ritng vu d:'lt rung chiem 80% dien tich tt,r nhien, trong do
60% la ritng nguyen sinh. co ti~m nang di& phcit tri€n Kinh te lam
nghi$p. Brunei co khi h(lu nhiet dO'i, nhiet d9 trung binh tU 20°C
den 35°C, lu<;:mg mua hang nam 2.790m.m den 3810m.m. Mt.ta
nhi~u nha't vao thO'i ky gio mua tlr thang 1 t nam trtidc den
th:ing tu nam sau. De:> l°i'm trung binh 78-84%, thich hqp vc1i st!
phat. triifo n6ng nghi~p.

"' Ngu6n s6 li~u : Teing
NXB Thong ke 1996.

Cl!C

thong ke, tu'

li~u

kinh ti 7 nu'ac thanh uien,


4

KINH

TE cAc NU6C

DONG NAM

A

Ve tai nguyen la quoc gia co tn1 luqng dau mo va khi dot
ld'n 1,3 ty m:i khi va 2 ty t.htmg dau. Dieu nay cho phep Brunei
phrit tri~n nhanh va hi~n d~i hoa nganh khai thac che bien va.
xmit. kh:fo d:fo mo va khi, ngoai ra Brunei con co tiem nang ve
tlnly san, phat trie·n khai thac che bien lam siin. Tuy nhien so
vd'i cac quoc gia trong vung, Brunei ngheo tai nguyen, chi co dau
mo va khi dot., nhung t.rong t.tio'ng lai cling c:;m dau.

Dieu nay doi hoi Brunei phrii cc m9t chien luge phat trie-n
kinh te phu hqp vO-i mai sau.

1.1.2. Vai net v~ cac ye'u to' xa h(H tac d(>ng de'n kinh

te'
Brunei la quoc gia co it dan so, theo so li~u thong ke 1994
co 284,5 ngan nguO'i, trong do ngucri Ma lai chiem 65%, nguO'i
Hoa chiem 18%, nguO'i dan d!a phuang 10% con l;:ii la ngu<'>'i An
Di?, ngu<'>'i Chau Au ... M~t di? dan so nam 1994 ch:i co 49,3
ngu<'>'ilkm2. Ty l~ tang dan so 2,4% (1994). VO-i d:ln so nay
Brunei co it h!c luqng lao di?ng C"1 thli 1991 co 112 nghin lao
di?ng. Dieu nay bao hi~u mi?t st! t.hieu h~1t lt!c luqng l~o dqng cho
nen kinh t.e hi~n t.q.i va tuang lni. Tuy vqy hi~n nay ty l~ tha't.
nghi~p 4%.
Brunei la mi?t vuang quo'c hinh thanh sam, vao the ky 15
va 16 Brunei la mi?t trong nhii'ng t.rung tam Mi giao chinh i!J
Dong Nam A. TU' n:lm 1888, Brunei ntim dtrO-i st! brio hQ cl.ta Anh.
Trang the chien 2, Brunei b~ Nh&t chiem dong. Sau khi Nh&t bq.i
t.r~n, tlwc dan Anh quay tr& l~i thong tr!. do phong trao dau
t.ranh gianh d(>c l~p dan t.i?c Ci Brunei phrit. t.rie'n m:~mh. T~i· ky
h~p thli' 30 cua dq.i Hi?i d6ng lien hi~p quoc 8-12-1975 da thOng
qua ngh! quyet. 3424 ve quyen ti! quyet va d9c l~p cua Brunei.
Ngay 1-1-1984, Brunei t.uyen bo df:>c l~p 11!11' v~y Brunei la quoc
gia di;ic l~p tre tuoi nh:ft trong khu vt!c Dong Nam A. Ngay 21-91984 trc1 thanh than·h vien 159 cua lien hi~p quoc.


KINH

TE cAc

Nude DONG NAM A

5

Tom lai t.:ft ca cric yeu to tren anh hu&ng nft l6'ri-'Mn St.f
phat trien Kinh te Brunei.
113. Tting quan v~ slj tang tru'O'ng kinh te' va cac
thanh tlju d~t duQ'c.

Cho den horn nay, neu kinh te' Brunei trai qua 2 giai do~n
phat trien ccJ ban. Giai dol;ln truac 1984 nen kinh te ndm du6'i sv
biio hi? cua Anh quoc va tit 1984 den nay nen kinh te phat trien
dqc 14p. Trong qua trinh phat trien nen kinh te, Brunei chu
trucrng phat trien khai thac dau, khi d6t, coi do la nganh then
chot cua nen kinh te. D6ng thO'i d:l'y m~nh ho~t dqng ngo:':li
thucrng, dau tu tu bcin ra nu6'c ngoai, phat trie'n nong nghi~p,
chuye'n doi CO c:fu kinh te Va hi~n dl;li h6a Cd SO' h~ tdng ctJ'ng va
nang ca'p cac ho,1;lt dqng y te, van hoa giao d"1C,,, nen da thu dtimNam 1994, t6ng san ph:f m trong nu6'c ,(GDP) d~t 5,2 ty
USD binh quan dau nguO'i d1;lt 18,500 USD, dt! tru ngo~i t~ len
t6'i 30 ty USD (1996), Da thtfc hi~n dau tu ra nu6'c ngoai 20 ty
USD. So lai thu dlltri~n ctia Brunei.
Kim ng1:lch xurfr khti'u nam 1996 d1;lt 2,3 ty USD, nMp
kh:'i'u 1,6 ty USD. Brunei co 27km duO'ng s:lt, 2300km duO'ng quflc
lq. niim 1994 ca nu6'c co tren 135,6 nghin 6 to du lich va 14,0
nghin o to v~n tai, binh quan 2 nguc1i dan co 1 o to du ljch.
Toan dan Brunei dti

ma't tien. CU' nghin dan c6 tren 3 giuong b~nh va 0,54 thay
thuoc. Dau niim 1994 da co 151 truong Mifo giao, 142 truong ca'p
I, 27 truong ph6 thong Trung h<;>c, 3 truong Cao d&ng va D1;li h<;>c,
4 truong Ky t.hu~t va mqt truong Sti ph1;im. niim 1986 thanh l~p
truong D~i H9c T6ng hngan m~y phat t.hanh thu hinh, binh quan 6 ngttoi mqt may.
Ngoai ra nguoi dan con duqc hu&ng m9t sfi phli'c lqi khac nhu


