Hoàn thiện tiêu chí đánh giá nghiên cứu khoa học dựa trên các đặc điểm và logic của nghiên cứu khoa học

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
---------------------------------------------

HOÀNG THỊ VÂN

HOÀN THIỆN TIÊU CHÍ ĐÁNH GIÁ NGHIÊN CỨU
KHOA HỌC DỰA TRÊN ĐẶC ĐIỂM VÀ LOGIC
CỦA NGHIÊN CỨU KHOA HỌC

LUẬN VĂN THẠC SĨ
Chuyên ngành: Quản lý Khoa học và Công nghệ

Hà Nội - 2015


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
---------------------------------------------

HOÀNG THỊ VÂN

HOÀN THIỆN TIÊU CHÍ ĐÁNH GIÁ NGHIÊN CỨU
KHOA HỌC DỰA TRÊN ĐẶC ĐIỂM VÀ LOGIC
CỦA NGHIÊN CỨU KHOA HỌC

Luận văn thạc sĩ chuyên ngành Quản lý Khoa học và Công nghệ
Mã số: 60340412

Ngƣời hƣớng dẫn: TS. TS. Trịnh Ngọc Thạch

Hà Nội - 2015


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1
2. Lịch sử nghiên cứu......................................................................................... 2
3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................. 5
4. Phạm vi nghiên cứu ....................................................................................... 6
5. Mẫu khảo sát .................................................................................................. 7
6. Câu hỏi nghiên cứu ........................................................................................ 7
7. Giả thuyết nghiên cứu .................................................................................... 7
8. Phƣơng pháp nghiên cứu ............................................................................... 8
10. Kết cấu của Luận văn ................................................................................ 10
PHẦN NỘI DUNG .......................................................................................... 11
CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TIÊU CHÍ ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC .......................................................................... 11
1.1. Khái niệm khoa học và nghiên cứu khoa học ........................................... 11
1.1.1. Khoa học ................................................................................................ 11
1.1.2. Nghiên cứu khoa học ............................................................................. 15
1.2. Đặc điểm của nghiên cứu khoa học .......................................................... 15
1.3. Logic của nghiên cứu khoa học ................................................................ 20
1.4. Đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học ..................................................... 25
1.5. Tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học ....................................... 33
CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG TIÊU CHÍ ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ NGHIÊN
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC TẠI HỌC VIỆN TÀI CHÍNH ........................ 36
2.1. Khái quát về Học viện Tài chính .............................................................. 36
2.2. Khái quát về hoạt động nghiên cứu khoa học tại Học viện Tài chính ..... 40

2.2.1. Các nguồn lực đầu tư cho hoạt động nghiên cứu khoa học của Học viện
Tài chính .......................................................................................................... 40
2.2.2. Tình hình triển khai các đề tài nghiên cứu khoa học tại Học viện Tài
chính ................................................................................................................. 43
2.3. Thực trạng công tác đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học tại Học viện
Tài chính .......................................................................................................... 46
2.3.1. Thực trạng về tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học tại Học
viện Tài chính................................................................................................... 46
2.3.2. Quy trình đánh giá kết quả nghiên cứu ................................................. 52
2.3.3. Đội ngũ đánh giá ................................................................................... 56
CHƢƠNG 3. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN TIÊU CHÍ ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC (TRƢỜNG HỢP HỌC VIỆN TÀI CHÍNH) ... 63
3.1. Căn cứ để hoàn thiện tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu tại Học viện
Tài chính .......................................................................................................... 63
3.2. Hoàn thiện tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học dựa trên đặc
điểm và logic của nghiên cứu khoa học tại Học viện Tài chính...................... 70
3.3. Khảo nghiệm hệ thống tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học tại
Học viện Tài chính ........................................................................................... 77
KẾT LUẬN ...................................................................................................... 82
KHUYẾN NGHỊ.............................................................................................. 84
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................ 86
PHỤ LỤC......................................................................................................... 89


DANH MỤC BẢNG BIỂU
Tên Bảng

STT
1

Bảng 1.1. Một số loại phán đoán thông dụng

2

Bảng 2.1: Các tạp chí, tập san và ấn phẩm do Học viện Tài chính
xuất bản

3

Sơ đồ 2.2: Cơ cấu tổ chức Học Viện Tài chính

4

Bảng 2.3: Trình độ chuyên môn của nhân lực khoa học Học viện Tài
chính

5

Bảng 2.4: Nguồn lực tài chính cho hoạt động nghiên cứu khoa học
của Học viện Tài chính giai đoạn 2010-2014

6

Bảng 2.5: Số lƣợng đề tài nghiên cứu khoa học của cán bộ,
giảngviên, nghiên cứu viên Học viện Tài chính năm 2010-2014

7

Bảng 2.6: Số lƣợng đề tài nghiên cứu khoa học của sinh viên
Học viện Tài chính năm 2010-2014

8

Bảng 2.7: Thang điểm đánh giá đề tài nghiên cứu khoa học sinh viên

9

Sơ đồ 2.8: Quy trình đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học của
cán bộ, giảng viên, nghiên cứu viên tại Học viện Tài chính

10

Sơ đồ 2.9: Quy trình đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học
sinh viên tại Học viện Tài chính

11

Bảng 2.10: Trình độ chuyên môn của ngƣời tham gia đánh giá kết
quả nghiên cứu khoa học tại Học viện Tài chính

12

Bảng 2.11: Số lần các cán bộ, giảng viên, nghiên cứu viên tham gia


đánh giá kết quả nghiên cứu tại Học viện Tài chính
13

Bảng 2.12: Cấp đề tài cao nhất mà các cán bộ, giảng viên, nghiên
cứu viên đã tham gia đánh giá kết quả nghiên cứu