KINH

6

TE GAG NU6G DONG NAM A

hanh httC1ng den Melca (dat t.hanh d~o h6i) khong mn't t.ien, dttqc
t.~m ti'ng t.ien mua o to khOng ph:ii t.rri ldi, dttqc bu gia de m~t
hang thvc ph:im, dttqc cap h9c b6'ng theo h9c CJ nttck ngoai.
Ben c~mh thanh t.vu tren nen kinh t.e Brunei hi~n t.~i va
t.tfC1ng lai g$p mi?t. s6 kh6 khan : nen kinh t.e phat tri~n l~ t.hu9c
vao dau mo, khi dot, thieu lao .dd~mg t.r6ng t.r9t. chi chiem 15% tong di~n t.fch dat. nong nghi~p,
do do phai nMp kh:'i'u lttO'ng t.htfc. Cong ngh~p che bie'n phat
t.ri~n ch~m, CO' cau kinh t.e bie'n doi ch~m ch;;ip.

12. Cac gia.i dor,in phat trie'n kinh te' Brunei.
121. Giai do~n th.toe 1986 vai 4 ke' ho~ch 5 nam (19541986) thtfc hi~n m1,1c' t.ieu quan tr9ng la bien Brunei thanh trung
t.fim t.ai chinh, ngan hai1g, buon ban va cung c:l'p d!ch v1,1.
De t.htfc hi~n m1,1c t.ieu t.ren, t.rong giai do;;in nay, Brunei
t.~p trung phat tri~n nganh then chot dau llia va khi ga w nhien.

C~1 the nam 1929, Shell da phat ~i~n dttqc dau mo t.ren ha bien _
Seria. Ttt d6 viec klrni thac dau mo dttqc dau t.tt mc1 rqng, nen san
ltt~ng dau khai t.hac dttqc vao nam 1940 l:l 17000 thtmg/ngay va
den nam 1956 khai thac dttqc 114.900 thung/ngay.

De

phat trie'n nganh khai t.hac dau, Hang shell da tien
hanh ~hai thac tham do va da phat trie'n nhieu mo dau CJ ngoai'
khC1i, them 11,1c dia va vung Tay Nam vc5'i t.ru lttqng dau ldn. Den
nam 1986,Brunei san lttqng dau khai thac dttqc la 164 ngan
thung/ ngay.
Trong giai do:;in nay, Brunei tjp trung chu yeu 3 li:nh VlfC 19c
dau, khi ga, nong nghi~p va cong nghi~p di~n. De kha'c ph1,1c tinh
t.r~ng ph1,1 thu9c vao dfiu khi tU nam 1986, Brunei chuyen sang
chien lttqc da d~ng h6a nen kinh t.e thong qua vi~c
rdv1,1 tai chi'.nh.

ma


KINH TE cAc NUdc DONG NAM A

7

Truck nhung nam 20, nong, lam va ngu nghi~p la cae
nganh kinh te ehu yeu eua Brunei nlntng tit nhung nam 20 tr&
li:ii day, ho~t d<;>ng eua de ng~nh bi thu h~p ddn do sv banh

tru'c5'ng eua nganh khai t.hae va ehe bien dtlu khi.
phat tritfo
cua nganh ddu hoa va khi ga tv nhien da d§n tc5'i vi~c di dan vc5'i
toe dngily eang thieu lao d(?ng trong khu vvc nong nghi~p.

sv

~e phat trien nong lam, ngu' nghi~p, nam 1981, uy ban
giong cay trong da t.ien hanh nghien eU'u nhiim t.im ra giong lua
t.hich hqp vc5'i thO" nhung Brunei, de· cung c:J'p giong cay trong va
v~t nuoi cho nong dan. De dtfy m~nh phat trien nong nghi~p,
ehinh phu Brunei da lien doanh vc5'i t~p dorm Misubishi cua Nh~t
Ban trong vi~c nhan giong gia sue. Dong t.hO'i khuyen khich cac
dia phuO'ng phat trien phong trao lai t.i:io giong gia sue. Rieng
giong lqn bi nghiem ca·m lai t~o vi ly do t.on giao (D~o hih). De
co giong lqn tot ehinh phu phai nMp khlfu w· cac nuc5'e kh6ng
t.heo Di;to Mi.

Mi;te du ehinh · phu Brunei da co rat nhieu co gling trong no
Ive phrit tri€n nong nghi$p. Song siin xuf!t nong nghi~p van con
nho be, hang nam chi ti:io ra tren du6i 2% t6ng san ph6m trong
nu&c. Nong nghi$p m&i khai thric duqc 15% di$n tich Mt canh tac.
Brunei co truyen thong !au dai drinh ca s~ng va khai thric hai san,
nhm1g nam tru6c 1960, ngimh nay khri phat trien, hang nan da
drinh b~t du9·c mqt san luqng tuo·ng dOi Ja·n ve tom ca. Brunei da chu
tr9ng m& r(>ng di$n tich nuoi cri nu&c ng9t tren cric ao h6, d6ng thai
khuyen khich thanh 14p cric d(>i tau drinh cri bi€n cong sua·t nho
trang bi hhi_~n di:ii, tuy v4y nganh nay cuoi nhung nam 80 bi mai
m(>t diln cho muc song cao, dan Brunei. khong chiu lao d(mg trong

de nganh n~ng nh9c, nang sua't lao d(?ng thfip.
Hoi;tt. d<;mg thuang m~i trong theri ky nay, Brunei d~t
khoang t.h~ng du m~u dich khi ma xua't kh:fo d:iu mo va khi ga
t.u nhien ehiem ty tr9ng cao trong gia t.ri xuat kh§'u. Mac tMng


8

KINH TE cAc NUdc DONG NAM A

du nay lien tt,.tc t.ang len Va d<;tt. ky l\IC vao nam 1980 Vdi COil SO
xutlt. sieu la 8.623 tri~u dollar Brunei, nhung nam 80, Xuc)t kh:fo
giam ddn do hui nguyen han chti yeu : mt.hj truO'ng gi:im v:l hui la muc nhqp khih1 ngay cilng t.iing cuo.
Co sii h~ t~ng cung, Brunei co nganh hang khong tuong
do'i phat trie'n, nam 1974, Thanh lqp hang hang kh6ng quoc gia
do nha nucrc quan ly, t.rong th<'>'i ky nay Brunei, da chi 11~,8
t.ri~u dola Brunei cha vi~c phat. tri~n hang khong dan d1,1ng, nhat
la nang cap va m& rqng cac t.r~m dua don khrich t~i san bay
quoc te gun Bandaxorixe. Cuoi nam 1980, chinh phu Brunei cling
chi J.25 t.ri~u dola Brunei cha vi~c t.rai nhtfa duO'ng bang va xay
dtfng 6 tr~m dieu khi~n cac m:iy bay lo<;ii l6'n va may bay sieu
am.
H~ th6ng duong be} trong t.hO'i k:Y t.rucrc 1986 ci'mg du<;J'c
chu y' nlu'.lt la de con duO'ng t.U tlni do di t.cri c:ic hai cang, cac
mo vcri t.6ng chi~u d:li 1.605 km (1985) de hai dng ciia Brunei
ci:ing dli<;J'C quan t.am phat tri~n nhu cang Mudra ho~t dqng tli
1973. DC? Sau muc nU'dc t~i cling 1:1 8m va co du dai 64 m. Hang
hoa dU'<;J'C v~n chuy~n bling tau lcrn Va dtf<;J'C boc dO' t~i cling
Labuar r6i chuye'n sang Brunei. Cang BaluXeri Begaoan chu yeu

di:mg chuyen chO' khach t.O'i Tenburong va de c:ing Ian c4n cua
Malaysia. Tu cang nay, hang hoa dU'<;J'C d11a den Sinhgapor,
Malaixia, nhung nam 80 t.6ng so' hang hoa du<;J'c chuy~n ch& qua
c:ic cang nay t.ren 10 ngan t.a'n.

Buu chinh vi~n thong t.hO'i ky nay cling dl1<;1c phat tri~n
m<;inh so di~n t.ho~i t.ren dan so tiing nhanh, so may thu hinh, s6
xe con trong dan cling tang nhanh (do mU'c sang thO'i ky nay da
cao nha't t.rong khu vtfc Dong Nam A.)
Tom t~t giai do~n trU'crc 1986, n~n kinh te Brunei da co
. ph:it tri~n. nhat la nganh khai th:ic dau mo va khi ga long, vi le
do da keo theo ngo~i thU'ong th~ng dU' m~u dich. phat.' t.ri~n cang


KINH

TE cAc

Nude DONG NAM

A

9

biEfo, dtJO'ng quoc le?. Tuy nhien nen kinh t.e t.hO'i ky nay nong
nghi~p, lam nghi~p, ngu nghi~p kem phrit. t.rie·n, de nganh cong
nghi~p khric cling phrit. t.rie"n chqm, do do t.1~0 rn ca c:fo kinh t.e
khong hgp ly. Dieu do bukinh te sang t.hO'i ky sau khi d(;>c l~p.

1.2.2. Giai dot,in 1987 · 1996.
V<1i m~1c tieu df>i m<1i ca ca'u kinh t.e, hi~n d:;ii h6a ntm kinh
t.e·, biifo Brunei thanh t.rung tam t.ai chinh. Hai ke ho~ch 5 nam
1986 - 1990 Va 1991 - 1995 la Slf C~I the hoa Va thtfc hi~n mbtJO'c chien luge t6ng the 20 nam xay dtfng va phat. trien kinh t.e
Brunei.
Myc t.ieu d:;it. d11ac cl'ia ke ho:;ich thti' nam (1986 - 1990) la
giiim Slf ph~I t.hu(?c t.hu nh~p Ctia nen kinh t.e vao ddu va khi ga
t.u nhien, t.ien den t.tf cung ct.1p dugc t.htfc phfi'm, m~ t. khac t.rong
ke' ho:;ich tht.'t 5 nay cling dtJa ra va t.rien khai dlf an nang c:fp h~
thong c:1p t.hoat. ntJO'c, vien thong va xdy dlfng de cring m<1i.
De thlfc hi~n m1,1c tieu ke ho:;ich 5 nam 1986-1990 chinh
phu Brunei da dt! kien chi 3, 7 ty dollar cho vi~c pha t t.rien cac
nganh kinh t.e. Tuy nhien chi phi t.hlfc t.e t.rong ke hor;ich nay chi
d~t. 2.048,6 tri$u dola Brunei, so con l~i 1.651,4 tri~u dola
Brunei, phai chuyEfo sang ke hoach 5 nam Idn thu 6. Ket. qua cl'ia
vi$c thvc hi~n ke ho:;ich 1986-1990 l:l chi t.hlfc hi$n 58,2% cua
832 dlf an duqc thlfc hi~n hoan ttfr, 18,9% dl/ an hoirn t.hanh mot.
phdn, 11,0'k chuye'n sang khO'i cong t.rong giai do:;in t.O'i va 11,9%
bi hoan l:;ti hol:lc htiy ho.
M~c du v~y. t.rong ke ho:;ich 5 nam 1986-1990 v:in c6
nhung ngiinh, nhung linh vtfc vuc;it mlic ke· ho1:1ch chi ngan sach,
trong do khu vtfc d!ch vy xa hQi dii chi to·i 32% t6ng chi ngan sach
ciia ke ho~ch 5 nam so vo·i mlic dlf kien ban dau Iii 20%.

(11

"'l ....

KINH

10

TE cAc Nude

DONG NAM

A

Trong ke ho::ich nay, chinh phti Brunei tiep tyc dti'y 1rn1nh
thiim do them cric mo dau mcl"i d d(> suu du lam cho srin luqng duu
kiwi thac (i· cric nam d::it dtt1987-1989 d::it 150.000 thung/ngay.
1991 d::it 162.000 thung/ngay
1992 d::it 180.000 thi:mg/ngay
1994

d~t

179.000 thung/ngay.