14

Bảng 3.1: Bộ tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu mới đề xuất


LỜI CẢM ƠN
Sau thời gian tìm hiểu nghiên cứu, cùng với những kiến thức đã đƣợc
trang bị trong thời gian học tập tại trƣờng, tôi đã hoàn thành Luận văn thạc sĩ
với đề tài: “Hoàn thiện tiêu chí đánh giá nghiên cứu khoa học dựa trên đặc
điểm và logic của nghiên cứu khoa học”. Để có đƣợc kết quả này, tôi xin gửi
lời cảm ơn sâu sắc tới tập thể các thầy giáo, cô giáo thuộc chuyên ngành Quản
lý Khoa học và Công nghệ, Khoa khoa học Quản lý trƣờng Đại học Khoa học
Xã hội và Nhân văn - Đại học Quốc gia Hà Nội đã nhiệt tình giúp đỡ tôi trong
suốt quá trình họp tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn.
Đặc biệt, tôi xin đƣợc bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc của mình tới TS.Trịnh
Ngọc Thạch, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu
niên và Nhi đồng của Quốc hội, thầy là ngƣời trực tiếp hƣớng dẫn, tận tình
chỉ bảo và cho tôi những định hƣớng, những góp ý rất quý báu trong quá trình
thực hiện nghiên cứu để hoàn thành luận văn này.
Luận văn cũng nhận đƣợc nhiều thông tin, ý kiến đánh giá, góp ý và sự
giúp đỡ từ các giảng viên, các chuyên gia, các đồng nghiệp, các học viên cao
học trong quá trình nghiên cứu. Bạn bè và tập thể lớp Cao học Quản lý
KH&CN K12, đã chia sẻ kinh nghiệm và động viên tác giả trong suốt quá
trình học tập và làm luận văn. Tôi xin đƣợc gửi lời cảm ơn sâu sắc trƣớc sự
giúp đỡ đó.
Tôi cũng xin bày tỏ sự biết ơn đối với Viện Kinh tế – Tài chính, Học
viện Tài chính đã hỗ trợ và tạo điều kiện về thời gian và tài chính cho tôi
trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn này.
Trong quá trình thực hiện đề tài nghiên cứu này, tôi đã có nhiều cố

gắng trong nghiên cứu. Tuy nhiên, tôi còn gặp nhiều khó khăn về sức khỏe,


thời gian, và trình độ nên kết quả nghiên cứu không thể tránh khỏi những
thiếu sót và hạn chế nhất định. Rất mong nhận đƣợc sự quan tâm, góp ý chân
thành của Quý thầy/cô giáo và các anh/chị học viên để giúp tôi hoàn thiện
Luận văn của mình.
Trân trọng cảm ơn!
Tác giả

Hoàng Thị Vân


PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Cùng với sự phát triển không ngừng của xã hội, nhu cầu nhận thức và
nhu cầu cải thiện đời sống đã thúc đẩy khoa học phát triển mạnh mẽ. Trong
hoạt động nghiên cứu khoa học, luôn tồn tại nhu cầu bàn thảo, tọa đàm, bình
xét, xem xét về một kết quả nghiên cứu. Đó chính là các khía cạnh của việc
đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học.
“Đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học là một công việc hết sức cần
thiết trong tổ chức nghiên cứu khoa học. Điều quan trọng trƣớc hết là cần phải
đánh giá đề hiểu đƣợc giá trị khoa học đích thực của kết quả nghiên cứu”
[4;tr.3]. Đối với mỗi tổ chức nghiên cứu, đơn vị giáo dục - đào tạo, hoạt động
đánh giá kết quả nghiên cứu góp phần nhận dạng đúng chất lƣợng của các
công trình khoa học, chọn lựa đƣợc đúng những nhà nghiên cứu xứng đáng
đƣợc vinh danh và từ đó, góp phần quan trọng phát triển hoạt động nghiên
cứu khoa học của tổ chức, đóng góp những kết quả nghiên cứu chất lƣợng có
ích cho xã hội.
Tuy nhiên, hoạt động đánh giá nghiên cứu khoa học ở nƣớc ta chƣa

thực sự phản ánh đúng chất lƣợng của các kết quả nghiên cứu. Hiện nay, việc
đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học vẫn còn mang nặng cảm tính, phụ
thuộc vào chủ quan của ngƣời đánh giá. Một trong những nguyên nhân chính
là do hệ thống tiêu chí đánh giá nghiên cứu khoa học chƣa phù hợp. Các tiêu
chí đánh giá nghiên cứu khoa học chƣa phản ánh đƣợc đầy đủ yêu cầu về tính
mới, tính logic và giá trị khoa học của một nghiên cứu khoa học hay nhiều
tiêu chí đánh giá còn rất chung chung, không rõ ràng dẫn đến hậu quả là xếp
loại chất lƣợng các kết quả nghiên cứu khoa học chƣa chuẩn xác.
Với ý nghĩa đó, đề tài “Hoàn thiện tiêu chí đánh giá nghiên cứu khoa
học dựa trên đặc điểm và logic của nghiên cứu khoa học” phân tích những bất
1


cập trong tiêu chí đánh giá nghiên cứu khoa học hiện nay và qua đó đề xuất
giải pháp hoàn thiện tiêu chí đánh giá nghiên cứu khoa học dựa trên đặc điểm
và logic của nghiên cứu khoa học.
2. Lịch sử nghiên cứu
Vấn đề đánh giá nghiên cứu khoa học và tiêu chí đánh giá nghiên cứu
khoa học là nội dung đƣợc các nhà nghiên cứu, hoạch định chính sách, các
nhà quản lý, tổ chức nghiên cứu khoa học, các nhà khoa học quan tâm nghiên
cứu. Đã có nhiều công trình nghiên cứu, bài viết về nội dung này đƣợc công
bố trên các tạp chí, ấn phẩm trong thời gian qua. Theo tìm hiểu của tác giả, có
thể kể đến một số tác phẩm nhƣ sau:
Trên thế giới, chúng ta có thể kể đến tác phẩm “Evaluation of Research
and development” (1983) tập hợp bài viết của rất nhiều tác giả về các phƣơng
pháp đánh giá nghiên cứu và triển khai ở các nƣớc thành viên Cộng đồng
châu Âu, Hoa Kỳ và Nhật Bản. trong đó, tiêu biểu là một số quan điểm của
các tác giả nhƣ:
- Tác giả P. Fasella, với bài viết “The evaluation of the European
Community‟s Research and Development Programmes” [24;tr.3-13] (Đánh