Va trong vong 25 niim do nganh khai thric duu ciia Brunei d::it
W 150.000 - 160.000. thung/ngay. Chinh vi le do trong nhung niim
gan duy Brunei duy tri d1t<;J'c mt'tc kiwi tllric ddu khi 611 djnh v6i siin
ll1
Nam 1992 san luqng dfiu dat. 65,7

t.ri~u

t.himg va 347,5 ty

m3 khi

Nam 1993 san htqng dfiu
m3 khi.

d~t

63

tri~u

thtmg va 345,3 ty

Nam 1994 san luqng dau d~t. 65;3 t.ri~u t.hung ~a 359,5 ty
m3 khi.
86 ddu khai thac duqc chu yeu la xw1t khii'u duc1i d~ng thO
chi giu l.;ii 3% siin luqng dfiu khai thac duqc hang nam Msan
xuat 500-600 thung/ngay Cung cap cho cric nhu cfiu tieu dung
trong n Lick.

Trong thcri ky 1986-1996,Brunei cling My m~nh xua't khifu
khi ga h6a long cling dg xuat khau ra nuck ngoai, trong do NM.t
Brin la khach hang mua khi ga h6a long Ian nha't co 7 .100
m3 m6i nam. Ngoai ra Brunei da tien h:lnh ky ket v6'i cong ty
nude ngoai ve vi~c ban khi ga long dai h~n. Nam 1993 cong ty
Coldgas da ky duqc hdong cung dip ga khi long trong thoi gian 20 nam.

KINH TE cAc NU6c DONG NAM A

11

Cung t.rong giai do~n nay, Brunei va ky vai cong t.y di~n va
khi ga Tokyo cho phep hang nam Brunei xuit them 400.000 t:fn
LNG ngo:.li s6 5,5 trieu tan nhu dn ky tn16c day dong thcJ"i niim
1994, Brunei da ky hgp dong dau khi ga long cho Han Qu6c v:.l
da xua't sang 0,6-0,7 t.ri~u t.:ln niim. Ngoai ra Brunei con xuat
kh:fo dau ch1111g c:lt. sang t.hi t.ruo·ng Nh4t Ban, Han Qu6c,
Singapor, t.6'i muc 100-200 t.ri~u dola Brunei hang nam.
Tl! sv phat. tri~·n dau mo, khi d6t t.ren cho tM'y, nen kinh
t.e' Brunei thu nMp t.tr khi do't ciing khong kem gi thu nMp tl!
khai t.hac dau mo. Dieu nay dugc t.h~ hi~n qua de s6 li~u sau :
Bang so lieu ve gia trj tdng san pha'm quoc nQi cho
· nganh dau khi t~o ra.

Dem vi tinh : Tri¢u dola Brunei
1987

1992

1993

A. TOng san ph~m qu6c --(GDP)
(theo gia hi~n hanh).

5.800,9

6372,0

6474,7

- Linh vlfc dau khf

3.566,5

2797,9

2521,8

- Ngoai linh vlfc dau khf

2234.4

3574,1

3952,9

B TOng gia tri xua't kh£u

4005.6

3.3.863,2

3684.5

. Dau tho

1954,0

2036,0

1786,0

- Hdi d6t

1172,0

1562,0

1591,0

- Dau chllng ca't

177,0

121,0

122,0

Qua biing so'

li~u

tren rut ra cac

nh~n

xet. sau.

Nam 1987 l1nh VlfC dau khi do t~o ra 61,5% t6ng san
ph:f m trong nu6'c GDP, nam 1992 t~o ra 43,9% GDP va nam
1993 ~o ra 3,9%. V

12

KINH

TE cAc

NU6C DONG NAM

A

t.rong gi:i tri xuat. kh6.'u lfin 111qt cric nam tren la 82,5%, 96,3% va
95,0%.
Trong giai do::in 1986-1996, chinh phu Brunei ciing quan
tam den phat tri~n cong nghi~p. tiep t1,1c duy tri cac nha may
hi~n co, khuyen khfch phat tri~n nganh cong nghi~p mai nhll :
d~t, che bien go, va san xmft. cac san phn'm go, che' bie'n tht!c
phfim va s:in xua't. be tong due s:'in. t.:fr c:i c:ic nganh nay deu co
m~1c tieu 1:1 hudng ra xutrt. khtl'u.
Dg thl;(c hi~n ke ho:;ich phrit. t.rien c::ic nganh cong nghi~p
t.hring 8-1987, chinh phi'i Brunei quyet. dinh thanh lqp phong
c6ng nghi~p nham cung cap c:ic dich vu dn thiet. cho c:ic doanh
nghi~p t.huqc linh vl;(c cong nghi~p t.rong va ngoai nude. D~ dap

ung nhu du ph:it t.ri~n do t.h:ing 1-1989 Brunei thanh l~p'lbq
cong nghi~p va tai nguyen d~ di ra the' giai tim c:ic dOi tac nha
dilu t.11 vao linh vtfc khai t.h:ic, che bien cat va Oxftsilic.
D~ xuc tien ho~t. dqng thtlo'ng m;:ii, niim 1992 Brunei thanh
lqp hqi d6ng thtJO'ng mai cong nghi~p nham ho trq cho St! hqp
hie gilia t.u nhan va nha mtac va t.ao dieu ki~n t.huqn lqi cho cac
nha dau tu nude ngo:li. Ngoai ra chinh phii Brunei con cung cap

t.ai chinh l~p qiiy phnt. t.ri~n cong nghi~p.

Do tht,tc hi~n J~e ho:;ich tren, buo·c dilu d:l t:;io ru cau true
mai cho nganh cong nghi~p khong ph:ii l:l nganh dau khi. TU'
nam 1991-1995, t:;ii t.lnh Muara da xay dtfng them 7 doanh
nghi~p cong nghi~p t.huqc c:ic nganh cong nghi~p dich v1,1 v:l co'
khf. Ngoai ra cac dia ph11ang ciing xay dtfng them nha may thep
mini nha m:iy stta, nha m:iy kinh guang va nha m:iy be tong due
s:in. Tinh den 1989 da co 5 xi nghi~p d~t. cua H6ng Cong va
Malaysia ho:;it. d(mg.
De da d:;ing h6n nen kinh t.e', khu Vl;(C' n6ng nghi~p cung ht.it
dau ditoc t.iing c11ang dnu t.u nham gi:im mti'c nhqp kh<'lu luong
t.hl;(c, tiing c::ic lo:;ii rau quri va t.hit. co dinh duO'ng cao. Trong ke'


KINH

TE cAc NU6C

DONG NAM

A

13

ho:;ich 5 niim 1986-1990, ngan sach da danh 56,1 tri~u dola
Brunei M cung ca'p cu s& h~ Mng, v~t tu dfiu vao cac dich Vt,J tiep
thj, dieu phoi cho cong nghi~p. Ke ho:;ich 5 niim 1991-1995 cling
de ra chttung t.rinh h6 t.ru cho khu vtfc siin xu:'lt lua g~o, rau, gia
cam, gia sue. Chinh phti cling da hinh t.hanh mt.ren di~n tich d:l't. Oxt.raylia. M~c du co nhieu 116 h,tc de phat
trie·n nong nghi~p, song nen nong nghi~p Brunei van het. sti'c nh6
be, hang nam chi'. t.:;io ra t.ren dttai 2% t.Ong san phil"m t.rong nttO'c
(GDP), mi,ic tieu t.tf tuc 3% lttung t.htfc t.ieu ch:mg t.rong nuO'c van
chua thtfc hi~n duqc, t.h~m chi san luqng luo'ng t.htfc girim dfin.
Niim 1987 san xua't dttqc 1,1 nghin ta'n, niim 1992 con 700 t:fo,
niim 1993 san xua't. dttuc 800 ta'n va den 1994 chi con 500 tan
Nam 1987, san h.tQ"ng binh quan dau ngttai tti 47,3 kg/nam giam
· xuong con 19,6 kg (1994)
v~ ngu' ng·hit%p trong t.heri ky ke' ho:;ich nay, chinh phu
Brunei rat quan tam nhu mci' r<;>ng di~n t.ich nuoi ca nuac ng9t
tren cac ao ho, dong theri khuyen khich thanh l~p de d(?i tau
danh ca bien cong sudt. nho, nhflng trang bj hi~n d~i, ph:-5.'n da'u
den nam 2000 d~t 50 chiec, song nhung co giing phrit t.rie·n ngu
nghi~p da khong dem l:;ii ket qua nhu mong mu6n. San luqng
tom ca danh biit. lien ti,ic giam qua de niim. Nam 1994, san
lttqng tom ca d:;it 62tan, bling 41,6% niim 1987. Trong do tom
nuO-c ng?t 189 t.a'n, bi.Ing 78,1 % so vO'i nam 1987. San hrqng tom
c:i hi~n nay chi dap U'ng 30% nhu du tieu dtmg trong nlfac so vO'i
mU-c 70% ct.la nam 1987.

Rieng linh vl:f.c nong nghit';p, t.ro11g ke ho~ch 5 nam

196-1990 chinh phu Brunei da dua ra ke ho:;ich mci' r(?ng them 90
nghin ha rl.tng, tren c.li~n t.ich dat. t.rong doi t.r9t.. Ke ho:;ich 5 nam
1991-1995 cl"mg du chi ra 2 tri~u dola Brunei M baa t.611 nuoi
dlf6'ng rl.tng, cling nhu phat. trie·n c6ng nghi~p che bien g6 va may
t.re. D~ bao ton rl.tng, trong thO'i ky nay chinh phu nghiem ca'm


14

KINH

TE cAc

NU6C DONG NAM

A

xu:ft khc'.i°t1 go vi v~y san lttqng go khai th:ic tLt nude 182,2 nghin
m:s nam 1987 da giam ddn va niim 1994 chi con 123,4 nghin m:'.
scin lllqng m(>t so scin pham
Nang nghiep, lam nghiep va thuy scin

Thoe
Rau
Hoa qua
Trau
·Ba

1987

"

0,7
3,4
4, 1
1,1
3, 1
182.2
89,0
2072

"

nghln con
"

De

"

nghin m3

G6 tron
G6 van san
San
tau

8dn vi tinh
nghln ta·n

IV~ng

"

ca

ta·n

1,1

1992
0,7
2,4
1,2
5,0
1,6
3,9
117,2
61,0
1684

1993
0,8
4,5
0,9
3,4
1,4
4,7
119,2
63,0·

1727

1994
0,5
4,8
0,9
3,5
2, 1
41
123,9

-826

Ho~t

d(mg thu'o'ng m~i, t.rttdc 1986 Brunei da d:;it th~ng
du m4u djch khi ma xua't. khifo ddu mo va khf ga bf nhien chie'm
t.y t.n;mg cao t.rong gi:i tri xu:ft kluh1. C~1 th~ nam 1980 vdi con so
xu:lt sieu 8.622,3 t.ri~u dola Brunei, song 1987 de'n nay co
khuynh hudng girim XUOng C~I t}~~ nam 1987 t.fing kim ng:;ich xufit
kh:'i'u 4.005,G tri~u doln Brunei, nam 1992 gi:lm xu6ng con

3.684,5 t.ri~u dola Brunei. Va niim 1996 t.ting kim ngach · xuat
kh:l'u d:;it. 2,3 ty USD.

Ho:;it. d(mg nhqp kh:fo, t.rong t.hO'i ky nay lai tang !en nam
1987 t.tlng kim ng~ch nhqp kh:fo 1.350,2 tri~u dola Brunei, nam
1989 t6ng kim ng:;ich nh~p khii'u 1.916,8 tri~u doa Brunei, nam
1990 t6ng kim ng~ch nh~p khifo 2.012,6 tri~u dola Brunei va
nam 1991 tong kim ng:;ich nh~p khtfu 2.497,0 t.ri~u dola Brunei.