giá các chƣơng trình nghiên cứu và triển khai của Cộng đồng Châu Âu) đã
nêu ra một số nguyên tắc chung trong việc đánh giá R&D: Quá trình đánh giá
cần tiến hành trong mối liên hệ đến việc hình thành và triển khai các giai đoạn
của nghiên cứu; có thể có đánh giá trong và đánh giá ngoài. Đánh giá trong
thƣờng đƣợc thực hiện bởi các nhà quản lý dự án, tham gia trong quá trình
thực hiện đề tài. Còn đánh giá ngoài là đánh giá của các chuyên gia bên ngoài
không tham gia vào chƣơng trình nghiên cứu. Tuy nhiên theo ông, việc đánh
giá nên đƣợc tiến hành với các chuyên gia ngoài, những ngƣời không tham
gia vào thực hiện chƣơng trình đó. Tác giả nhấn mạnh cần có cơ chế phản hồi
thƣờng xuyên. Đồng thời, tác giả còn đƣa ra đề xuất hội đồng đánh giá cần
2


dừng lại ở mức tƣơng đối nhỏ (từ 6- 8 ngƣời). Thời gian dành cho việc đánh
giá tối đa là 6 tháng cho đánh giá bằng phƣơng pháp “chuyên gia” và 3 tháng
cho đánh giá bằng phƣơng pháp “hội đồng”.
- Tác giả A.M.T Rouban, trong bài viết “Evaluation of R&D
Programmes in France” [24;tr.14-21] (Đánh giá các chƣơng trình R&D của
Pháp) cho rằng mặc dù có thể đƣa ra hệ thống chỉ báo rõ ràng, tuy nhiên khi
tiến hành đánh giá và sử dụng công trình khoa học thì sẽ phụ thuộc vào rất
nhiều yếu tố nhƣ các nhà khoa học, các nhà quản lý, các cơ quan giám sát. Do
vậy, việc đƣa ra một hệ thống chỉ báo có thể áp dụng cho mọi đánh giá vẫn là
vấn đề đang đƣợc bàn cãi.
Các quan niệm của các tác giả kể trên mới chỉ dừng lại ở việc đề ra một
số nguyên tắc, phƣơng pháp chung cho việc đánh giá nghiên cứu và triển
khai.
Ở Việt Nam, bàn về đánh giá nghiên cứu khoa học và tiêu chí đánh giá
nghiên cứu khoa học có nhiều nhà khoa học có công trình nghiên cứu về đánh
giá nghiên cứu khoa học nhƣ tác giả Vũ Cao Đàm, Nguyễn Văn An, Hồ Tú
Bảo,…Trong đó, đặc biệt là tác giả Vũ Cao Đàm với tác phẩm “Đánh giá

nghiên cứu khoa học”, (2005) Nhà xuất bản Khoa học Kỹ thuật, Hà Nội. Tác
giả đã trình bày hệ thống phƣơng pháp luận về đánh giá nghiên cứu khoa học,
bao gồm đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học và đánh giá hiệu quả nghiên
cứu khoa học.
Bên cạnh đó còn có nhiều bài viết khác trên các tạp chí bàn về vấn đề
này:
- “Một số vấn đề trong đánh giá và nghiệm thu kết quả nghiên cứu khoa
học” đăng trên tạp chí Hoạt động khoa học, số 4/2005 của tác giả Nguyễn
Văn An. Qua việc làm rõ vai trò và thực trạng của hoạt động đánh giá và
nghiệm thu nghiên cứu khoa học Việt Nam hiện nay, tác giả đề xuất một số
3


giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả đổi mới cơ chế quản lý trong đánh giá,
nghiệm thu kết quả nghiên cứu khoa học.
- “Đánh giá định lƣợng kết quả nghiên cứu khoa học” tạp chí Hoạt
động khoa học, số 7/2010 của tác giả Hồ Tú Bảo đã giới thiệu khái niệm và
một số đặc điểm cơ bản cũng nhƣ hạn chế của các độ đo dùng để đánh giá
định lƣợng các ấn phẩm nghiên cứu khoa học bao gồm: chỉ số trích dẫn, hệ số
ảnh hƣởng (IF) và chỉ số H.
- “Đánh giá nghiên cứu khoa học?” đăng trên trang web
, ngày 13/04/2012, đã nêu những trƣờng hợp sử dụng
đánh giá nghiên cứu khoa học; các thang đánh giá nghiên cứu khoa học hiện
có; phân loại đánh giá nghiên cứu khoa học và đề nghị xây dựng một hệ thống
tiêu chí đánh giá khoa học phù hợp để đánh giá khách quan các công trình
khoa học.
Vấn đề này cũng đã đƣợc một số học viên chuyên ngành Quản lý Khoa
học và công nghệ quan tâm lựa chọn nghiên cứu:
- Nguyễn Xuân Quang (2008), “Xây dựng các tiêu chí đánh giá nghiên
cứu khoa học tại trƣờng Cao đẳng nghề Hải Dƣơng”, Luận văn thạc sĩ chuyên

ngành Quản lý Khoa học và Công nghệ, Trƣờng Đại học Khoa học Xã hội và
Nhân văn. Tác giả đã tìm hiểu về đánh giá nghiên cứu khoa học và xây dựng
tiêu chí đánh giá nghiên cứu khoa học áp dụng cho địa chỉ cụ thể là trƣờng
Cao đẳng nghề Hải Dƣơng.
- Lê Ngọc Sơn (2010), “Xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá kết quả
nghiên cứu khoa học của cán bộ trƣờng Đại học sƣ phạm Hà Nội”, Luận văn
thạc sĩ chuyên ngành Quản lý Khoa học và Công nghệ, Trƣờng Đại học Khoa
học Xã hội và Nhân văn. Tác giả đã đƣa ra bộ tiêu chí đánh giá chất lƣợng
nghiên cứu khoa học dựa theo 3 bƣớc:

4


+ Bƣớc 1: Tập trung xem xét tính mới dựa trên sự kiện khoa học, vấn
đề khoa học và luận điểm khoa học theo các chỉ tiêu chuẩn mực (40 điểm).
+ Bƣớc 2: Xem xét tính logic của 5 bộ phận: sự kiện khoa học, vấn đề
khoa học, luận điểm khoa học, luận cứ khoa học và phƣơng pháp nghiên cứu
(35 điểm).
+ Bƣớc 3: Xem xét tổng thể các tiêu chí còn lại nhƣ tiêu chí và mức độ
rõ ràng, tính logic và khoa học của việc luận giải về sự cần thiết nghiên cứu
đề tài; mức độ rõ ràng và khả thi của mục tiêu nghiên cứu; phƣơng pháp
nghiên cứu; tính khoa học, độc đáo, phù hợp của cách tiếp cận; kết cấu , hình
thức theo cấu trúc logic của kết quả nghiên cứu (35 điểm).
- Trần Thị Hồng (2013) “Xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá kết quả
nghiên cứu khoa học ngành khoa học xã hội tại trƣờng Đại học Khoa học, Đại
học Thái Nguyên”, Luận văn thạc sĩ chuyên ngành Quản lý Khoa học và
Công nghệ, Trƣờng Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn. Tác giả đã nghiên
cứu thực trạng đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học ngành khoa học xã hội
tại trƣờng Đại học Khoa học, Đại học Thái Nguyên và xây dựng mới một hệ
thống tiêu chí cho việc đánh giá kết quả nghiên cứu ngành khoa học xã hội

của trƣờng này.
Các nghiên cứu trên đã tiếp cận chủ đề đánh giá nghiên cứu khoa học ở
những khía cạnh khác nhau. Nhìn chung, các tác giả đã đề cập đến phƣơng
pháp, chỉ báo trong đánh giá nghiên cứu khoa học cũng nhƣ chỉ ra những bất
cập còn tồn tại. Đề tài sẽ kế thừa những luận điểm đã đƣợc trình bày trong các
nghiên cứu trên và vận dụng nghiên cứu giải pháp hoàn bộ tiêu chí đánh giá
nghiên cứu khoa học dựa trên đặc điểm và logic của nghiên cứu khoa học.
3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu
- Mục tiêu nghiên cứu: hoàn thiện tiêu chí đánh giá nghiên cứu khoa
học dựa trên đặc điểm và logic của nghiên cứu khoa học.
- Nhiệm vụ nghiên cứu:
5


+ Làm rõ cơ sở lý luận của đề tài: thao tác một số khái niệm liên quan
đến nội dung nghiên cứu (khái niệm khoa học, nghiên cứu khoa học, kết quả
nghiên cứu, đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học, tiêu chí đánh giá…); trình
bày các đặc điểm và logic nghiên cứu khoa học; nội dung đánh giá kết quả
nghiên cứu khoa học…
+ Làm rõ thực trạng hoạt động đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học.
Nhận diện những hạn chế trong hệ thống tiêu chí đánh giá nghiên cứu khoa
học (trên cơ sở khảo sát trƣờng hợp Học viện Tài chính).
+ Hoàn thiện các tiêu chí đánh giá nghiên cứu khoa học dựa trên đặc
điểm của nghiên cứu khoa học và logic của nghiên cứu khoa học.
4. Phạm vi nghiên cứu
- Phạm vi không gian: Do khách thể nghiên cứu của đề tài rất rộng và
do hạn chế về thời gian thực hiện đề tài cũng nhƣ năng lực của học viên còn
hạn chế nên tác giả giới hạn phạm vi không gian, chỉ tiến hành khảo sát tại
Học viện Tài chính.
- Phạm vi nội dung: Trong nghiên cứu này, tác giả tập trung nghiên cứu

về hoàn thiện tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học với các vấn đề
sau:
+ Hệ thống hóa cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu.
+ Khảo sát và đánh giá thực trạng hoạt động đánh giá kết quả nghiên
cứu khoa học của Học viện Tài chính.
+ Nhận diện những hạn chế trong bộ tiêu chí đánh giá kết quả nghiên
cứu khoa học của Học viện Tài chính..
+ Đề xuất hoàn thiện bộ tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học
dựa trên đặc điểm và logic của nghiên cứu khoa học (trƣờng hợp Học viện Tài
chính).
- Phạm vi thời gian: từ năm 2010 – 2014.
6