KINH

TE cAc NUCJC DONG NAM A
Bang

15

so li~u ho~t dQng xuat nh~p khiu nam 1987-1994
Dan uj tinh:

1987
a. T6ng gia tr! xuat khau xuat khau 4.005,6
dau va hdi d6t
- Dau thti
1.945
- Hdi d6t
1772
-Dau chung cat
177
b. Tong gia tri nhap kha'.ll
1350,2
Luong thl!C
237
Hoa chat
93
May m6c thi~·t bi phudng ti~n van tai
403

+ Ngu6n s6 li?u: to'ng
uicn NXB th6ng kc 1996.

Cl.tC

tri~u

1992
3.863,2

2036
1562
121
1916,8
242
102
598
th6ng ke, tit lifu

dola Bunei

1993
3 654.5

1994
3.383,2

1786
1597
122

20126
277
122
624

1550
106
2495,0
247
121
736

7 nuac thanh

Th! tn.tong xuat nh¢p khau dau th6 cua Brunei
Ddn vj tfnh : tri$u dollar Brunel

1987
691
353
207
468
47
129

1992
520
446
282
350

42
144

1993
527
397
291
360
106
82

1994
385
353
279
361
88

Nhat Ban
Han Ou6c
Sinoaoore
Thai Lan
8ai Loan
51
Philiooin
Thi tn.t<'tng nh~p kh:fo ctla Brunei la Sigapore, Nh~t Ban,
My, Anh, trong do Brunei nh~p t.lr sigapore chiem 1/3 t6ng kim
ngach nh~p kh:1'u. Trong t6ng kim ng<:ich nh4p kh:fo thi c6 tai
30% la may m6c t.hie't bi va phuong ti~n vqn t.rii
Ho~t

d9ng tai chinh va ngan hang Brunei khong thiet
14p ca quan ngan hang trung uang. Ph.111 Mn chU'c nang cua, ngan
hang trung uang do b(l tai chinh dam nh4n vi~c phat hanh ti~n


KJNH

16

TE cAc NU6c D6NG NAM A

t.~ d~t. dttai SI/ ki~m soat cua Uy ban tien t~. Tinh den 12-1994,
Brunei da co 7 ngan hang ho~t. d<;>ng, trong do 6 ngan hang la
chi nhanh cua cac ngan hang l6'n nlfdc ngoai rieng 6 ngan hang
nay da c6 4 CCI
ho~t dqng (J Brunei trong chinh sach tai chinh
t.ien t~, chinh pht'1 Brunei khong d~t. bat. ky dieu khoan nao trong
vi~c nghien CtJU vi~c· dtta von t\i nlfdC ngoai vao cling nhlf vi~C dtta
t.ien ra khoi Brunei nhttng ngttc1i khong song trfm di:it Brunei van
dttgc m& tai khoan va vay v6n. Brunei chtta thiet l~p th~ trttc1ng
chting khoan. Vi~c dieu chinh ty gia va lai sua't thuc1ng co moi
lien h~ gan gili vai dong dola Sigapore ve thu chi ngan sach nha
ntt6'c trung lfc:Jng Brunei luon luon b(>i thu ngan sach, nguon thu
tang len hang nam ty l~ phan t.ram t.hu t.lt thue giam xu6ng.
Dieu d6 dugc th~ hi~n qua bang sci li~u sau :

sa

DVT

Thu ngan sach
trono d6 thu W thue·
%

:Tri~u

1987
2.750,3

1991
2686,5

1992
2729,6

59,0

54,8

47,3

dola Brunei
1993
3415,8

33,5
Ngucin chi ngan sach nha m.ioc tang len, trong d6 chi
cho ho~t dqng kinh te chi cho c::ic ho:;it. dqng cong c(>ng, y te, giao
d9c tang len nhanh. Kho'i ltic;>'ng ti~n t.~ cung ting (Ml) tinh de'n
cuoi nam cho thi1y chinh sach tien t~ cua Brunei t6t. ve tien t~

cung ting gill vai t.ro trung tam, bi!Ji vi no la ch1 sci quan tr9ng
nhil't cua chinh sach 'tien t~. Dieu do .th~ hi~n qua so li~u.

DVT :

.- Tien trono IUlJ Wing

- Ti~n glli kh6ng ky han
cua tu nhan
Ty gia h6i doai d61a B/USD

1987
325,1
2.201,7

1991
424,5
1848,4

2,01

1,73

tri~u

l

dola Brunei

1992

459,7
2027.8

1993
479,3
2031,8

1,65

1,61


KJNH

TE cAc

NUbC DONG NAM

A

17

v~ chinh sach Iai sua't huy d(lng hqp ly dam bao lai thlfc
t.e'-nen da huy d(>ng dti<;>'C ti~n gdi CO ky h~n Va ti~n gO'i tiet ki~in
nlitJ sau.

DVT :

tri~u

dola Brunei

1987
1991
1992
1993
- Ti~n gai c6 ky h~n
1.267,4
1287,6
1935,4
1522,2
- Ti~n gai ti~·t ki~m
651,3
1136,0
903,3
999,3
Chi so gia tieu dung cua Brunei :fo dinh, hang nam chi
tang tU 2-3% dieu do cho phep dam bao c!ai song thlfc te cho
ng110'i. tieu dung.

Bang chi'. so gia tieu dung (1990=100)

DVT: %
1992
1994
1991
1993
102,9
109,9
Chi s6 hang h6a djch Vl,J n6i chung

104,6
107,3
103,3 106,01 107,3
102,5
- Luong th\lc
104, 1
116,3
- Quan ao
101, 1
13, 1
100,7
109,0
- Nha
100,9
106,0
- Van tai va butJ cli~n
103,4
108,7
113,8
101,4
107,9
Hang h6a khac
100,8
103,2
107,7
Qua cac so li~u tren, cho t.h:l°y linh vlfc tni chinh ngan
hang co btrck t.ien quan tn;mg, song nhieu ngtrcri van nghi ngcr
t.inh kha thi cl'1a ke ho~ch bien Brunei thanh trung tam tai
chinh ti~n t~. BO'i vi .thi tr11crng tai chinh trong n11c1c he nho, neu
vuon ra ntJoc ngoai thi khong du sU'c c~nh tranh vei cac trung

tam tai chinh ldn da co trong khu vi,rc nhtJ trung tam tai chinh
Sigapore, Tokyo, Hong Cong. Tuy nhien Brunei co the m~nh dt!
t.ru ngo~i t~ 30 ty USD (1996) chi rieng ti~n lai hang nam thu
duqc tU dlf trft ngoQ.i t~ tinh binh quan dau nguai d~t tai 8.875
. USD. Va nam 1992 dt! trft quoc te binh quan dau ngu<'>'i dQ.t
11.500 USD. Trong tucmg lai Brunei khai t.hcic t _, . h-'11f-t;ftl~

a

Tt;UCN6 CA~Af16~1~TI.N6

"fOO~til;~__)