5. Mẫu khảo sát
Đề tài tiến hành khảo sát:
- Các văn bản quy định về hoạt động nghiên cứu khoa học; Văn bản
quy định tiêu chí đánh giá nghiên cứu khoa học;
- Các công trình nghiên cứu khoa học; Các luận văn thạc sĩ;
- Giảng viên và nghiên cứu viên trực tiếp thực hiện các đề tài nghiên
cứu khoa học các cấp tại Học viện Tài chính;
- Các chuyên gia; Cán bộ quản lý, chuyên viên phụ trách hoạt động
nghiên cứu khoa học tại Học viện Tài chính.
6. Câu hỏi nghiên cứu
Tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học dựa trên đặc điểm và
logic của nghiên cứu khoa học cần hoàn thiện nhƣ thế nào?
7. Giả thuyết nghiên cứu
Tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học dựa trên đặc điểm và
logic của nghiên cứu khoa học cần đƣợc hoàn thiện theo hƣớng sau:
+ Xây dựng và bổ xung các tiêu chí dựa trên đặc điểm của nghiên cứu

khoa học: tính mới; tính tin cậy; tính khách quan; tính rủi ro; tính kế thừa;
tính cá nhân, tính trễ trong áp dụng để đề xuất hoàn thiện các tiêu chí đánh giá
kết quả nghiên cứu khoa học. (Trong đó đặc biệt nhấn mạnh rằng kết quả
nghiên cứu khoa học có tính mới mới tiếp tục đánh giá theo các tiêu chí
khác).
+ Xây dựng và bổ xung các tiêu chí dựa trên tính logic của nghiên cứu
khoa học thể hiện qua chuỗi logic gồm các bộ phận: Tên đề tài, mục tiêu
nghiên cứu, vấn đề nghiên cứu, giả thuyết nghiên cứu, phương pháp nghiên
cứu và luận cứu để đề xuất hoàn thiện các tiêu chí đánh giá kết quả nghiên
cứu khoa học.

7


8. Phƣơng pháp nghiên cứu
Đề tài kết hợp sử dụng các phƣơng pháp nghiên cứu sau:
+ Phương pháp nghiên cứu tài liệu
Tác giả tiến hành nghiên cứu các tài liệu sẵn có nhƣ các văn bản quy
định, chính sách, các báo cáo về hoạt động nghiên cứu khoa học; Các công
trình nghiên cứu khoa học, sách báo, tạp chí, bài giảng, giáo trình của các
thầy cô và đồng nghiệp…để có thể cái nhìn tổng quan về vấn đề nghiên cứu,
tìm kiếm các thông tin liên quan và kế thừa những kết quả nghiên cứu đó để
hoàn thiện nội dung của luận văn.
+ Phương pháp điều tra bảng hỏi
Tác giả tiến hành phát 70 phiếu bảng hỏi cho các 14 cán bộ, 50 giảng
viên và 6 nghiên cứu viên trực tiếp thực hiện các đề tài nghiên cứu khoa học,
tham gia hội đồng nghiệm thu đề tài nghiên cứu khoa học các cấp của Học
viện Tài chính để lấy ý kiến nhận xét về hoạt động đánh giá kết quả nghiên
cứu khoa học mà Học viện Tài chính đang thực hiện; quan điểm của họ về
những hạn chế, thiếu sót trong các tiêu chí đánh giá các kết quả nghiên cứu

khoa học hiện nay và hƣớng bổ sung, hoàn thiện các tiêu chí này.
Thông tin thu thập đƣợc từ việc phát phiếu điều tra có cả thông tin định
tính và thông tin định lƣợng. Các thông tin định tính đƣợc tiến hành xử lý
logic để thấy đƣợc bản chất của vấn đề. Các thông tin định lƣợng đƣợc xử lý
theo phƣơng pháp toán học và hệ thống bằng các bảng số liệu.
Sau khi đề xuất hoàn thiện bộ tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu
khoa học, tác giả tiếp tục gửi đi 10 phiếu trƣng cầu ý kiến về bộ tiêu chí đánh
giá mới này.
+ Phương pháp phỏng vấn chuyên gia
Có những thông tin, quan điểm có thể không đƣợc thể hiện qua phiếu
điều tra bảng hỏi, do đó, tác giả tiếp tục tiến hành phỏng vấn sâu với mục đích
8


nhằm thu thập đƣợc những thông tin sâu hơn liên quan đến vấn đề nghiên
cứu. Tác giả tiến hành phỏng vấn một số cán bộ quản lý, giảng viên và nghiên
cứu viên với tƣ cách là ngƣời tham gia hội đồng nghiệm thu đề tài nghiên cứu
khoa học, chủ nhiệm các đề tài nghiên cứu khoa học, cụ thể nhƣ sau:
- Phỏng vấn 02 cán bộ (01 Phó Ban Quản lý Khoa học và 01 chuyên
viên trong Ban quản lý Khoa học).
- Phỏng vấn 03 nghiên cứu viên và 02 giảng viên là chủ nhiệm các đề
tài nghiên cứu khoa học thuộc các cấp nhƣ cấp Khoa; cấp Viện, cấp Học viện
và cấp Bộ.
- Phỏng vấn 05 cán bộ, giảng viên, nghiên cứu viên đã tham gia chấm
đề tài nghiên cứu khoa học tại Học viện Tài chính).
+ Phương pháp quan sát
Tác giả đã sử dụng phƣơng pháp quan sát để quan sát quy trình nghiệm
thu một đề tài nghiên cứu khoa học; quan sát cách thức quản lý hoạt động
nghiên cứu khoa học của Học viện Tài chính; quan sát quá trình làm việc của
hội đồng nghiệm thu đề tài nghiên cứu khoa học để có đƣợc cái nhìn tổng

quát về thực trạng đánh giá kết quả nghiên cứu và nhận diện những hạn chế
trong tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học.
+ Phương pháp phân tích, tổng hợp
Kết hợp những luận cứ lý thuyết có đƣợc qua quá trình nghiên cứu tài
liệu và những luận cứ thực tiễn qua quá trình khảo sát nhƣ: các số liệu thống
kê về thực trạng hoạt động đánh giá kết quả nghiên cứu của Học viện Tài
chính, quan điểm, ý kiến thu thập đƣợc sau khi sử dụng phƣơng pháp trƣng
cầu ý kiến, tác giả tiến hành phân tích và tổng hợp các số liệu, tài liệu để có
thể nhận diện một cách tổng quan về hoạt động đánh giá kết quả nghiên cứu
khoa học tại Học viện Tài chính, nhận diện những hạn chế trong tiêu chí đánh

9


giá kết quả nghiên cứu khoa học của Học viện Tài chính, từ đó đề xuất hoàn
thiện bộ tiêu chí đánh giá phù hợp.
+ Phương pháp thực nghiệm
Sau khi đề xuất hoàn thiện bộ tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu
khoa học, tác giả ứng dụng bộ tiêu chí mới này để đánh giá một kết quả
nghiên cứu khoa học của Học viện Tài chính.
10. Kết cấu của Luận văn
Ngoài các phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ
lục, nội dung của Luận văn gồm có 3 chƣơng:
Chƣơng 1: Cơ sở lý luận về tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu khoa
học
Chƣơng 2: Thực trạng tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học
Tại Học viện Tài chính
Chƣơng 3: Giải pháp hoàn thiện tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu
khoa học (trƣờng hợp Học viện Tài chính)

10


PHẦN NỘI DUNG
CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TIÊU CHÍ ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC
1.1. Khái niệm khoa học và nghiên cứu khoa học
1.1.1. Khoa học
Khái niệm “khoa học” từ lâu đã đƣợc sử dụng rộng rãi trong các lĩnh
vực của cuộc sống. Tuy nhiên để trả lời cho câu hỏi “khoa học là gì?” vẫn còn
rất nhiều cách hiểu về khái niệm này xuất phát từ các cách tiếp cận khác nhau.
Trong Giáo trình Phương pháp luận nghiên cứu khoa học của Vũ Cao Đàm,
tác giả đƣa ra 4 định nghĩa về khoa học từ các góc độ: (1) Khoa học là một hệ
thống tri thức; (2) Khoa học là một hoạt động xã hội; (3) Khoa học là một
hình thái ý thức xã hội; (4) Khoa học là một thiết chế xã hội.
1.1.1.1. Khoa học là một hệ thống tri thức
Theo định nghĩa của UNESCO (United Nations Educational Scientific
and Cultural Organization: Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của liên
hợp quốc) khoa học là “hệ thống tri thức về mọi loại quy luật của vật chất và
sự vận động của vật chất, những quy luật của tự nhiên, xã hội và tư duy”.
Ở đây, hệ thống tri thức đƣợc hiểu là hệ thống tri thức khoa học. “Khoa
học, trong trƣờng hợp này, đƣợc hiểu nhƣ một hệ thống tĩnh tại các tri thức,
xem khoa học nhƣ một sản phẩm trí tuệ đƣợc tích lũy từ trong hoat động tìm
tòi, sáng tạo của nhân loại.” [6; tr.12]. Hệ thống tri thức này hình thành trong
lịch sử và không ngừng phát triển trên cơ sở thực tiễn xã hội. Cần phân biệt tri
thức khoa học khác với tri thức kinh nghiệm:
Tri thức kinh nghiệm: là những hiểu biết đƣợc tích lũy qua hoạt động
sống hàng ngày trong mối quan hệ giữa con ngƣời với con ngƣời và giữa con
ngƣời với thiên nhiên. Từ khi đƣợc sinh ra cho đến trƣởng thành và mất đi,
con ngƣời luôn cảm nhận thế giới xung quanh và chịu những tác động trở lại

11


từ môi trƣờng sống. Các tình huống xảy ra trong tự nhiên, trong lao động và
trong các hoạt động khác buộc con ngƣời phải xử lý. Quá trình này giúp con
ngƣời hiểu biết về sự vật, về cách quản lý thiên nhiên và hình thành mối quan
hệ giữa những con ngƣời trong xã hội, từ đó, những hiểu biết và kinh nghiệm
đƣợc tích lũy hàng ngày. Mới đầu, chỉ là những nhận thức, hiểu biết về từng
sự vật riêng lẻ, sau đó sẽ kết nối với nhay hình thành nên mối liên hệ mang
tính hệ thống về các sự vật trong thế giới xung quanh.Tri thức kinh nghiệm
đƣợc con ngƣời không ngừng sử dụng và phát triển trong hoạt động thực tế.
Nó giúp con ngƣời có thế giải quyết các vấn đề phát sinh trong cuộc sống , từ
đó thích nghi để tồn tại và phát triển.
Tuy nhiên, tri thức kinh nghiệm chƣa thật sự đi sâu vào bản chất, chƣa
thấy đƣợc hết các thuộc tính của sự vật và mối quan hệ bên trong giữa sự vật
và con ngƣời. Vì vậy, tri thức kinh nghiệm chỉ phát triển đến một hiểu biết
giới hạn nhất định, nhƣng tri thức kinh nghiệm là cơ sở cho sự hình thành tri
thức khoa học.
Tri thức khoa học: là những hiểu biết đƣợc tích lũy một cách có hệ
thống và đƣợc khái quát hóa nhờ hoạt động nghiên cứu khoa học, các hoạt
động này có mục tiêu xác định và sử dụng một hệ thống phƣơng pháp khoa
học. Không phải là sự kế tục đơn giản của những tri thức kinh nghiệm, tri
thức khoa học là sự tổng kết dựa trên kết quả quan sát, thu thập đƣợc qua
những thí nghiệm và qua các sự kiện xảy ra ngẫu nhiên trong hoạt động xã
hội, trong tự nhiên, khái quát hóa thành những cơ sở lý thuyết. Đó là những
kết luận đã đƣợc kiểm chứng. Các tri thức khoa học đƣợc tổ chức trong khuôn
khổ các bộ môn khoa học.
1.1.1.2. Khoa học là một hoạt động xã hội
Ở thời kỳ đầu, khoa học chỉ là sự quan tâm cá nhân của các nhà thiên
tài lỗi lạc. Sau đó, khoa học dần trở thành một hoạt động phổ biến hơn và

12


khoa học ngày nay đã trở nên một hoạt động mang tính chất nghề nghiệp với
mức độ xã hội hóa cao. Đây là hoạt động sản xuất tinh thần rất đặc biệt, đầy
gian khổ và rủi ro. Sản phẩm của hoạt động khoa học ngày càng tham gia
mạnh mẽ vào mọi mặt của đời sống.
Hoạt động khoa học diễn ra với mục tiêu nhận thức về thế giới để thích
nghi với môi trƣờng sống và cải tạo thế giới nhằm tồn tại và phát triển thông
qua việc:
- Tìm tòi, khám phá, phát hiện bản chất các sự vật, phát triển nhận thức
về thế giới

.