·o

KINH

TE cAc Nude

DONG NAM

A

ngo:;ii t~ ctla minh de dau tu ra mtc1c ngoni, d&ng th<'>'i t:;io moi
lien ket vc1i t.ij.p doim t.ai chinh the gic1i va kl?U VlfC. Trong ke
ho:;ich (1986-1996). Vi~c xay dljng phat t.rien co sci" h:;i tang cung
bao gom san bay, hai cang va dttO'ng bq cling dtiefC chinh phtt
'Brunei quan t.am. Dau nhung nam 1990 san bay duthem v6'i m<;>t can cu dung cho may bay quan sl,{. Nam 1994,

hiing hang khong hoang gia Brunei da co duO'ng bay tci'i 18 dia
die'm la : Bahrain, Bali, Kata, Kinabula, Kuching, Kuakrlumpur,
Sigapore, Malaysia, Takacta, H6ngC6ng ...
Nam 1991 san bay quoc te Brunei d:l chuyen chci' hem
576.000 hanh khach v:l 11.640 t.an hang hoa. Den nam 2000 ~hi
so lttqng hang hoa chuyen cha ttac t.inh d~t 50.000 t.:fo ctla niim
v:l hanh khach t.ang Jen d~t. 1,5 t.ri~u ngttO'i. Trong ke ho:;ich 5
nam 1991-1995 co 16 di,{ an hang khong dchi phi 89,1 tri~u dola Brunei t.rong do dl,l an qunn t.r9ng nhtlt la
nang ci'lp trang thiet bi lien l~c va khrio sat vc1i chi phi 50 tri~u
dola Brunei, so von l~i dung de' nang ca·p san bay.
Trong ke ho:;ich 1986-1996, cric hai ciing cling duqc chinh
phu quan t.dm thong qua vi~c n:;io vet. tang d(> sau Sm dii xay
dljng du d:li 64m de t.au co t.n.mg t.iii lan vao duqc. Dong t.h<'>'i
Brunei c6 c:ing Ban da xe ri Begaoan chu yeu dimg chuyen chr.1
hanh khach tci'i Tanburong va cric ciing Ian cij.n ciia lien bang
Malaysia. Tl! ciing nay CllU Brunei, hang hoa duc;»c dua deu cac
nuac Sigapore Malaysia, Thai Lan ... nam 1990 t.6ng so hang hoa
duqc chuyen chO- qua cang ctla Brunei la 14.879 nghin ta'n. D~
ndng cao hem nua nang vlfc hoc xep hang hoa, chinh phu Brunei
da dau t.u them 89 tri~u dola Brunei vao vi~c mci' r(>ng cac cciu
cang, xay dlfng them c:ic tram cong t.en no", nh:l kho va mua sl'im
I
f.hiet bi.
Trong giai doan 1986-1996, Brunei cang t.im crich nang cap
de dttO'ng quoc 19, n~m 1990 duO'ng tll Muara tai Kala Belait. da
duqc nang ca'p tt't 2° lan len 4 Ian xe ch~y, ke ho~ch 5 nam Ian


KINH

TE cAc Nude

DONG NAM A

19

t.hU' 6 (1990-1996) chinh phti Brunei ddu t.u 490,2 tri~u dola
Brunei cho 31 d.,t an ph:it trien giao thong ducmg b(> lam tang
t.hem 121,5 Km quoc l(>.
Trang thO'i ky ke ho~ch (1990-1996) linh v.,tc buu chinh
vien thong cling ph:it trilin d:ing k27,8 nguO'i co di~n tho~i va m1,1c t.ieu Mn het. niim 1995 la 33
m:iy di~n tho::,ii I 100 nguO'i. Chinh phl'1 dang tang cuO'ng cac
duO'ng day quoc te t.li 200 dttO'ng day len 1000 duO'ng day (nam
1995). Tr~m v~ tinh St.andavd A dii dttqc xfiy di,tng t.~i Telisai M
t.hay the· cho tr~m v~ tinh Standav B dang d cuoi thO'i gian ho~t
d<)ng. Dlmg cap nguon Brunei Sigapore Brunei, Philippin,
Malaysia dttqc xay di,tng t.u d:fo ke ho~ch 5 n:'im 1986-1990 den
nay.
Kinh te' du Heh cling dttqc chinh phti dfi'y m~nh, bao gom,
thong kh:ich s~n, ton t~o li;ti cac di t.ich l!ch sii', hi$n d~i h6a
hang khong, ddn girin hoa c:ic thti t1,1c xua·t nh~p crinh, vi v~y so
luqng kh:ich du l!ch tang Ien 20% nam c~1 t.h~·
h~

- Nam 1992 so kh:ich den Brunei :500.000 ngu<'l'i
- Nam 1993 so kh:ich den Brunei 650.000 ngttai
- Nam 1994 s6 kh:ich den Brunei gdn 700.000 ngttO'i
Nam 1993 c6 1245 buong dttqc xep hi;tng ciia kh:ich s~n

Brunei. Cong su:1t ~li d1,1ng buong 64,66%, gia buong trung
binh/ngay 134,37 USD, thO'i gian luu t.ru binh quan cua kh:ich
2,5 ng:ly
Da so kh:ich du lich den BrunPi la Chau
duang.