- Dựa vào những hiểu biết về quy luật của các sự vật để đƣa ra những
dự báo về quá trình phát triển của sự vật, lựa chọn các cách ứng xử, hƣớng đi
đúng đắn, tránh hoặc giảm thiểu rủi ro.
- Sáng tạo ra các phƣơng pháp kỹ thuật, sự vật mới phục vụ cho cuộc
sống.
1.1.1.3. Khoa học là một hình thái ý thức xã hội
Dƣới tiếp cận Triết học, theo quan điểm triết học Mác, khoa học đƣợc
hiểu là một hình thái ý thức xã hội.
Với tƣ cách là một hình thái ý thức xã hội, khoa học tồn tại mang tính
độc lập tƣơng đối với các hình thức ý thức xã hội khác. Khoa học phân biệt
với các hình thái ý thức xã hội khác ở đối tƣợng và hình thức phản ánh và
mang một chức năng xã hội riêng biệt. Đây là nhận thức quan trọng trong việc
xử lý mối quan hệ phức tạp giữa khoa học với các hình thái ý thức xã hội
khác. Trong lịch sử khoa học, mối một phát hiện mới về bản chất sự vật, quy
luật hay sáng tạo giải pháp mới đều có thể dẫn đến những tranh luận, bất đồng

quan điểm hoặc va chạm với các hình thái ý thức xã hội khác do cách nhìn,
quan điểm khoa học khác biệt. Chính vì vậy việc xem xét kỹ những kết luận

13


khoa học, xử lý đúng đắn, khách quan mối quan hệ giữa khoa học với các
hình thái ý thức xã hội khác nhằm tránh những xung đột là rất quan trọng.
Khoa học có mối quan hệ tác động qua lại với các hình thái ý thức xã
hội khác nhƣ: đạo đức, ý thức pháp quyền, ý thức hệ chính trị, tôn giáo,...
Ngƣợc lại, các hình thái ý thức xã hội khác cũng có ảnh hƣởng đến sự phát
triển của khoa học, đặc biệt đối với sự phát triển truyền bá, ứng dụng các tiến
bộ khoa học vào đời sống và sản xuất. Song, khoa học vẫn tồn tại và phát
triển một cách độc lập, không phụ thuộc vào các hình thái ý thức xã hội này.
1.1.1.4. Khoa học là một thiết chế xã hội
Dƣới tiếp cận xã hội học, khoa học đƣợc hiểu là một thiết chế xã hội.
“Thiết chế xã hội là một hệ thống các quy tắc, các giá trị và cấu trúc,
một hệ thống các quan hệ ổn định và tạo nên các khuôn mẫu xã hội biểu thị sự
thống nhất, đƣợc xã hội công khai thừa nhận, nhằm thỏa mãn nhu cầu cơ bản
của xã hội” [4;7]
Với tƣ cách là một thiết chế xã hội, khoa học điều chỉnh hành vi của
con ngƣời, chi phối mọi quyết định trong đời sống kinh tế, xã hội. Nó định ra
khuôn mẫu hành vi, lấy tính khoa học làm thƣớc đó; xây dựng luận cứ khoa
học cho các quyết định trong sản xuất, kinh doanh; trở thành phƣơng tiện biến
đổi mọi mặt của cuộc sống.
Nhận thức khoa học là một thiết chế xã hội có ý nghĩa rất quan trọng
không chỉ trong việc định hƣớng nghiên cứu, triển khai quá trình nghiên cứu
của ngƣời nghiên cứu mà còn quan trọng đối với vấn đề hoạch định chính
sách hỗ trợ phát triển khoa học.
Trong khuôn khổ nội dung của Luận văn, khái niệm “khoa học” đƣợc

hiểu theo góc độ khoa học là một hệ thống tri thức.

14


1.1.2. Nghiên cứu khoa học
Theo Từ điển bách khoa toàn thƣ Việt Nam: Nghiên cứu khoa học là
quá trình hoạt động nhằm thu nhận tri thức khoa học.
Theo từ điển Bách khoa toàn thƣ Wikipedia, nghiên cứu khoa học là
hoạt động chủ động, tích cực và có hệ thống của con ngƣời nhằm khám phá,
giải thích thế giới xung quanh.
Tuy nhiên, các định nghĩa trên nói đến nghiên cứu khoa học mới dừng
lại ở khía cạnh khám phá và giải thích, hay nói khác đi là nhận thức thế giới,
chứ chƣa đề cập đến khía cạnh sáng tạo, cải tạo thế giới.
Có thể hiểu nghiên cứu khoa học là một họat động tìm kiếm, xem xét,
điều tra, hoặc thử nghiệm. Dựa trên những số liệu, tài liệu, kiến thức,… đạt
đƣợc từ các thí nghiệm để phát hiện ra những cái mới về bản chất sự vật, về
thế giới tự nhiên và xã hội, và để sáng tạo phƣơng pháp và phƣơng tiện kỹ
thuật mới cao hơn, giá trị hơn.
Nhƣ vậy “Nghiên cứu khoa học là sự tìm tòi, khám phá bản chất các sự
vật và sáng tạo các giải pháp tác động trở lại sự vật, biến đổi sự vật theo mục
đích sử dụng. Nói cho cùng, nghiên cứu khoa học là một hoạt động xã hội
nhằm thỏa mãn nhu cầu nhận thức thế giới và cải tạo thế giới” [8; tr.19].
Trong khuôn khổ nội dung của luận văn, khái niệm nghiên cứu khoa
học đƣợc hiểu là quá trình tìm tòi, khám phá bản chất các sự vật và sáng tạo
các giải pháp tác động trở lại sự vật nhằm biến đổi sự vật phục vụ mục tiêu
hoạt động của con ngƣời.
1.2. Đặc điểm của nghiên cứu khoa học
Đặc điểm là nét riêng biệt, dùng để phân biệt sự vật, hiện tƣợng này với
sự vật, hiện tƣợng khác.

Nghiên cứu khoa học là loại hoạt động mang tính đặc thù rất cao so với các
loại hoạt động khác. Các đặc điểm của hoạt động nghiên cứu khoa học nhƣ sau:
15


1.2.1. Tính mới
“Mới” là chƣa đƣợc biết đến, chƣa đƣợc bộc lộ công khai. Nghiên cứu
khoa học là quá trình tìm tòi những điều chƣa biết. Đây chính là điều làm nên
tính chất rất đặc thù của hoạt động nghiên cứu khoa học. Mọi nghiên cứu lặp
lại nhƣ cũ những phát hiện, sáng tạo của các đồng nghiệp đi trƣớc đã thực
hiện là không có giá trị khoa học. Chính vì vậy, tính mới là thuộc tính quan
trọng số một của lao động khoa học. Nó phản ánh năng lực và sự sáng tạo của
ngƣời nghiên cứu.
Nhận thức đƣợc tính mới là đặc điểm quan trọng nhất của nghiên cứu
khoa học, tạo nên giá trị khoa học của mỗi công trình nghiên cứu sẽ giúp ngƣời
tham gia đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học có sự chú trọng vào tính mới
của kết quả nghiên cứu khi tiến hành đánh giá. Đây đồng thời cũng là sự ghi
nhận đối với những nỗ lực của các tác giả có đóng góp mới cho khoa học.
1.2.2. Tính tin cậy của kết quả
“Tính tin cậy của kết quả nghiên cứu thể hiện ở chỗ phải có khả năng
kiểm chứng lại nhiều lần do nhiều ngƣời khác nhau thực hiện trong những
điều kiện quan sát hoặc thí nghiệm hoàn toàn giống nhau và với những kết
quả thu đƣợc hoàn toàn giống nhau” [8; tr.20].
Nhƣ vậy, một kết quả ngẫu nhiên thu đƣợc hay do suy nghĩ chủ quan của
ngƣời nghiên cứu dù phù hợp với giả thuyết đặt ra trƣớc đó cũng không thể vội
vàng kết luận về bản chất của sự vật, hiện tƣợng. Đặc điểm này đòi hỏi ngƣời
nghiên cứu phải thận trọng trong việc lựa chọn các phƣơng pháp nghiên cứu
phù hợp và trung thực với kết quả thu đƣợc qua quá trình nghiên cứu.
1.2.3. Tính thông tin
Sản phẩm nghiên cứu khoa học đƣợc thể hiện trên nhiều hình thức khác

nhau: một bài báo khoa học, một báo cáo khoa học, những giải pháp mới

16


trong công nghệ, mô hình tổ chức và quản lý, những vật mẫu mới sau quá
trình thực nghiệm,...
Bản chất của sản phẩm nghiên cứu khoa học là thông tin. “Đó là những
thông tin về quy luật vận động của sự vật, thông tin về quy trình công nghệ và
các thông số đi kèm quy trình đó” [8;18] .Và thông tin đó đƣợc truyền tải qua
các vật mang thông tin khác nhau nhƣ: các báo cáo khoa học; bản mô tả quy
trình, công thức; băng đĩa ghi âm, ghi hình; vật mẫu...
Đặc điểm này đã phân biệt sản phẩm của hoạt động nghiên cứu khoa
học với sản phẩm của các hoạt động lao động khác. Hiểu đƣợc đặc điểm này
cũng giúp ngƣời đánh giá kết quả nghiên cứu có sự xem xét, nhận định, đánh
giá một cách tỷ mỷ, kỹ lƣỡng đối với lƣợng thông tin mà mỗi kết quả nghiên
cứu tạo ra thể hiện trên mỗi trang báo cáo, mỗi mô hình, mỗi chi tiết của sản
phẩm…
1.2.4. Tính khách quan
Tính khách quan vừa là một đặc tính của hoạt động khoa học, vừa là
một phẩm chất của ngƣời làm khoa học. Mọi nhận định, kết luận dựa trên cảm
tính, thiếu xác nhận bằng những kiểm chứng từ các phƣơng pháp khoa học
đều đƣợc xem là chƣa khách quan, hay chƣa thể là một phản ánh khách quan
về bản chất của sự vật, hiện tƣợng.
Để đảm bảo tính khách quan trong hoạt động nghiên cứu khoa học,
ngƣời làm khoa học cần giữ chuẩn mực “hoài nghi” – một trong những chuẩn
mực đạo đức của cộng đồng khoa học. Khi đứng trƣớc một kết luận, ngƣời
nghiên cứu cần đặt các loại câu hỏi ngƣợc lại:
- Kết quả đó có là duy nhất hay không?
- Còn phƣơng pháp nào khác để cho ra kết quả đó hay không?

- Kết quả đó đúng trong điều kiện nào khác nữa hay không?
Và từ đó, vấn đề đƣợc nghiên cứu, “lật dở” nhiều chiều, nhiều khía cạnh.
17