A va chau

d~i


KINH TE GAG NUOG DONG NAM A

20

S6 ngl./Oi du !!ch m.IOc ngoai Mn Brunei
so tien
T6ng s6
Trang d6
thu dllQC
Nohin novai
Chau A
Chau Au Tri~u USO
Chau Mv
1989
5,7
11, 1
392,8
370,9
32

. 354,0
1990
376,6
10,8
35
50,5
1991
500,3
4,6
467,4
22,3
35
1993
600
Tom t~t : Kinh te Brunei k~ ttr khi dqc l~p den nay co t6c
dq phat tri~n nhanh, dang xu:ft hi~n tltng bt!m6'i, chti khong phai ph1,1 thu(k vao dau khi nhu t.r116'c day, chung
ta hy v<;mg nen kinh te se phat tri~n t6t d~p hon trong tuang lai,
nha't la bien Brunei thanh trung tam tai chinh cua khu Vl/C, co
nong nghi~p va cong nghi~p che bien phat tri~n, co nhi~u qu
khach khach den Brunei. Tuy nhien hi~n t.~i va ti.tang lai neri
kinh te' Brunei dang g~p nhi~u kho khan nhu thieu lao d(mg,
ngl10'i dan doi hoi tieu dung cao, san lt1Brunei se Vt1
cAu

HOI THAo LU~N

vA 6N T~P

- Nhung yeu to tt! nhien va xa hQi t.1c dqng den Slf tang
t.rtt<1ng va phat tri~n kinh ti{ Brunei

- Nhung di;ic
1987 den nay.

di~m

kinh te cua Brunei trucrc 19.86 va ttr

- Tlt<1ng lai cua SI/ hQ'p tac kinh te Brunei voi cac nl.fac
ASEAN.


KINH TE cAc NU6c DONG NAM A

21

CHlidNG2

KINH
,?

TE LIEN BANG MALAYSIA
....

,

,,..,

,.,,

...

,..,

2.1. TONG QUAN VE CAC YEU TO TAC DQNG DEN KINH
v A c..\c THANH Tlfu KINH
HQI DAT mJQc

rn

rn-x.A.

Theo th~ che quan chu l~p hien nhlf anh cat l<;>'i. Malaysia
la m<;>t quoc gia lien bang dl)t dlfc1i quy~n cai tr! cua m<;>t chinh
phu do dan bau va d~t dttc1i quy~n lanh d~o toi cao tren phtt<1Ilg
di~n tinh than va ton giao cua m<;>t ong vua ndm gift vai tro quilc
truong ma nguO'i ta quen g9i la Yang Dipertuan Agong (gc;>i la
ngu<'ti lanh di,rn tili cao), do 9 ong vua i1 ti~u bang d~ cit M dU'ng
dfiu quO'c gia trong mqt nhi~m ky 5 nam ma thOi.
Theo sit sach M l~i, hang ngan nam trlfc1c cong nguyen,
tren manh dat Malaysia da co dan cu sinh sO'ng. Sau d6 ngttoi
Trung Quoc, An Di;> d~t chan len vung dat nay g6p,phan hinh
thanh cac quoc gia d~u tien. TrttXam ltt<;>'c Malaysia va thong tr! dat nttc1c nay tren 100
nam. Vao nam 1641, Ha Lan thay chan B6 Dao Nha. Den nam
1888, Malaysia r<1i vao tay cai tr! cua Ann QuO'c. Ngay 31-8-

22

KINH

TE cAc

Nude DONG NAM

A

1957 Malaysia gianh dttqc dqc lap va nam 1963 thanh l~p lien
bang Malaysia theo thEi che quan chu l~p hien kiE\'u Anh Quoc.
Lien bang Malaysia g6m 13 ti~u bang, g6m c6 : Johar,
Kedah, Perak, selangor, sembilan, d~t dttO'i quyen dieu khi~n cua
chinh phu dia phttdng do dan cua cac tigu bang bau ra va duO'i sv
lanh d~o tinh than t6i cao cua mqt Sultan (g<;>i la tigu vudng hay
vua ti~u bang). Con 4 ti~u bang khac g6m: Penang, melaka,
sarawaka, sabah, cling duqc dl'[lt duO'i
dieu hanh cua mqt chinh
p_hu do dan bau ra, khOng co vua nhung d~t duO'i quy~n Hinh d~o
t.inh than va tan giao cua mi?t vi d~i di~n cho vua Malaysia Ci dia
phudng.
Malaysia c6 khi h~u nhi~t. d6'i gi6 mua. Nhi~t di? t.rung
binh hang ngay dao dqng trong khoang 21-32°C. Luqng mua
trung binh hang nam la 2540mm. Rl!ng nhi~t d6'i chiem 70%
di~n tich ca nude vO'i nhieu lo~i go quy. Bat dai phl nhieu, chu
yeu la dat do va Laterit, thich hqp vO'i cac lo~i cay tr6ng co gia
tri nhu cao su, c<;> dl!a. Malaysia con la m(?t qu6c gia c6 nhieu 10<;1i
khoang san nhu : Thiec, s:lt, boxit, vang, dau mo, mangan,

vonfram ...
Lien bang Malaysia c6 di~n tich 329,3 nghln Km2 va dan
so la 17 ,8 tri~u ngtteti, trong d6 ngueti Ma lai chie'm 54%, ngueti
Hoa. 34% va nguai An Eli? la 10% ..
Chiem m(?t vi t.ri dia dtt kha quan t.r<;>ng tren tr~c 19 giao
thong hang hai qu6c te n6i lien vO'i bi~n Nam Hai vO'i An Eli?
dticmg, va n6i lien vO'i cac nuO'c Tay Au va Dong A, lien bang
Malaysia da tra thanh mDong Nam A. Tuy nhien, hoan canh dia du nay chi la m9t. trong
nhU'ng yeu t6 gop phan vao cong cuqc phat tri~n kinh te cua lien
bang Malaysia.
K~ tlt khi gia~h dttqc dnam de phat trien kinh te cua minh. Thai gian dai Malaysia
duq~ thi trttO'ng the giai biet den do san xuat 75% dau c9, 62%
cao SU va 40% thiec cua t.he gi6'i. Nhung nam gan day Malaysia

sv